Wykład 1

Główne stanowiska w sprawie czynników

determinujących zachowanie człowieka

CO DECYDUJE O ZACHOWANIU:

OSOBA CZY SYTUACJA

• Podstawowy błąd atrybucji

• Czemu służy przypisywanie stałości zachowaniu ludzi

• Dlaczego dostrzegamy stałość w zachowaniu ludzi (wg Bem, Allen,1974)

1. Każdy z nas posługuje się ”ukrytą teorią osobowości” .

2. Przy opisywaniu ludzkiego zachowania zbytnio polegamy na języku cech.

3. Kultura indywidualistyczna podkreśla rolę i znaczenie jednostki.

4. Ignorujemy wpływ sytuacji, zwłaszcza gdy oddziałuje ona na innych, a nie na nas.

5. Widzimy zwykle pewnych ludzi tylko w ograniczonej liczbie sytuacji i uogólniamy nasze obserwacje na inne, nie obserwowane sytuacje.

6. Często inni będą zachowywać się w taki sposób, w jaki ich zdaniem chcielibyśmy aby się zachowywali- wskutek czego skłonni jesteśmy wyolbrzymiać przypisywaną im stałość.

7. Przeważnie mamy możność wyboru sytuacji, w jakiej chcemy się znaleźć i wybieramy te sytuacje, w których jak przewidujemy- będziemy czuli się dobrze i z którymi potrafimy sobie poradzić .

8. Nasze oceny dotyczące innych ludzi często opierają się nie na naszych własnych obserwacjach ich zachowania, lecz na tym, co oni nam sami mówią o swym postępowaniu.

9. Nasze pierwsze wrażenia silnie nas ukierunkowują i późniejsze oceny reinterpretuje się tak, aby pasowały do pierwotnego , „prawdziwego” poglądu.

CZ POJĘCIE „ OSOBOWOŚĆ” DOTYCZY STAŁOŚCI ZACHOWANIA?

DWA ASPEKTY

SPÓJNOŚCI OSOBOWOŚCI

1. Stabilność w czasie - przejawia się niezmiennością określonych cech mimo upływu czasu.

2. Spójność międzysytuacyjna - polega na tym , że te

same cechy widoczne są w wielu różnych

sytuacjach.

RODZAJE ZMIAN W ROZWOJU OSOBOWOŚCI.

1. Zmiany bezwzględne oraz względne

2) Zmiany ilościowe i jakościowe

3) Zmiany fenotypowe i genotypowe

3. Zmiany ciągłe i nieciągłe

BADNIA PODŁUŻNE, KTÓRE DOWODZĄ STABILNOŚCI OSOBOWOŚCI W CZASIE

1. Szwedzkie badanie Rozwoju Indywidualnego

Davida Magnussona (1988,1990, 1992)

2. Badania podłużne Jacka i Jeanne Blocków (1980, 1993)

3. Projekt badawczy Minnesota (Sroufe, Carlson, Shulman, 1993)

4. Badanie podłużne Helson, Moane ( 1987, 1993, 1998)

5. Badanie podłuzne Caspi, Elder, Bem (1987, 1988)

CO DETERMINUJE STABILNOŚĆ OSOBOWOŚCI

W CZASIE

• Teoria psychoanalityczna

• Teorie cech

• Teorie poznawcze

BADANIA, KTÓRE PODWAŻAJĄ SPÓJNOŚĆ MIĘDZYSYTUACYJNĄ OSOBOWOŚCI

• Badania Hartshorne'a i Maya (1928)

• Badania Mischela i Peake'a ( 1982, 1983)

TRADYCYJNE STANOWISKA W KWESTII OSOBOWOŚCIOWYCH I SYTUACYJNYCH

DETERMINANT ZACHOWANIA

Sytuacjonizm -

Skinner :”To nie osoba oddziałuje na świat , ale świat na osobę”.

Zachowanie jest zdeterminowane przez sytuację i zmienia się wraz z jej zmianą.

Personologia

. Z.Freud: „Tak my jak i nasze zachowanie „znajduje się pod kontrolą nieznanych sił psychicznych”.

Zachowanie człowieka jest względnie stałe, bez względu na sytuacje.

SYTUACJONIZM CZY PERSONOLOGIA

• Badanie Bema i Allen (1974)

• Badanie Koestnera, Bernieri, Zuckermana (1989)

• Badanie Epsteina

• Stanowisko Fundera (1991)

• Stanowisko Pervina (2002)

• Stanowisko Carvera i Scheira (2004)

CZY W STAŁÓŚCI ZACHOWANIA WYSTĘPUJĄ

RÓŻNICE INDYWIDUALNE

• „Otwartość na doświadczenie” (Costa i McCrae)

• „Obserwacyjna samokontrola zachowania”

INTERAKCJONIZM

• O zachowaniu decyduje zarówno sytuacja, właściwości osoby, jak i wzajemna interakcja między nimi.

• W zależności od okoliczności każdy z tych czynników może być dominujący.

• Niekiedy sytuacja wywołuje określone reakcje u wszystkich ludzi.

• Niekiedy większe znaczenie mają predyspozycje osoby (np. triada poznawcza Becka)

• Zasadnicze znaczenie może też mieć interakcja między predyspozycjami osoby, a czynnikami sytuacyjnymi (np.badanie Pyszczynskiego i Greenberga (1987) nad depresyjnym stylem autokoncentracji i perseweracją samoregulacji)

• Niekiedy sytuacja powoduje różne reakcje u różnych osób (np. działanie sytuacji stresowej na osoby ekstrawertywne i introwertywne).

• Wpływ sytuacji „silnych” i „słabych”

• Wybór sytuacji przez jednostkę.

• „Podpis behawioralny” (Mischel, 1992)

POGLĄD NA ZACHOWANIE CZŁOWIEKA REPREZENTOWANY PRZEZ POZNAWCZĄ PSYCHOLOGIĘ OSOBOWOŚCI

• Człowiek jako aktywny podmiot, który poprzez dokonywane wybory kształtuje zarówno swoje życie, jak i swoją osobowość.

• Zachowanie S- R a działanie (O-R).Zachowanie nie tyle jest stałe i niezmienne , co zgodne z realizowanymi celami.

• „Osobowość nie tyle jest , co cały czas się staje” (Kofta, 2000)

• Plastyczność zachowania i możliwości zmiany osobowości .

---