Definicja osobowości to trzy obszary wzajemnie powiązane:
1) zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;
2) zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;
3) zespół psychologicznych mechanizmów: np. tożsamość, mentalność, potrzeby, postawy, inteligencja, uznawane wartości, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.
Osobowość to wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptację i wewnętrzną integrację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności).
względnie stały sposób reagowania jednostki na środowisko społeczno - przyrodnicze, a także sposób wchodzenia z nim w interakcje.
kształtowana jest przez całe życie, szczególnie w okresie dzieciństwa oraz młodości poprzez wpływ bodźców zewnętrznych
w procesie socjalizacji, a także własnej aktywności jednostki.
Istotną rolę odgrywają tu również wrodzone cechy biofizyczne (temperament)
Teorie osobowości
Teoria freudowska - w procesie kształtowania osobowości kładzie nacisk na doświadczenie zdobyte w dzieciństwie, popędy biologiczne oraz stosunki z rodzicami;
Dynamika osobowości jest sposobem rozdziału i wykorzystania energii psychicznej przez systemy osobowości - id, ego i superego.
Struktura ID:
Id jest sferą biologiczną człowieka
Zawiera w sobie dziedziczne i wrodzone wyposażenie psychiczne z popędami włącznie
działa na zasadzie impulsów i natychmiastowej gratyfikacji, zaspokojenia potrzeb.
Struktura EGO:
Ego jest sferą intelektualną człowieka.
decyduje o przystąpieniu do działania, które popędy i w jaki sposób zostaną zaspokojone
Zasadnicza rola ego to godzenie wymagań organizmu z warunkami środowiskowymi czyli id i superego.
Struktura SUPEREGO:
stanowi wewnętrzną reprezentację wartości moralnych i ideałów uznawanych przez daną społeczność
Jest to instancja „moralna”, dążąca do doskonałości (w przeciwieństwie do id kierującego się zasadą przyjemności).
Główne funkcje superego to hamowanie impulsów id, przekonywanie ego, aby cele realistyczne zastąpiło moralnymi.
Mechanizmy osobowości:
Celem popędu jest uzyskanie zaspokojenia, które może zostać osiągnięte tylko poprzez eliminację stanu pobudzenia u źródła bodźca
Freud wyróżnił następujące rodzaje popędów:
Popędy życia (Eros) - służą przetrwaniu jednostki i zachowaniu gatunku. Forma energii, za pośrednictwem której popędy życia spełniają swoje funkcje to libido.
Popęd seksualny - tłumiony prowadzi do zaburzeń osobowości i nerwic.
Popęd śmierci (Tanatos) - popęd destrukcyjny, realizujący nieświadome pragnienie śmierci.
Popęd agresji - autodestrukcja zwrócona na zewnątrz przeciw obiektom zastępczym.
Mechanizmy obronne:
metody radzenia sobie z wewnętrznymi konfliktami w celu ochrony osobowości (ego),
zmniejszenia lęku, frustracji i poczucia winy.
Na ogół są one nawykowe i nieuświadomione.
Rodzaje mechanizmów
racjonalizacje "złych" czynów jako środków do wyższego dobra
eufemizmy - nazywanie "złych" czynów mniej negatywnymi nazwami
porównania - porównywanie własnych "złych" czynów z jeszcze gorszymi czynami innych ludzi
rozmycie odpowiedzialności - dzielenie się winą z innymi
przemieszczenie odpowiedzialności - uzasadnianie "złych" czynów jako dopuszczonych przez jakiś wyższy autorytet
wyparcie konsekwencji - ignorowanie negatywnych konsekwencji swoich czynów
zewnętrzna atrybucja winy - obwinianie ofiar np. o to, że prowokowały.
INNE TEORIE
Teorie pola - traktują organizm jako całość, kładąc nacisk na dążenie jednostki do zaspokojenia podstawowego popędu jakim jest popęd samorealizacji.
Teorie czynnikowe - przedstawiają osobowość jako zbiór cech lub charakterystycznych sposobów zachowania, odczuwania, reagowania(Joy Paul Guilford, Raymond Cattell)
Osobowość w teorii Cattela to:
złożona i zróżnicowana struktura cech
profil obejmujący wszystkie rodzaje czynników, które mogły wpływać na reakcje człowieka w danym momencie
wszystko, co sprawia, iż można przewidzieć zachowanie danej osoby w określonej sytuacji
wiąże się z całym zachowaniem jednostki (znaczenie małych wycinków zachowania może być w pełni zrozumiane tylko wtedy, gdy rozpatruje się je w obszerniejszym kontekście całego funkcjonującego organizmu).
Teorie uczenia się - podkreślają czynniki sytuacyjne wywołujące określone zachowania oraz warunki wzmacniające owe zachowania.
Teoria uczenia się społecznego - zwraca uwagę na społeczny aspekt kształtowania się osobowości, tj. bodźce i wzmocnienia społeczne.
Teorie humanistyczne
Wg typologii osobowości C. G. Junga wyróżnić można dwa zasadnicze typy osobowości.
Ekstrawertyk - (ekstra- + łc. vertere, versum `obrócić, skierować')
zachowanie nacechowane jest pozytywnym zainteresowaniem światem zewnętrznym (bardziej niż własnymi przeżyciami),
aktywności skierowanej na otoczenie, prospołeczną, łatwo nawiązującą kontakty, z ogólną zaradnością i orientacją w realiach rzeczywistości
Są to ludzie którzy reagują szybko i wyraźnie. Dają odpowiedzi, zanim nad nimi pomyślą.
Trudno im się skoncentrować na słuchaniu.
Robią dużo szumu i zamieszania wokół siebie i dobrze się czują w takiej atmosferze.
Ekstrawertyka charakteryzuje pozytywny stosunek do przedmiotu.
Introwertyk - (intro- + łc. vertere, versum `obracać')
Osoby te kierują uwagę na własne przeżycia,
obserwuje się u nich brak zainteresowania otoczeniem,
skłonność do zamykania się w sobie i izolację od innych.
trudno jest coś z nich wydobyć,
czasem uważają, że wszystko jest tak oczywiste, że nie ma potrzeby mówienia o tym.
Zaburzenia osobowości przejawiają się skrajną lub znaczącą odmiennością w porównaniu z przeciętnym w danej kulturze sposobem spostrzegania, myślenia i odczuwania, a zwłaszcza sposobem odnoszenia się do innych.
Odmienność ta dotyczy
sposobu postrzegania i interpretowania wydarzeń i zachowań ludzi,
wyobrażeń o sobie i innych,
niedostosowaniu przeżywanych emocji do sytuacji,
nieadekwatnej intensywności przeżywanych emocji,
trudności w panowaniu nad impulsami i popędami,
niepożądanym postępowaniu w sytuacjach międzyludzkich.
Zaburzenia osobowości ujawniają się w dzieciństwie lub w okresie dojrzewania. Wzorce zachowania osoby z zaburzeniami osobowości są głęboko zakorzenione, trwałe, mało elastyczne. Często są powodem jej cierpienia i trudności w kontaktach z innymi ludźmi. Zachowanie osoby z zaburzeniami osobowości nie jest przejawem innych zaburzeń psychicznych, ani nie jest spowodowane chorobą somatyczną lub urazem mózgu.
Wśród zaburzeń osobowości wymienia się
osobowość paranoiczną,
schizoidalną,
dyssocjalną (psychopatię),
osobowość chwiejną emocjonalnie,
osobowość histrioniczną,
lękową,
zależną,
narcystyczną
bierno - agresywną.
Objawy wg DSM IV
- nie są efektem organicznego uszkodzenia mózgu, lub choroby psychicznej (oś I),
- występują zwykle następujące objawy:
znacząco dysharmonijne postawy lub zachowania, wyrażające się w takich obszarach życia psychicznego jak: afektywność, kontrola zachowań impulsywnych, style myślenia lub przeżywania, relacje z innymi osobami;
wzorce zachowań trwają przez długi okres i nie są ograniczone do zaostrzenia innego zaburzenia psychicznego;
wzorce zachowań utrudniają funkcjonowanie oraz relacje z innymi osobami;
zaburzenia osobowości rozpoczynają się w okresie dzieciństwa lub adolescencji i trwają w okresie dorosłości;
subiektywne uczucie dyskomfortu w przebiegu zaburzeń osobowości pojawiaja się zwykle w późniejszym okresie jej trwania;
zaburzenia te prowadzą zwykle do gorszego funkcjonowania społecznego lub zawodowego.
Niektóre z zaburzeń:
paranoiczne zaburzenie osobowości - przewrażliwiony, podejrzliwy i autorytarny Osobowość paranoiczna (paranoidalna) - występuje chłód emocjonalny, wycofywanie się z kontaktów z innymi, wrogość, nadmierna podejrzliwość, nadmierna wrażliwość na lekceważenie i krytykę, niezdolność do wybaczania urazy.
Kryteria diagnostyczne ICD-10
wrażliwość na niepowodzenia i odrzucenie
tendencja przeżywania długotrwale przykrości
podejrzliwość, ujmowanie obojętnych działań otoczenia jako wrogich lub pogardliwych
sztywne poczucie własnych praw
podejrzenia dotyczące wierności
przecenianie własnego znaczenia
pochłonięcie wyjaśnieniami wydarzeń
schizoidalne zaburzenie osobowości - aspołeczny, "samotnik", niepodobny do schizofrenika
schizotypowe zaburzenie osobowości - schizofreniczny, bez halucynacji lub urojeń
osobowość unikająca - wycofany z kontaktów społecznych, nadwrażliwy
osobowość bierno-agresywna - negatywne nastawienie i bierny opór względem wymagań otoczenia
osobowość narcystyczna - występuje wzorzec zachowań zdominowany nastawieniem wielkościowym (w wyobraźni lub na jawie), potrzebą bycia podziwianym, brakiem empatii i niezdolnością do przyjęcia perspektywy innych osób.
Psychopatia, osobowość dyssocjalna (ICD-10 F60.2), osobowość antyspołeczna
to zaburzenie struktury osobowości o charakterze trwałym, dotyczące 2 - 3% każdej populacji.
wiąże się z obecnością trzech deficytów psychicznych:
- lęku,
- uczenia się
- relacji interpersonalnych.
Około 3-4% populacji męskiej jest diagnozowane jako przejawiające zachowania lub symptomy osobowości antyspołecznej.
są to często osoby inteligentne, ale nie kończą wyższych studiów, zaczynają studiować, ale nie są w stanie dojść do dyplomu.
to osobowości, które mają klasyczne okresy hossy i bessy.
Generalnie wypalają się w średnim wieku, po okresie czasami nawet dość dużych sukcesów społecznych.
Wtedy kończą się ich możliwości rozwoju osobowościowego, tracą dynamikę życiową i nagle następuje załamanie, następuje desocjalizacja.
Stają się outsiderami społecznymi i zwykle to współgra z uzależnieniami. Istnieje wyraźna w środkowym okresie kariery występująca współzależność pomiędzy uzależnieniami a patologią antyspołeczną.
Osobowość wieloraka: jest to dość rzadki przypadek kliniczny.
Najbardziej klasycznym przykładem jest dr Jekyll i pan Hyde w książce Stevensona.
poważne działanie dysocjacyjne, w którym pacjent prowadzi dwa niezależne życia, zazwyczaj naprzemienne i sprzeczne ze sobą.
W psychologii opublikowano do dziś około 200 takich przypadków