Wykład psychologia osobowości

18.11.2010

Teoria relacji z obiektem

Margaret Mahler:

Psycholog dziecięcy i psychoterapeuta.

Jej głównym odkryciem jest prawo rozwoju: separacja- indywiduacja. Ten konflikt istnieje od zawsze (od momentu urodzenia) i będzie trwał do śmierci. Oba procesy są nierozerwalnie związane.

Model rozwoju osobowości: dla naszego rozwoju najważniejsze są pierwszy 4 lata życia:

Wiek w miesiącach	0-1	2-5	6-9	10-15	16-23	24-30
Stadia rozwoju	autyzm	symbioza	Separacja-indywiduacja
Fazy rozwoju	-	-	różnicowania	Praktyki (ćwiczenia)	Ponownego zbliżenia	Konsolidacji (stałości przedmiotowej)

Szczególnie ważne dla rozwoju osobowości człowieka jest okres od stadium symbiozy do początków kształtowania się tożsamości, czyli do 4 roku życia. Ten okres nazywany jest psychologicznymi narodzinami dziecka, ponieważ w tym stadium występuje popęd prowadzący do: osiągnięcia poczucia odrębności od świata zewnętrznego i poczucia jednocześnie związku z tym światem, zwłaszcza w odniesieniu do przeżyć związanych z własnym ciałem, do głównego reprezentanta tego świata, t.j. pierwotnego obiektu miłości (ten proces trwa przez całe życie, ponieważ jest procesem intrapsychicznym!).

Stwierdziła, że faza autystyczna, nazywana również fazą pierwotnie niezróżnicowanego stadium rozwoju: dziecko funkcjonuje w tej fazie jako względnie zamknięty system, jest skoncentrowane na własnych procesach fizjologicznych i nie wykazuje zainteresowania otoczeniem społecznym.

Faza symbiotyczna: jest to faza jedności z matką, jest ona jednocześnie pierwszą relacją dziecka. W tym okresie zaczyna kształtować się rdzeń (mnie-self lub poczucie mnie), które tworzą odniesienia wewnętrznych wrażeń. Jest to okres fizjologicznej symbiozy. Również dziecko uwrażliwia się na zewnętrzne pobudzenie. W tym kontekście symbioza oznacza stan niezróżnicowania (z punktu widzenia dziecka), czyli następuje zlanie się z matką, w którym „Ja” nie jest zróżnicowane od „nie-Ja” zatem istotą symbiozy jest zlanie się z wszechmocną reprezentacją matki. Matka wówczas staje się partnerem więzi symbiotycznej poprzez proces przywiązania. Symbioza pojawia się wcześniej niż świadomość różnicowania ja od obiektów. W tym okresie przywiązanie jest jeszcze chwiejne i niespecyficzne. Podczas tej fazy niemowlę zaczyna organizować swoje przeżycia czemu sprzyja dojrzewanie podstawowych autonomicznych funkcji ego, zwłaszcza pamięci. Z perspektywy związku z obiektem faza autystyczna jest bezobiektualna, zaś faza symbiotyczna jest fazą preobiektualną (najważniejsza w tej fazie jest opieka matki, jeśli jest dobrze doopiekowane uzyskuje poczucie siły i wewnętrzną atmosferę wiary w obiekt, która stanowi niezbędną fazę dla fazy separacji). Pozytywne doświadczenia w obrębie relacji symbiotycznej jest warunkiem dalszego prawidłowego rozwoju relacji i osobowości dziecka. W tym okresie matka jest pomocniczym ego niemowlęcia, prowadzi dziecko w bezpieczną rzeczywistość na której to opierając się w przyszłości dziecko może zbudować trwałe poczucie jaźni i innego świata obiektu.

Około 6 miesiąca życia zaczyna się faza separacji- indywiduacji.

Około 6 miesiąca życia dziecka zaczyna się proces odkrywania odrębności istnienia od matki. Tworzy się wówczas napięcie pomiędzy stanem separacji, a koniecznością odrębnego istnienia, czyli indywiduacji. Ta właśnie indywiduacja jest niezbędna dla prawidłowego przebiegu procesów adaptacji i aktualizowania własnego rozwoju i rozpoczyna się dzięki zdobywaniu przez dziecko umiejętności eksploracji rzeczywistości. Dziecko zaczyna czuć konieczność separacji od matki dzięki której będzie mogło osiągnąć własną tożsamość, co wywołuje u niego niepokój. dziecko niepokoi się możliwością bycia wchłoniętym przez obiekt znaczący i nie umie zrezygnować z pragnienia osiągnięcia własnej indywidualności. Rozwiązanie tego konfliktu gwarantuje prawidłowa relacja z matką, czyli proces separacji z zachowaniem poczucia emocjonalnej więzi i znajdowania przy tym radości z samodzielnego doświadczania świata. Dziecko odważa się na odkrywanie własnej indywidualności. Stopniowo doświadcza poczucia odrębności przez rozwój umiejętności lokomocyjnych. A potem poprzez wchodzenie w relacje z innymi osobami prowadzi do wewnątrzpsychicznych reprezentacji siebie samego jako kogoś oddzielnego od reprezentacji świata zewnętrznego.

Faza zróżnicowania (nazywana również fazą dyferencjacji): od 6 do 9 miesiąca. Jest to okres stopniowego różnicowania Ja dziecka od obiektu, podczas różnicowania zaczyna ono kierować uwagę poza symbiotyczny układ matka-dziecko. To przeniesienie uwagi jest bardziej płynne jeśli symbioza dawała poczucie bezpieczeństwa, umożliwiając dziecku ekspansję poza tą symbiotyczną relację. W tej fazie wyobrażenie Ja (obraz siebie) nadal zlewa się z wyobrażeniem obiektu, ale niemowlę uczy się różnicować specyficzną tożsamość drugiej części związku symbiotycznego. Właśnie to różnicowanie jest nieodłącznym zalążkiem separacji i wychodzenia z fazy symbiozy.

Faza praktykowania: w tej fazie dziecko zaczyna różnicować siebie od matki. Wzrastają zdolności motoryczne dziecko, zaczyna ono oddalać się od matki. Ta faza nasila się około 12 miesiąca życia, wówczas pojawia się nasilona potrzeba opuszczenia co jakiś czas symbiotycznej orbity. To stymuluje do stawania się własną niezależną osobą przez chodzenie, mówienie i badanie (organoleptyczne poznawanie świata). Gdy potrzeba ta jest blokowana dziecko uczy się, ze musi stawiać sobie w tym zakresie ograniczenia i rozwija się w ten sposób kompromisowe fałszywe Ja. Doprowadza to do tego, że tożsamość jednostki która jest budowana na związku z drugą osobą jest budowana kosztem prawdziwej tożsamości, która powinna być budowana poprzez ćwiczenie autonomicznych funkcji rozwojowych. Ta faza jest szczególnie ważna dla rozwoju wewnętrznej autonomii, ponieważ wiąże się z ryzkiem inicjatywy oraz rozwojem poczucia działania i własnej sprawności. Mowa również znacząco wpływa na rozwój tej fazy: dzięki mowie dochodzi do zróżnicowania własnego Ja na poziomie symbolicznym. Samodzielna aktywność dziecka przyczynia się do wzrostu świadomości odrębności matki. Ta faza przebiega prawidłowo jeżeli matka akceptuje samodzielność dziecka zezwala na eksplorację otoczenia a jednocześnie nie wycofuje się z opieki nad nim, swojej akceptacji i miłości.

Faza powtórnego zbliżenia: dalszy rozwój ruchowy i intelektualny dziecka, który prowadzi do gwałtownego wzrostu świadomości swojej odrębności, dziecko zaczyna odczuwać i uświadamiać sobie, że rodzice są odrębnymi osobami ze swoimi osobistymi potrzebami. Reagują na ta zwiększoną potrzebą kontaktu z matką, oczekiwaniem od niej udziału w każdej nowo nabytej przez siebie umiejętności. Wraz z tą zmianą przychodzi większa świadomość odrębności od innych w świecie i większe zainteresowanie interakcjami społecznymi. W tym okresie dziecko staje się bardziej wrażliwe na zranienie emocjonalne. Wykazuje większą skłonność do reagowania lękiem na możliwość separacji. Kiedy zaczyna doświadczać frustracji życiowych uświadamia sobie że nie jest wszechmocne i zrośnięte z matką. W ciągu dalszego trwania tej fazy dziecko zaczyna przeżywać konflikt związany z rodzącym się poczuciem odrębności. Pragnie podkreślić swoją samodzielność, ale chce być również blisko matki. Dziecko doświadcza coraz mocniej że jego wola nie jest tożsama z wolą matki, zaczyna wtedy walkę z obiektem miłości o autonomię. Prowadzi do głębokiego konfliktu pomiędzy poczuciem zależności, a niezależności. W tej fazie u dziecka wyłania się świadomość sprzecznych dążeń. Aby rozwój przebiegał prawidłowo dziecko musi otrzymać zgodę na wyrażenie swojego sprzeciwu, ale nie odbierającą mu opieki, miłości i aprobaty ze strony rodziców. Natomiast niepomyślny przebieg tej fazy doprowadza do deficytu poczucia własnej wartości i własnej odrębności silnej potrzeby bliskiego kontaktu z ludźmi, a jednocześnie obawy przed tymi kontaktami.

Faza stałości obiektu: do 4 roku życia. W tej fazie osiągane jest w miarę pełne poczucie granic Ja, dzięki rozwojowi stałości obiektu, w tej fazie dziecko uzyskuje realistyczne i spójne wewnętrznie wyobrażenie obiektu miłości, które staje się dostępny wewnętrznie , czyli jest zinternalizowany. Dziecko wówczas osiąga trwałe wyobrażenia. Zaczyna zachowywać w swojej pamięci uczucia przywiązania i miłości, nawet jeśli obiekt jest niesatysfakcjonujący i zaczyna cenić obiekt za wartości odmienne od jego funkcji zaspokajania potrzeb. Uważa się, że stałość obiektu zapewnia podstawę dla rzeczywistej miłości między ludźmi, ponieważ drugi człowiek nie jest ceniony wówczas tylko jako źródło „narcystycznych zasobów” ale może być postrzegany jako niepowtarzalna samo stanowiąca o sobie jednostka wobec której można żywić uczucia empatycznej troski. W tej fazie osiągane jest w miarę pełne poczucie granic Ja, dzięki rozwojowi stałości obiektu. Dziecko zdolne jest zatem do wyobrażenia sobie obiektu uczuć który jest aktualnie nieobecny i do psychicznego obcowania z nim. W tym okresie kształtuje się odrębne, stabilne, zintegrowane Ja. W rezultacie pozytywnego przejścia przez tą fazę reprezentacja obiektu jest także odrębna.

Charakterystyka funkcjonowania osoby symbiotycznej:

Funkcjonowanie takiej osoby można opisać w kilku sferach.

W sferze behawioralnej: poczucie niezależności, autonomii, czy też związania z innymi aktywnościami- takie osoby doświadczają taką rzeczywistość jako niebezpieczną, egoistyczną i wówczas ranią innych, ta osoba przeżywa swoje doświadczenia tylko w relacji z innymi i może mieć dużą trudność w podejmowaniu działania, jeżeli nie towarzyszy jej inna osoba. Potrzeby innej osoby aktywizują daną jednostkę do działania (cudze potrzeby będą jej potrzebami), a reakcje otoczenia są potrzebne aby tą aktywność podtrzymać. Z problemem tym wiąże się także nieustanna troska o granicę Ja a innymi obiektami. Z jednej strony jest tendencja do pogrążania się pozbawionych granic związków, a z drugiej podkreślanie tych granic.

Z punktu widzenia afektywnego taką osobę będzie wyróżniać zakłócony stosunek do własnej agresji. Osoba taka będzie zaprzeczała własnej agresji, będzie ją wyrażać pośrednio i bardzo często kierując ją przeciwko sobie. Ma bardzo dużo leku i uruchamia on obronę przed własną agresją w postaci dystansu do innych, bardzo często pojawia się bardzo silny lek przed opuszczeniem, silna potrzeba przebywania w związku w którym będzie czuła się bezpiecznie, ale i tak nawet w tym związku jest postrzegana jako osoba smutna.

Funkcjonowanie poznawcze- głównym problemem jest nieumiejętność rozróżnienia grani Ja innych, doświadczenie fuzji z innymi może być świadome albo całkowicie zaprzeczony, lub też wyparte. Ta osoba doświadcza brak realnego wglądu w patogenny charakter identyfikacji i relacji łączącej ją z rodzicami, najczęściej z matką, a później w wieku dorosłym z partnerem/partnerką. Brak wglądu we własne realne Ja i mało realistyczna percepcja otoczenia społecznego, mało realne doświadczenie odpowiedzialności, rozszczepienie w postrzeganiu siebie i innych, działania manipulacyjne które mają służyć podtrzymaniu symbiotycznych związków z innymi i szukanie odpowiedzialności poza własną osobą doprowadzają do wielu zaburzeń osobowości. Te zaburzenia osobowości charakteryzują się przede wszystkim zaburzeniami różnicowania Ja od nie Ja (zaburzenia poczucia własnej tożsamości), pojawia się duża słabość ego- słaba kontrola Ja. Stosowanie specyficznych mechanizmów obronnych i wchodzenie w specyficzne relacje.

Mechanizmy obronne: dochodzi do osłabienia bardziej dojrzałych mechanizmów obronnych jak neutralizowanie agresji, sublimowanie popędu, tłumienie impulsów i wypieranie ich do nieświadomości. Silne tendencje do rozszczepienia obiektów na wyłącznie albo dobre albo złe. Rozczepienie własnego Ja na dobrą i złą. Idealizacja, ale również dewaluacja, stosowanie projekcji i identyfikacji projekcyjnej. Zaprzeczenie rzeczywistości lub istnieniu własnych potrzeb, chęci przeżyć. Fuzja z obiektem przez introjekcję lub projekcję. Ma ona chronić przed utratą tego obiektu i zapewnić nad nim kontrolę. Przeniesienie symbolicznej relacji z obiektem na relacje z partnerem.

---