Procesy poznawcze.

Poznanie wzrokowe

- Wyobrażenia wzrokowe przyczyniają się od odkryć.

Friedrich August Kekulé von Stradonitz próbował zrozumieć, jak połączone są atomy węgla w benzenie, nie mógł stworzyć modelu, który spełniłby wszystkie wymagania. Nocą przyśnił mu się wąż, który zjada własny ogon. Rankiem doznał olśnienia i zrozumiał cykliczną naturę związków aromatycznych.

Albert Einstein myślał wyłącznie w kategoriach obrazów wzrokowych, a później przekładał je na symbole matematyczne E=mc²

Rotacja umysłowa - umożliwia przekształcenie obrazu w taki sposób, który pasuje do obrazu przechowywanego w pamięci.

- Umożliwia porównywanie przedmiotów

Ograniczenia wykorzystania wyobrażeń wzrokowych

Wyobraź sobie, że składasz kartkę formatu A4 7-krotnie.

Łączenie reprezentacji werbalnych i wzrokowych

- tworzenie obrazów wzrokowych na podstawie opisów (bez konieczności udziału pamięci)

Wyobraź sobie … Wiewiórką z pyskiem orła itp.

- pozwala wyobrażać szczegóły przestrzenne

Rozwiązywanie problemów i rozumowanie

Słynne zagadki: Zagadka Sfinksa, Zagadki Golluma i Bilba („Hobbit” J.R.R. Tolkien)

Jak definiujesz problem w życiu codziennym?

• 
  brak pieniędzy

• niezaliczone kolokwium

• kłótnia z koleżanką

• ...

Jak definiowany jest problem w nauce?

Przestrzeń problemu:

Stan wyjściowy (smutek) Zestaw operacji (rozmowa, słuchanie muzyki) Stan docelowy (radość)

• Stan wyjściowy - niepełna informacja, niezadawalające warunki

• Stan docelowy - informacja lub stan, które masz zamiar osiągnąć

• Zestaw operacji - niezbędne kroki by przejść od stanu wyjściowego do stanu docelowego

Trudności w rozwiązywaniu problemów

Dobrze zdefiniowany problem - jasno określona przestrzeń problemu

Źle zdefiniowany problem - niejasna, ogólnikowa przestrzeń problemu

Rozwiązywanie problemów

• Algorytm

• ściśle określona procedura, której wykonanie pozwala otrzymać prawidłowe rozwiązanie

• przydatne zwłaszcza przy problemach dobrze zdefiniowanych

• gwarantowane rozwiązanie

• Heurystyka

• podejście pozwalające na rozwiązanie w krótszym czasie i z mniejszym nakładem sił

• nie gwarantuje rozwiązania

• np. typu „byle bliżej”, rozumowania przez analogię

Algorytmy typu drzewa decyzyjnego (kanibale i misjonarze -> drzewo decyzyjne -> rozwiązanie zadania)

Algorytmy typu dekompozycji (wieża Hanoi)

Heurystyka „byle bliżej” (wybieranie zawsze takich kroków, które w największym stopniu przybliżają do celu )

np. dojechanie z Białegostoku na Połoninę Caryńską nie mając samochodu

1) Białystok - Zagórz (pociąg)

2) Zagórz - Ustrzygi Górne (bus)

3) Ustrzygi Górne - Połonina Caryńska (pieszo)

Czasami może doprowadzić w ślepy zaułek (np. miejscowość jest blisko punktu docelowego, lecz nie ma z nim bezpośredniego połączenia)

Heurystyka rozumowanie przez analogię (przenoszenie rozwiązań z innej podobnej klasy problemów )

Gick i Holyoak (1983) twierdzą, że osoby które rozwiązały problem „twierdza” szybciej rozwiązywały zadanie „o nowotworze”. Sprzyjało temu poinformowanie o analogicznej strukturze zadań.

Usprawnianie rozwiązywania problemów

• jeśli często rozwiązujesz problemy danego typu, ćwicz każdy z etapów potrzebnych do jego rozwiązania, aby je zautomatyzować

• zastosowanie znanych, używanych wcześniej rozwiązań do nowego problemu

• czasami potrzebne jest zupełnie nowy sposób myślenia o problemie

przykład: dowód mnicha

Fiksacja funkcjonalna - koncentrowanie się na określonym znaczeniu przedmiotu lub sytuacji

Przełamywanie fiksacji funkcjonalnej - podstawa twórczości

Rozumowanie

• Dedukcyjne - wnioskowanie z przesłanek, na podstawie logiki

• Indukcyjne - wnioskowanie na podstawie prawdopodobieństwa

Rozumowanie dedukcyjne

Sylogizmy Arystotelesa

Na przykład:

Przesłanka 1 Wszystkie przedmioty, które mają silnik potrzebują paliwa.

Przesłanka 2 Samochody potrzebują paliwa

Wniosek Samochody mają silniki.

Wniosek nieprawidłowy z punktu widzenia logiki formalnej (bo p1 zakłada możliwość istnienia przedmiotów, które nie mają silnika a potrzebują paliwa)

To co nie jest prawidłowe z punktu widzenia logiki, nie musi być błędne w życiu (samochody mają silniki)

Stąd tendencyjność przekonań

tendencyjność przekonań

Eksperyment (Markovitz, Nantel, 1989):

Badani oceniają wcześniej przytoczony sylogizm. Odpowiadają na pytanie, czy wniosek wynika z przesłanek.

Wyniki:

Gdy w sylogizmie jest słowo samochód - częściej mówią że jest on prawidłowy.

Gdy w sylogizmie jest słowo bezsensowne oppobines - rzadziej uważają go za poprawny.

• Ocena gotowego sylogizmu

Jeśli wniosek jest zgodny z wyobrażeniami osoby na dany temat, to ma ona tendencję do akceptowania tego wniosku - przyjmowanie, że sylogizm jest właściwy

• Samodzielne wyciąganie wniosków wg sylogizmu (proces rozumowania)

Jeśli sami badani z przesłanek wyciągali wnioski - połowa stwierdza prawidłowo, że nie można wyprowadzić logicznego wniosku z przytoczonego sylogizmu.

Doświadczenie usprawnia procesy rozumowania

Zadanie Wasona na wybór

1. Niededukcyjna strategia analizowania kart - potwierdzanie, a nie odrzucanie związku

2. Skuteczniejsze rozwiązanie, gdy odwoływanie się do wiedzy potocznej

Rozumowanie indukcyjne

• Rozwiązywanie problemów przez analogię (analogia między obecną sytuacją a sytuacją dawną)

• Generalizacja

• Ostrzeżenie: rozwiązanie dobre z przeszłości nie musi działać w teraźniejszości

przykład: szukanie pomocy u rodziców, mając żonę/męża

• Nastawienie umysłowe

Pomaga i utrudnia (naczynia w trzecim przykładzie, podręcznik s.264)

Ocenianie i podejmowanie decyzji

Ocenianie - proces krytycznej oceny zdarzeń i ludzi

Podejmowanie decyzji - proces wyboru pomiędzy alternatywnymi możliwościami

Heurystyki

Amos Tversky i Daniel Kahneman:

Oceny dokonywane przez ludzi bardziej opierają się na heurystykach niż na formalnych metodach analizy

Heurystyka dostępności - ocena opiera się o informacje najłatwiej dostępne w pamięci

(eksperyment McKelvie. 2000: Badani czytają listę nazwisk znanych mężczyzn i mało znanych kobiet. Badani po jakimś czasie oceniali, że na liście było więcej nazwisk mężczyzn niż kobiet.)

Trudności z dostępnością jako heurystyką:

1. Procesy pamięci mogą zniekształcać informacje

• np. wpływ nastroju na dostępność danych wspomnień

• osoby w wesołym nastroju łatwiej przywołują przyjemne wspomnienia i przewidują, że w przyszłości czeka ich więcej przyjemnych niż smutnych zdarzeń ( MacLeod, Campbell, 1992)

2. Nietrafna informacja przechowywana w pamięci

• ludzie oglądający seriale ukazujące zamożnych ludzi jak Dynastia, częściej oceniali, że obywatele USA mają w domach saunę lub służbę (O'Guinn, Shrum, 1997)

Heurystyka reprezentatywności - opiera się na założeniu, że im więcej cech typowych dla elementów danej kategorii ma dany przedmiot, tym większe jest prawdopodobieństwo, że należy on do tej kategorii.

(Kim jest Jack? Zlekceważenie reguły prawdopodobieństw bezwarunkowych!)

Reguła prawdopodobieństw bezwarunkowych - jeśli losowo wybieramy z próby egzemplarz, to prawdopodobieństwo, że przynależy on do danej kategorii, jest wprost proporcjonalne do procentu egzemplarzy przynależących do danej kategorii w próbie

Heurystyka zakotwiczenia - niewłaściwe oszacowanie (zaniżone lub zawyżone), gdy punktem wyjścia oszacowań staje się dana wartość początkowa

(Sprzedawca: „Myśli Pan/Pani o kwocie od 500 do 1000 złotych, prawda?”

Zakotwiczenie - 470 zł wydaje się nam dobrą ceną, niezależnie od wcześniejszych planów)

Podejmowanie decyzji

Psychologiczne aspekty podejmowania decyzji

Podaj przykłady:

• Wpływu sformułowania pytania na podejmowanie decyzji

• wpływu ram decyzyjnych

(rama zysku/straty, punkty odniesienia)

Awersja decyzyjna - uczynienie decyzji trudnej do podjęcia

Na przykład: trzeci kandydat w wyborach

(„Ludzie nie lubią podejmować decyzji, które sprawią, że jedni będą mieli więcej, a inni mniej tych samych pożądanych dóbr.

Ludzie potrafią antycypować żal, który będą odczuwać, jeśli opcja, którą wybiorą okaże się gorsza niż opcja nie wybrana.

Ludzie nie lubią być obciążani odpowiedzialnością z powodu decyzji, które doprowadziły do złych skutków.

Ludzie nie lubią podejmować decyzji za innych.”)

Emocje i motywacje.

Motywacja (łac. movere - poruszać się) - wszelkie procesy związane z rozpoczynaniem, kierowaniem i podtrzymywaniem działań fizycznych i psychicznych.

Daczego motywacja jest ważna? Ludzie, którzy mają dobrą motywację, lepiej pracują.

Teoria pobudzenia emocjonalnego - aby wykonać jakieś zamierzone zadanie lub sprostać zaistniałej sytuacji, potrzebne jest pobudzenie emocjonalne.

Pierwsze prawo Yerkesa-Dodsona

Wraz ze wzrostem poziomu motywacji wzrasta wyraźnie sprawność i skuteczność działania.

Dzieje się tak jednak tylko do osiągnięcia tak zwanego poziomu optymalnego (krytycznego).

Przy dalszym wzroście motywacji skuteczność oraz jakość działania obniżają się, a w skrajnym przypadku może dojść do niemal zupełnej niezdolności do sprawnego działania.

Drugie prawo Yerkesa-Dodsona

Przy rozwiązywaniu zadań łatwych, przy czynnościach dobrze znanych i opanowanych, wysoką jakość i skuteczność działania osiąga się przy wysokim poziomie motywacji.

Przy działaniach bardzo trudnych, złożonych, jeszcze dobrze nie opanowanych potrzebny poziom motywacji powinien być stosunkowo niski.

Im trudniejsze zadanie, tym niższy poziom motywacji będzie sprzyjał lepszemu jego wykonaniu.

Co się dzieje z uczniami, gdy...

1. zadanie jest bardzo łatwe?

2. zadanie jest bardzo trudne?

Jak zachęcać uczniów do wykonywania zadań

1. łatwych?

2. trudnych?

Motywacja

• Wewnętrzna - działanie realizowane ze względu na samą treść tej aktywności

• Zewnętrzna - działanie realizowane ze względu na zewnętrzne czynniki

Funkcje motywacji zewnętrznej

• Funkcja informująca - nagrody, pieniądze, przywileje będące efektem dobrze wykonanej pracy stanowią przejaw uznania dla zaangażowania, skuteczności oraz wysiłków i osiągnięć.

• Funkcja sterująca (kontrolna) - „straszak”, źródło potencjalnej kary: "Musisz tak robić, bo tego wymagają przepisy, władza, realizowane przez nas rozwiązania. Jeżeli nie będziesz realizował swoich zadań zgodnie z naszymi wskazaniami, to!"

Kiedy motywacja wewnętrzna rośnie (↑), kiedy maleje (↓) a kiedy pozostaje stała (−)?

Matka do syna: „Dostaniesz rower , jeśli wypadniesz na Kangurze najlepiej z całej klasy”

Dziecko pierwszy raz w życiu dostało piątkę z klasówki i zostało pochwalone na forum klasy przez nauczycielkę.

Absolwent liceum dostaje niespodziankę-samochód od swoich rodziców za dostanie się na studia.

Mąż wykonuje dawno obiecane naprawy w domu. Żona przygotowuje mu romantyczną kolację.

„Jeśli będziesz bardzo grzeczny, jak prosi Cię mama, to przyjdzie do Ciebie Święty Mikołaj”

Wpływ na motywację wewnętrzną

Badania pokazują, że:

spadek motywacji wewnętrznej , gdy:

• nagrody uzależniane były od spełnienia zobowiązania do wykonania zadań na poziomie zewnętrznie określanego standardu „jeśli wypadniesz tak dobrze, jak powinieneś" (aspekt sterujący)

 brak wpływu na motywację wewnętrzną, gdy:

• nagrody były konsekwencją samego wykonywania zadań lub były uzależnione od wypełnienia ogólnego standardu „jeśli wypadniesz dobrze"

• nagrody, które były dla badanych niespodzianką; jeśli były niespodziewane - nie mogły mieć charakteru sterującego

Przy motywacji do nauki:

Najbardziej korzystne: motywacja wewnętrzna, funkcja informacyjna motywacji zewnętrznej

Najmniej korzystne: funkcja kontrolna motywacji zewnętrznej

Co się dzieje, kiedy motywacje są sprzeczne?

Konflikt motywacyjny

Panna młoda ucieka sprzed ołtarza. DĄŻENIE - UNIKANIE

Nie wiesz, czy umówić się z atrakcyjną Zosią czy ze zgrabną Hanią. DĄŻENIE - DĄŻENIE

W stołówce masz do wyboru w obiedzie abonamentowym kaszę gryczaną z sosem, której nie lubisz lub parówki z ketchupem, za którymi również nie przepadasz. UNIKANIE - UNIKANIE

Iść na kolokwium słabo nauczony, czy uciec z zajęć i mieć niedozwoloną nieobecność? UNIKANIE - UNIKANIE

Kupić sukienkę w groszki czy w kratkę? DĄŻENIE - DĄŻENIE

Zostać w Polsce i pracować za marne grosze, lecz być blisko ważnych osób, czy wyjechać za granicę, żyć bardziej komfortowo i tęsknić za bliskimi? PODWÓJNE DĄŻENIE - UNIKANIE

Dollard i Miller - teoria konfliktu

1) W miarę zbliżania się do pożądanego celu zwiększa się siła dążenia.

2) W miarę zbliżania się do niepożądanego celu zwiększa się siła unikania.

3) W miarę zmniejszania się odległości od celu siła tendencji do unikania rośnie szybciej niż siła dążenia (gradient unikania jest bardziej stromy niż gradient dążenia).

4) Wzrost siły popędu związanego z dążeniem czy unikaniem podnosi ogólny poziom lęku.

5) Gdy rywalizują dwie reakcje, to wystąpi silniejsza z nich.

Procesy zachodzące w czterech rodzajach konfliktów

Jakie są konsekwencje emocjonalne przeżywania każdego z konfliktów?

1. Konflikt między dążeniem a dążeniem - „osiołkowi w żłobie dano"

2. Konflikt między unikaniem a unikaniem - „między młotem a kowadłem”

3. Konflikt między dążeniem a unikaniem - „uciekająca panna młoda"

4. Konflikt między podwójnym dążeniem a unikaniem - mężczyzna rozważający kwestię rozwodu i założenia nowej rodziny

Co powoduje utratę motywacji do działania?

Wyuczona bezradność

Pies zostaje umieszczony w klatce i jest rażony prądem. Początkowo próbuje uciekać, nie może jednak ani uniknąć porażenia prądem, ani mu zapobiec. W końcu zwierzę poddaje się. Nawet wtedy, gdy umieszczony jest w innej klatce, w której niewielka bariera oddziela część rażenia prądem od części od niego wolnej, nie próbuje uciekać przed rażeniem.

Wyuczona bezradność u ludzi

Osoba uczy się, że nie ma kontroli nad skutkami zdarzeń.

Jeżeli człowiek nie odnosi sukcesów przez dłuższy okres czasu, obawia się porażki niejako „na zapas” - w przyszłości, nie podejmuje działań w określonym kierunku.

Bardzo trudny do odwrócenia proces.

Nawet korekcyjne doświadczenie sukcesu nie do końca likwiduje postawę.

Łatwo dochodzi do ponownego cofania się do poprzednich doświadczeń w przypadku trudności.

PROFILAKTYKA!

Konsekwencje wyuczonej bezradności

1. Deficyty motywacyjne - bierność, brak inicjatywy

2. Deficyty poznawcze - przekonanie o tym, że „nie ma takich sytuacji, w których możliwe jest odpowiednie działanie i kontrola”

3. Deficyty emocjonalne - apatia, lęk, smutek, brak chęci do konstruktywnego działania

Źródła motywacji

Clark Hull

Motywacja = redukcja napięcia

Popędy - wewnętrzne stany, które pojawiają się w odpowiedzi na potrzeby fizjologiczne organizm stara się utrzymać stan równowagi, homeostazy

Brak równowagi

Deprywacja Uruchomienie popędów

Brak działania Redukcja napięcia

Homeostaza

Analogicznie: zachowanie zwierzęcia:

Głód > Poszukiwanie pożywienia > Jedzenie > Najedzenie > Brak poszukiwania jedzenia > Brak pożywienia

Czy redukcja napięcia może wyjaśnić wszystkie zachowania, u podstaw których leży motywacja?

• głodne szczury najpierw eksplorują klatkę, a potem jedzą (m.in. Berlyne, 1960)

• młode małpy bez zewnętrznych nagród jakby dla własnej przyjemności bawią się nowymi przedmiotami w otoczeniu

Dlaczego ludzie głodni i zmęczeni spędzają godziny „buszując” po Internecie?

Dlaczego ludzie, pomimo odczuwania strachu i przerażenia oglądają horrory?

Dlaczego alpiniści z narażeniem życia zdobywają kolejne szczyty?

Dlaczego, pomimo bólu brzucha, opychamy się na święta?

Podniety - bodźce zewnętrzne lub nagrody, które nie są bezpośrednio związane z potrzebami biologicznymi

Michael Apter - teoria odwrócenia kierunku

W danym momencie jeden z dwóch stanów pary może być podstawą działania

Cztery pary stanów metamotywacyjnych
Teliczny	Parateliczny
Poważny Zorientowany na cel Planujący z wyprzedzeniem Unikający niepokoju	Swawolny Zorientowany na aktywność Żyjący chwilą Poszukujący podniecenia
Konformistyczny	Negatywistyczny
Uległy Chcący trzymać się zasad Zgodny Pragnący dopasowania	Buntowniczy Chcący łamać zasady Rozzłoszczony Pragnący niezależności
Nastawiony na mistrzostwo	Nastawiony na współczucie
Zorientowany na siłę Postrzegający życie jako walkę Zainteresowany kontrolą Pragnący dominacji	Zorientowany na opiekę Życie jako współpraca Wrażliwy Zainteresowany uprzejmością
Autyczny	Alloiczny
Zainteresowany przede wszystkim sobą Skoncentrowany na sobie Skupiający się na własnych uczuciach	Zainteresowany przede wszystkim innymi osobami Identyfikujący się z innymi osobami Skupiający się na uczuciach innych osób

Inne źródła motywacji

• William James - instynkty

• Sigmund Freud - instynkt życia (libido) i śmierci (tanatos)

• Behawioryści - zachowania i emocje mogą być wyuczone

EMOCJE.

W dużej mierze wyrażanie i identyfikowanie emocji ma charakter uniwersalny

Umysł i ciało

Ośrodki emocji:

• ciało migdałowate układu limbicznego

• płaty czołowe kory mózgowej

Usunięcie ciała migdałowatego - ślepota psychiczna u małp; widzą przedmioty, ale są niewrażliwe na ich emocjonalne znaczenie

uszkodzenie ciała migdałowatego - niezdolność do różnicowania uczuć

Somatyzacja - skłonność do przekształcania emocji w dolegliwości fizyczne

np. zamiast odczuwać złość - ból głowy

Hipochondria - skrajny przykład somatyzacji

Inteligencja emocjonalna - Daniel Goleman

• Zdolność rozumienia siebie i własnych emocji

• Kierowanie i kontrolowanie emocji

• Zdolność samomotywacji

• Empatia

• Umiejętności społeczne

Psychologia społeczna.

Z grupą przyjaciół obejrzałeś film. Chociaż uznałeś ten film za ciekawy, to jednak pod koniec ożywionej dyskusji po filmie zdajesz sobie sprawę, że zgadzasz się z innymi, że był to „niewiarygodny kicz”!

• Jak do tego doszło?

Razem z innymi zostałeś zaproszony na kolację do eleganckiej restauracji. Każde miejsce przy stole jest zaopatrzone w imponujący zestaw sztućców.

• Jak dowiesz się, którego widelca użyć, gdy pojawi się pierwsze danie?

KONFORMIZM - robić to, czego od nas oczekują

• zmiana przekonań lub działań po to, aby dostosować się do norm danej grupy

( 8 przykładów zachowań konformistycznych, zastanowić się, jakie są ich przyczyny)

Gdzie wszyscy myślą tak samo, nikt nie myśli zbyt wiele. Walter Uppmann

Do konformizmu prowadzą dwa rodzaje oddziaływań społecznych:

• wpływ informacyjny (Sherif)

• wpływ normatywny (Asch)

Wpływ normatywny (S.Asch)

EKSPERYMENT: Każdego z uczestników sadzano jako przedostatniego w półkolu utworzonym przez 6-8 innych, nieznanych mu studentów. Wszyscy oni, z wyjątkiem niego samego, byli pomocnikami eksperymentatora i postępowali zgodnie z opracowanym wcześniej scenariuszem. Student ten musiał podjąć decyzję, czy zgodzić się z oceną sytuacji dokonaną przez wszystkich innych (nieprawidłową) i dostosować się do nich, czy też pozostać niezależnym, nie odstępując od tego, co widział na własne oczy. Uczestnicy wykazywali oznaki niedowierzania i wyraźnego zaniepokojenia, gdy stawali wobec większości, która widziała świat w sposób tak odmienny. Co badani zrobili w tej sytuacji? Mniej więcej jedna czwarta uczestników pozostała całkowicie niezależna - to byli ci, którzy ani razu nie dostosowali się do innych. Jednak od 50 - 80% uczestników (w różnych eksperymentach wchodzących w skład programu badawczego) dostosowało się przynajmniej raz do fałszywych ocen większości, podczas gdy 1/3 uczestników ulegała błędnym ocenom większości co najmniej w połowie prób krytycznych.

Wpływ normatywny - dostosowujemy się do grupy, ponieważ:

• chcemy być lubiani

• akceptowani

• spostrzegani pozytywnie

Wpływ informacyjny (M.Sherif)

EKSPERYMENT: Uczestników proszono, by ocenili długość drogi przebytej przez punkt świetlny, który w rzeczywistości był nieruchomy, lecz zdawał się poruszać, gdy go obserwowano w zupełnej ciemności bez żadnych punktów odniesienia (efekt autokinetyczny). Początkowo oceny indywidualne znacznie różniły się między sobą. Kiedy jednak uczestnicy spotkali się w grupie (złożonej z osób, które się nie znały) i swoje spostrzeżenia wypowiadali na głos, ich oceny zaczęły wykazywać coraz większą zbieżność. Zaczęli oni widzieć światełko jako poruszające się w tym samym kierunku i na podobną odległość. Jeszcze bardziej interesująca była końcowa część badania, kiedy ci sami badani oceniali położenie światła pojedynczo, nadal stosując się do normy grupowej, ukształtowanej, kiedy przebywali w grupie.

Wpływ informacyjny

• dostosowujemy się do poglądów lub zachowania innych, ponieważ

• chcemy postępować słusznie

• jesteśmy przekonani, że inni mają rację

• cel: poznać właściwy sposób myślenia i postępowania w danej sytuacji

• występuje najczęściej w sytuacji niejednoznacznej lub w grupie ekspertów

• przykłady zachowań konformistycznych, które z nich można rozumieć jako rezultat:

• wpływu normatywnego (eksperyment Ascha)?

• wpływu informacyjnego (eksperyment Sherifa)?

POSŁUSZEŃSTWO WOBEC AUTORYTETU

„Skoro tak mówi autorytet, to tak zapewne jest”

robić to, co każą

• posłuszeństwo - uległość wobec nakazu

• zainteresowanie tematem posłuszeństwa po II wojnie światowej

• Jakie były przyczyny ślepego posłuszeństwa wobec zbrodniczych rozkazów, które doprowadziły ludzi do ludobójstwa?

Eksperyment S.Milgrama (1961)

Każdemu uczestnikowi przydzielono drugiego do pary; uczestników poinformowano, iż wcześniej w drodze losowania ustalono, którzy z nich mają być „nauczycielami", a którzy „uczniami". W rzeczywistości uczestnik byt zawsze „nauczycielem". „Uczeń" był współpracownikiem badacza w tym badaniu. Człowiek, który przedstawił się jako eksperymentator, byt aktorem. Poproszono „ucznia" o to, by nauczył się na pamięć par pospolitych słów; „nauczyciel" miał je prezentować, śledzić odpowiedzi „ucznia" i karać go za odpowiedzi błędne. „Nauczyciel" obserwował, jak wprowadzono „ucznia" do kabiny, gdzie eksperymentator poprosił go, by usiadł, i przypiął go paskami do krzesła, „by zapobiec nadmiernym ruchom”. Do jego nadgarstka eksperymentator przypiął elektrody. Przez pozostałą część badania komunikacja między nimi dokonywała się przez interkom. „Nauczyciela" posadzono przed generatorem wstrząsów elektrycznych. Generator (nie był prawdziwy) miał 30 przełączników, oznaczonych liczbą określającą napięcie (co 15 woltów, od 15 do 450 woltów). Opis pod każdym przełącznikiem wskazywał na silę wstrząsu - od „Słabego wstrząsu" do „Niebezpieczeństwo: poważny wstrząs". Napisy pod dwoma ostatnimi przełącznikami były złowieszcze: „XXX". Na początku wobec „nauczyciela" zastosowano przykładowy wstrząs o sile 45 woltów, by mógł się zorientować, jak czuje się wówczas „uczeń". Jeśli „uczeń" popełnił błąd, nauczyciel miał za zadanie aplikować mu wstrząs elektryczny, zwiększając napięcie prądu przy każdym kolejnym błędzie. Jak dalece byłbyś posłuszny poleceniom eksperymentatora gdybyś uczestniczył w tym eksperymencie?

• 65% uczestników - „nauczycieli” doszło do najwyższego poziomu kary!

Dlaczego aż tylu uczestników posłuchało polecenia?

Eksperyment P. Zimbardo

• Więzienie Stanfordzkie

• 2-tygodniowy eksperyment dotyczący życia więziennego

• uczestnicy: studenci, przestrzegający prawa, stabilni emocjonalnie, zdrowi fizycznie

• losowo przydzielono role

• więźniów

• strażników

• strażnicy - agresywni i bezwzględni w stosowaniu przymusu i kar

(byli zdziwieni łatwością, z jaką znajdowali przyjemność w posiadaniu władzy nad innymi ludźmi)

• więźniowie - biernie godzili się z losem

(napady płaczu, wybuchy gniewu, dezorganizacja myślenia, depresja)

Gdzie kończy się poczucie osobistej jaźni (personal self) a zaczyna tożsamość społeczna?

• uczestników nikt nie uczył ról

• eksperyment zakończono już po 6 dniach

• nowa rzeczywistość społeczna - prawdziwe więzienie w umysłach więźniów i strażników

Rola społeczna - społecznie określony wzorzec zachowań, jakich oczekuje się od osoby funkcjonującej w danej sytuacji lub grupie

• rola wykładowcy, studenta, dziecka, lekarza, najlepszego przyjaciela, ukochanego…

Teorie atrybucji

Zastanów się, co jest ważną trudnością w Twoim życiu.

• np. niepowodzenia miłosne

Jak rozumiesz przyczyny swoich trudności?

• np. Wszyscy faceci są tacy sami. / Nie potrafię nikomu zaufać.

Dlaczego...

• ... moje dziecko płacze?

• ... przyjaciel powiedział mi komplement?

• ... chłopak ma dla mnie ostatnio mniej czasu?

• ... policjant zatrzymał mój samochód?

• ... dobrze zdałem egzamin?

Teorie atrybucji zajmują się tzw. psychologią naiwną

Jak „przeciętny człowiek” wyjaśnia różne zdarzenia?

Jak ludzie postrzegają przyczyny sytuacji społecznych.

Dwa podstawowe rodzaje atrybucji:

- Dyspozycyjne (wewnętrzne) - przyczyna zachowania znajduje się wewnątrz danej osoby

- Sytuacyjne (zewnętrzne) - przyczyna zachowania znajduje się w sytuacji

• ludzie dokonują atrybucji w warunkach niepewności

• zasada współzmienności - ludzie powinni przypisać dane zachowanie określonemu czynnikowi przyczynowemu

• jeśli czynnik ten był obecny zawsze wtedy, gdy zachowanie to występowało

• i był nieobecny, gdy zachowanie nie występowało

Podstawowy błąd atrybucji

• ludzie są skłonni wybierać wyjaśnienia dyspozycyjne (przeceniają winę lub zasługi ludzi)

• Spóźnił się, bo mnie nie szanuje!

• nie doceniamy czynników sytuacyjnych (winy lub zasług środowiska)

• Nie zaliczył testu, bo się nie przygotował.

Eksperyment.

• Osoby badane miały prowadzić rozmowę z drugą osobą, wiedziały, że osoba ta na polecenie prowadzącego eksperyment będzie miła albo nieprzyjemna

• Zapytane później, wyraziły przekonanie, że za miłym sposobem bycia krył się „naprawdę miły” człowiek, a u podłoża nieprzyjemnego zachowania leżała „prawdziwa nieuprzejmość”

Pan Kowalski przewraca się na schodach, co widzi Pan Nowak.

• Pan Kowalski przeklina śliskość schodów (przyczyna zewnętrzna)

• Pan Nowak myśli o niezgrabności swojego sąsiada (przyczyna wewnętrzna)

Ludzie kłócący się ze sobą:

A. Nie zadzwoniłaś wczoraj wieczorem!

B. Miałam tyle pracy, musiałam przygotować się do egzaminu.

A. Ty mnie już nie kochasz!

Egotyzm atrybucyjny

• skłonność do takiego oceniania konsekwencji własnego postępowania, aby zwiększyć ich pozytywne, a zmniejszyć ich negatywne znaczenia

• przypisuję sobie zasługi za sukcesy

• wypieram odpowiedzialność za niepowodzenia

• wygrywam, bo taki jestem (mądry, zdolny...)

• przegrywam, bo sytuacja była zła (niesprawiedliwa, niesprzyjająca...)

Samospełniająca się przepowiednia

• przewidywania dotyczące jakiegoś przyszłego zachowania lub zdarzenia, które modyfikują interakcje behawioralne w taki sposób, że uzyskuje się to, czego się oczekiwało

• Dwie osoby idą na przyjęcie:

A: Będę się świetnie bawić!

B: Na pewno będzie nudno...

Jak to możliwe, że…

- ludzie, którym mało płaci się za ich kłamstwa wierzą w nie bardziej, niż ci, którzy czerpią z nich duże zyski?

- silne nagrody wręczane za wykonywanie działań, które w dodatku są przyjemne, sprawiają, że przestajemy lubić te działania?

- silne kary mogą podnieść atrakcyjność zakazanych czynności, nawet jeśli same te czynności są szkodliwe lub niemoralne?

Teoria dysonansu poznawczego

• stan wewnętrznego konfliktu

• dyskomfort psychiczny

• konsekwencja podjęcia decyzji, realizacji działania lub otrzymania informacji niezgodnej z uprzednimi postawami

• Dbam o swoje zdrowie i palę papierosy, które mi szkodzą.

• ma siłę motywującą

• skłania do działania zmniejszającego stan konfliktu

• sposoby redukcji dysonansu:

1. Zmianę jednego z elementów będących ze sobą w kolizji. Palacz, który dowiaduje się, że jest to szkodliwe, może rzucić palenie lub odrzucić informację o szkodliwości palenia (albo unikać myślenia o niej).

2. Przeformułowanie znaczenia jednego z elementów, które są ze sobą niezgodne. Palacz może twierdzić, że pali, ale tylko papierosy light, co nie jest szkodliwe.

3. Dodanie nowego elementu poznawczego, którego zadaniem jest zredukowanie sprzeczności między dotychczasowymi elementami. Palacz może twierdzić, że palenie go uspokaja i rozluźnia (czyli jest zdrowe).

Jak skutecznie zmienić postawę? Najpierw zmienić zachowanie!

• posiadanie pieniędzy

• zaliczone kolokwium

• dobra relacja z koleżanką

• ...

A

F

5\\\\

8

---