Kluzowa, Slany Demograficzne i aksjologiczne aspekty sytuacji rodziny w Polsce

Po 1989 nastąpiły intensywne przemiany w różnych sferach życia, także w sferze życia małżeńskiego i rodzinnego. Proces zmian rozpoczął się dużo wcześniej, ale w okresie transformacji uległ wyraźniej intensyfikacji. Pojawia się niepokój o przyszłość małżeństwa i rodziny - jedni wróżą im niechybny kres, inni mówią ze to tylko pewien etap ewolucji tych form życia społecznego, wszyscy zgadzają się że zmiany w strukturze tych form nie są dobrym prognostykiem przyszłości demograficznej Polski.

TENDENCJE W OKRESIE 1990-2005:

- spadek skłonności do zawierania małżeństw (z 6,7 do 5,4 na 1000 mieszkańców)

- wzrost odsetka panien i kawalerów w każdej grupie wiekowej

- podniósł się wiek nowożeńców (z m: 24,6 i k: 22,2 do m: 27,0 i k: 25,0)

- spadek liczby urodzeń (z 547,7 tys do 364,4 tys) i poziomu współczynnika urodzeń (z 14,3% do 9,6%)

- spadek natężenia urodzeń we wszystkich grupach wiekowych, w szczególności w grupie 20-24

- wzrost udziału grup 25-29 i 30-34 w wartości współczynnika dzietności

- ponad dwukrotny wzrost odsetka urodzeń pozamałżeńskich - 18,5% (21,5%miasto 14,4%wieś)

- opóźnianie decyzji matrymonialnych i prokreacyjnych

- choć NSP nie ujawnił dużych rozmiarów kohabitacji (2% ogółu rodzin) to jednak on wzrósł a poza tym te dane prawdopodobnie nie są zgodne z rzeczywistością (część osób nie przyznaje się do kohabitacji) najczęściej są to związki panien z kawalerami, następnie rozwiedzionych, później pozostających w związku małżeńskim i najrzadziej osoby owdowiałe. Wzrost kohabitacji w grupie wiekowej, w której tradycyjnie formowało się małżeństwo - do 29 r. ż. - więc kohabitacja jest alternatywą lub faza poprzedzającą małżeństwo. Kobiety częściej niż mężczyźni kohabituja w młodszych grupach wiekowych, wśród mężczyzn wzrasta odsetek kohabitujacych po 30. Większość kohabitantów posiadała dzieci i mieszkała w miastach.

- w procesie rozwiązywania małżeństw dominującą przyczyną jest nadal śmierć jednego, natomiast rośnie liczba rozwodów (z 42,4 tys do 67,5 tys)

- proporcje miedzy małżeństwami zawieranymi a rozwiązywanymi odwróciły się: w 2005 ponad 24 tys więcej małżeństw rozwiązano niż zawarto.

WPŁYW TYCH TENDENCJI NA STRUKTURĘ RODZIN:

- na 100 rodzin 56 tworzą małżeństwa z dziećmi (spadł z 62% w 1988), 23 małżeństwa bez dzieci, 17 - samotne matki z dziećmi, 2 - samotni ojcowie z dziećmi( udział tych trzech systematycznie wzrasta), 1,1 partnerzy z dziećmi i 1 - partnerzy bez dzieci

- wzrasta odsetek rodzin z jednym dzieckiem (z 40,5% do 46,9%) spada odsetek rodzin z 3 i więcej dzieci (z 18,8% do 16,9%)

- na wsi mieszka 56% rodzin wielodzietnych.

- pogłębianie się procesu nuklearyzacji rodzin

- przedstawiciele starszego pokolenia tworzą odrębne gospodarstwa domowe

- spadek liczby rodzin zarabiających na życie własna pracą i wzrost utrzymujących się ze źródeł niezarobkowych - pogarszanie się warunków bytowych

JAKIE SĄ PRZYCZYNY W/W PRZEMIAN?

W sferze warunków życia:

- brak pracy lub jej stabilności, co zniechęca do podejmowania decyzji matrymonialnych

- trudności w uzyskaniu samodzielnego mieszkania przez młode małżeństwa

- wysokie koszty utrzymania i niedostosowanie rozwiązań instytucjonalnych do potrzeb rodziny, co zniechęca do prokreacji

- rozłąki spowodowane masowymi migracjami zarobkowymi za granicę, co wpływa negatywnie na stabilność więzi małżeńsko-rodzinnej

W sferze aksjologicznej:

- modernizacja, sekularyzacja, indywidualizacja

- wcześniej: zunifikowane wybory aksjologiczne (wysoka ranga małżeństwa i rodziny, sformalizowany charakter małżeństwa, nastawienie na prokreację, nierozerwalność małżeństwa) ich rzecznikiem jest przede wszystkim kościół katolicki i tradycje narodowe

- obecnie: zindywidualizowane wybory aksjologiczne charakterystyczne dla ponowoczesnego społ propagowane przez siły społeczne o orientacji liberalno -utylitarystycznej

- przesunięcie akcentu w spojrzeniu na małżeństwo i rodzinę z wymiaru instytucjonalnego na indywidualno-prywatny

Wybory aksjologiczne Polaków mają charakter niespójny:

- z jednej strony wg Polaków małżeństwo i udane życie rodzinne są na pierwszej pozycji wśród wartości decydujących o sensie życia

- z drugiej strony poziom aprobaty dla zachowań niebieszczących się w ramach tradycyjnego podejścia do małżeństwa i rodziny jest dość duży: tylko 20% sprzeciwia się kohabitacji, 1/3 akceptuje samotne macierzyństwo z wyboru, powszechna jest aprobata dla bezdzietności z wyboru, a odsetek jej zwolenników stale wzrasta (26% kobiet i 22,5% mężczyzn którzy założyli rodzinę, nie planuje posiadania dziecka), szeroko rozpowszechniona jest aprobata dla rozwodów - tylko 19% uważa, ze rozwodów nie można nigdy usprawiedliwić. desakralizacja małżeństwa mimo deklaracji katolicyzmu

POSTAWY WOBEC PROKREACJI:

- petryfikacja przekonania, ze najbardziej pożądany dla rodziny jest model 2+2, coraz więcej osób planuje właśnie taka liczbę potomstwa

- idea planowania rodziny i podejmowania działań zapobiegających niepożądanej ciąży cieszy się niemal powszechną aprobatą (mniejszą wśród ludzi mniej wykształconych, mieszkających na wsi, reprezentujących starsze grupy wiekowe, oraz tych którzy nie zrealizowali jeszcze swoich planów prokreacyjnych)

- udział osób stosujących metody i środki regulacji poczęć wzrasta

- bardziej zróżnicowane są opinie w kwestii konkretnych metod i sposobów unikania potomstwa: w największym stopniu akceptowane jest stosowanie środków antykoncepcyjnych. Największym uznaniem cieszą się tradycyjne (prezerwatywa), mniejszym nowoczesne (tabletki stosuje tylko co 10 osoba). Udział kobiet stosujących tabletki anty wzrasta, częściej są to kobiety w wieku 20-34, lepiej wykształcone, żyjące w związkach nieformalnych, niepraktykujące, mieszkanki dużych miast. Niska jest znajomość metod naturalnych i ich akceptacja, wielu uważa je za mało skuteczne. Stopień popularności metod naturalnych wzrasta wśród kobiet z wykształceniem wyższym, w formalnych małżeństwach, praktykujących.

- wzrosło poparcie dla antykoncepcji i dla dopuszczalności aborcji

- między deklarowaną akceptacją metod regulacji poczęć a ich rzeczywistym stosowaniem istnieje daleko idąca rozbieżność

WNIOSEK: (Slany to już mówiła, wiec w dużym uproszczeniu) zamiast pronatalistycznie państwo powinno zacząć działać prorodzinnie przede wszystkim zapewniając poczucie stabilności, bo inaczej będziemy się szybko starzeć i obniży się nasz potencjał prokreacyjny.

---