Materiały autorskie- dr Magdalena Błażek
Psychologia osobowości- ćwiczenia, 2006/07
Psychoanaliza klasyczna
Psychoanaliza obejmuje: ogólną teorię psychologiczną, metodę psychoterapii. Odrzucenie charakterystycznego dla introspekcji dogmatu Kartezjusza, że umysł jest dla podmiotu przejrzysty. Freud przyjął za Breuerem, że przyczyną neurozy są nieuświadomione treści, których uświadomienie jest podstawą wyleczenia- dogmat psychoanalizy. Idee regularnie uświadamiane ulegają regularnemu wyładowaniu. Stłumienie, wyparcie idei uniemożliwia rozładowanie a energia szuka innych sposobów ujścia i powoduje problemy psychiczne. Terapia polega na przywróceniu normalnych wyładowań.
Zasadnicze tezy freudyzmu:
- kluczem do zdrowia psychicznego jest uświadomienie sobie nieuświadomionych treści
- psychiki nie da się zrozumieć bez odwoływania się do seksualności
Terapia psychoanalityczna polega w gruncie rzeczy na zastąpieniu jednej autoteorii inną.
Analiza marzeń sennych pozwala na jakościową charakterystykę procesów nieświadomych.
Podstawowe założenia metapsychologiczne:
1/ Dynamika życia psychicznego: popędy- siła napędowa, rola dynamizmów afektywno-motywacyjnych
2/ Topografia: życie jako gra procesów świadomych, przedświadomych i nieświadomych: świadomość: kontakt z rzeczywistością, dostarczanie uzasadnienia dla nieświadomości; zasadnicza rola procesów nieświadomych
3/ Motywacyjna nieświadomość: treści wyparte, nigdy nie uległy werbalizacji, mechanizmy obronne
4/ Struktura: życie psychiczne jako wynik rywalizacji między id, ego i superego
5/ Energia: dystrybucja energii psychicznej: libido i popęd śmierci. Pierwotna energia psychiczna wynika z popędu płciowego. Psychika jest miejscem ścierania się sił libido i tanatos.
6/ Zasada determinizmu i rozwojowego podejścia do osobowości i jej zaburzeń
Główne problemy:
1/ Teoria libido i rozwoju psychoseksualnego: typy charakteru związane z fazami rozwoju. Rozwój seksualny rozpoczyna się w momencie narodzin.
2/ Teoria lęku i mechanizmów obronnych: lęk neurotyczny jako następstwo stłumienia libido lub jako odpowiedź na zagrożenie ego wzbudzające mechanizmy obronne
3/ Teoria myślenia, snów, wolnych skojarzeń: możliwość dotarcia do nieświadomych pragnień
4/ Teoria agresji: następstwa stłumienia libido, przejaw instynktu śmierci
5/ Teoria ego (H. Hartmann): procesy adaptacji ego- alloplastyczna i autoplastyczna
Rozwój ego: od rozkoszy do realizmu,
procesy pierwotne (myślenie katatymiczne, impulsywność),
procesy wtórne (myślenie realistyczne, odraczanie gratyfikacji);
Id- zasada przyjemności, irracjonalność, nielogiczność, aspołeczność, gwałtowność.
Reakcje Id wyrażają się: lękiem, agresywnością, emocjonalnym niezrównoważeniem, prymitywizmem w sferze seksualnej, irracjonalnymi przekonaniami, uprzedzeniami, amoralnością, poszukiwaniem opieki i wsparcia, skłonnością do panicznej ucieczki w sytuacji zagrożenia, rozbudowanym światem fantazji i marzeń.
Id stanowi zbiór popędów w sferze cielesnej i psychicznej.
Popęd- mechanizm dążący do rozładowania napięcia energetycznego. Siłę dynamiczną popędów stanowi energia pochodząca z odżywiania.
Libido (energia psychiczna) powstaje z energii somatycznej, procesów metabolicznych. Id jest magazynem energii, której udziela pozostałym sferom psychicznym. Miejsce gromadzenia się libido- sfery erogeniczne.
Id dokonuje wyboru takich obiektów, które redukują napięcie. Każde zachowanie można opisać w kategoriach inwestowania energii w obiekt (kateksja) lub zahamowania inwestowania (antykateksja).
Proces kateksji prowadzi do zróżnicowania świata na obiekty ważne.
Funkcje poznawcze Id charakteryzuje tzw. proces pierwotny, którego geneza sprowadza się do występowania lęku oraz wyobrażenia obiektu, który gratyfikował popędy. Lęk biologiczny jako przyczyna zachowań.
Człowiek jest rządzony przez swą nieświadomość- dąży do zaspokojenia instynktów.
Ego- zasada rzeczywistości (realizmu), przeszkody w realizacji popędów doprowadzają do wykształcenia Ego, energia dostarczana z Id pozwala jednostce poznawać świat, radzić sobie z przeszkodami zewnętrznymi.
Ego walczy z gwałtownością Id oraz surowością Superego. Jednostka wytwarza zdolność do odraczania gratyfikacji. Następuje zmiana sposobu zaspokajania potrzeb.
Funkcje poznawcze Ego: antycypacja, organizacja pojęciowa, myślenie logiczne, racjonalne, realistyczne, przyczynowo-skutkowe. Pojawia się złożona aktywność.
Lęk społeczny jako źródło zachowań.
Superego- zasada moralności, powstaje wskutek internalizacji wzorców i oczekiwań, aprobaty i dezaprobaty dążeń i zachowań.
Składa się z dwóch podsystemów: sumienia i ego idealnego. Jednostka zapewnia sobie przychylność otoczenia przez internalizację norm.
Dzięki internalizacji tworzy się nieświadoma część superego: sumienie (samokaranie- poczucie winy) oraz świadoma (ego-idealne czyli wzór osobowy ukształtowany przez wymagania rodziców).
Ego-idealne powstaje w wyniku identyfikacji z obiektami znaczącymi. Nadmiar energii zgromadzonej w superego powoduje zahamowanie aktywności człowieka, stale dąży do doskonałości.
Lęk moralny jako motor zachowań.
Kultura jako efekt działania superego i sublimacji popędu seksualnego.
Poczucie tożsamości (Erik Erikson)- rozwój psychoanalizy poprzez uporządkowanie faz rozwojowych (trzy sfery doznań zmysłowych i cztery sposoby ich pobudzania).
W każdym okresie rozwojowym jednostka musi pokonać specyficzne przeszkody biologiczne, psychiczne i społeczne.
Konflikt i kryzys są immanentną cechą ludzkiego rozwoju.
Podstawowe konflikty rozwojowe: ufność vs nieufność, autonomia vs wstyd, inicjatywa vs poczucie winy, produktywność vs poczucie małej wartości, tożsamość vs dyfuzja ról, integralność vs izolacja, kreatywność vs stagnacja, integralność vs rozpacz.
Tożsamość ego: poczucie ciągłości istnienia, odróżnienie Ja i nie-Ja, autonomia i poczucie zgodności obrazu Ja ze społecznym odbiorem. Tożsamość negatywna- dyfuzja tożsamości, przyjęcie wzorca niepożądanego.
Związki z obiektem- Anna Freud: jedna z najważniejszych linii rozwoju dotyczy relacji z obiektem.
Teorie związków z obiektem dotyczą powstawania dwubiegunowych reprezentacji Ja i świata zewnętrznego (Kernberg).
Margaret Mahler: schemat prawidłowego rozwoju: - faza autystyczna (I miesiąc życia, brak zdolności do przeżywania emocji pozytywnych i negatywnych); faza symbiotyczna (II-VIII miesiąca życia, dziecko postrzega siebie i matkę jako jedność, zaspokajanie potrzeb przez matkę- dobre Ja- obiekt, złe Ja-obiekt); faza separacyjno-indywidualistyczna (VIII miesiąc do 3 r.ż., cielesne zróżnicowanie z matką, , ustalenie więzi z matką, wzrost autonomicznych funkcji ego w ścisłej więzi i zależności od matki, tworzenie podstaw całościowego obrazu Ja i obiektu); faza integracji reprezentacji Ja i obiektu (3 do 7 r.ż., tworzą się podstawowe struktury aparatu psychicznego - id, ego i superego); faza konsolidacji ego i superego (ostateczna integracja i stabilizacja obrazu Ja i obiektu w celu zwiększenia realistycznej oceny siebie i świata, dojrzałość wyrażająca się w zdolności do różnicowania różnych obszarów Ja; w sytuacjach kryzysowych - regresja w służbie ego- reaktywacja w pamięci dobrych obiektów warunkujących poczucie bezpieczeństwa)
Psychologia ego- Klein próbuje łączyć skrajnie biologiczne stanowisko z psychologią ego i teorią związków z obiektem.
Cztery funkcje ego uruchamiane z chwilą urodzenia: lęk i obrona przed nim, introjekcja i projekcja, związki z obiektem, integracja i synteza.
Treść lęków zmienia się w zależności od stopnia rozwoju psychoseksualnego.
Psychologowie ego wyróżniają trzy formy adaptacji:
dokonywanie zmian w otoczeniu,
zmiany w obrębie własnego aparatu psychicznego,
wybór optymalnego środowiska.
Regresja w służbie ego zwiększa możliwości adaptacyjne jednostki. Centralne funkcje ego: instrumentalne (spostrzeganie, zapamiętywanie, myślenie, wyobraźnia, operowanie językiem, działanie, są podporządkowane funkcjom centralnym); centralne (poznawanie, utrzymywanie kontaktu z rzeczywistością, antycypacja zdarzeń, kontrola popędów); metafunkcje (funkcja syntetyczna, zdolność do regresji w służbie ego, racjonalne sterowanie zachowaniem, utrzymywanie równowagi wewnętrznej, elastyczność ego - zawieszanie swoich funkcji, zejście na niższy poziom)
Freud kładł nacisk na: celowość funkcjonowania psychicznego, nieświadome determinanty, strukturę osobowości, dziedziczność, wczesny etap rozwoju, ciągłość rozwoju, środowisko patologiczne, pojęcie Ja, biologiczne podstawy psychiki, zachowania patologiczne
5