BANKOWOŚĆ

Ćwiczenia

PODAŻ PIENIĄDZA są to należności podmiotów nie bankowych od systemu bankowego pełniące funkcję środka płatniczego.

W skład podaży pieniądza wchodzą zobowiązania:

• Banku Centralnego z tytułu wyemitowanej gotówki

• pozostałych banków z tytułu przyjętych wkładów

Ponieważ nie da się precyzyjnie zdefiniować pojęcia podaży pieniądza, pojawiły się agregaty.

AGREGATY MONETARNE zastępują pojęcie podaży pieniądza w analizach makroekonomicznych. W Polsce M1, M2, nie znalazły zastosowania, tylko „podaż krajowa pieniądza” i „podaż krajowa pieniądza ogółem” (różnica: depozyty walutowe sektora niefinansowego).

I. ŹRÓDŁA PODAŻY PIENIĄDZA W GOSPODARCE

1. PIENIĄDZ BANKU CENTRALNEGO (pieniądz rezerwowy)

• WYEMITOWANA GOTÓWKA (bilon, bilety bankowe)

• ŚRODKI GROMADZONE NA RACHUNKACH W BANKU CENTRALNYM

PIENIĄDZ ŻYROWY (DEPOZYTOWY, WKŁADOWY, KREDYTOWY) tworzony jest przede wszystkim w wyniku operacji prowadzonych przez banki szczebla operacyjnego, za moment jego powstania uznaje się operację udzielenia kredytu

ZMIANA POZIOMU REZERW DEWIZOWYCH KRAJU (akt. 25 mld $-Polska) polegająca na ich zmniejszeniu prowadzi z reguły do ograniczenia podaży pieniądza krajowego; poprzez nadwyżkę importu nad eksportem można osiągnąć zmniejszenie presji inflacyjnej na skutek ograniczenia pieniądza krajowego; ten czynnik podaży pieniądza uznawany jest za najbardziej autonomiczny względem decyzji Banku Centralnego; kształtowanie się poziomu rezerw dewizowych jest zależne przede wszystkim od konkurencyjności gospodarki oraz decyzji podmiotów gospodarujących prowadzących kooperację z zagranicą

ZMIANY STRUKTURY KAPITAŁU PIENIĘŻNEGO PODMIOTÓW NIE BANKOWYCH zmiany tej struktury w kierunku agregatu M1 powodowane motywem transakcyjnym oddziałują na wzrost podaży pieniądza; zmiany w przeciwnym kierunku, w stronę agregatu M3, skutkują ograniczeniem podaży pieniądza; kierunki tych zmian są w dużym stopniu uwarunkowane poziomem koniunktury gospodarczej

ZMIANY POZIOMU DEPOZYTÓW KRAJOWEGO SEKTORA PUBLICZNEGO

Istnieją dwa modele bankowości:

anglosaski, na szczeblu operacyjnym istnieją:

1. banki handlowe (banki kredytu krótkoterminowego)

2. banki inwestycyjne (jego obszar działania to rynek kapitałowy, emisja papierów wartościowych, zarządzanie aktywami, fuzje i przejęcia, nie udziela kredytów i nie przyjmuje depozytów)

kontynentalny (niemiecki) na szczeblu operacyjnym panuje

1. uniwersalizm (każdy bank może być upoważniony do wszelkiego rodzaju czynności przewidzianych do wykonywania przez ten bank).

II. GRANICE AKCJI KREDYTOWEJ BANKU KOMERCYJNEGO

Gdyby banki komercyjne mogły regulować wszystkie swoje zobowiązania w pieniądzu bezgotówkowym granice akcji kredytowej tych instytucji byłyby niemożliwe do wyznaczenia. W praktyce jednak każdy bank zamierzający zwiększać rozmiary akcji kredytowej napotyka na dwa ograniczenia: jedno o charakterze administracyjno-prawnym oraz drugie, związane z obyczajami płatniczymi swoich klientów. Każdy bank zamierzający udzielać nowych kredytów musi liczyć się z faktem, iż w wyniku ich udzielania stworzone zostaną nowe depozyty. Powstanie nowych depozytów wiążę się z obowiązkiem odprowadzenia rezerw obowiązkowych. Aby można było obowiązek ten zrealizować bank potrzebuje pieniądze od banku centralnego, gdyż nie może ich sam stworzyć. Drugie ograniczenie: preferencje gotówkowe klientów. Każdy bank udzielający kredytu musi liczyć się z żądaniem, aby co najmniej jego część została pozostawiona do dyspozycji klienta w gotówce. Jeżeli dany bank gotówki nie posiada, nie będzie skłonny udzielać kredytów, ponieważ nie byłby w stanie sprostać oczekiwaniom klientów.

PRZYKŁAD ustalenia wielokrotności otrzymanych rezerw, które jest w stanie wykreować system bankowy.

Celem przeprowadzenia przykładu jest pokazanie mechanizmu kreacji pieniądza przez system bankowy jak również prezentacji oddziaływania czynników ograniczających możliwości kreacji kredytów przez banki.

Założenia:

• koniunktura gospodarcza jest dobra

• system bankowy składa się z banku A i B

• stopa rezerw obowiązkowych jest jednolita i wynosi r = 0,1 (10%)

• współczynnik zapotrzebowania na gotówkę podmiotów nie bankowych wynosi (50%) b = 0,5 co oznacza, iż połowa każdego udzielonego kredytu jest wypłacana w gotówce

• do systemu bankowego trafia 1000 jednostek pieniężnych wolnych rezerw (Rw = 1000) w wyniku operacji podwyższania kapitału (nie podlega obowiązkowi odprowadzenia rezerw obowiązkowych) przez bank A

STAN POCZATKOWY

OPERACJA UDZIELENIA KREDYTU PRZEZ BANK A

Operacja udzielenia kredytu powoduje wzrost sumy bilansowej banku

OPERACJA WYKORZYSTANIA KREDYTU PRZEZ KLIENTA K1

ODPROWADZENIE REZERW OBOWIĄZKOWYCH PRZEZ BANK B

bank

A

bank

A

bank

A

bank

B

bank

B

Rw 1000

1000 kapitał

Rw 1000

1000 kapitał

Rw 0

1000 kapitał

Rw1 500

500 D2

Rw1 450

500 D1

K1 1000

1000 D1

K1 1000

0 D1

Rob 50

UDZIELENIE KREDYTU PRZEZ BANK B			OPERACJA WYKORZYSTANIA KREDYTU PRZEZ KLIENTA K2						ODPROWADZENIE REZERW OBOWIĄZKOWYCH
bank	B		bank	B		bank	A		bank	A
Rw1 450	500 D2		Rw10	500 D2		K1 1000	1000 kapitał		K1 1000	1000 kapitał
Rob 50	450 D3		Rob 50	0 D3		Rw 225	225 D4		Rw2 202,5	225 D4
K2 450			K2 450						Rob 22,5

Wnioski:

1. Przykład można kontynuować do momentu, aż początkowo istniejąca rezerwa płynności Rw zostanie w całości zaabsorbowana przez przyrost rezerw obowiązkowych oraz zasobów gotówki w obiegu.

2. System bankowy otrzymujący rezerwę płynności jest w stanie wykreować jej wielokrotność w postaci kredytu.

3. Wielkość zasobów kredytów, które mogą być udzielane w oparciu o wstępnie uzyskaną rezerwę uzależniona jest od parametrów r oraz b (w przykładzie przyjęto uproszczone założenia, że stopa rezerw jest jednolita dla wszystkich rodzajów wkładów, jak również, że współczynnik zapotrzebowania na gotówkę wynosi 50%).

4. Wzrost podaży pieniądza w wyniku wykorzystania przez system bankowy otrzymanych oszczędności można obliczyć ze wzoru: ∆ M max =Rw * 1/ r + b (1 - r)

Przykład bazuje na tzw. MECHANISTYCZNEJ TEORII KREACJI KREDYTU, której główną słabością jest przyjęcie następujących założeń:

1. Banki dążą do maksymalizacji zysków poprzez maksymalizację udzielania kredytów

2. System bankowy nie tworzy żadnych innych rezerw oprócz rezerw obowiązkowych, podczas gdy każdy bank w celu zapewnienia możliwości bieżącego regulowania zobowiązań gromadzi również rezerwy dobrowolne

III. BANK JAKO POŚREDNIK FINANSOWY

1. POŚREDNICY SENSU L'ARGO nie są stroną umowy, np. firmy maklerskie, brokerskie, kredytreedingu

2. POŚREDNICY SENSU STRICTO zawsze występują w stosunkach z klientami jako strona umowy, np. bank, fundusze emerytalne, firmy leasingowe, kasy budowlano - oszczędnościowe, towarzystwa finansowe

Możliwości finansowania działalności przedsiębiorstwa są następujące:

• Finansowanie bezpośrednie wewnętrzne (w oparciu o własne dochody)

• Finansowanie bezpośrednie zewnętrzne (emisja papierów wartościowych, kredyt kupiecki <na podstawie weksla>)

• Finansowanie pośrednie zewnętrzne (pośrednicy sensu stricto)

Istota pośrednictwa.

UCZESTNICY RYNKU:

1. Podmioty nadwyżkowe (pierwotni dawcy funduszy pożyczkowych - gospodarstwa domowe)

2. Podmioty deficytowe (pierwotni biorcy funduszy pożyczkowych - przedsiębiorstwa, władze)

POŚREDNICTWO polega na przyjmowaniu funduszy od pierwotnych dawców w zamian za obietnicę późniejszej spłaty i udostępnienie ich pierwotnym biorcom w zamian za późniejszą spłatę.

Każdy pośrednik w ramach prowadzonej działalności dokonuje transformacji:

1. potrzeb informacyjnych (pośrednicy finansowi eliminują konieczność bezpośredniego kontaktowania się uczestników rynku stwarzając dla obydwu grup gotowe oferty zawieranej transakcji)

2. ryzyka (jest możliwa dzięki:

1. dywersyfikacji portfela inwestycyjnego pośrednika [pośrednik nie inwestuje wszystkich funduszy w jedno lecz w bardzo wiele przedsięwzięć związanych z różnymi branżami, sektorami gospodarki w kraju, a także za granicą]

2. pośrednicy dysponują na ogół wykwalifikowanym personelem, który jest w stanie ocenić prawdopodobieństwo nie odzyskania zainwestowanych funduszy

3. pośrednik dysponuje również kapitałem, często w nominalnej wysokości określonej przez przepisy prawa, kapitał ten występuje w formie pieniężnej i może pełnić funkcję amortyzatora strat

3. terminów (związane jest z koniecznością dopasowania czasowej struktury popytu i podaży; pośrednik finansowy musi być w stanie udostępniać środki na terminy, których przeciętna długość przekracza okres ich deponowania przez podmioty nadwyżkowe; aby transformacja tego rodzaju była możliwa pośrednicy obserwują zjawiska prolongaty oraz substytucji depozytów, prowadzą również aktywną politykę pozyskiwania środków, a w sytuacji zagrożenia utratą wypłacalności korzystają z możliwości upłynnienia części aktywów przed nadejściem terminu ich zapadalności)

PROLONGATA jest to utrzymywanie depozytu przez okres dłuższy od wstępnie zadeklarowanego.

SUBSTYTUCJA jest to zjawisko polegające na zastępowaniu wycofanych wkładów przez nowo utworzone.

4. nominałów (przeciętny nominał depozytu jest zdecydowanie niższy niż przeciętny nominał inwestycji)

IV. REGUŁY ZABEZPIECZAJĄCE PŁYNNOŚĆ BANKU.

Aktualna polityka pozyskiwania środków - w sytuacji nieprzewidzianego wzrostu wypłat, bądź opóźnienia w spłacie należności pośrednik może skorzystać z możliwości nabycia depozytu od innego uczestnika rynku.

W ramach aktualnej polityki pozyskiwania środków stosuje się również elementy marketingu.

Możliwość upłynnienia aktywów przed nadejściem terminu ich zapadalności.

W portfelu aktywów każdego pośrednika znajdują się tzw. aktywa płynne, łatwo zbywalne w krótkim czasie, bez większych strat, które w sytuacji braku synchronizacji między wpływami i wydatkami mogą zostać sprzedane w celu zapewnienia obsługi wymagalnych zobowiązań.

KRYTERIA WYRÓŻNIAJĄCE BANK SPOŚRÓD POZOSTAŁYCH INSTYTUCJI POŚREDNICTWA FINANSOWEGO :

1. tylko banki mogą tworzyć wkłady pochodne czyli dodatkowy pieniądz

2. tylko banki mogą udzielać kredytów (pozostali pośrednicy jedynie pożyczek pieniężnych)

3. odpożyczone fundusze banków powracają w postaci wkładów pochodnych (co zapewnia systemowi bankowemu możliwość kontynuowania akcji kredytowej)

V. RYZYKO ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ BANKU KOMERCYJNEGO

Kategorie (rodzaje) ryzyka [4 najważniejsze] :

1. ryzyko (kredytowe) zdolności kredytowej

2. ryzyko stopy procentowej

3. ryzyko kursu walutowego

4. ryzyko utraty płynności

Ad.1. Przejawy ryzyka kredytowego identyfikuje się w kolejnych fazach kontaktów między bankiem a klientem:

1. faza decyzji

2. faza umowy

3. faza likwidacji

Z każdą z tych faz związana jest jedna ściśle określona kategoria ryzyka kredytowego.

A. Faza decyzji rozpoczyna się z chwilą złożenia w banku kompletnego wniosku kredytowego, a kończy w momencie wydania pozytywnej lub negatywnej decyzji o możliwości zaangażowania funduszy banku. Bank narażony jest głównie na to, iż jedynym źródłem informacji na temat działalności potencjalnego klienta jest on sam. Każdy klient banku zamierzający uzyskać w banku fundusze pożyczkowe lub przyrzeczenie ich zaangażowania ma skłonność do przedstawiania swojej sytuacji ekonomiczno - finansowej oraz majątkowej w świetle korzystniejszym, niż przedstawiają to fakty.

Bardzo często informacji dostarczonych przez kredytobiorcę nie da się skutecznie zweryfikować. Ryzyko w tej fazie inwestycji nosi nazwę ryzyka inwestycyjnego.

B. Faza umowy rozpoczyna się z chwilą podpisania nowej umowy bądź prolongowania umowy istniejącej. W trakcie obowiązywania umowy sytuacja ekonomiczno - finansowa przedsiębiorstwa może pogorszyć się w stopniu uniemożliwiającym częściowo lub całkowicie regulowanie zobowiązań. Sytuacja taka może doprowadzić do ogłoszenia upadłości przedsiębiorstwa na wniosek jego wierzycieli. Ryzyko w tej fazie nosi nazwę ryzyka upadłości.

UPADŁOŚĆ jest to stan prawny, w którym właściciele przedsiębiorstwa oraz ich pełnomocnicy tracą uprawnienia do rozporządzania jego (przedsiębiorstwa) majątkiem, a uprawnienia te, mocą decyzji sądu, zostają powierzone syndykowi masy upadłościowej. Zadaniem syndyka jest wycena pozostałego majątku oraz jego podział między wierzycieli.

C. Faza likwidacji. W trakcie toczącego się postępowania upadłościowego bank , jako jeden z wierzycieli, może ponieść częściową lub w skrajnym przypadku całkowitą stratę. Ryzyko w tej fazie nosi nazwę ryzyka strat.

Przyczyny wysokiego prawdopodobieństwa straty w fazie likwidacji:

1. istnienie ustawowej kolejności zaspokajania roszczeń wierzycieli, w których bank nie jest uprzywilejowany

• syndyk masy upadłościowej

• pracownicy

• roszczenia Skarbu Państwa

• ZUS i Fundusze Emerytalne

• roszczenia wobec innych związków publiczno - prawnych

• pozostali wierzyciele (bank)

2. niektóre składniki majątku mogły zostać wcześniej zarezerwowane na poczet zabezpieczenia interesów innych wierzycieli, nie będą brane pod uwagę przy określaniu masy upadłościowej

3. istnienie hipoteki ustawowej

HIPOTEKA USTAWOWA - wpisywana z mocy prawa, posiadająca pierwszeństwo przed wszystkimi hipotekami, niezależnie od terminów dokonywania innych wpisów.

4. niektóre składniki majątku pozornie wyglądające na własność przedsiębiorstwa mogą stanowić przedmiot dzierżawy lub leasingu

Ad.2. RYZYKO jest to obiektywnie istniejąca możliwość poniesienia porażki, obniżenia poziomu osiągniętego zysku od oczekiwanego.

Związane jest z negatywnym wpływem zmian rynkowych stóp procentowych a wynik finansowy banku.

W bilansie banku można wyróżnić pozycje wrażliwe i niewrażliwe na poziom stóp procentowych. W zakresie majątku finansowego są to: gotówka i rezerwy obowiązkowe (niewrażliwe).

Na ryzyko stopy procentowej jest narażony zarówno bank, który stosuje stopy stałe, jak i zmienne.

W zakresie ekspozycji bilansu na ryzyko stopy procentowej decyduje elastyczność dopasowania stóp procentowych po stronie aktywów i pasywów. Jeżeli terminy zmian oprocentowania aktywów i pasywów są sobie równe to ryzyko stopy procentowej nie stanowi zagrożenia.

W celu ochrony przed ryzykiem stopy procentowej konstruuje się tzw. zestawienia niedopasowanych stóp procentowych, w których wykazuje się aktywa i pasywa bilansu wrażliwe na poziom stóp klasyfikując je według terminów możliwej zmiany oprocentowania.

---