IDEA SPINOZJAŃSKIEGO MONIZMU
System Spinozy miał charakter monistyczny: przezwyciężał przeciwstawienie ducha materii, choć nie sprowadzał ducha do materii ani materii do ducha.
Przyjmował poznanie racjonalistyczne. Miarą prawdy była dla niego jasność i wyrazistość, a rozum, poznający w sposób jasny i wyraźny, był dlań jedynym źródłem prawdy. Przejął typową dla racjonalistów myśl, że matematyka jest wzorem nauki. Matematyczna była tylko forma systemu, treść jego zaś była metafizyczna. Dzieło More geometrico było wykładem monistycznej nauki o jedności wszechrzeczy. W filozofii Kartezjusza potępiał dualizm. Wnosił, że substancja jest tylko jedna, a jest nią Bóg. Bo aby coś istniało samo przez się, nie może być niczym ograniczone; musi być nieskończone, a nieskończona substancja - to Bóg. Substancja nie może być stworzona, gdyż wtedy miałaby przyczynę i istniałaby przez przyczynę, a nie sama przez się. Poza Bogiem nie może więc być substancji. Bóg, czyli substancja: to dwie nazwy tej samej rzeczy.
MATERIA I DUCH
Wszechświat ma wszakże, jak Kartezjusz wykazywał, dwie dziedziny: materii i myśli. Rozróżnienia tego Spinoza nie mógł pominąć, ale doprowadził je do jedności w ten sposób, że potraktował jako dwa przymioty (attributa) jednej substancji. Bóg, który z natury jest nieskończony, posiada nieskończenie wiele przymiotów, z których dwa - myśl i rozciągłość - są dostępne umysłowi ludzkiemu. Bóg jest wtedy substancją myślącą i zarazem rozciągłą. Odpowiednio do tych dwóch przymiotów Boga istnieją dwa światy: duchowy i materialny; każdy objaw (modus) substancji należy do jednego lub drugiego jej przymiotu. Odrębność dwóch światów w systemie Spinozy została zachowana, ale przez uzależnienie obu od czegoś trzeciego miał zostać przezwyciężony dualizm materii i świadomości.
Ciało i dusza człowieka są w zgodzie ale nie mogą oddziaływać na siebie.
CECHY SPINOZYZMU
Spinoza zbudował system monistyczny, nie będący ani materializmem, ani spirytualizmem. Uznawał jedną substancję, ani materialną, ani duchową, neutralną wobec przeciwstawienia myśli i ciał. Nie posługiwał się przy tym koncepcją ewolucyjną, używaną przez dawniejszych monistów; ewolucjonizm zastąpił przez paralelizm, który był jego najoryginalniejszą koncepcją metafizyczną. Ze stanowiska monizmu Spinoza usiłował rozwiązać naczelne zagadnienia metafizyczne, dyskutowane w jego epoce: stosunek myśli i ciał pojął w duchu paralelizmu, stosunek Boga i świata - w duchu panteizmu. Co prawda, monistyczne stanowisko okazało się trudne do konsekwentnego zachowania; w szczegółowych wywodach Spinoza traktował ciała jako zależne od myśli, ale częściej jeszcze ciała podawał za pierwotne, myśli zaś za zależne od nich, a wtedy monizm jego upodabniał się do materializmu.
Tatarkiewicz „Historia filozofii” t.2 s. 70-73.