Prawo finansowe i papierów wartościowych

Prof. Dr hab. Jerzy Babiak - 20 godzin. Egzamin

1. Witold Bień - Rynek papierów wartościowych

2. Andrzej Komar - Finanse publiczne

3. Tadeusz Grzeszczyk - Zamówienia publiczne

4. Tadeusz Grzeszczyk - zamówienia publiczne w gminie

5. Prawo wekslowe, prawo czekowe, ustawa o obligacjach, ustawa o publicznym obrocie papierami wartościowymi, ustawa o finansach publicznych, ustawa o dochodach jednostek samorządu terytorialnego, ustawa o zamówieniach publicznych

Rynek papierów wartościowych

1. Weksel

2. Czeki

3. Obligacje

4. Konosament

Papiery wartościowe - są to dokumenty w których zawarte są określone prawa z których może korzystać posiadacz papierów wartościowych. Ze względu na rodzaj praw zawartych w dokumencie wyróżnia się dokumenty na wierzytelności i inne prawa zawarte w dokumentach. Że względu na sposób oznaczenia osoby uprawnionej z papierów wartościowych wyróżniamy papiery wartościowe imienne, na zlecenie i na okaziciela

Papiery wartościowe imienne - to weksel w którym zawsze musi być oznaczona osoba uprawniona i prawa w nim zawarte przysługują oznaczonej osobie.

Istotą papierów wartościowych jest to, że ich posiadacz mający określone prawa może te prawa przenosić. W przypadku dokumentów imiennych (osoba fizyczna, prawna) może przenosić swe prawa w drodze pisemnej poprzez cesję wierzytelności na rzecz wskazanej osoby.

Dokumenty na zlecenie - również zawierają one oznaczenie imienne osoby uprawnionej. Różnica między dokumentami imiennymi a na zlecenie polega na sposobie przenoszenia praw, tak więc w przypadku dokumentów na zlecenie ich przenoszenie następuje poprzez dokonanie stosownego zapisu, czyli czynności prawnej na samym dokumencie. Dotyczy to przede wszystkim weksli i czeków, gdzie przenoszenie praw może nastąpić przez tzw. indosowanie

Dokumenty, które z istoty rzeczy są dokumentami na zlecenie mogą zostać ograniczone w tej czynności prawnej przez ich posiadacza przez ich posiadacza poprzez umieszczenie stosownej klauzuli na samym dokumencie ,,nie na zlecenie”

Dokumenty na okaziciela - osoba beneficjanta nie jest oznaczona. Prawa wynikające z dokumentu przynależą posiadaczowi dokumentu. Przenoszenie praw następuje poprzez fizyczne wręczenie dokumentu.

Należy dodać, że w odniesieniu do papierów wartościowych na okaziciela nie można w żaden sposób ograniczyć praw ich zbywalności.

Papiery wartościowe można podzielić wg. dochodu:

1. O stałym dochodzie (obligacje)

2. O zmiennym dochodzie (akcje)

Można wyróżnić papiery na rolę jaką spełniają:

1. Papiery pożyczkowe

2. Papiery lokacyjne ( udziałowe) stanowią trwałe zaangażowanie w kapitał firmy

Z punktu widzenia okresu na jaki zostały wyemitowane:

1. Krótkoterminowe - na okres do 1 roku

2. Średnioterminowe - od 1 roku do 5 lat

3. Długoterminowe - powyżej 5 lat

4. Bez określonego terminu - akcje

W zależności od sposobu wprowadzania na rynek:

1. Papiery wartościowe funkcjonujące w obrocie publicznym

2. Papiery wartościowe w obrocie niepublicznym

W Polsce kwestię tę reguluje prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi. Kryteria obrotu publicznego:

1. Oferta emitenta publicznego skierowana jest do więcej niż 300 osób oznaczonych imiennie

2. Skierowanie oferty do nieoznaczonego adresata za pośrednictwem środków masowego przekazu

Wyczerpanie tych kryteriów nakłada na emitenta określone obowiązki przewidziane w ustawie Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi:

1. Wymagana jest zgoda specjalnego organu państwa na emisję (komisja papierów wartościowych i giełd) Jest ona poprzedzona procedurą mającą na celu ocenę standingu ( kondycji finansowej emitenta)

2. Emitent ma obowiązek przez cały okres, kiedy papiery wartościowe są w obrocie dostarczania przewidzianych prawem informacji a organ nadzorujący (komisja papierów wartościowych i giełd) ma prawo i obowiązek monitorowania sytuacji ekonomicznej emitenta, którego papiery wartościowe znajdują się w obrocie publicznym. Obrót publiczny nie oznacza obrotu giełdowego na którą to wymagana jest kolejna specjalna zgoda. Emitent może funkcjonować na rynku publicznym nie będąc uczestnikiem giełdy.

Rodzaje papierów wartościowych

1. WEKSEL

Prawo wekslowe pochodzi z lat 30. Weksel, jako synonim gospodarki kapitalistycznej nie był używany w okresie socjalizmu. Polskie prawo wekslowe opiera się na konwencji genewskiej. W Genewie w 1931r. podpisano konwencję dotyczącą zasad sporządzania i posługiwania się wekslami

Do konwencji genewskiej nie przystąpiły: Anglia, USA, Australia, Kanada. Konsekwencją tego jest istnienie dwóch systemów wekslowych - genewskiego i amerykańskiego. Dokument, który w USA jest wekslem nie jest nim w Europie

Weksel jest papierem wartościowym, sporządzonym w formie przewidzianej przez prawo zawierający bezwarunkowe zobowiązanie dłużnika lub dłużników wekslowych do zapłacenia wymienionej na wekslu sumy pieniężnej w oznaczonym na wekslu czasie, terminie i miejscu. Sformułowanie ,,w formie przewidzianej przez prawo” - prawo wekslowe nie określa formy sporządzenia dokumentu a wskazuje jedynie iż aby dokument taki był ważny (był wekslem) musi zawierać przewidziane prawem elementy. Dla ważności dokumentu nie jest konieczne sporządzenie go na blankiecie.

Dla usprawnienia obrotu gospodarczego sporządzane są specjalne blankiety wekslowe, które można nabywać w US i bankach. Opłata za blankiet jest zróżnicowana w zależności od wysokości sumy zobowiązania dla której ten weksel ma służyć. Blankiet taki zawiera opłatę skarbową.

Zobowiązanie wekslowe jest ważne bez uiszczenia opłaty skarbowej. Jeżeli zobowiązanie wekslowe zostanie złożone na kartce a opłata skarbowa nie zostanie wniesiona dokument wekslowy jest ważny. Opłata skarbowa jest niezależna od opłaty skarbowej.

Cechy zobowiązania wekslowego

1. Abstrakcyjność

2. Bezwarunkowość

3. Właściwy dla weksla uproszczony sposób dochodzenia roszczeń

Abstrakcyjność polega na tym iż jest ono prawnie skuteczne niezależnie od przyczyny dla której dokument taki został wystawiony. Dla zaistnienia zobowiązania wekslowego wystarczającym jest złożenie na wekslu w miejscu przewidzianym prawem własnoręcznego podpisu. Można wyróżnić weksle pożyczkowe i handlowe. Weksel handlowy stosowany jest w obrocie gospodarczym i używany jest jako substytut pieniądza. Weksel stosuje się w sytuacjach odroczonych płatności tj. wówczas jeśli dostawca dostarczył towar i odroczył termin płatności odbiorcy i jako gwarancje otrzymania należności w umówionym czasie (zabezpieczenie spłaty) przyjął od odbiorcy dokument wekslowy.

Bezwarunkowość oznacza, że uzależnienie wykonania zobowiązania wekslowego od jakiegokolwiek warunku czyni dokument nieważnym.

Uproszczony sposób dochodzenia roszczeń jest przewidziany prawem wekslowym. Wierzyciel w ciągu 2 dni roboczych zobowiązany jest dokonać protestu weksla (u notariusza) W ciągu tych dwóch dni dłużnik może jeszcze zapłacić. Notariusz ocenia weksel ze względu jego prawidłowości i wzywa głównego dłużnika wekslowego do zapłacenia i umieszcza na wekslu, bądź na dołączonym proteście umieszcza stosowną klauzulę ,,Nie zapłacił z powodu odmowy” lub ,,Nie zapłacił z powodu nieobecności dłużnika”. Następnym etapem jest skierowanie do sądu. Sąd w postępowaniu nakazowym stwierdza nakaz płatniczy. Po stwierdzeniu klauzuli płatności przez sąd następuje skierowanie sprawy do postępowania egzekucyjnego przez komornika.

Elementy dokumentu wekslowego

1. Musi być sporządzony w języku kraju wystawienia

2. Musi być użyte słowo ,,weksel”

3. Data i miejsce wystawienia w przypadku jeżeli nie podano miejsca wystawienia weksel jest nieważny

4. Suma wekslowa (liczbowo i słownie) jeżeli jest różnica ważnym zapisem jest zapis słowny, przy kwocie musi być podany rodzaj waluty

5. Oznaczenie terminu płatności. Istnieją następujące sposoby oznaczenia terminu płatności:

• płatny za jakiś czas po dacie wystawienia np. 30 dni po dacie wystawienia

• płatny za okazaniem (tego dnia, kiedy zjawi się wierzyciel. Jest on ważny 1 rok, ponadto należy zwrócić uwagę ze weksel nie jest dokumentem na okaziciela

• płatny w jakimś dniu od okazania np. 15 dni od okazania

• płatny w oznaczoną konkretną datą (np. 30 marca, nie boże być do 30 marca)

6. Oznaczenie osoby zobowiązanej do zapłacenia weksla. W przypadku weksli własnych osobą taką jest wystawca weksla a w przypadku weksli ciągnionych płatnikiem jest osoba wskazana przez wystawcę

7. Oznaczenie osoby uprawnionej z weksla czyli oznaczenie osoby której należy zapłacić w oznaczonym na wekslu sumę wekslową.

8. Oznaczenie miejsca płatności. Jeżeli miejsce nie jest oznaczone to miejscem tym jest miejsce wystawienia.

Osoby występujące na wekslu oraz czynności wekslowe

1. Wystawca weksla - TRASANT

2. Płatnik weksla ciągnionego czyli jeśli płatnikiem nie jest wystawca - TRASAT

3. Uprawniony z weksla, pierwszy czyli osoba wymieniona na wekslu wskazana jako osoba uprawniona do otrzymania sumy wekslowej - REMITENT

Rodzaje weksla

1. W zależności na jaką okoliczność weksel został wystawiony wyróżnia się weksle pożyczkowe i handlowe. Banki udzielają kredytu dyskontowego pod zastaw weksli handlowych

2. W zależności od osoby głównego dłużnika wekslowego można wyróżnić weksel własny i weksel ciągniony (trasowany).

• weksel własny - jest to taki rodzaj weksla, którym jego wystawca sam zobowiązuje się do zapłacenia sumy wekslowej. Na wekslu własnym występuje TRASANT i EMITENT

• weksel ciągniony (trasowany) to taki w którym TRASANT CIĄGNIE TRATĘ NA TRASATA POLECAJĄC TRASATOWI BEZWARUNKOWE ZAPŁACENIE W OZNACZONYM NA WEKSLU TERMINIE SUMY WEKSLOWEJ NA RZECZ WSKAZANEGO REMITENTA. Weksel ciągniony jest zawsze wekslem handlowym

DOMICELAT - miejsce zapłacenia weksla

W przypadku gdy trasant jako trasata wpisał osobę adres nie istnieje np. nie ma takiej ulicy w danym mieście to weksel jest ważny i wtedy do zapłaty zobowiązany jest trasant. Weksel taki nazywa się wekslem PIWNICZNYM

W przypadku gdy trasat nie wie o tym że jest trasatem weksel jest ważny i do zapłaty zobowiązany jest trasant. Aby więc zobowiązanie trasata było skuteczne musi je sam podjąć. Następuje to poprzez użycie słowa AKCEPTUJĘ i podpis. Jeżeli akceptacja jest na przedniej stronie wystarczy sam podpis natomiast na odwrocie MUSI byś zawarte słowo ,,akceptuję”

Poręcznie wekslowe - AWAL. Weksel poręczony (AWALOWANY). Weksel poręcza się na przedniej stronie poprzez podpis, jeśli poręczenie jest na odwrotnej stronie musi być użyte słowo AWAL lub ,,poręczam” i podpis. Ważne jest aby podpis był czytelny.

Oprocentowanie weksli odnosi się do weksli a wista i muszą być zwarte w sumie wekslowej, jeśli termin jest oznaczony, jeśli jest to weksel za okazaniem można zamieścić stosowną formułę ,,plus odsetki”

Co można zrobić z wekslem

1. Przechowywać do dnia płatności

2. Jeśli jest to weksel handlowy, wówczas remitent może zwrócić się do banku z wnioskiem o udzielenie mu przez bank tzw. kredytu dyskontowego.

Banki udzielają z reguły stałym klientom kredytu kupieckiego w oparciu o przedstawione weksle handlowe. Bank dokonuje oceny dłużników wekslowych pod względem ich wiarygodności, czyli tzw. zdolności kredytowej. Zdolność kredytowa jest to zdolność do spłaty kredytu w przewidzianym terminie wraz z odsetkami. Bank może udzielić kredytu tylko w przypadku pozytywnej oceny zdolności kredytowej.

Bank przyjmuje do dyskonta weksle handlowe, wiarygodne o terminie płatności nie krótszym niż 15 dni i nie dłuższym niż 3 miesiące

Bank wykupuje weksle z góry potrącając odsetki naliczone od dnia postawienia kredytu do dyspozycji klienta do dnia terminu płatności oznaczonego na wekslu.

Bank udziela kredytu dyskontowego, jeżeli weksel może redyskontować. Redyskonto prowadzi NBP i jego oddziały

Operacja redyskonta polega na powtórzeniu tej procedury z tym że podawcą (wnioskodawcą) o kredyt redyskontowy jest bank, który wcześniej dokonał dyskonta weksla.

Kredyt redyskontowy jest jednym z ważniejszych instrumentów kształtowania polityki pieniężnej w państwie. Oprocentowanie kredytu redyskontowego jest jednolite dla wszystkich banków.

Wysokość kredytu redyskontowego ustala Rada Polityki Pieniężnej. Powołuje ją sejm - 3 osoby; senat - 3 trzy osoby; prezydent - 3 osoby.

Warunkiem udzielenia kredytu redyskontowego jest przekazanie weksla do banku.

3. Użycie go w formie zapłaty wobec wierzycieli posiadacza weksla

Istotą papierów wartościowych jest to, że zawarte są w nich prawa, które można przenosić. Posiadacz weksla ma prawo do otrzymania sumy weksla w określonym terminie i prawo to można przenieść. Papiery wartościowe na zlecenie a takimi jest weksel można przenosić na samym wekslu poprzez INDOSOWANIE. Polega to na przeniesieniu praw z weksla przez INDOSANTA na rzecz INDOSARIUSZA.

Pierwszym indosantem jest zawsze remitent. Czynność indosowania polega na zamieszczeniu na grzbiecie weksla bądź samego tylko podpisu bądź klauzuli określającej osobę indosariusza.

W pierwszym przypadku indos taki określa się jako niepełny a w drugim przypadku indos pełny. W praktyce indos pełny sporządza się następująco: ,,Ustępuje na zlecenie (tu należy wpisać indosariusza) i podpis. Wystawca weksla może ograniczyć funkcję indosowania, bądź wprowadzić zakaz indosowania umieszczając klauzulę ,,nie na zlecenie” Zapłacę za ten rektaweksel panu ................ lecz nie na jego zlecenie. W ten sposób byt prawny weksla kończy się na osobie remitenta. Określenie ,,na zlecenie” tzn. osoba której chce się zapłacić

Indosowanie można prowadzić bez ograniczeń, aby zmieścić zapisy do weksla dołącza się tzw. przedłużkę.

Odpowiedzialność dłużników wekslowych

1. kto odpowiada za zapłacenie sumy wekslowej

2. W przypadku większej ilości dłużników wekslowych w jakim stopniu odpowiadają

1. Ad.1. Na wekslu nigdy nie ma podpisu tego, który ma otrzymać pieniądze, są natomiast podpisy dłużników. Za zobowiązanie wekslowe odpowiadają wszyscy, którzy złożyli podpis na wekslu

Weksel jako poręczenie kredytu występuje w funkcji in blanco. Spełnia on cztery podstawowe funkcje:

1. Funkcja gwarancyjna

2. Funkcja obiegowa

3. Funkcja kredytowa

4. Funkcja płatnicza

Ad.1. Funkcja gwarancyjna występują przede wszystkim w bankach jako forma zabezpieczenia kredytu. Może występować w innych sytuacjach np. przy zawieraniu kontraktów jako zabezpieczenie wykonania. Weksle in blanco mogą być także wnoszone jako wadium stosowane w zamówieniach publicznych. Wadium wnosi oferent, który złożył ofertę na dostawę towarów, wykonanie usługi. Aby zabezpieczyć zamawiającego przed wycofaniem się oferenta w trakcie postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego ustawa przewiduje obowiązek wnoszenia stosownego wadium. Obowiązek ten dotyczy w aktualnej regulacji prawnej zamówień powyżej 30.000 EURO. Obecnie wadium wynosi 1 - 3% wartości zamówienia. Projekt nowelizacji ustawy o zamówieniach publicznych przewiduje obniżenie tej wartości do 0,5 - 3%

W przypadku funkcji gwarancyjnej weksel występuje w formie in blanco oznacza to iż nie zostaje wypełniona przede wszystkim suma wekslowa a w niektórych przypadkach także data płatności. Danych tych można wypełniać, gdyż nie znana jest ich wartość oraz termin zobowiązania.

Jeśli kredytobiorca otrzymuje kredyt z banku to zakłada się że suma kredytu zostanie zapłacona (posiada zdolność kredytową)

Do weksla in blanco musi być dołączona ,,deklaracja wystawcy do weksla in blanco”

Weksel in blanco jest zawsze wekslem własnym i wystawionym w jednym egzemplarzu (SOLAWEKSEL)

Cechy weksla in blanco

1. Solaweksel - wystawiony w jednym egzemplarzu

2. Rektaweksel - z zakazem indosowania

Ad.2. Funkcja obiegowa - polega na tym iż weksel może być wielokrotnie użyty. Funkcja obiegowa realizowana jest przez czynność indosowania

Ad.3. Funkcja kredytowa - przyjmujący weksel występuje w roli banku gdyż udziela kredytu wystawcy weksla (trasantowi)

Ad.3. Funkcja płatnicza - weksel jest substytutem pieniądza i można nim regulować zobowiązania (płacić) jak pieniędzmi

2. CZEK

Czek jest poleceniem skierowanym do banku wypłacenia wymienionej na czeku sumy pieniężnej lub przekazania jej na dobro wskazanego na czeku remitenta. Zasady posługiwania się czekami reguluje prawo czekowe.

Warunki wystawienia czeku:

1. Należy posiadać rachunek bankowy

2. Wystawca czeku musi dysponować na rachunku bankowym sumą co najmniej odpowiadającą sumie czekowej

• system francuski - polega na tym, że wystawca zobowiązany jest posiadać sumę czekową w dacie wystawienia czeku.

• System niemiecki - wymaga aby odpowiadająca sumie czekowej wartość na rachunku bankowym istniała w chwili realizacji czeku ( stosowany w Polsce)

Czeki w obrocie krajowy ważne są 10 dni. Wystawienie czeku na sumę wyższą niż stan konta wystawcy podlega odpowiedzialności.

Rodzaje czeków

Czeki wyróżniamy w zależności od sposobu realizacji:

1. Czek gotówkowy - do wypłat gotówkowych

2. Czek rozrachunkowy - polecenie przekazania środków na dobro wskazanego remitenta

W wyniku wystawienia czeku rozrachunkowego bank dokonuje obciążenia rachunku wystawcy czeku i uznania rachunku remitenta. Rachunek wystawcy i remitenta może znajdować się w jednym lub w różnych bankach.

Obciążenie - zmniejszenie sumy na rachunku

Uznanie - dopisanie sumy do rachunku

Czek rozrachunkowy na przedniej stronie musi mieć stosowną adnotację: ,,do rozrachunku” , ,,do rozliczeń” , ,,rozrachunkowy”

Czek gotówkowy może zostać przez wystawcę (trasanta) przekształcony w czek rozrachunkowy poprzez umieszczenie w/w adnotacji. Na podstawie takiego czeku bank dokona operacji bezgotówkowej. Czek z taką adnotacją nie może służyć do wypłaty gotówki, nie można czeku zamienionego na rozrachunkowy przywrócić do funkcji czeku gotówkowego.

3. Czek potwierdzony

Jest to czek z adnotacją banku potwierdzającą posiadanie przez jego wystawcę na rachunku bankowym dodatniego salda odpowiadającej sumie czekowej.

Dla przyjmującego taki czek jest to gwarancją otrzymania takiej sumy. Poprzez czynność potwierdzania wystawca rezygnuje automatycznie z prawa swobodnego dysponowania kwotą wskazaną na czeku przez okres jego ważności (10 dni) Bank blokuje sumę czeku potwierdzonego a po upływie tego czasu wystawca ma prawo dalej dysponować tą kwotą

4. Czek bankierski

W tzw. ,,normalnym czeku występują następujące osoby:

• trasant - wystawca, posiadacz rachunku bankowego

• trasat - zawsze jest nim bank

• remitent - wystawca lub wskazana przez niego osoba

Czek bankierski jest to taki czek w którym trasantem i trasatem jest / są banki. Jeśli np. bank X wskazuje jako trasata swój oddział. Remitentami takich czeków są stali, wiarygodni klienci banku.

Mogą to również być dwa różne, niezależne banki X i Y. Takie sytuacje są zasadne jeśli bank Y jest korespondentem banku X. Korespondent, to taki bank X, który posiada swój rachunek w banku Y i zawarł z nim umowę o współpracy. Rachunek ten nazywa się NOSTRO. Konsekwencją tego jest sytuacja odwrotna rachunek banku Y w banku X nazywa się LORRO.

5. Czek zakreślony

Polega na wprowadzeniu dwóch równoległych linii, oznacza to że czek może być zrealizowany tylko w banku wystawcy ( jest domicelowany) Zakreślenie szczególne polega na wpisaniu w jakim oddziale może on być zrealizowany

Ważność czeku

W obrocie krajowym czeki ważne są 10 dni od daty wystawienia. W okresie jego ważności czeku nie można odwołać

W obrocie zagranicznym czeki są ważne: 20 dni jeśli miejsce wystawienia i realizacji znajduje się w tej samej części świata. Pod pojęciem części świata należy rozumieć kontynent. 70 dni jeśli miejsce wystawienia i realizacji są na odrębnych częściach świata (kontynentach) Do tego samego kontynentu zalicza się basen morza śródziemnego

Czeki mogą być imienne i na okaziciela, w przypadku czeku imiennego bank winien sprawdzić legitymację czeku tzn. czy osoba podawcy czeku jest osobą jest osobą wymienioną na czeku. W przypadku czeku na okaziciela bank nie ma obowiązku ani uprawnień do sprawdzania legitymacji czekowej i tym samym jest zobowiązany do wypłaty kwoty czeku bez sprawdzania w jaki sposób osoba weszła w posiadanie czeku.

3. AKCJE

Akcja jest potwierdzeniem posiadania części kapitału spółki akcyjnej [S.A.] Akcja zawiera dwa następujące uprawnienia:

1. Uprawnienie kooperacyjne - oznacza ono prawo do współzarządzania S.A.

2. Uprawnienie majątkowe - które wyrażają w następujących prawach:

• prawo do udziału w części zysku netto S.A. (część zysku netto przypadający na jedną akcję nazywa się dywidendą)

• prawo do części likwidowanego majątku S.A.

jedna akcja zwykła upoważnia do jednego głosu na Walnym Zgromadzeniu Akcjonariuszy [WZA]. W S.A. wszystkie akcje są jednakowej wartości, decyzje podejmuje się większością głosów zgromadzonych i zarejestrowanych na WZA

Akcje mogą być zwykłe i uprzywilejowane o uprzywilejowaniu akcji decydują akcjonariusze:

• akcja zwykła upoważnia do jednego głosu i jednej dywidendy

• Akcja uprzywilejowana co do głosu ( do 5 głosów tylko wartości całkowite)

• Akcja uprzywilejowana majątkowo (do dywidend mogą mieć wartości ułamkowe)

Akcje mogą być obejmowane za gotówkę bądź za aport. Jeśli obejmowane są za gotówkę wówczas w momencie ich objęcia należy wpłacić ¼ wartości nominalnej akcji. Natomiast w przypadku obejmowania za aport należy aport wnieść w wys. 100% wartości nominalnej. Z reguły aport ma charakter rzeczowy, występuje w postaci budynków, samochodów i innych ruchomości a również w postaci wartości niematerialnych i prawnych np. logo firmy jej reputacja. Warunkiem obejmowania akcji za aport jest:

1. Przyjęcie aportu przez akcjonariuszy

2. Musi nastąpić wycena aportu przez osobę do tego uprawnioną

Akcje aportowe muszą być zawsze akcjami imiennymi, zbywalność akcji aportowych jest ograniczona, można je zbyć dopiero po odbyciu zwykłego walnego zebrania akcjonariuszy za drugi rok obrachunkowy. Wówczas akcje takie mogą być równocześnie zamienione na dokumenty okazicielskie. Akcje mogą zatem występować jako:

1. Akcje imienne

2. Akcje na okaziciela

Akcje imienne jak wynika z nazwy są przypisane do określonej osoby. Właściciel akcji imiennej nie musi być uwidoczniony na samym dokumencie. Zarząd S.A. jest zobowiązany do prowadzenia tzw. księgi akcyjnej w niej muszą być zawsze uwidocznione akcjonariusze posiadający akcje imienne. Zmiana posiadacza akcji imiennych musi być w tej księdze odnotowana. Zbywalność akcji imiennych następuje przez przelew czyli tzw. cesję. Zbywalność akcji imiennych i uprzywilejowanych może zostać ograniczona w statucie spółki. Może ono polegać np. na konieczności uzyskania zgody przez zarząd lub radę spółki lub też obowiązku zaoferowania akcji imiennych innym posiadaczom akcji imiennych a jeżeli oni nie wyrażą zainteresowania można dokonać sprzedaży wybranej przez posiadacza osobie.

Akcje na okaziciela - uprawnionym z akcji na okaziciela jest ich aktualny posiadacz. Akcji na okaziciela nie można nie można w żaden sposób ograniczyć ich zbycia a każde ograniczenie jest z mocy prawa nieważne. Akcje na okaziciela muszą być w pełni opłacone. Akcje nabywane za gotówkę do czasu ich pełnego opłacenia muszą być akcjami imiennymi. Dopiero po pełnym opłaceniu mogą być zamienione na akcje na okaziciela.

Akcja stanowi udział w kapitale akcyjnym, ten udział stanowi wartość księgową akcji. Na rynku występuje cena emisyjna i cena rynkowa które to ceny nie muszą odpowiadać wartości akcji.

Cena emisyjna to cena po której emitent (S.A.) oferuje akcje nabywcą. Cena emisyjna może być równa lub wyższa od wartości akcji nie może być jednak od nich niższa bo wtedy kapitał uzyskany z emisji byłby niższy i sąd rejestrowy nie zarejestruje takiej uchwały, zatem każda uchwała walnego zebrania akcjonariuszy podlega zarejestrowaniu w sądzie.

Wartość akcji i cena emisyjna jest stała i znana jest potencjalnemu nabywcy

Cena emisyjna występuje na rynku pierwotnym czyli gdy akcje nabywane są od emitenta.

Rynek wtórny - jeśli sprzedawcą akcji jest inna osoba niż emitent. Na rynku wtórnym występuje cena rynkowa, jest to cena zmienna która zależy od aktualnej sytuacji podaży i popytu na dane akcje. Wszystkie akcje mają taki sam nominał

Kontrolny pakiet akcji - jest to taka ilość akcji która pozwala na podejmowanie decyzji. Teoretycznie 50% + 1 akcja to pakiet kontrolny, w praktyce wynosi on od 15 - 30 %

Głosowanie odbywa się w odniesieniu do kapitału przedstawionego na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy a zatem przy dużym rozproszeniu kapitału akcyjnego pakiet kontrolny to 20% akcji. Im wyższy stopień rozproszenia tym niższy pakiet kontrolny akcji.

Underwriting - jest to usługa biura maklerskiego na skuteczną emisję akcji. Ustala się cenę emisyjną oraz warunki (cenę akcji które nie znajdą nabywców na rynku i które w takim przypadku zobowiązuje się zakupić biuro maklerskie po cenie niższej) eliminuje to ryzyko braku skuteczności emisji.

Obligacje

Najbardziej znane obligacje to obligacje skarbowe. Służą one do finansowania długu publicznego. Bony skarbowe to forma obligacji dla instytucji jego minimalna wartość to 100.000 zł Osoba fizyczna może nabyć bony za pośrednictwem instytucji bankowych. Obligacje występują w niskich nominałach.

Obligacja jest papierem wartościowym dłużnym czyli pożyczkowym i stanowi potwierdzenie emitenta iż zaciągnął on dług u nabywcy obligacji

Obligacje może emitować skarb państwa, NBP, jednostki samorządu terytorialnego a także inne podmioty jak banki, towarzystwa ubezpieczeniowe itd.

Obligacja jest to papier wartościowy emitowany w serii w której dłużnik czyli emitent obligacji potwierdza zaciągnięcie długu u nabywcy obligacji czyli obligatariusza przyjmując równocześnie zobowiązanie do realizacji określonych świadczenia rzecz obligatariusza wynikających z umowy. Świadczenia emitenta wobec obligatariusza mogą być następujące:

1. Świadczenia pieniężne

2. Świadczenia niepieniężne

Ad.1. Polegają na zobowiązaniu emitenta do zwrotu wartości nominalnej obligacji wraz z oprocentowaniem w określonym w umowie terminie

Ad.2. Mogą polegać na:

• zobowiązaniu dłużnika (emitenta) do udziału w przyszłych zyskach

• zobowiązanie emitenta do zamiany w określonym czasie obligacji na akcje emitenta. Dotyczy to sytuacji gdy emitentem jest S.A.

Obligacje mogą występować jako zabezpieczone lub niezabezpieczone. W obrocie publicznym obligacje muszą mieć charakter zabezpieczony. Obligacje niezabezpieczone może emitować tyko podmiot który spełnia następujące warunki:

1. Jego wartość kapitału i funduszy własnych wynosi co najmniej 5 krotną wartość kapitału przewidzianego dla spółek akcyjnych (500.000 x 5 = 2.500.000 zł.

2. Podmiot który sporządził sprawozdanie finansowe za ostatnie 3 lata bilansowe

Obligacje zabezpieczone

Może być ono pełne lub niepełne. W pełni zabezpieczone oznacza że zabezpieczenia obejmuje całą kwotę emisji obligacji a częściowe że obejmuje tylko wskazaną część wartości. Tylko obligacje w pełni zabezpieczone mają prawo do używania formuły ,,obligacja zabezpieczona”

Pełne zabezpieczenia może polegać na:

1. Ustanowieniu hipoteki lub zastawu na majątku emitenta. Niezależnie od stopnia zabezpieczenia emitent zawsze odpowiada za zobowiązania z tytułu obligacji całym swoim majątkiem. Hipoteka polega na zabezpieczeniu na nieruchomościach a zastaw dotyczy rzeczy ruchomych. Hipoteka zwykła dotyczy jednego zobowiązania np. 1 kredytu. Hipoteka kaucyjna oznacza że można z niej wielokrotnie korzystać do wysokości wartości hipoteki.

2. Inna forma zabezpieczenia to poręczenia NBP, skarbu państwa bądź poręczenia banku krajowego lub zagranicznego. Poręczenia takiego może udzielić bank posiadający kapitał nie mniejszy niż 10.000 EURO. Poręczenia może udzielić inna instytucja finansowa o kapitale pow. 10.000 EURO. Poręczenia mogą udzielać jednostki samorządu terytorialnego, w tym przypadku poręczenia mogą być udzielane:

• sobie nawzajem

• przedsiębiorstwom dla których jednostki samorządu terytorialnego są organem założycielskim

• spółkom prawa handlowego w których jednostka samorządu terytorialnego posiada więcej niż 50 % głosów na walnym zgromadzeniu wspólników lub akcjonariuszy, nie jest to samo co 50% kapitału (akcje uprzywilejowane). Jednostki samorządu terytorialnego mogą udzielać poręczeń do 15% planowanych dochodów w roku w którym następuje poręczenie. W przypadku jeśli dług publiczny (tj. dług skarbu państwa oraz wszystkich jednostek samorządu terytorialnego przekroczy wartość 55% PKB wówczas z mocy prawa obniża się wspomniany wskaźnik (15%) do poziomu 12% Jeśli natomiast wysokość długu publicznego osiągnie krytyczną wartość 60% z mocy prawa następuje zakaz udzielania gwarancji i poręczeń przez jednostki samorządu terytorialnego, w konstytucji jest zapis iż dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB. Warunkiem przystąpienia do unii walutowej i gospodarczej jest nieprzekroczenie wspomnianego wskaźnika 60%

Rodzaje obligacji

Ze względu na miejsce emisji rozróżniamy obligacje:

1. Krajowe

2. Zagraniczne

Krajowe emitowane są w walucie krajowej i przeznaczone są dla nabywców krajowych. Obligacje zagraniczne emitowane są poza granicami państwa emitenta, występują w walucie obcej i przeznaczone są do nabywców zagranicznych. Podlegają one regulacją prawnym państwa na terenie którego są oferowane nabywcom.

Ze względu na sposób oznaczenia obligatariusza:

1. Imienne

2. Na okaziciela

Obligacje imienne wskazują osobę obligatariusza, przeniesienie praw z takich obligacji następuje poprzez dokonanie przelewów i wydania dokumentu. Emitent w warunkach emisji obligacji może wprowadzić ograniczenie bądź zakaz zbywania tego typu obligacji. W przypadku ich utraty podlegają odtworzeniu przez sąd w trybie przewidzianym dla odtwarzania utraconych dokumentów.

Obligacje na okaziciela - prawo do praw z nich wynikających posiada aktualny posiadacz. Przeniesienie tych praw następuje przez przekazanie dokumentu. W dokumentach na okaziciela nie można ograniczyć praw zbywalności. W przypadku utraty takiego dokumentu nie podlega on odtworzeniu

Ze względu na sposób oprocentowania

Obligacja jest to papier wartościowy o stałym sposobie obliczania dochodu:

1. Obligacje o stałym oprocentowaniu - przynoszą one stałe roczne oprocentowanie do momentu wykupu

2. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu jest ono różne dla różnych okresów np. 1 rok 10%, 2 rok 12% itd.

3. Obligacje indeksowane tj wskaźnik inflacji + 5 pkt. Obligacje skarbu państwa są i dyskontowane tj. obligacje 100zł sprzedawane są np. po 90zł

W zależności od okresu jakiego dotyczą

1. Krótkoterminowe - termin wykupu do 1 roku

2. Średnioterminowe - termin wykupu od 1 do 5 lat

3. Długoterminowe - wykup powyżej 5 lat

Obligacje długoterminowe są obligacjami inwestycyjnymi

Ze względu na przedmiot zawartych praw przysługujących obligatariuszowi

1. Wierzytelności pieniężne zawierają zobowiązania emitenta do wykupu obligacji w odpowiednim terminie i zapłacenia procentu wynikającego z umowy

2. Obligacje niepieniężne polegają na spełnieniu przez emitenta określonych świadczeń niepieniężnych na rzecz obligatariusza

3. Obligacje mieszane

Ze względu na istnienie możliwości konwersji czyli zamiany umowy

1. Obligacje o nieznanej treści

2. Obligacje zakładające możliwość konwersji czyli zmiany treści umowy

Obligacje te, zwykle dotyczą papierów wartościowych emitowanych przez skarb państwa w przypadku trudności z ich spłaceniem istnieje możliwość zmiany umowy, wiąże się to z przesunięciem terminu wykupu obligacji.

Ze względu na stopień zabezpieczenia

1. niezabezpieczone

2. zabezpieczone częściowo

3. całkowicie zabezpieczone

Ze względu na ryzyko

1. Obligacje pozbawione ryzyka

2. Obligacje z niskim elementem ryzyka (komunalne, emitowane przez samorządy lub emitowane przez skarb państwa lub NBP bądź poręczone przez skarb państwa lub NBP

Obligacje takie są równocześnie papierami wartościowymi preferowanymi przez towarzystwa ubezpieczeniowe i powiernicze czyli takie instytucje które nie mogą narazić swoich kapitałów na ryzyko rynkowe

Obligacje o określonym stopniu ryzyka - ryzyko zależne jest od kondycji ekonomicznej podmiotu emitującego i stopnia zabezpieczenia obligacji. Największym ryzykiem obarczone są obligacje które można w niektórych krajach emitować zwane ,,junk bonds” tzn. obligacje śmieci. Są to obligacje emitowane przez przedsiębiorstwa które popadły w kłopoty finansowe i emisja obligacji jest jedynym źródłem pozyskania kapitału. Są one z reguły wysoko oprocentowane, wyżej niż inne instrumenty finansowe. Obligatariuszowi mogą przynieść zatem relatywnie wysoki zysk przy dużym ryzyku. Ustawodawstwo niektórych krajów nie pozwala na emisję takich obligacji. Są to obligacje niezabezpieczone, zatem jedynym źródłem pokrycia jest majątek emitenta

Obligacje komunalne emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego

Ze względu na zastosowanie emisji wyróżniamy:

1. emisje w trybie publicznej subskrypcji

2. Obligacje emitowane niepubliczne

Kryteria obrotu publicznego

Jako obrót publiczny traktujemy emisję jeśli:

1. Jest ona skierowana w trybie indywidualnym do więcej niż 300 osób

2. Jeśli następuje zaproszenie do nabywania walorów za pośrednictwem środków masowego przekazu

Warunkiem obrotu publicznego jest uzyskanie specjalnej zgody Komisji Papierów Wartościowych i Giełd.

W obrocie publicznym mogą funkcjonować wyłącznie obligacje zabezpieczone. Oferta publiczna musi nastąpić w drodze tzw. subskrypcji czyli wcześniejszych zapisów. Termin subskrypcji nie może być dłuższy niż 3 miesiące od dnia otwarcia publicznej subskrypcji. W ciągu 2 tygodni po zamknięciu subskrypcji emitent musi dokonać przydziału obligacji. Emisję uważa się za skuteczną jeśli zostanie rozdysponowana co najmniej 80% emisji. W przypadku oferty publicznej emitent zobowiązany jest do ogłoszenia w 2 dziennikach ogólnopolskich informacji o emisji oraz udostępnienia publicznego prospektu emisyjnego

W przypadku jeśli emisja nie dojdzie do skutku w tych samych 2 dziennikach ogólnopolskich emitent zobowiązany jest powiadomić o tym fakcie. Obowiązkiem emitenta jest przed rozpoczęciem emisji, jeśli termin wykupu obligacji jest dłuższy niż 1 rok zawrzeć umowę z bankiem, który będzie reprezentował obligatariuszy. Bankiem takim (bankiem - reprezentantem) może być bank który posiada kapitał wyższy niż 10.000 EURO. Bankiem - reprezentantem nie może być bank który:

1. wprowadza papiery wartościowe do obrotu w imieniu emitenta

2. bank którego członkowie zarządu lub rady nadzorczej są dłużnikami emitenta

3. Bank którego więcej niż 205 członków zarządu lub rady nadzorczej pełni równocześnie funkcje w organach zarządu lub nadzoru w organach emitenta

4. Bank posiadający więcej niż 10% akcji emitenta lub podmiotu dominującego lub zależnego w stosunku do emitenta

Ograniczenia te nie dotyczą akcji skarbu państwa. Umowa o reprezentację z bankiem określa szczegółowo uprawnienia i obowiązki banku - reprezentanta wobec emitenta oraz obowiązki wobec obligatariuszy.

Obowiązki emitenta wobec banku

Emitent zobowiązany jest do przekazywania bankowi - reprezentantowi informacji dotyczących jego standingu ekonomicznego

Składanie raz na 3 miesiące sprawozdania z realizacji warunków zawartych w prospekcie emisyjnym

Emitent zobowiązany jest do zawiadamiania banku o wszelkich zmianach ustanowionych zabezpieczeń a także o istotnych zmianach wartości przedmiotów zabezpieczenia

Obowiązki banku wobec obligatariuszy

1. Okresowa analiza sytuacji emitenta

2. Udzielanie odpowiedzi na pytania obligatariuszy dotyczących emisji

3. Zawiadamianie obligatariuszy gdy sytuacja emitenta uległa zmianie na tyle że stanowi to zagrożenie niewywiązania się z warunków umowy

Bank reprezentuje zatem obligatariuszy. Ustawa przewiduje sankcje jeśli bank nie dopełni staranności w wykonywaniu swych obowiązków.

Konosament

Konosament jest to szczególny rodzaj papieru wartościowego. Jest to morski list przewozowy. Wyróżniamy konosament:

1. Do załadunku

2. Konosament właściwy

Do załadowania konosament występuje gdy towar zostanie przekazany do magazynu portowego. Drugim etapem jest zamiana konosamentu do załadunku na konosament właściwy. Jest on potwierdzeniem że towar został załadowany i przyjęty do przewozu. Winien być podpisany przez kapitana statku. Konosament jako papier wartościowy podlega prawom obrotu papierów wartościowych, może on być imienny bądź na okaziciela. Imienny tzn. że w porcie przeznaczenia należy wydać osobie wskazanej a na okaziciela towar wydaje się osobie posiadającej konosament. Prawa w nim zawarte można przenosić. Są to prawa do otrzymania towaru. Może występować także konosament bezpośredni, który obejmuje drogę całego przewozu od miejsca załadowania do miejsca przeznaczenia, obejmuje on odcinek drogi morskiej i odcinek drogi innej (lądowej, lotniczej)

Finanse

Można wyróżnić dwa rodzaje finansów:

1. Finanse prywatne

2. Finanse publiczne

Finanse prywatne stosowane są w dwóch segmentach:

• gospodarstwach domowych

• podmioty ekonomiczne

Celem gospodarstwa domowego jest realizacja określonego modelu konsumpcji, dla realizacji tego celu gospodarstwo uzyskuje dochody głównie z pracy, kapitału, spadku. W zależności od posiadanych dochodów gospodarstwo realizuje swój cel do określonego modelu konsumpcji.

Podmioty ekonomiczne - celem jest generowanie zysków, obowiązkiem kierownictwa podmiotów jest aby w przypadku zagrożenia podmiot przestał istnieć. Podmioty te posiadają różne formy spółdzielnie, spółki, stowarzyszenia, fundacje, związki zawodowe.

Finanse publiczne

Są one związane z realizacją funkcji i zadań państwa. Można wymienić 3 funkcje państwa:

1. Zadania publiczne związane z funkcjonowaniem państwa

2. Zadania w sferze stymulowania rozwoju gospodarczego

3. Zadania państwa w zakresie polityki społecznej

Najwcześniej zadania państwa pojawiły się w 1 grupie i do dziś budzą najwięcej kontrowersji, chodzi tu o utrzymanie aparatu państwowego jak sejm, senat, rząd, obrona granic, aparat podatkowy, celny, służby dyplomatyczne.

Drugi rodzaj to zadania w sferze społecznej, oświata, służba zdrowia, opieka społeczna, bezrobocie.

Trzeci rodzaj - zadania gospodarcze

Różnice między finansami prywatnymi i publicznymi

1. Cele - realizacja zadań publicznych a w sferze prywatnej generowanie zysku

2. Sposób pozyskiwania dochodu - w sferze prywatnej to praca, sprzedaż towarów i usług. W sferze publicznej to podatki, opłaty, cła, akcyza, sprzedaż majątku.

Podatek jest to świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu publicznego jest ono nie ekwiwalentne, które następuje na mocy przepisów prawa

3. wydatki - w sektorze prywatnym mają charakter rynkowy. Są to wydatki ekwiwalentne czyli podmiot otrzymujący wydatek jest zobowiązany do świadczenia na rzecz podmiotu dokonującego wydatek w postaci towarów, usług, pracy. Cena kształtuje się wg. reguł rynkowych i jest ona zmienna w czasie i przestrzeni. W sferze finansów publicznych zdecydowana większość wydatków ma charakter transferowy są one:

• nieekwiwalentymi

• świadczonymi przez podmiot publiczno - prawny

• wydatki dokonuje się w oparciu o przepisy prawa

Jednostki organizacyjno - prawne w sferze finansów publicznych

1. Jednostka budżetowa

2. Zakład budżetowy

3. Gospodarstwo pomocnicze (tworzone w ramach jednostki budżetowej)

Podstawową formą budżetową jest jednostka budżetowa

Zasady finansowania

Jest to tzw. zasada finansowania brutto, oznacza to że jednostka budżetowa jest finansowana z budżetu a ewentualne dochody odprowadza do budżetu państwa

Jednostki budżetowe państwowe i samorządowe

Państwowe jednostki tworzy minister, kierownik urzędu centralnego lub/i wojewoda.

Samorządową jednostkę budżetową tworzy organ stanowiący gminy, powiatu, województwa samorządowego.

Podobne są zasady tworzenia zakładów budżetowych

Gospodarstwo pomocnicze jest to wyodrębniona organizacyjnie jednostka. Tworzy ją kierownik jednostki budżetowej po uzyskaniu zgody tego organu który tę jednostkę założył, tj. ministra, kierownika urzędu centralnego, wojewody a w przypadku gospodarstwa samorządowego, zarządu gminy, powiatu, sejmiku województwa

Pytania

1. Przedstaw na czym polega:

• bezwarunkowość

• abstrakcyjność

• uproszczony sposób dochodzenia roszczeń

zobowiązania wekslowego i przedstaw własnymi słowami

2. Elementy dokumentu sporządzonego zgodnie z prawem wekslowym

3. Oblicz i wymień dłużników wekslowych weksla trasowanego 2x awalowanego i 6x indosowanego

4. Jaka jest odpowiedzialność dłużników wekslowych przy sumie wekslowej 100.000 zł. weksla trasowanego 2x awalowanego

5. Kto tworzy gospodarstwo pomocnicze

19

---