PRAWO FINANSOWE – PYTANIA

1. Pojęcie finansów.

Finanse to metoda podziału produktu krajowego brutto (PKB) podziału dokonywanego za pomocą pieniądza.

Istota finansów polega na gromadzeniu i rozdysponowywaniu zasobów pieniężnych przez państwo lub inny związek publiczno – prawny np. gminy.

Zasadniczą cechą finansów jest ich pieniężny charakter. Poza sferą stosunków pieniężnych finanse w ogóle nie występują. Finanse jako stosunki społeczno – ekonomiczne pojawiły się wraz z powstaniem i rozwojem gospodarki towarowo – pieniężnej, nie istniały w warunkach gospodarki naturalnej. Z czasem przejmowały one podstawową role w zakresie podziału produktu krajowego brutto (PKB). Pieniężny charakter finansów występuje zarówno wówczas, gdy podziału PKB dokonuje się za pomocą pieniądza gotówkowego jak i za pomocą pieniądza bezgotówkowego. Zarówno wtedy, gdy w grę wchodzi pieniądz w jego pierwotnej postaci a więc pieniądz kruszcowy, jak i w postaci banknotów inaczej biletów bankowych. Mówiąc o finansach należy zwrócić uwagę, iż nazwa ta nie jest synonimem pieniądza, (nie możemy postawić znaku równości pomiędzy finansami a pieniądzem). Finanse oznaczają ruch pieniądza, dzięki któremu dokonują przesunięcia wartości dóbr i usług pomiędzy określonymi podmiotami. Finanse mogą, zatem służyć i służą zamianie form wartości z pieniężnej na rzeczową i z rzeczowej na pieniężną.

Finanse polegają na gromadzeniu środków pieniężnych z jednej strony wraz z wydatkami, z drugiej strony jednakże celem finansów (lub mówiąc szerzej działalnością finansów) nie jest gromadzenie środków pieniężnych dla samego ich tylko gromadzenia i wydatkowania, bowiem pod powłoką gromadzenia i wydatkowania kryje się gromadzenie i wydatkowanie określonych w pieniądzu wartości PKB. Wydatkowanie środków pieniężnych oznacza realizację nabytych wcześniej uprawnień do określonej części PKB. Realizacja tych uprawnień odbywa się poprzez nabywanie (za pomocą pieniądza) określonych dóbr i usług. Uprawnienia te mogą być jednak udostępniane innym podmiotom, który bądź realizuje nabyte w ten sposób uprawnienia do realizowania części PKB bądź też odstępuje je z kolei innym podmiotom, te zaś mogą je realizować bądź udostępniać dalszym. Gromadzenie i wydatkowanie zasobów pieniężnych to finanse. Z punktu widzenia pojęcia finansów czy tez działalności finansów obojętny jest charakter i sposób gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych. Obojętne jest, zatem czy gromadzenie to i rozdysponowywanie obywa się w sposób:

• zwrotny czy bezzwrotny

• odpłatny czy nieodpłatny

• ekwiwalentny czy nie ekwiwalentny

• scentralizowany czy zdecentralizowany

• skoncentrowany czy zdekoncentrowany

Działalność finansową prowadzą różne podmioty, zarówno osoby prawne (przedstawiciele spółek akcyjnych, spółek z ograniczoną odpowiedzialnością) jak również podmioty nie posiadające osobowości prawnej ( spółki cywilne, komandytowe) oraz osoby fizyczne. Jednak jak na razie działalność w zakresie finansów prowadzi państwo oraz inne podmioty prawa publicznego (np. gminy)

1. Pojecie finansów publicznych.

Ogół stosunków finansowych a więc stosunków zachodzących na tle prawidłowego rozdysponowywania PKB za pomocą pieniądza, można podzielić na finanse publiczne i finanse prywatne.

Finanse publiczne związane są z obiektywną koniecznością finansowania potrzeb zbiorowych, społecznych potrzeb, które nie mogą być zaspokajane w sposób indywidualny.

Ich zaspokojenie możliwe jest w drodze zbiorowych nakładów, mowa tu o takich potrzebach jak transport publiczny, drogi publiczne, zapotrzebowanie w wodę skupisk ludzkich, utylizacja nieczystości a także potrzeb związanych z funkcjonowaniem państwa a więc potrzeb związanych z obroną narodową, porządkiem publicznym, wymiarem sprawiedliwości, ochrona przeciw pożarową itp.

Z zaspokojeniem potrzeb zbiorowych, o których mowa wyżej w ścisły sposób wiążą się finanse publiczne, bowiem realizacja potrzeb zbiorowych, społecznych wymaga określonych części PKB. Istotną cechą finansów publicznych jest to, że realizowane są one z udziałem podmiotów prawa publicznego a więc państwa, województwa, gminy.

Stosunki finansowe należące do sfery finansów publicznych oparte są na zasadzie władztwa i podporządkowania, co w konsekwencji pociąga za sobą kształtowanie sytuacji prawnej jednego podmiotu przez inny podmiot prawa publicznego. Ten ostatni narzuca swą wolę poprzez nakładanie podatków, ceł itp. Do uiszczenia, których zobowiązanie są określone podmioty stosunków finansowo – prawnych. Finanse publiczne związane są z realizacją interesów publicznych a nie prywatnych. Wszystko to wpływa na kształt norm prawnych regulujących tę dziedzinę stosunków społecznych, która zaliczana jest do sfery finansów publicznych. Normy te mają w wysokim stopniu charakter reglamentacyjny w sposób ścisły nierzadko kazuistyczny określające zachowania adresatów tych norm, np. podatników.

1. Normatywne ujęcie finansów publicznych.

Finanse publiczne to procesy obejmujące gromadzenie oraz rozdysponowywanie środków publicznych. (art. 6 u.f.p.)

W szczególności finanse publiczne polegają na:

• pobieraniu i gromadzeniu dochodów,

• na wydatkowaniu środków publicznych,

• finansowaniu deficytu,

• zaciąganiu zobowiązań angażujących środki publiczne,

• zarządzaniu środkami publicznymi,

• zarządzaniu długiem publicznym….

NIE JEST TO KATALOG ZAMKNIĘTY!

1. Pojęcie środków publicznych.

Środki publiczne są to:

1. dochody publiczne,

2. środki pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi,

3. przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, pochodzące:

   • ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,

   • z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,

   • ze spłat pożyczek udzielanych ze środków publicznych,

   • z otrzymanych pożyczek i kredytów.

4. przychody jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych uzyskiwane w związku z prowadzoną przez nie działalnością oraz pochodzące z innych źródeł.

1. Pojęcie dochodów publicznych.

Dochodami publicznymi są:

1. daniny publiczne (zaliczamy do nich podatki oraz inne świadczenia pieniężne, których obowiązek ponoszenia na rzecz państwa, j.s.t. oraz innych jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych wynika z innych ustaw), oraz

2. pozostałe dochody, zalicza się do nich:

• opłaty,

• dochody z mienia (dochody z najmu, z dzierżawy oraz innych umów o podobnym charakterze np. leasing a także dywidendy od wniesionego kapitału),

• dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy i praw majątkowych, nie stanowiące przychodów ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych operacji finansowych także przychodów z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątków j.s.t., dochody pochodzące ze świadczonych usług,

• spadki, zapisy, darowizny w postaci pieniężnej,

• inne dochody uzyskane na podstawie odrębnych przepisów, o ile są one pobierane przez organy jednostki sektora finansów publicznych . (katalog art. 3 ustawy o finansach publicznych)

1. Przeznaczenie środków publicznych.

Środki publiczne mogą być przeznaczone na:

• wydatki publiczne,

• rozchody budżetu państwa (art. 4 ust. 1 u.f.p)

Rozchodami publicznymi są:

• spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,

• wykup papierów wartościowych oraz inne operacje finansowe,

• udzielone pożyczki.

1. Państwowy dług publiczny.

Przez państwowy dług publiczny rozumie się nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.

Państwowy dług publiczny obejmuje zobowiązania sektora finansów publicznych z następujących tytułów i tylko z tych tytułów:

1. wyemitowanych papierów wartościowych,

2. zaciągniętych kredytów i pożyczek,

3. przyjętych depozytów,

4. wymagalnych zobowiązań

• jednostek budżetowych

• wynikających z ustaw i orzeczeń sadu, udzielonych przez państwo poręczeń i gwarancji oraz innych tytułów.

Przez dług Skarbu Państwa rozumie się nominalne zadłużenie Skarbu Państwa.

1. Deficyt sektora finansów publicznych.

Deficytem sektora finansów publicznych nazywa się ujemną różnicę między dochodami publicznymi (powiększonymi o zagraniczne środki finansowe nie podlegające zwrotowi) a wydatkami publicznymi, ustaloną dla okresu rozliczeniowego.

Natomiast dodatnia różnica, o której mowa wyżej nazywana jest nadwyżką sektora finansów publicznych.

1. Sektor finansów publicznych. (art. 5)

Sektor finansów publicznych zdefiniowany został przez ustawodawcę przez enumeratywne wymienienie podmiotów do niego zaliczanych. W ten sposób do sektora finansów publicznych zalicza się:

1. organy władzy publicznej, organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej, organy ochrony prawa, sądy i trybunały, jednostki samorządu terytorialnego i ich organy oraz związki,

2. jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych,

3. fundusze celowe,

4. państwowe szkoły wyższe,

5. jednostki badawczo – rozwojowe,

6. samorządowe publiczne zakłady opieki zdrowotnej,

7. państwowe lub samorządowe instytuty kultury,

8. ZUS, Kasa Rolniczych Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez nią fundusze,

9. Kasy Chorych/ Narodowy Fundusz Zdrowia

10. Polska Akademia Nauk i utworzone przez nią jednostki badawcze,

11. Samorządowe lub państwowe osoby prawne utworzone w celu wykonywania zadań publicznych (np. fundacje) z wyłączeniem przedsiębiorstw, banków i spółek prawa handlowego.

Nie zaliczane są do jednostek sektora finansów publicznych:

• przedsiębiorstwa,

• banki,

• spółki prawa handlowego.

1. Pojecie i treść budżetu państwa.

Budżet państwa jest rocznym planem finansowym zawierającym liczbowe zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

- organów władz państwa (Kancelarii Sejmu, Kancelarii Senatu, Kancelarii Prezydenta),

- organów kontroli i ochrony prawa (np. NIK)

- sądów i trybunałów (SN, NSA, sądy powszechne, TK, TS) oraz

- administracji rządowej (Kancelarii Prezesa Rady ministrów, ministrów i urzędników im podległych).

Budżet państwa uchwalany jest formie ustawy, a mówiąc ściślej jest częścią składową ustawy budżetowej uchwalanej na okres roku kalendarzowego zwanego rokiem budżetowym.

Budżet jest planem finansowym o charakterze centralnym a więc obejmującym wszystkie dochody i wydatki oraz przychody i rozchody podmiotów wyżej wymienionych, ujęte w skali całego kraju.

Budżet państwa jest ponadto planem o charakterze dyrektywnym. Dyrektywność ta ma jednak ograniczony charakter i jest jednostkowa, oznacza ona, iż ujęte w budżecie dochody stanowią jedynie prognozę ich wielkości to w konsekwencji pozbawia budżet dyrektywności po stronie dochodowej, jednakże dyrektywność budżetu pojawia się po stronie wydatków i rozchodów. Wydatki i rozchody stanowią, bowiem nieprzekraczalny limit. Przekroczenie tego limitu wywołuje konsekwencje prawne w stosunku do osób odpowiedzialnych. Dyrektywność rozumiana w ten sposób jest cechą charakterystyczną nie tylko budżetu państwa, lecz także budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

1. Budżet państwa a ustawa budżetowa.

Ustawa budżetowa zawiera nie tylko budżet państwa, w ustawie tej ujmowane są także obok budżetu państwa inne elementy składowe, które przyjmują postać różnych rodzajów „załączników”.

W ustawie budżetowej oprócz bufetu państwa zawarte jest także:

• zestawienie przychodów i wydatków państwowych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych i środków specjalnych utworzonych w państwowych jednostkach budżetowych,

• plany przychodów i wydatków państwowych funduszy celowych (Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych),

• zestawienie dotacji dla państwowych agencji i fundacji z udziałem Skarbu Państwa.

Ponadto ustawa budżetowa nie musi, lecz może zawierać plany przychodów i wydatków wspomnianych wyżej zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych jak również innych jednostek sektora rządowego.

Ustawa budżetowa = budżet państwa + tzw. „załączniki”

1. Dochody budżetu państwa.

Do dochodów budżetu państwa zalicza się:

1. dochody podatkowe, a wśród nich:

• podatek od towarów i usług (VAT),

• podatek akcyzowy,

• podatek dochodowy od osób prawnych (CIT),

• podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT),

• podatek z gier,

• podatek od sprzedaży akcji w obrocie publicznym

1. dochody z ceł

• cła i różnego rodzaju opłaty celne

1. wpłaty z zysku Narodowego Banku Polskiego,

2. dywidendy,

3. wpłaty nadwyżek środków obrotowych państwowych zakładów budżetowych a także wpłaty 50 % zysków gospodarstw pomocniczych państwowych jednostek budżetowych,

4. wpłaty 15 % z zysków przedsiębiorstw państwowych oraz jednoosobowych spółek Skarbu Państwa,

5. dochody pobierane przez państwowe jednostki budżetowe,

6. dochody z najmu, dzierżawy, leasingu i innych umów o podobnym charakterze, składników majątkowych Skarbu Państwa,

7. różnego rodzaju odsetki (od poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa, odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych, od lokat terminowych),

8. opłaty budżetowe (opłaty za korzystanie z dróg publicznych, przestrzeni powietrznej, urządzeń wodnych, kanałów żeglownych),

9. kary pieniężne, grzywny, mandaty,

10. spadki, zapisy, darowizny poczynione w formie pieniężnej,

11. inne dochody publiczne.

1. Przychody budżetu państwa.

Przychody budżetu państwa to:

1. środki publiczne pochodzące z emisji skarbowych papierów wartościowych,

2. środki publiczne pochodzące z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. środki publiczne pochodzące z pożyczek,

4. środki publiczne pochodzące z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa

5. nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych (nadwyżkę możemy wykorzystać tylko na sfinansowanie deficytu).

1. Wydatki budżetu państwa.

Wydatki dokonywane są poprzez obciążenie centralnego rachunku bieżącego budżetu państwa lub innych rachunków budżetowych. Wydatki budżetu państwa można sklasyfikować według różnych kryteriów.

Jednym z nich jest kryterium przedmiotowe, wskazujące na rodzaj zadań finansowanych z budżetu państwa bądź budżetów jednostek samorządu terytorialnego. Z tego punku widzenia wydatki podzielić można na następujące grupy:

1. wydatki na realizacje zadań wykonywanych przez organy władz państwa, kontrolę i ochronę prawa oraz administrację rządową, sądy i trybunały,

2. wydatki na:

• subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego

• dotacje celowe dla jednostek samorządu terytorialnego

• dofinansowanie zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego

• dotacje na zadania określone ustawami

1. wydatki na współ finansowanie programów realizowanych ze środków pomocowych pochodzących z zagranicy, które nie podlegających zwrotowi.

Poza kryterium przedmiotowym wydatki budżetu państwa (podobnie jak budżetów jednostek samorządów terytorialnych) klasyfikowane mogą być ze względu kryterium ekonomicznego charakteru wydatków budżetowych. Z tego punktu widzenia wydatki budżetu państwa podzielić można na:

1. wydatki bieżące,

2. wydatki majątkowe, inwestycyjne,

3. wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa.

Wydatki bieżące obejmują:

1. wydatki na wynagrodzenia i uposażenia oraz składki od nich odprowadzane, jak również inne świadczenia na rzecz osób fizycznych (fundusze socjalne), są to tzw. wydatki osobowe. Wydatki rzeczowe to wydatki przeznaczone na zakup towarów i usług.

2. do wydatków bieżących zalicza się także wydatki na subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego a także dotacje

3. inne wydatki

Wydatki majątkowe. Obejmują one dwie kategorie:

1. wydatki na inwestycje państwowych jednostek budżetowych (budowa urzędów skarbowych, sądów), wydatki na przyrost majątku trwałego państwa (budowa dróg, mostów)

2. wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego, są to tzw. inwestycje kapitałowe

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa, zalicza się do nich:

1. wydatki z tytułu oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek,

2. wydatki z tytułu oprocentowania skarbowych papierów wartościowych,

3. wydatki związane z dyskontem od skarbowych papierów wartościowych

4. wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.

Istnieją także wydatki:

1. sztywne czyli takie których realizacja wynika z obowiązujących ustaw,

2. zmienne

1. Rozchody budżetu państwa.

Rozchody budżetu państwa to:

1. środki publiczne przeznaczone na wykup skarbowych papierów wartościowych,

2. środki publiczne przeznaczone na spłatę rat kapitałowych zaciągniętych wcześniej kredytów,

3. środki publiczne przeznaczone na spłatę rat kapitałowych zaciągniętych pożyczek.

1. Opracowywanie budżetu państwa.

Przygotowanie projektu budżetu państwa spoczywa na Ministrze Finansów, który przedstawia Radzie Ministrów złożenia projektu Ustawy budżetowej. Materiały do ustawy budżetowej opracowywane są na podstawie tzw. noty budżetowej, czyli rozporządzenia Ministra Finansów, który określa w nim szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowywania przez poszczególnych ministrów i inne podmioty (dysponentów części budżetowej) materiałów potrzebnych do zbudowania projektów ustawy budżetowej. Materiały te zawierają plany zadań realizowanych przez przyszłych wykonawców budżetu, projektów planów dochodów i wydatków przyszłych wykonawców budżetów i innych.

Minister Finansów przedstawiając założenia projektu budżetu państwa, przekazuje także plany przychodów i wydatków tzw. jednostek pozarządowych o szczególnym statucie prawnym (budżetowym) np. Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu, Kancelaria Prezydenta i inne. Plany finansowe tych jednostek organizacyjnych nie są jednak przedmiotem ustaleń na szczeblu rady ministrów. Minister Finansów włącza bowiem je bez zmian w całości.

W przypadku kiedy nie jest możliwe przygotowanie ustawy budżetowej Rada Ministrów zamiast podejmować uchwały w sprawie projektu ustawy budżetowej podejmuje uchwałę w sprawie prowizorium budżetowego (szerzej patrz podręcznik). Zarówno uchwałę w sprawie projektu ustawy budżetowej jak i ewentualną uchwałę w sprawie prowizorium budżetowego rząd musi przedłożyć Sejmowi w terminie do 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy.

Przygotowanie projektu budżetu państwa przebiega wieloetapowo:

Etap pierwszy – wydanie przez Ministra Finansów noty budżetowej. Określa ona szczegółowe zasady, tryb i terminy opracowania materiałów do projektu budżetu państwa i jest wydawana w formie rozporządzenia Ministra Finansów. Jej adresatami są wszyscy dysponenci części budżetu państwa. Materiały przekazywane Ministrowi Finansów, zawierające przede wszystkim przewidywane dochody i wydatki, pochodzące od poszczególnych ministrów, mają charakter wyjściowy i o ostatecznym kształcie projektowanych dochodów i wydatków poszczególnych części decyduje Minister Finansów. Ni dotyczy to: Kancelarii Sejmu, kancelarii Senatu, kancelarii Prezydenta RP, Trybunału Konstytucyjnego, RPO, SN, NSA, NIK, KRRiTV, Krajowego Biura Wyborczego, PIP, Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych oraz Instytutu Pamięci Narodowej.

Etap drugi - projekt ustawy budżetowej jako jednolity dokument opracowany jest przez Ministra Finansów. Minister Finansów ustala też proponowane subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego i zbiorczą kwotę tych subwencji włącza do projektu budżetu państwa. Wraz z uzasadnieniem i wykazem spraw spornych projekt przedkładany jest Radzie Ministrów.

Etap trzeci – Rada Ministrów rozstrzyga sprawy sporne, a następnie uchwala projekt ustawy budżetowej (zawierający projekt budżetu państwa). Zgodnie z art. 222 Konstytucji RP Rada Ministrów przedkłada Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (do 30 września), a w wyjątkowych sytuacjach później projekt ustawy budżetowej na rok następny. W przypadku późniejszego przedstawienia projektu RM musi przedstawić prowizorium budżetowe, które jest podstawą działania gospodarki państwa. Prowizorium budżetowe może być przedstawione tylko jeden raz w poszczególnych latach budżetowych.

1. Uchwalanie budżetu państwa.

Uchwalenie projektu ustawy budżetowej odbywa się w trzech czytaniach:

* pierwsze czytanie odbyć się musi na posiedzeniu plenarnym Sejmu. Obejmuje ono uzasadnienie projektu przez wnioskodawcę, którym jest Minister Finansów. Kończy się ono odesłaniem projektu do komisji sejmowych. Prace komisji sejmowych zakrojone są bardzo szeroko i odbywają się we wszystkich komisjach problemowych Sejmu.

* drugie czytanie nie może w zasadzie odbyć się wcześniej niż siódmego dnia od doręczenia posłom sprawozda­nia komisji. Obok przedstawienia Sejmowi sprawozdania komisji z prac nad projektem przez posła-sprawozdawcę, czytanie to obejmuje debatę nad projektem oraz zgłaszanie poprawek i wniosków. Jeżeli zgłaszane są propozycje poprawek, Sejm może w celu ich rozpatrzenia odesłać projekt ponownie do komisji.

* trzecie czytanie projektu ustawy obejmuje przedstawienie przez po­sła-sprawozdawcę dodatkowego sprawozdania komisji (jeżeli projekt był tam skierowany) lub też poprawek i wniosków zgłoszonych w trakcie drugiego czytania. Głosowanie projektu ustawy zamyka trzecie czytanie.

Ustawa bu­dżetowa, jako ustawa zwykła, uchwalana jest przez Sejm zwykłą większością głosów, przy obecności co najmniej połowy ogólnej liczby posłów. Ustawę uchwaloną przez Sejm jego Marszałek przesyła do Senatu. Tam kierowana jest do komisji, które po rozpatrzeniu ustawy przygotowują projekt uchwały Senatu.

Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od dnia przekazania jej Senatowi; Senat może też przyjąć ustawę budżetową bez zmian; nie może natomiast jej odrzucić. Jeżeli Senat nie wprowadzi poprawek do ustawy, przekazywana jest ona Prezydentowi do podpisu. Proponowanie przez Senat poprawek do ustawy prowadzi do tego, że wraca ona do Sejmu, który - po dodatkowym rozpatrzeniu sprawy przez komisje - przyjmuje poprawki Senatu w całości lub w części albo też nie przyjmuje propozycji Senatu w ogóle.

Przyjętą przez Sejm i Senat ustawę Marszałek Sejmu przedstawia Prezydentowi do podpisu. Prezydent Rze­czypospolitej podpisuje w ciągu 7 dni ustawę budżetową albo ustawę o pro­wizorium budżetowym przedstawioną przez Marszałka Sejmu. Prezydent nie ma uprawnienia do zawetowania ustawy budżetowej. Przed podpisaniem ustawy budżetowej Prezydent Rzeczypospolitej może jednak zwró­cić się do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności ustawy z Kon­stytucją. Trybunał orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia wniosku w Trybunale. Prezydent Rzeczypospolitej nie może odmówić podpisania ustawy budżetowej, którą Trybunał Konstytu­cyjny uznał za zgodną z Konstytucją. Prezydent odmawia natomiast podpi­sania ustawy, którą Trybunał Konstytucyjny uznał za niezgodną z Kon­stytucją. Po podpisaniu ustawy budżetowej Prezydent Rzeczypospolitej zarządza ogłoszenie w Dzienniku Ustaw RP.

1. Wykonywanie budżetu państwa.

Wykonywanie budżetu to czynności polegające na:

• pobieraniu dochodów oraz przychodów publicznych ze źródeł i w wielkościach wskazanych w budżecie oraz

• dokonywaniu wydatków publicznych oraz rozchodów publicznych na zadania (cele) ujęte w budżecie oraz w kwotach tam wskazanych.

Wykonywanie budżetu państwa polega również na:

• wykonywaniu operacji związanych z zaciągnięciem i spłatą długu publicznego,

• dokonywaniu zmian w planie wydatków oraz

• dokonywaniu operacji związanych z zamknięciem rachunków budżetowych.

Wykonawcy budżetu państwa.

To podmioty, które biorą udział w wykonywaniu budżetu państwa można podzielić na dwie kategorie, tj. na wykonawców pośrednich i wykonawców bezpośrednich.

Pośrednimi wykonawcami budżetu są organy państwowe, sprawujące nadzór bądź kontrolę nad wykonywaniem budżetu państwa jako całości lub też jego części. Tak więc Rada Ministrów kieruje wykonaniem budżetu państwa. Natomiast Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę realizacji dochodów i wydatków budżetu państwa oraz poziomu deficytu. Dysponenci poszczególnych części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę nad całością gospodarki finansowej podległych jednostek organizacyjnych.

Bezpośrednimi wykonawcami budżetu są te organy państwowe oraz podlegające im jednostki budżetowe, które same gromadzą dochody na rzecz budżetu i dokonują wydatków z zasobów budżetowych. Niektóre z tych jednostek są powołane w celu gromadzenia dochodów na rzecz budżetu (urzędy skarbowe, urzędy celne). Z reguły jednak będą to jednostki dokonujące wyłącznie lub niemal wyłącznie wydatków - ze wzglę­du na to, że świadczą usługi niematerialne w sposób nieodpłatny.

Trzecią, specyficzną grupą wykonawców budżetu są banki, które sprawują bankową (kasową) obsługę budżetu.

1. Układ wykonawczy budżetu państwa.

2. Dysponenci budżetu państwa.

3. Zasady gospodarki finansowej budżetu państwa.

W trakcie wykonywania budżetu obowiązują zasady gospodarki finansowej określone w ustawie o finansach publicznych:

1. zasada terminowości;

2. zasada zlecania zadań budżetowych z uwzględnieniem wyboru najkorzystniejszych ofert;

3. zasada pierwszeństwa dokonywania wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa przed innymi wydatkami oraz dokonywania wydatków nieprzewidzianych bez względu na poziom środków zaplanowanych na ten cel w tym ostatnim przypadku chodzi o płatności związane z tytułów egzekucyjnych oraz wyroków sądowych;

4. zasada legalności przenoszenia wydatków pomiędzy poszczególnymi podziałkami klasyfikacji budżetowej,

5. zasada zwrotu do budżetu państwa niewykorzystanych w całości lub części dotacji budżetowych

zasady te określa art. 92 ustawy o finansach publicznych

1. Rachunki budżetu państwa.

Bankowa obsługa budżetu polega na prowadzeniu rachunków bankowych, na których gromadzone są zasoby budżetowe, przyjmowaniu wpłat środków pieniężnych na te rachunki oraz dokonywaniu wypłat na zlecenie upoważnionych do tego podmiotów.

Najważniejsze rodzaje tych rachunków to:

• centralny rachunek bieżący budżetu państwa,

• rachunki bieżące jednostek, których dochody i wydatki rada ministrów włącza do projektu budżetu na poziomie przez nie określonym (Kancelaria Sejmu, Senatu, Prezydenta, SN, NSA itd.),

• rachunek bieżący środków pochodzących ze źródeł zagranicznych, które nie podlegają zwrotowi,

• rachunki bieżące państwowych funduszy celowych, zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków specjalnych.

1. Blokowanie wydatków budżetowych.

Blokowanie wydatków należy do instytucji w zakresie wykonywania budżetu państwa, oznacza ona zakaz dysponowania całością lub częścią planowanych wydatków budżetowych. Blokowanie wydatków może oznaczać również wstrzymanie przekazania środków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa .

Blokowanie wydatków to okresowy lub obowiązujący do końca roku budżetowego zakaz dysponowania całością lub częścią pla­nowanych wydatków budżetowych albo wstrzymanie przekazywania środ­ków na realizację zadań finansowanych z budżetu państwa. W przy­padku wystąpienia dwóch grup przesłanek. Po pierwsze decyzja o blokowaniu wydatków może być podjęta w przy­padku stwierdzenia niegospodarności w określonych jednostkach, opóź­nień w realizacji zadań, nadmiaru posiadanych środków bądź naruszania zasad gospodarki finansowej. Decyzję może pod­jąć bądź Minister Finansów, lub dysponent właściwej części budżeto­wej. Jest aktem prawnym, podejmo­wanym przez uprawniony podmiot, niepowodującym w zasadzie ani zmia­ny w obowiązującym budżecie, ani w planie finansowym jednostki budże­towej. Przewiduje się - wyjątkowo- możliwość przeniesienia przez Ministra Finansów, po uzyskaniu pozytyw­nej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu, zablokowanych kwot wydatków budżetu państwa do nowoutworzonej rezerwy celowej. Rada Ministrów może blokować wydatki budżetowe, w przypadku zagrożenia realizacji ustawy budżetowej. RM dokonuje blokowania wydatków drodze rozporządzenia, które może wydać dopiero po uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji do spraw budżetu.

1. Kontrola wykonywania budżetu państwa oraz jej etapy.

Wykonanie budżetu podlega kontroli Sejmu. Kontrola ta rozpoczyna się w pewnym sensie już w trakcie trwania roku budżetowego, gdyż Minister Finansów zobowiązany jest do przedkładania Sejmowej Komisji Finansów Publicznych oraz Najwyższej Izbie Kontroli, w terminie do dnia 10 września, informacji o przebiegu wykonania budżetu państwa za I półrocze.

1. Absolutorium i jego charakter prawny.

Absolutorium jest aktem woli Sejmu, którego treścią jest aprobata sposobu, w jaki budżet był wykonywany oraz rezultatów jego wykonania. Udzielenie absolutorium pociąga za sobą ten skutek, że parlament nie może już w przyszłości prowadzić dyskusji i podejmować uchwał dotyczących tej kwestii. Prawne konsekwencje nieotrzymania absolutorium przez Radę Ministrów nie są w Konstytucji RP określone.

1. Pojęcie i treść budżetu gminy.

Budżet gminy jest podstawowym planem finansowym, obejmującym liczbowe zestawienie przewidywanych

• dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów gminy (rady gminy, burmistrza, prezydenta, wójta) i jednostek organizacyjnych im podległych (Urząd Gminy) a także

• przychodów i wydatków gminnych zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, gminnych jednostek budżetowych i środków specjalnych gminnych jednostek budżetowych jak również

• przychodów i wydatków funduszy celowych funkcjonujących na obszarze danej gminy.

Budżet gminy (podobnie jak budżet powiatu, województwa) przybiera formę prawną uchwały budżetowej. Uchwałę tę budżetową podejmuje Rada Gminy. Budżet gminy uchwalany jest na okres roku budżetowego.

Z powyższego wynika, iż treść lub inaczej mówiąc zakres przedmiotowy budżetu gminy jest znacznie szerszy aniżeli budżetu państwa. W budżecie państwa, bowiem przychody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, środków specjalnych znajdują się poza obszarem budżetu państwa, stanowiąc jedynie załącznik budżetu państwa. Podobnie jest, gdy chodzi o przychody i wydatki państwowych funduszy celowych, znajdują się one również poza budżetem państwa. Uchwała budżetowa obok budżetu może zawierać także limity wydatków na wieloletnie programy inwestycyjne, które ujmowane są w załączniku.

1. Dochody budżetu gminy.

Dochody budżetu gminy podzielić można na dwie podstawowe grupy:

• dochody własne budżetu gminy,

• dochody regulujące budżetu gminy.

Podział ten wypływa z interpretacji art. 167 ust. 2 i 1 Konstytucji RP i ma istotne znaczenie z punktu widzenia oceny samodzielności finansowej gminy (powiatu, województwa).

1. Dochody własne budżetu gminy.

Pojęcie dochodów własnych budżetu gminy, chociaż nie definiowane przez ustawodawcę oznacza dochody publiczne płynące w całości na rzecz budżetu gminy i zasilające tylko te budżety, ze źródeł przyznanych gminie na mocy ustaw w sposób bezterminowy. Alogicznie jest, jeśli chodzi o budżety powiatu i województwa) Niektóre z dochodów własnych budżetu gminy maja charakter dochodów zwyczajnych inne dochodów nadzwyczajnych.

Do dochodów własnych budżetu gminy zalicza się:

1. dochody podatkowe,

2. dochody z tytułu opłat budżetowych,

3. dochody z majątku gminy lub z innego mienia gminy.

Ad. 1

Do dochodów podatkowych, stanowiących dochód własny budżetu gminy zalicza się:

1. podatek od nieruchomości (jest dochodem własnym ponieważ trafia tylko do budżetu gminy na mocy ustawy),

2. podatek rolny,

3. podatek leśny,

4. podatek od spadków i darowizn,

5. podatek od czynności cywilno – prawnych,

6. podatek dochodowy od osób fizycznych uiszczany w formie karty podatkowej,

7. podatek od posiadania psów,

8. podatek od środków transportowych.

Ad. 2

Do dochodów z tytułu opłat budżetowych, stanowiących dochód własny budżetu gminy zalicza się:

1. opłatę skarbową,

2. opłatę administracyjną,

3. opłatę targową,

4. opłatę miejscową,

5. opłatę eksploatacyjną,

6. opłatę adiacencką (gdy działka zmienia przeznaczenie z budowlanej na rolną),

7. inne opłaty budżetowe.

Ad. 3

Do dochodów z majątku gminy lub z innego mienia gminy, stanowiących dochód własny budżetu gminy zalicza się:

1. czynsze z dzierżawy, najmu,

2. opłaty z tytułu użytkowania wieczystego majątku gminy,

3. opłaty leasingowe,

4. opłaty z tytułu zarządu ustawionego na majątku gminy,

5. dochody płynące z udziału w zyskach spółek,

6. wpływy z dywidendy,

7. dochody z tytułu różnego rodzaju odsetek, które płyną w związku z udzieleniem przez gminę pożyczek, odsetek od środków pieniężnych zgromadzonych na lokatach bankowych, inne odsetki (np. odsetki od zaległości podatkowych),

8. dochody z kar pieniężnych i grzywien,

9. spadki, zapisy, darowizny poczynione w formie pieniężnej.

1. Dochody regulujące budżetu gminy.

Poza dochodami własnymi do dochodów budżetu gminy zaliczane są również tzw. dochody regulujące (równoważące), które mają za zadanie uzupełnianie dochodów własnych gminy do poziomu ogólnej sumy potrzebnej do zaspokojenia w zasadzie wszystkich wydatków danej gminy.

Do dochodów regulujących zaliczyć można:

1. Udziały budżetu gminy, w dochodach publicznych oznacza, iż pewna określona, najczęściej procentowo, część dochodów publicznych stanowiących dochód innego budżetu, przekazywana jest na rzecz budżetu gminy ze środków publicznych pochodzących z obszaru tej gminy. Taka metoda zasilania budżetu gminy (powiatu, województwa) ma na celu nie tylko dostarczenie środków publicznych do danego budżetu, lecz także stworzenie zainteresowania tym, aby gmina, z której pochodzą dochody publiczne innego budżetu były jak największe. Wówczas, bowiem wzrasta bezwzględna kwota będąca udziałem budżetu gminny.

Obecnie budżet gminy korzysta z dwóch udziałów:

1. udział budżetu gminy we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, stanowiących dochód państwa. Udział ten wynosi 27,6 % wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkujących na obszarze danej gminy, w gminach górniczych udział ten wynosi 32,6 %,

2. udział w podatku dochodowym od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej mających siedzibę na terenie gminy, udział ten wynosi 5 % wpływów z tego podatku.

1. Dotacje celowe, charakteryzują się tym, iż płynące w ich ramach środki publiczne mogą być przeznaczane tylko i wyłącznie na wyznaczone cele i zadania. W przeciwnym razie podlegają one zwrotowi do źródła, z którego zostały one pobrane. Dotacje celowe można sklasyfikować wedle różnych kryteriów a mianowicie źródeł pochodzenia, tego punktu widzenia dotacje celowe dzieli się na dotacje pochodzące z:

1. budżetu państwa,

2. budżetu powiatu lub województwa,

3. funduszy celowych.

Innym kryterium jest sposób ich przyznawania, z tego punktu widzenia dotacje celowe można podzielić na:

1. dotacje celowe obligatoryjne,

• dotacje celowe z budżetu państwa przyznawane na zadania z zakresu administracji rządowej zlecone gminie,

• dotacje celowe pochodzące z budżetu państwa na inne zadania z zakresu administracji rządowej zlecone w drodze ustawowej (ustawami),

• dotacje

1. dotacje celowe fakultatywne.

• dotacje na dofinansowanie zadań własnych gminy, ustawa nie wskazuje źródeł pochodzenia tych dotacji,

• dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie na podstawie porozumień z organami administracji rządowej,

• dotacje celowe na zadania realizowane przez gminę na podstawie porozumień z innymi jednostkami samorządu terytorialnego,

• dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego,

• dotacje z funduszy celowych.

1. Subwencje ogólną dla budżetu gminy. Subwencje ogólną otrzymuje każda gmina, środki publiczne na ten cel pochodzą z budżetu państwa. O przeznaczeniu środków publicznych otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje wyłącznie Rada Gminy.

Subwencja ogólna dla gminy składa się z następujących części:

1. części podstawowej subwencji ogólnej,

2. części oświatowej subwencji ogólnej,

3. części rekompensująca subwencji ogólnej.

Subwencja ogólna dla budżetu gminy

Część podstawowa rozkłada się w pierwszej kolejności na:

1. rezerwę, wynosi ona 4 %, przeznacza się ją na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej wielu gmin, dysponują nią ministrowie właściwi dla finansów publicznych,

2. kwotę wyrównawczą; stanowiącą element składowy części podstawowej subwencji ogólnej. Kwota wyrównawcza przysługuje gminom w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych, na jednego mieszkańca zw. wskaźnikiem G, jest mniejszy aniżeli 85 % analogicznego wskaźnika obliczonego łącznie dla wszystkich gmin w kraju, zw. Wskaźnikiem P.

Wskaźnik G są to podstawowe dochody podatkowe w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

Do podstawowych dochodów podatkowych gmin zalicza się:

• dochody płynące z podatku od nieruchomości,

• dochody płynące z podatku rolnego,

• dochody płynące z podatku leśnego,

• dochody płynące z podatku od środków transportowych,

• dochody płynące z karty podatkowej,

• dochody płynące z podatku od czynności cywilno – prawnych

• dochody płynące z opłaty skarbowej

• dochody płynące z opłaty eksploatacyjnej,

• dochody z udziałów,

• i inne.

Wysokość należnej gminie kwoty wyrównawczej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 90 % różnicy między 85 % wskaźnika P i wskaźnika G razy liczba mieszkańców gminy, tak obliczona kwotę mnoży się przez wskaźnik określający dla roku bazowego wielkość planowanych dochodów budżetu państwa do dochodów zrealizowanych w pierwszym półroczu.
90%( 85% P – G) x l. m. g. x planowane dochody/ dochody zrealizowane

1. pozostały element części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin, kwotę tej części podstawowej subwencji ogólnej rozdziela się między wszystkie gminy, proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców.

Przeliczeniową liczbę mieszkańców oblicza się w pewien specyficzny sposób z tego punktu widzenia giny zostały podzielone na trzy kategorie:

• gminy o liczbie mieszkańców nie większej niż 5 tys. mieszkańców, w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest zawsze 5.000,

l. mieszk. gm. < 5 000 – p. l. m. = 5 000

• gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 5.001 do 10.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie mieszkańców,

l. mieszk. gm. [5 001 – 10 000] – p. l. m. = l. mieszk. gm.

• w gminach powyżej liczby 10.000 mieszkańców przeliczeniową liczbę mieszkańców ustala się progresywnie w stosunku do liczby mieszkańców, w tym przypadku gminy podzielone zostały na trzy grupy:

gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 10.001 do 50.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 10.000 + 110% liczby mieszkańców powyżej 10.000, l. mieszk. gm. [10 001 – 50 000] p. l. m. = 10 000 + 110% l. mieszk. pow. l. 10 000
gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 50.001 do 300.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 54.000 + 120% liczby mieszkańców powyżej 50.000, l. mieszk. gm. [50 001 – 300 000] p. l. m. = 54 000 + 120% l. mieszk. pow. 50 000
gminy w których liczba mieszkańców jest większa niż 300.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 354.000 + 125% liczby mieszkańców powyżej 300.000 l. mieszk. gm. > 300 000 p. l. m. = 354 000 + 125% l. mieszk. pow. 300 000

Część oświatowa subwencji ogólnej dla gmin.

Zasady ustalania tej części subwencji ogólnej są wspólne dla gmin, powiatów i województw.

Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się w kwocie łącznej nie mniejszej aniżeli 12,8 % planowanych dochodów budżetu państwa. W pierwszej kolejności z kwoty o której mowa wyżej odlicza się

• 1% na rezerwę części oświatowej subwencji ogólnej, dysponuje nią minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania i reprezentacją jednostek samorządu terytorialnego

• pozostałą część kwoty części oświatowej subwencji ogólnej rozdziela się między poszczególne gminy, powiaty i województwa wg zasad ustalonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wych. Zasady te ujęte w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej uwzględniać muszą typ i rodzaj szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz liczbę uczniów tych szkół.

Część rekompensująca subwencji ogólnej dla gmin może składać się z następujących elementów:

1. kwoty rekompensującej dochody utracone w związku z częściową likwidacją podatku od środków transportowych,

2. kwoty rekompensującej dochody utracone bezpośrednio z tytułów ustawowych ulg i zwolnień w podatku rolnym, podatku leśnym, podatku od nieruchomości oraz z tytułu obniżenia opłaty eksploatacyjnej.

Z tego typu zwolnień a więc zwolnień ustawowych, gminy uzyskują część rekompensują subwencji ogólnej dla gmin. Kwoty rekompensującej gminy nie uzyskują gdy w drodze własnej uchwały (Rada Gminy) wprowadziły na obszarze własnej właściwości zwolnień z takiego podatku.

1. Subwencja ogólna dla budżetu gminy.

Subwencja ogólna dla budżetu gminy. Subwencje ogólną otrzymuje każda gmina, środki publiczne na ten cel pochodzą z budżetu państwa.

O przeznaczeniu środków publicznych otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje wyłącznie Rada Gminy.

Subwencja ogólna dla gminy składa się z następujących części:

1. części podstawowej subwencji ogólnej,

2. części oświatowej subwencji ogólnej,

3. części rekompensująca subwencji ogólnej.

Subwencja ogólna dla budżetu gminy

Część podstawowa rozkłada się w pierwszej kolejności na:

1. rezerwę, wynosi ona 4 %, przeznacza się ją na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej wielu gmin, dysponują nią ministrowie właściwi dla finansów publicznych,

2. kwotę wyrównawczą; stanowiącą element składowy części podstawowej subwencji ogólnej. Kwota wyrównawcza przysługuje gminom w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych, na jednego mieszkańca zw. wskaźnikiem G, jest mniejszy aniżeli 85 % analogicznego wskaźnika obliczonego łącznie dla wszystkich gmin w kraju, zw. Wskaźnikiem P.

Wskaźnik G są to podstawowe dochody podatkowe w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

Do podstawowych dochodów podatkowych gmin zalicza się:

• dochody płynące z podatku od nieruchomości,

• dochody płynące z podatku rolnego,

• dochody płynące z podatku leśnego,

• dochody płynące z podatku od środków transportowych,

• dochody płynące z karty podatkowej,

• dochody płynące z podatku od czynności cywilno – prawnych

• dochody płynące z opłaty skarbowej

• dochody płynące z opłaty eksploatacyjnej,

• dochody z udziałów,

• i inne.

Wysokość należnej gminie kwoty wyrównawczej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 90 % różnicy między 85 % wskaźnika P i wskaźnika G razy liczba mieszkańców gminy, tak obliczona kwotę mnoży się przez wskaźnik określający dla roku bazowego wielkość planowanych dochodów budżetu państwa do dochodów zrealizowanych w pierwszym półroczu.
90%( 85% P – G) x l. m. g. x planowane dochody/ dochody zrealizowane

1. pozostały element części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin, kwotę tej części podstawowej subwencji ogólnej rozdziela się między wszystkie gminy, proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców.

Przeliczeniową liczbę mieszkańców oblicza się w pewien specyficzny sposób z tego punktu widzenia giny zostały podzielone na trzy kategorie:

• gminy o liczbie mieszkańców nie większej niż 5 tys. mieszkańców, w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest zawsze 5.000,

l. mieszk. gm. < 5 000 – p. l. m. = 5 000

• gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 5.001 do 10.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie mieszkańców,

l. mieszk. gm. [5 001 – 10 000] – p. l. m. = l. mieszk. gm.

• w gminach powyżej liczby 10.000 mieszkańców przeliczeniową liczbę mieszkańców ustala się progresywnie w stosunku do liczby mieszkańców, w tym przypadku gminy podzielone zostały na trzy grupy:

gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 10.001 do 50.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 10.000 + 110% liczby mieszkańców powyżej 10.000, l. mieszk. gm. [10 001 – 50 000] p. l. m. = 10 000 + 110% l. mieszk. pow. l. 10 000
gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 50.001 do 300.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 54.000 + 120% liczby mieszkańców powyżej 50.000, l. mieszk. gm. [50 001 – 300 000] p. l. m. = 54 000 + 120% l. mieszk. pow. 50 000
gminy w których liczba mieszkańców jest większa niż 300.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 354.000 + 125% liczby mieszkańców powyżej 300.000 l. mieszk. gm. > 300 000 p. l. m. = 354 000 + 125% l. mieszk. pow. 300 000

Część oświatowa subwencji ogólnej dla gmin.

Zasady ustalania tej części subwencji ogólnej są wspólne dla gmin, powiatów i województw.

Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się w kwocie łącznej nie mniejszej aniżeli 12,8 % planowanych dochodów budżetu państwa. W pierwszej kolejności z kwoty o której mowa wyżej odlicza się

• 1% na rezerwę części oświatowej subwencji ogólnej, dysponuje nią minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania i reprezentacją jednostek samorządu terytorialnego

• pozostałą część kwoty części oświatowej subwencji ogólnej rozdziela się między poszczególne gminy, powiaty i województwa wg zasad ustalonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wych. Zasady te ujęte w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej uwzględniać muszą typ i rodzaj szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz liczbę uczniów tych szkół.

Część rekompensująca subwencji ogólnej dla gmin może składać się z następujących elementów:

1. kwoty rekompensującej dochody utracone w związku z częściową likwidacją podatku od środków transportowych,

2. kwoty rekompensującej dochody utracone bezpośrednio z tytułów ustawowych ulg i zwolnień w podatku rolnym, podatku leśnym, podatku od nieruchomości oraz z tytułu obniżenia opłaty eksploatacyjnej.

Z tego typu zwolnień a więc zwolnień ustawowych, gminy uzyskują część rekompensują subwencji ogólnej dla gmin. Kwoty rekompensującej gminy nie uzyskują, gdy w drodze własnej uchwały (Rada Gminy) wprowadziły na obszarze własnej właściwości zwolnień z takiego podatku.

1. Część podstawowa subwencji ogólnej dla budżetu gminy.

Część podstawowa rozkłada się w pierwszej kolejności na:

1. rezerwę, wynosi ona 4 %, przeznacza się ją na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej wielu gmin, dysponują nią ministrowie właściwi dla finansów publicznych,

2. kwotę wyrównawczą; stanowiącą element składowy części podstawowej subwencji ogólnej. Kwota wyrównawcza przysługuje gminom w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych, na jednego mieszkańca zw. wskaźnikiem G, jest mniejszy aniżeli 85 % analogicznego wskaźnika obliczonego łącznie dla wszystkich gmin w kraju, zw. Wskaźnikiem P.

Wskaźnik G są to podstawowe dochody podatkowe w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

Do podstawowych dochodów podatkowych gmin zalicza się:

• dochody płynące z podatku od nieruchomości,

• dochody płynące z podatku rolnego,

• dochody płynące z podatku leśnego,

• dochody płynące z podatku od środków transportowych,

• dochody płynące z karty podatkowej,

• dochody płynące z podatku od czynności cywilno – prawnych

• dochody płynące z opłaty skarbowej

• dochody płynące z opłaty eksploatacyjnej,

• dochody z udziałów,

• i inne.

Wysokość należnej gminie kwoty wyrównawczej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 90 % różnicy między 85 % wskaźnika P i wskaźnika G razy liczba mieszkańców gminy, tak obliczona kwotę mnoży się przez wskaźnik określający dla roku bazowego wielkość planowanych dochodów budżetu państwa do dochodów zrealizowanych w pierwszym półroczu.
90%( 85% P – G) x l. m. g. x planowane dochody/ dochody zrealizowane

1. pozostały element części podstawowej subwencji ogólnej dla gmin, kwotę tej części podstawowej subwencji ogólnej rozdziela się między wszystkie gminy, proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców.

Przeliczeniową liczbę mieszkańców oblicza się w pewien specyficzny sposób z tego punktu widzenia giny zostały podzielone na trzy kategorie:

• gminy o liczbie mieszkańców nie większej niż 5 tys. mieszkańców, w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest zawsze 5.000,

l. mieszk. gm. < 5 000 – p. l. m. = 5 000

• gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 5.001 do 10.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie mieszkańców,

l. mieszk. gm. [5 001 – 10 000] – p. l. m. = l. mieszk. gm.

• w gminach powyżej liczby 10.000 mieszkańców przeliczeniową liczbę mieszkańców ustala się progresywnie w stosunku do liczby mieszkańców, w tym przypadku gminy podzielone zostały na trzy grupy:

gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 10.001 do 50.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 10.000 + 110% liczby mieszkańców powyżej 10.000, l. mieszk. gm. [10 001 – 50 000] p. l. m. = 10 000 + 110% l. mieszk. pow. l. 10 000
gminy w których liczba mieszkańców zamyka się w przedziale od 50.001 do 300.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 54.000 + 120% liczby mieszkańców powyżej 50.000, l. mieszk. gm. [50 001 – 300 000] p. l. m. = 54 000 + 120% l. mieszk. pow. 50 000
gminy w których liczba mieszkańców jest większa niż 300.000 mieszkańców w tych gminach przeliczeniowa liczba mieszkańców równa jest liczbie 354.000 + 125% liczby mieszkańców powyżej 300.000 l. mieszk. gm. > 300 000 p. l. m. = 354 000 + 125% l. mieszk. pow. 300 000

1. Kwota wyrównawcza części podstawowej subwencji ogólnej dla budżetu gminy.

Kwotę wyrównawczą; stanowiącą element składowy części podstawowej subwencji ogólnej. Kwota wyrównawcza przysługuje gminom w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych, na jednego mieszkańca zw. wskaźnikiem G, jest mniejszy aniżeli 85 % analogicznego wskaźnika obliczonego łącznie dla wszystkich gmin w kraju, zw. Wskaźnikiem P.

Wskaźnik G są to podstawowe dochody podatkowe w przeliczeniu na 1 mieszkańca.

Do podstawowych dochodów podatkowych gmin zalicza się:

• dochody płynące z podatku od nieruchomości,

• dochody płynące z podatku rolnego,

• dochody płynące z podatku leśnego,

• dochody płynące z podatku od środków transportowych,

• dochody płynące z karty podatkowej,

• dochody płynące z podatku od czynności cywilno – prawnych

• dochody płynące z opłaty skarbowej

• dochody płynące z opłaty eksploatacyjnej,

• dochody z udziałów,

• i inne.

Wysokość należnej gminie kwoty wyrównawczej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 90 % różnicy między 85 % wskaźnika P i wskaźnika G razy liczba mieszkańców gminy, tak obliczona kwotę mnoży się przez wskaźnik określający dla roku bazowego wielkość planowanych dochodów budżetu państwa do dochodów zrealizowanych w pierwszym półroczu.
90%( 85% P – G) x l. m. g. x planowane dochody/ dochody zrealizowane

1. Wydatki budżetu gminy.

Usystematyzować je można z uwzględnieniem różnych kryteriów. Najlepszym wydaje się być kryterium przedmiotowe wskazujące na rodzaj zadań finansowanych z budżetu gminy. Z tego punku widzenia wydatki budżetu gminy można podzielić na kilka grup:

1. wydatki na administrację samorządową, obejmują one wydatki na utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych, są to także wydatki na utrzymanie porządku publicznego, ładu przestrzennego, ochronę przeciwpożarową,

2. wydatki na oświatę i kulturę, a więc wydatki na finansowanie szkół podlegających gminie, bibliotek, domów kultury i innych placówek oświatowo – wychowawczych, finansowanie urządzeń sportowych: stadionów itp.,

3. wydatki na urządzenia socjalne, pomoc socjalną, a więc ośrodki pomocy społecznej, finansowanie ochrony zdrowia, zasiłków opiekuńczych i inne wydatki związane z pomocą społeczną,

4. wydatki na gospodarkę komunalną i ochronę środowiska, transport publiczny, utrzymanie wodociągów, targowisk uzup.

5. wydatki związane z zaciągniętymi przez gminę zobowiązaniami w postaci: pożyczek, kredytów, emisji obligacji komunalnych. Tym przychodom jak wiemy towarzyszą nie tylko rozchody w postaci spłat rat kapitałowych kredytów, pożyczek, wykupu obligacji, lecz także wydatki związane z odsetkami od pożyczek i kredytów czy dyskontem obligacji komunalnych. W grupie tej (s) znajdują się także wypłaty związane z udzielonymi przez gminę poręczeniami i gwarancjami.

Wydatki budżetu gminy analogicznie jak wydatki budżetu państwa można także sklasyfikować z uwzględnieniem ich ekonomicznego charakteru, w związku z tym możemy mówić o wydatkach:

1. bieżących,

2. majątkowych,

3. wydatki związane z obsługą długu gminy (zob. pkt. 5 ww. klasyfikacji)

1. Uchwalanie budżetu gminy.

2. Kontrola wydatków budżetu gminy.

3. Pojęcie i treść budżetu powiatu.

Budżet powiatu jest rocznym planem finansowym obejmującym liczbowe zestawienie przewidywanych

• dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów stanowiących i wykonawczych powiatu, a więc Rady Powiatu, Starosty i podlegającego mu urzędu powiatowego oraz innych podległych mu jednostek organizacyjnych (jednostek budżetowych) a także

• przychodów i wydatków zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych, środków specjalnych utworzonych przy powiatowych jednostkach budżetowych, jak również

• przychody i wydatki funduszy celowych funkcjonujących na obszarze danego powiatu.

Budżet powiatu ujęty jest w uchwale budżetowej, którą podejmuje Rada Powiatu. Budżet powiatu uchwalany jest na okres roku budżetowego, który pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Uchwała budżetowa, o której mowa stanowi podstawę gospodarki finansowej każdego powiatu.

Zwrócić należy uwagę, iż budżet powiatu podobnie jak budżet gminy jest znacznie szerszy pod względem swego zakresu aniżeli budżet państwa (zob. wykład na temat budżetu gminy). Uchwała budżetowa obok budżetu powiatu określać może limity wydatków na wieloletnie programy inwestycyjne, które ujmowane są w wykazie stanowiącym załącznik do uchwały budżetowej.

Treść budżetu powiatu.

Na treść budżetu powiatu składają się;

1. dochody i wydatki oraz

2. przychody i rozchody

1. Dochody i przychody budżetu powiatu.

Dochody budżetu powiatu podzielić można analogicznie jak budżetu gminy na:

1. dochody własne,

2. dochody regulujące (z wykładu na temat budżetu gminy)

Do dochodów własnych budżetu powiatu zalicza się :

1. dochody z majątku powiatu a więc dochody z czynszów płynących z tytułu najmu, dzierżawy, opłaty za użytkowanie wieczyste, opłaty za ustanowienie zarządu na mieniu powiatu,

2. różnego rodzaju odsetki, a więc odsetki i dywidendy od wniesionego przez powiat kapitału do spółek, odsetki od lokat bankowych, odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochód powiatu, odsetki od pożyczek udzielonych przez powiat i inne odsetki,

3. spadki, zapisy i darowizny,

4. dochody z mienia,

5. dochody przekazywane przez powiatowe jednostki budżetowe, wpłaty 50 % zysków gospodarstw pomocniczych powiatowych jednostek budżetowych, wpłaty nadwyżki środków obrotowych powiatowych zakładów budżetowych.

6. dochody z kar pieniężnych i grzywien,

7. inne dochody

brak tu jest dochodów podatkowych, budżet powiatu pozbawiony jest jakichkolwiek podatków.

Do dochodów regulujących budżetu powiatu zaliczyć należy:

1. udział w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenie danego powiatu, udział ten wynosi 1% wpływów osiąganych z tego podatku przez budżet państwa,

2. dotacje celowe przyznawane budżetowi powiatu, podzielić je można na dwie grupy:

1. dotacje celowe o charakterze obligatoryjnym,

   • dotacje celowe z budżetu państwa przeznaczone na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane prze powiat na podstawie różnych ustaw, chociażby takich jak ustawa o powszechny obowiązku obrony, ustawa o systemie oświaty, ustawa o finansowaniu dróg,

   • dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań służb, inspekcji i straży, które działają na obszarze danego powiatu o których mówi ustawa o samorządzie powiatowym, są to inspektoraty ochrony środowiska, inspektoraty weterynaryjne, straż pożarna, policja, powiatowe stacje sanitarno – epidemiologiczne. Dotacje te ulegną likwidacji np. w tym roku nie będzie dotacji dla dofinansowania policji (w ten sposób policja będzie dofinansowana tylko z budżetu państwa),

   • dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych powiatów np. ewidencja nieruchomości, która ma postać katastru nieruchomości i w zależności od wartości tej nieruchomości płacony będzie podatek zwany podatkiem katastralnym a podstawą do jego wymiaru będą dane zawarte w katastrze (kataster – ewidencja zawierająca wszystkie dane dotyczące nieruchomości)

2. dotacje celowe o charakterze fakultatywnym:

   • dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych powiatu, są to środki przeznaczone na uzupełnienie finansowania zadań własnych powiatu, ustawa nie mówi skąd pieniądze te mają pochodzić, mogą np. pochodzić z budżetu państwa lub innego budżetu,

   • dotacje celowe z budżetu państwa przeznaczone na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego,

   • dotacje celowe na zadania realizowana przez powiat na podstawie porozumień z organami administracji rządowej, płynące z budżetu państwa,

   • dotacje celowe na zadania realizowane przez powiat na podstawie porozumień z innymi jednostkami samorządu terytorialnego (np. województwa, gmin, innych powiatów) płynące z właściwych budżetów jednostek samorządu terytorialnego,

   • dotacje celowe do budżetu powiatu z funduszy celowych np. z Funduszu Pracy. Informacje o tym, z jakich funduszy celowych mogą być przekazywane dotacje celowe powiatom znajdziemy w ustawie powołującej fundusz celowy.

Dotacje celowe przekazywane są na określony cel i w przypadku niewykorzystania środków przyznanych w ramach dotacji celowej wracają one do budżetu państwa.

1. Subwencja ogólna dla powiatu składa się z trzech części:

1. część oświatowa subwencji ogólnej,

2. część drogowa subwencji ogólnej,

3. część wyrównawcza subwencji ogólnej.

Subwencja ogólna dla budżetu powiatu

O przeznaczeniu środków otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje Rada Powiatu, oznacza to, iż Rada Powiatu, organ stanowiący powiatu, ma niczym nie skrępowany sposób może dysponować tego rodzaju dochodem regulującym.

Część oświatowa subwencji ogólnej dla budżetu powiatu

Zasady ustalenia części oświatowej subwencji ogólnej są wspólne dla budżetu gminy, budżetu powiatu oraz budżetu województwa (zob. budżet gminy).

Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się w kwocie łącznej nie mniejszej aniżeli 12,8 % planowanych dochodów budżetu państwa. W pierwszej kolejności z kwoty o której mowa wyżej odlicza się

• 1% na rezerwę części oświatowej subwencji ogólnej, dysponuje nią minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania i reprezentacją jednostek samorządu terytorialnego

• pozostałą część kwoty części oświatowej subwencji ogólnej rozdziela się między poszczególne gminy, powiaty i województwa wg zasad ustalonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wych. Zasady te ujęte w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej uwzględniać muszą typ i rodzaj szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz liczbę uczniów tych szkół.

Należy zwrócić uwagę, iż przy obliczaniu części oświatowej subwencji ogólnej dla budżetu powiatu, brane są pod uwagę takie czynniki jak typ i rodzaj szkół prowadzonych przez powiat oraz liczbę uczniów tych szkół. Na szczeblu powiatu funkcjonują takie typy szkół jak:

• publiczne szkoły podstawowe specjalne i gimnazja specjalne,

• szkoły ponad gimnazjalne,

• szkoły artystyczne, sportowe i mistrzostwa sportowe

• licea ogólnokształcące, szkoły rolnicze, szkoły leśne

Część drogowa subwencji ogólnej dla budżetu powiatu

Zasady przyznawania części drogowej są wspólne dla budżetu powiatu i budżetu województwa.

Kwotę przeznaczoną, dla budżetów wszystkich powiatów i województw, na część drogową subwencji ogólnej ustala się w wysokości 60 % kwoty ujętej w ustawie budżetowej na dany rok, która to kwota nie może być mniejsza niż 30 % planowanych na dany rok budżetowy wpływów budżetu państwa z podatku akcyzowego od paliw silnikowych.

(60 % x > 30 % akcyzy od paliw silnikowych) wysokość części drogowej subwencji ogólnej dla budżetu powiatu

Kwota, o której mowa wyżej nawiązuje do potrzeb związanych z budową, modernizacją i utrzymaniem, zarządzaniem oraz ochroną dróg wojewódzkich, powiatowych oraz dróg wojewódzkich, powiatowych i krajowych w granicach miast na prawach powiatu z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych.

Podziału ww. części drogowej subwencji ogólnej dla budżetu powiatu dokonuje się w sposób następujący:

1. wyodrębnia się 10% tej koty na rezerwę części drogowej subwencji ogólnej,

2. natomiast podziału pozostałej kwoty części drogowej subwencji ogólnej na poszczególne powiaty, miasta na prawach powiatu i województwa dokonuje się z uwzględnieniem takich kryteriów jak:

• długość i gęstość dróg,

• drogowej infrastruktury technicznej,

• natężenia ruchu,

• wypadkowości oraz

• zrównoważenia rozwoju infrastruktury drogowej w tym przygranicznej.

Szczegółowe zasady ustalania wysokości i trybu przekazywania części drogowej subwencji ogólnej ujęte zostały w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla powiatu.

Kwotę przeznaczoną na część wyrównawczą subwencji ogólnej dla wszystkich powiatów określa się dla każdego roku budżetowego w ustawie budżetowej.

Część wyrównawczą subwencji ogólnej otrzymuje powiat, w którym wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na 1 mieszkańca (wskaźnik S) jest mniejszy od wskaźnika Sw tj. wskaźnika S obliczonego dla powiatu o najwyższych dochodach w kraju w przeliczeniu na jednego mieszkańca. Część wyrównawcza subwencji ogólnej przysługuje wszystkim powiatom w Polsce (z wyjątkiem tego najzamożniejszego, który to stanowi punkt odniesienia przy ustalaniu części wyrównawczej subwencji ogólnej.

Wskaźnik S dla danego powiatu oblicza się dzieląc kwotę, planowanych na dany rok budżetowy, dochodów z tytułu udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych przez liczbę mieszkańców powiatu.

Wysokość należnej powiatowi części wyrównawczej subwencji ogólnej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 85% różnicy pomiędzy wskaźnikiem Sw i wskaźnikiem S dla danego powiatu przez liczbę mieszkańców.

Część wyrównawcza subwencji ogólnej dla powiatu gdy S<Sw = 85%(Sw-S)x liczba mieszkańców powiatu

Przychody budżetu powiatu.

Do przychodów budżetu powiatu zalicza się:

1. środki publiczne płynące z emisji obligacji komunalnych,

2. środki publiczne płynące z zaciągniętych kredytów,

3. środki publiczne płynące z zaciągniętych pożyczek,

4. z prywatyzacji majątku,

5. przychody pochodzące z nadwyżki budżetu powiatu z lat ubiegłych.

1. Wydatki i rozchody budżetu powiatu.

Wydatki budżetu powiatu.

Można je ująć w sposób analogiczny jak w przypadku wydatków budżetu państwa, a więc z uwzględnieniem kryterium przedmiotowego oraz ich ekonomicznego charakteru. Z uwagi na kryterium przedmiotowe wydatki budżetu powiatu można podzielić na pięć grup:

1. wydatki związane z funkcjonowaniem administracji powiatu, a więc wydatki związane z finansowaniem, utrzymaniem pracowników administracji powiatowej, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych; w tej grupie znajdują się wydatki na utrzymanie porządku i bezpieczeństwa publicznego obywateli, obronnością, ochroną przeciwpożarową, przeciwpowodziową, wydatki związane z geodezją, kartografią i katastrem,

2. wydatki związane z edukacją publiczną, na kulturę fizyczną i turystykę, na placówki opieki pozaszkolnej i kształcenia ustawicznego, poradnie psychologiczne, resocjalizacje,

3. wydatki związane z pomocą społeczną, polityką prorodzinną, wspomaganiem osób niepełnosprawnych,

4. wydatki związane z gospodarką wodną , ochroną środowiska i przyrody, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, gospodarką nieruchomościami, zagospodarowaniem przestrzennym,

5. wydatki związane z obsługą długu powiatu, a więc z oprocentowaniem kredytów i pożyczek oraz z dyskontem i oprocentowaniem obligacji komunalnych (inaczej mówiąc papierów wartościowych wyemitowanych przez powiat)

Wg kryterium ekonomicznego wydatki budżetu powiatu podzielić można na:

1. wydatki bieżące,

2. wydatki inwestycyjne,

3. wydatki związane z obsługą długu powiatu.

Rozchody budżetu powiatu.

1. środki publiczne przeznaczone na wykup papierów wartościowych wyemitowanych przez powiat,

2. środki publiczne przeznaczone na spłatę rat kapitałowych kredytów zaciągniętych przez powiat,

3. środki publiczne przeznaczone na spłatę rat kapitałowych pożyczek zaciągniętych przez powiat,

4. rozchody związane z reprywatyzacją

1. Uchwalanie i wykonywanie budżetu powiatu.

2. Kontrola wykonywania budżetu powiatu.

3. Pojęcie i treść budżetu województwa.

Budżet województwa jest planem finansowym a więc liczbowym zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów organów stanowiących i wykonawczych województwa oraz jednostek organizacyjnych (jednostek budżetowych) bezpośrednio im podległych, takich jak Urząd Wojewódzki, szkoły o znaczeniu regionalnym funkcjonujące na obszarze województwa oraz inne wojewódzkie jednostki budżetowe np. biblioteki pedagogiczne, zakłady doskonalenia nauczycieli, filharmonie, teatry, szpitale.

Budżet województwa obejmuje:

• przychody i wydatki wojewódzkich zakładów budżetowych,

• przychody i wydatki gospodarstw pomocniczych wojewódzkich jednostek organizacyjnych,

• przychody i wydatki środków specjalnych utworzonych przy wojewódzkich jednostkach budżetowych,

• przychody i wydatki funduszy celowych funkcjonujących na obszarze województwa, np. wojewódzki fundusz ochrony środowiska

Budżet województwa uchwalany jest w formie uchwały budżetowej na okres roku budżetowego, który pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Uchwała budżetowa, której elementem jest budżet województwa, stanowi podstawę gospodarki finansowej województwa. Uchwała budżetowa dla województwa podobnie jak uchwała dla budżetu gminy, powiatu może przewidywać limity wydatków na niektóre programy inwestycyjne, ujmowane jako załącznik do uchwały budżetowej.

Treść budżetu województwa.

Na treść budżetu województwa składają się:

• dochody i wydatki oraz

• przychody i rozchody.

1. Dochody i przychody budżetu województwa.

Dochody budżetu województw.

Do dochodów budżetu województwa należą:

• dochody własne oraz

• dochody regulujące.

Dochody regulujące budżetu województwa. (zob. wykład na temat budżetu gminy)

Do dochodów własnych budżetu województwa zalicza się:

• udziały (zob. def. Przy budżecie gminy),

• dotacje celowe,

• subwencję ogólną dla województw.

Udziały.

Udział budżetu wojeówdztwa w dochodach publicznych oznacza, iż pewna określona, najczęściej procentowo, część dochodów publicznych stanowiących dochód innego budżetu, przekazywana jest na rzecz budżetu województwa.

Budżet województwa korzysta z dwóch udziałów:

• udział w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terytorium województwa, stanowiącym dochód budżetu państwa, udział ten wynosi 1,5 % wpływów z tego podatku,

• udział w podatku dochodowym od osób prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, które posiadają siedzibę na terenie województwa. Udział ten wynosi 0,5 % wpływów z tego podatku.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż podobnie jak w przypadku udziału w tym podatku przypadającemu budżetowi gminy, jeżeli osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, posiada wyodrębnione zakłady (oddziały) położone na terenie innego województwa aniżeli województwa właściwego dla siedziby podatnika wówczas dochody płynące z omawianego udziału są przekazywane do budżetu tego województwa, na którego terenie położone są te zakłady (oddziały) proporcjonalnie do liczby osób w nich zatrudnionych na podstawie umowy o pracę.

Dotacje celowe.

Dotacje celowe dla województwa podzielić można na:

1. dotacje celowe o charakterze obligatoryjnym,

   • dotacje celowe z budżetu państwa przeznaczone na zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane prze województwo na podstawie różnych ustaw (chociażby takich jak ustawa o powszechnym obowiązku obrony, ustawa o systemie oświaty, ustawa o finansowaniu dróg),

   • dotacje celowe z budżetu państwa na finansowanie zadań własnych województw

2. dotacje celowe o charakterze fakultatywnym:

   • dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych województwa, są to środki przeznaczone na uzupełnienie finansowania zadań własnych województwa, ustawa nie mówi skąd pieniądze te mają pochodzić, mogą np. pochodzić z budżetu państwa lub innego budżetu,

   • dotacje celowe płynące z budżetu państwa oraz z państwowych funduszy celowych,

   • dotacje celowe płynące z budżetu państwa na zadania realizowane przez województwo na podstawie porozumień z organami administracji rządowej,

   • dotacje celowe na zadania realizowane przez województwo na podstawie porozumień z innymi jednostkami samorządu terytorialnego a więc będą to dotacje płynące z budżetów gmin, powiatów na zadania realizowane na podstawie porozumień zawartych z organami gmin lub powiatów,

   • dotacje celowe dla państwowych uczelni zawodowych utworzonych na wniosek sejmiku województwa,

   • dotacje celowe pochodzące z funduszy celowych.

Dotacje celowe przekazywane są na określony cel i w przypadku niewykorzystania środków przyznanych w ramach dotacji celowej wracają one do budżetu państwa.

Subwencja ogólna dla budżetu województwa.

Subwencja ogólna dla województwa składa się z następujących części:

• części oświatowej,

• części drogowej,

• części wyrównawczej.

O przeznaczeniu środków otrzymanych w formie subwencji ogólnej decyduje sejmik województwa.

Część oświatowa subwencji ogólnej dla województwa.

Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jednostek samorządu terytorialnego ustala się w kwocie łącznej nie mniejszej aniżeli 12,8 % planowanych dochodów budżetu państwa. W pierwszej kolejności z kwoty o której mowa wyżej odlicza się

• 1% na rezerwę części oświatowej subwencji ogólnej, dysponuje nią minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw oświaty i wychowania i reprezentacją jednostek samorządu terytorialnego

• pozostałą część kwoty części oświatowej subwencji ogólnej rozdziela się między poszczególne gminy, powiaty i województwa wg zasad ustalonych przez ministra właściwego do spraw oświaty i wych. Zasady te ujęte w rozporządzeniu ministra edukacji narodowej uwzględniać muszą typ i rodzaj szkół prowadzonych przez jednostki samorządu terytorialnego oraz liczbę uczniów tych szkół w przypadku województwa będą to szkoły wyższe utworzone na wniosek samorządu województwa, szkoły o znaczeniu regionalnym np. szkoły medyczne, kolejowe, artystyczne, leśne, specjalne: żeglugi śródlądowej.

Część drogowa subwencji ogólnej dla województwa.

Kwotę przeznaczoną, dla budżetów wszystkich powiatów i województw, na część drogową subwencji ogólnej ustala się w wysokości 60 % kwoty ujętej w ustawie budżetowej na dany rok, która to kwota nie może być mniejsza niż 30 % planowanych na dany rok budżetowy wpływów budżetu państwa z podatku akcyzowego od paliw silnikowych.

(60 % x > 30 % akcyzy od paliw silnikowych)

Kwota o której mowa wyżej nawiązuje do potrzeb związanych z budową, modernizacją i utrzymaniem, zarządzaniem oraz ochroną dróg wojewódzkich.

Podziału ww. części drogowej subwencji ogólnej dla budżetu województwa dokonuje się w sposób następujący:

1. wyodrębnia się 10% tej koty na rezerwę części drogowej subwencji ogólnej,

2. natomiast podziału pozostałej kwoty części drogowej subwencji ogólnej na poszczególne województwa dokonuje się z uwzględnieniem takich kryteriów jak:

• długość i gęstość dróg,

• drogowej infrastruktury technicznej,

• natężenia ruchu,

• wypadkowości oraz

• zrównoważenia rozwoju infrastruktury drogowej w tym przygranicznej.

Szczegółowe zasady ustalania wysokości i trybu przekazywania części drogowej subwencji ogólnej ujęte zostały w rozporządzeniu Prezesa Rady Ministrów.

Część wyrównawcza.

Kwotę przeznaczoną na część wyrównawczą subwencji ogólnej dla wszystkich województw określa się dla każdego roku budżetowego w ustawie budżetowej.

Część wyrównawczą subwencji ogólnej otrzymują te województwa, w których wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca (zwany wskaźnikiem W) jest mniejszy od wskaźnika Ww

W<Ww

Wskaźnik W dla danego województwa oblicza się dzieląc kwotę planowanych dochodów podatkowych z udziałów przez liczbę mieszkańców danego województwa

W= udziały/l. mieszkańców

Wskaźnik Ww to najwyższy wskaźnik W wyliczony dla danego roku budżetowego.

Wysokość należnej województwu kwoty części wyrównawczej subwencji ogólnej oblicza się mnożąc liczbę stanowiącą 70 % różnicy miedzy wskaźnikiem Ww a wskaźnikiem W dla danego województwa przez liczbę mieszkańców danego województwa.

Cz. Wyrównawcza = 70% x (Ww – W)/ liczbę mieszkańców

Kwota, która płynie w postaci subwencji ogólnej nie ma ścisłego przeznaczenia, o tym, na co zostaną przeznaczone te środki decyduje sejmik województwa.

Dochody własne.

Na treść dochodów własnych składają się:

1. dochody z mienia województwa (czynsz z najmu, dzierżawy)

2. dochody uzyskane przez jednostki budżetowe województwa a także wpłaty 50 % z zysku gospodarstw pomocniczych wojewódzkich jednostek budżetowych, wpłaty nadwyżki środków obrotowych wojewódzkich zakładów budżetowych,

3. spadki, zapisy i darowizny,

4. odsetki i dywidendy od kapitałów wniesionych do spółek przez województwo, odsetki od lokat bankowych, odsetki od pożyczek, pobierane przez województwo odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochód województwa,

5. dochody z kar pieniężnych i grzywien,

6. inne.

Przychody

Przychody budżetu województwa:

1. środki publiczne płynące z wyemitowanych papierów wartościowych (obligacji komunalnych),

2. przychody z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. przychody z zaciągniętych pożyczek,

4. z prywatyzacji mienia województwa,

5. z nadwyżek budżetu z lat ubiegłych

Źródła ww. mają charakter nuerus clausus (katalog zamknięty)

1. Wydatki i rozchody budżetu województwa.

Wydatki budżetu województwa.

Wydatki budżetu województwa sklasyfikować można analogiczne do budżetu państwa, gminy oraz powiatu.(przepisać)

Jeśli chodzi o kryterium przedmiotowe klasyfikacji to wydatki budżetu województwa można podzielić na pięć grup:

1. wydatki związane z funkcjonowaniem administracji województwa, czyli wydatki związane z utrzymaniem pracowników zatrudnionych w urzędzie marszałkowskim, diety oraz inne wydatki radnych województwa, wydatki związane z utrzymaniem obiektów użyteczności publicznej oraz obiektów służących administracji województwa, wydatki związane z obronnością, z bezpieczeństwem publicznym,

2. wydatki związane z edukacją publiczną, w tym wydatki na szkoły wyższe, wydatki związane z prowadzeniem publicznych zakładów kształcenia i doskonalenia nauczycieli, wydatki na biblioteki pedagogiczne i inne wydatki na kulturę i ochronę dóbr kultury,

3. wydatki na pomoc społeczną i politykę prorodzinną,

4. wydatki związane z gospodarką wodną, utrzymaniem dróg publicznych, transportu (linie kolejowe o znaczeniu regionalnym),

5. wydatki związane z obsługą długu województwa, a więc wydatki związane z oprocentowaniem kredytów, pożyczek, oprocentowaniem lub dyskontem papierów wartościowych.

Natomiast klasyfikując wydatki uwzględniając kryterium ekonomiczne wydatki budżetu województwa można podzielić na:

1. bieżące,

2. inwestycyjne,

3. związane z obsługą długu województwa.

Rozchody

Rozchodami budżetu województwa będą:

1. środki przeznaczone na wykup wyemitowanych papierów wartościowych,

2. spłatę pożyczek,

3. spłatę kredytów.

1. Uchwalanie, wykonywanie i kontrola budżetu województwa.

2. Kontrola i nadzór nad działalnością finansową jednostek samorządu terytorialnego.

3. Zasady budżetowe.

Przez zasady budżetowe rozumieć należy zarówno jako postulaty formułowane przez doktrynę finansów i prawa finansowego pod adresem gospodarki budżetowej, które zapewnić jej mają prawidłową realizację zadań. Zasady budżetowe można również rozumieć jako szczególną cechę budżetu dotyczącą jego konstrukcji, które przybierają postać normatywną w tym wypadku zasada budżetowa jest swoistą normą prawa mającą moc na równi z innymi przepisami prawa finansów publicznych.

Mogą to być zasady znajdujące wyraz w ustawie (np. w ustawie o finansach publicznych, w ustawie o dochodach jednostek samorządu terytorialnego i innych), które nazywamy zasadami skodyfikowanymi bądź też są to zasady wypływające z poszczególnych przepisów ustaw, których uogólnieniem jest dana zasada budżetowa, zasada taka nazywana jest zasadą nieskodyfikowaną.

Do najważniejszych, lecz nie jedynych zasad budżetowych zaliczyć należy:

1. zasadę zupełności budżetu,

2. zasadę jedności budżetowej,

3. zasadę równowagi budżetowej,

4. zasadę szczegółowości budżetu,

5. zasadę jawności budżetu,

6. zasadę roczności budżetu,

7. zasadę uprzedniości budżetu.

1. Zasada jedności budżetowej w sensie merytorycznym.

Zasada jedności w sensie merytorycznym ma charakter normatywny, skodyfikowany, lecz od tej zasady są prawem przewidziane wyjątki. Zasada wyraża konieczność, aby wszystkie dochody i przychody budżetu tworzyły jeden ogólny zasób środków finansowych służących pokryciu wszystkich wydatków i rozchodów budżetu, lecz bez wiązania ich z konkretnym źródłem dochodów i przychodów.

Sens tej zasady można przedstawić w sposób następujący a mianowicie jako zależność wiązania danego dochodu budżetu z konkretnymi wydatkami. Ustawa o finansach publicznych stanowi, iż środki publiczne pochodzące z poszczególnych tytułów nie mogą być przeznaczone na finansowanie imiennie określonych wydatków.

Od zasady tej ustawodawca przewiduje wyjątki, jednym z nich jest przeznaczenie wpłat gminy, w których wskaźnik G jest wyższy od wskaźnika P, wyłącznie na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej.

1. Zasada jedności budżetowej w sensie formalnym.

Zasada jedności w sensie formalnym zakłada by każdy związek publiczno-prawny (państwo, województwo, powiat, gmina) miał własny jeden i tylko jeden budżet innymi słowy by miał jedno i tylko jedno liczbowe zestawienie swych dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów, by to zestawienie sporządzone było w jednym dokumencie, jednym planie finansowym uchwalonym przez Sejm lub organ stanowiący jednostki samorządu terytorialnego.

Zasada ta w tym aspekcie ma charakter normatywny, bowiem zarówno państwo jak i jednostki samorządu terytorialnego mogą uchwalić tylko jeden budżet. Jednakże znane są państwa, w których uchwala się więcej niż jeden budżet np. w Belgii (uchwalany jest budżet poszczególnych resortów, budżet koronny, budżet bieżący – zwyczajny, obejmujący wydatki stałe oraz majątkowy – nadzwyczajny, obejmuje szczególne wydatki, przychody i rozchody uchwalane okolicznościowo).

1. Zasada zupełności budżetowej.

Zasada przesądza sprawę jego zasięgu, roli, miejsca w sferze finansów publicznych. Zgodnie z tą zasadą budżet powinien obejmować całość dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów państwa bądź odpowiadających innym zakładów publiczno-prawnych (gmin, powiatu, województwa).Zasada zupełności budżetu nie ma charakteru normatywnego, ma ona charakter postulatu, jej przestrzeganie oznaczałoby, iż wszystkie środki publiczne skumulowane powinny być w budżecie państwa bądź budżetach jednostek samorządu terytorialnego.

Oznaczałoby to w konsekwencji również konieczność powiązania wszystkich państwowych oraz samorządowych jednostek organizacyjnych z budżetem państwa lub budżetami jednostek samorządu terytorialnego metodą budżetowania brutto. Zasada ta, w tym kształcie jest zarówno przestrzegana, łamana jak i ograniczana w różnym stopniu.

Zasada ta jest:

1. przestrzegana,

2. łamana,

3. ograniczana.

Zasada ta jest przestrzegana w tych wszystkich przypadkach, w których funkcjonowanie gospodarki budżetowej opiera się na metodzie budżetowania brutto, więc wówczas, gdy sferę finansów publicznych reprezentują jednostki budżetowe.

Zasada ta jest ograniczana wówczas, gdy środki publiczne gromadzone są przez takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych jak zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych a także środki specjalne jednostek budżetowych jak również przez inne podmioty sektora finansów publicznych.

Zasada ta jest łamana w tych wszystkich przypadkach, w których środki publiczne w ogóle nie wpływają do budżetu państwa ani też nie finansują z budżetu państwa zadań publicznych. Zasadę tę w sposób widoczny łamałyby fundusze celowe o charakterze autonomicznym, te jednak nie występują obecnie w sektorze finansów publicznych.

1. Zasada równowagi budżetowej.

ZASADA RÓWNOWAGII BUDŻETOWEJ postuluje, aby strona określająca wydatki budżetu równała się stronie, po której zaplanowano wysokość dochodów budżetu. Zasada ta oznacza, zatem konieczność wzajemnego dopasowania rozmiarów wydatków do dochodów.

Zasada równowagi budżetowej podyktowana jest dobrem nadrzędnym, które przejawia się w unikaniu dostania się w tzw. pułapkę zadłużenia, chronić ma państwo oraz samorządy terytorialne przed popadaniem w długi wyrazem, czego jest tzw. pułapka zadłużeniową.

Pułapka zadłużeniowa to taka sytuacja, w której państwo lub j.s.t. nie będąc w stanie spłacać na bieżąco zadłużenia wraz z odsetkami, zmuszona jest zaciągać nowe pożyczki, nowe zobowiązania, które w coraz większym stopniu przeznaczone są spłatę jedynie odsetek od zadłużenia. Proces ten może doprowadzić do braku możliwości spłaty zadłużenia zarówno w części jak i w całości. Odmowa zapłaty należności wynikająca z zadłużenia, do której w skrajnych przypadkach może dojść, nazywa się repudiacją (odmowa zapłaty).

Zasada równowagi budżetowej oznacza, zatem postulat pełnego pokrycia wydatków budżetowych zwyczajnymi dochodami budżetowymi bez uciekania się do innych poza budżetem źródeł. Zasada ta ma na gruncie polskiego prawa finansów publicznych jedynie charakter postulatywny, nie przybiera ona kształtu normy prawnej. Ustawa bowiem przewiduje uchwalenie budżetu z deficytem i co oczywiste z nadwyżką budżetu zrównoważonego.

Deficyt budżetowy to ujemna różnica między kwotą zaplanowanych wydatków a kwotą zaplanowanych dochodów budżetowych. Różnica dodatnia nazywana jest nadwyżką budżetowa.

Przepisy prawa finansów publicznych wskazują źródła finansowania deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy, gdy chodzi o budżet państwa, może być pokryty tylko i wyłącznie ze źródeł przychodów wskazanych przez ustawę w sposób enumeratywny, co oznacza ze tylko te źródła przychodów mogą być przeznaczone na finansowanie deficytu budżetowego. Ustawa posługuje się zamkniętym katalogiem źródeł finansowania deficytu budżetowego.

Deficyt budżetowy może być finansowany z następujących źródeł:

1. z emisji (sprzedaży) Skarbowych Papierów Wartościowych na rynek krajowy i zagraniczny,

2. z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. z pożyczek,

4. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

5. z nadwyżki budżetu (państwa z lat ubiegłych).

Podobnie jest gdy chodzi o źródła finansowania deficytów j.s.t. Deficyt budżetowy j.s.t. może być pokrywany z przychodów pochodzących z:

1. z sprzedaży Papierów Wartościowych wyemitowanych przez j.s.t.,

2. z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. z pożyczek,

4. z prywatyzacji majątku j.s.t.,

5. z nadwyżki budżetu j.s.t. z lat ubiegłych.

Jednakże łączna kwota przypadająca do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadająca w danym roku budżetowym na wykup papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t. nie może przekroczyć 15 % planowanych na dany rok budżetowy dochodów danej j.s.t. W ten sposób ustawodawca określa limit zadłużenia, którego nie mogą przekroczyć j.s.t. Limit ten może zostać obniżony, do 12 % jeżeli stan finansów publicznych jest niezadowalający tj. gdy państwowy dług publiczny w relacji do PKB przekroczy 55 % w danym roku budżetowym. Podobnych limitów ograniczających zaciąganie zobowiązań nie przewidziano dla budżetu państwa.

Ograniczenie deficytu budżetowego odbywa się na innych zasadach, o których będzie mowa dalej.

Jednym ze źródeł finansowania deficytu budżetowego jest emisja Skarbowych Papierów Wartościowych.

Skarbowym Papierem Wartościowym jest taki papier wartościowy, w którym Skarb Państwa stwierdza, iż jest dłużnikiem właściciela papieru wartościowego i zobowiązuje się wobec niego do spłaty określonego świadczenia, które może mieć charakter zarówno pieniężny jak i niepieniężny.

Ustawa o finansach publicznych wskazuje na możliwość emisji następujących rodzajów Skarbowych Papierów Wartościowych.

1. bonów skarbowych,

2. obligacji skarbowych,

3. skarbowych papierów oszczędnościowych.

Bonem skarbowym jest krótkoterminowy papier wartościowy, a więc emitowany na okres krótszy niż 1 rok, czyli do 361 dni włącznie. Bony skarbowe oferowane mogą być do sprzedaży w kraju, na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywane są wg wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki zostały wyemitowane. Z reguły bony skarbowe mają wysokie nominały a więc nie są dostępne dla szerokiej rzeszy inwestorów, lecz skierowane są do inwestorów instytucjonalnych

Obligacje skarbowe są długoterminowym skarbowym papierem wartościowym oferowanym do sprzedaży w kraju i zagranicą. Obligacje skarbowe oprocentowane są w postaci dyskonta lub odsetek. Dyskonto oznacza, że nabywca płaci kwotę niższą od wartości nominalnej, natomiast przy wykupie takich papierów wartościowych otrzymuje wartość nominalną. Natomiast obligacje oprocentowane w postaci odsetek nabywca nabywa po cenie nominalnej a przy wykupie nabywca otrzymuje zwrot kwoty nominalnej powiększonej o ustalone wcześniej oprocentowanie.Obligacje skarbowe sprzedawane mogą być na rynku pierwotnym, czyli przez emitenta, z dyskontem lub wg wartości nominalnej lub powyżej wartości nominalnej. Wykupywane są zawsze po upływie określonego terminu, który w każdym przypadku musi być dłuższy do roku, czyli musi dłuższy od 365 dni. W tym wypadku oferowane są niskie wartości obligacji skarbowym, dzięki czemu dostępne są szerszemu kręgowi nabywców.

Skarbowe papiery oszczędnościowe oferowane są do sprzedaży wyłącznie osobom fizycznym. Skarbowy papier oszczędnościowy może być wyłączony z obrotu na rynku wtórnym, albo może być wyłączony z obrotu tylko między osobami fizycznymi decyduje o tym wartość ogólna emisji tego rodzaju papierów wartościowych. Na tle zasady równowagi budżetowej pojawia się problematyka wykraczająca poza kwestie deficytu budżetowego i mająca znacznie dotykające państwowego długu publicznego.

Państwowy dług publiczny powodować może ujemne skutki dla finansów publicznych przejawiające się m. in. W tym, że potrzebne w przyszłości do spłaty tego długu kwoty uszczuplać mogą środki publiczne w kolejnych. Odbić się to może negatywnie na rozwoju gospodarki kraju, na finansowaniu potrzeb zbiorowych, konsumpcji, inwestycji. Dług publiczny na koniec roku 2002 wyniósł 47,5 % PKB, a na koniec roku 2001 43,2 % PKB.

Ustawa o finansach publicznych wprowadza prawne ograniczenia państwowego długu publicznego. Dług ten w pewnym uproszczeniu mówiąc nie może przekroczyć 3/5 (60%) wartości rocznego PKB.

W przypadku, kiedy relacja łącznej kwoty państwowego długu publicznego w stosunku do PKB zaczyna kształtować się na poziomie niższym niż 3/5 wartości PKB w ujęciu rocznym, lecz mimo to na poziomie uznanym przez ustawodawcę za niepokojący, niekorzystny wówczas przewidziane jest zastosowanie określonej procedury ostrożnościowej a w skrajnych przypadkach także procedury sanacyjnej.

Procedury ostrożnościowe uruchamiane są w sytuacji, w której państwowy dług publiczny przekroczy poziom 50% wartości PKB w skali roku. Jeżeli kwota państwowego długu publicznego jest wyższa od, 50 % PKB, lecz nie wyższa niż 55% PKB wówczas Rada Ministrów może uchwalić jedynie taki projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa aniżeli analogiczna relacja z roku bieżącego. Natomiast, gdy kwota państwowego długu publicznego jest wyższa od 50 % PKB lecz nie wyższa niż 60 % PKB wówczas Rada Ministrów może uchwalić jedynie taki projekt ustawy budżetowej, w którym przyjmie jako górne maksymalne ograniczenie deficytu, taki poziom który zapewni iż relacja długu Skarbu Państwa do PKB będzie niższa od relacji kwoty długu Skarbu Państwa do PKB obliczonej za rok ubiegły oraz za pierwsze półrocze roku budżetowego.

Gdy kwota państwowego długu publicznego jest równa bądź większa niż 60 % PKB wówczas należy podjąć dalsze działania, łącznie z zastosowaniem procedury sanacyjnej.

1. Rada Ministrów musi w takim przypadku przedstawić Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie w/w relacji długu publicznego do PKB,

2. Podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać żadnych nowych poręczeń lub gwarancji, w kolejnym roku budżetowym zakaz ten również obowiązuje,

3. W projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy nie może występować deficyt budżetowy.

Program sanacyjne obejmuje sformułowanie wniosków, co do przyczyn kształtowania się tak niekorzystnych relacji długu publicznego do PKB. Program sanacyjny musi zawierać program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do poprawy ww relacji pomiędzy państwowym długiem publicznym a PKB. Należy też opracować trzyletnią prognozę relacji państwowego długu publicznego do PKB.

1. Źródła finansowania deficytu budżetowego.

Deficyt budżetowy to ujemna różnica między kwotą zaplanowanych wydatków a kwotą zaplanowanych dochodów budżetowych. Różnica dodatnia nazywana jest nadwyżką budżetowa.

Przepisy prawa finansów publicznych wskazują źródła finansowania deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy, gdy chodzi o budżet państwa, może być pokryty tylko i wyłącznie ze źródeł przychodów wskazanych przez ustawę w sposób enumeratywny, co oznacza ze tylko te źródła przychodów mogą być przeznaczone na finansowanie deficytu budżetowego. Ustawa posługuje się zamkniętym katalogiem źródeł finansowania deficytu budżetowego.

Deficyt budżetowy może być finansowany z następujących źródeł:

1. z emisji (sprzedaży) Skarbowych Papierów Wartościowych na rynek krajowy i zagraniczny,

2. z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. z pożyczek,

4. z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,

5. z nadwyżki budżetu (państwa z lat ubiegłych).

Podobnie jest gdy chodzi o źródła finansowania deficytów j.s.t. Deficyt budżetowy j.s.t. może być pokrywany z przychodów pochodzących z:

1. z sprzedaży Papierów Wartościowych wyemitowanych przez j.s.t.,

2. z kredytów zaciągniętych w bankach krajowych i zagranicznych,

3. z pożyczek,

4. z prywatyzacji majątku j.s.t.,

5. z nadwyżki budżetu j.s.t. z lat ubiegłych.

Jednakże łączna kwota przypadająca do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek oraz należnych odsetek i dyskonta, a także przypadająca w danym roku budżetowym na wykup papierów wartościowych wyemitowanych przez j.s.t. nie może przekroczyć 15 % planowanych na dany rok budżetowy dochodów danej j.s.t. W ten sposób ustawodawca określa limit zadłużenia, którego nie mogą przekroczyć j.s.t. Limit ten może zostać obniżony, do 12 % jeżeli stan finansów publicznych jest niezadowalający tj. gdy państwowy dług publiczny w relacji do PKB przekroczy 55 % w danym roku budżetowym. Podobnych limitów ograniczających zaciąganie zobowiązań nie przewidziano dla budżetu państwa.

1. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne.

W przypadku, kiedy relacja łącznej kwoty państwowego długu publicznego w stosunku do PKB zaczyna kształtować się na poziomie niższym niż 3/5 wartości PKB w ujęciu rocznym, lecz mimo to na poziomie uznanym przez ustawodawcę za niepokojący, niekorzystny wówczas przewidziane jest zastosowanie określonej procedury ostrożnościowej a w skrajnych przypadkach także procedury sanacyjnej.

Procedury ostrożnościowe uruchamiane są w sytuacji, w której państwowy dług publiczny przekroczy poziom 50% wartości PKB w skali roku. Jeżeli kwota państwowego długu publicznego jest wyższa od, 50 % PKB, lecz nie wyższa niż 55% PKB wówczas Rada Ministrów może uchwalić jedynie taki projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu państwa do dochodów budżetu państwa nie może być wyższa aniżeli analogiczna relacja z roku bieżącego. Natomiast, gdy kwota państwowego długu publicznego jest wyższa od 50 % PKB lecz nie wyższa niż 60 % PKB wówczas Rada Ministrów może uchwalić jedynie taki projekt ustawy budżetowej, w którym przyjmie jako górne maksymalne ograniczenie deficytu, taki poziom który zapewni iż relacja długu Skarbu Państwa do PKB będzie niższa od relacji kwoty długu Skarbu Państwa do PKB obliczonej za rok ubiegły oraz za pierwsze półrocze roku budżetowego.

Gdy kwota państwowego długu publicznego jest równa bądź większa niż 60 % PKB wówczas należy podjąć dalsze działania, łącznie z zastosowaniem procedury sanacyjnej.

1. Rada Ministrów musi w takim przypadku przedstawić Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie w/w relacji długu publicznego do PKB,

2. Podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać żadnych nowych poręczeń lub gwarancji, w kolejnym roku budżetowym zakaz ten również obowiązuje,

3. W projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy nie może występować deficyt budżetowy.

Program sanacyjne obejmuje sformułowanie wniosków, co do przyczyn kształtowania się tak niekorzystnych relacji długu publicznego do PKB. Program sanacyjny musi zawierać program przedsięwzięć mających na celu doprowadzenie do poprawy ww relacji pomiędzy państwowym długiem publicznym a PKB. Należy też opracować trzyletnią prognozę relacji państwowego długu publicznego do PKB.

1. Zasada szczegółowości budżetu.

ZASADA SZCZEGÓŁOWOŚCI BUDŻETU żąda zgrupowania przychodów i rozchodów, wydatków i dochodów w pewne jednorodne grupy, liczbowo zestawione w sposób szczegółowy a nie w sposób ogólny. Zasada ta ma charakter normatywny, jej sens sprowadza się do ograniczenia do minimum możliwości dokonywania zmian w zaplanowanych wydatkach budżetowych w trakcie wykonywania budżetu.

W ten sposób wzmacnia się pozycja organów stanowiących wobec organów wykonujących, w zakresie nadzoru sprawowanego nad gospodarką budżetową. Kontrola wykonywania budżetu przez Parlament bądź przez organy stanowiące jednostek samorządu terytorialnego uzależniona jest w olbrzymim stopniu od stopnia szczegółowości budżetu.

Szczegółowość budżetu ma także inne znaczenie wpływa, bowiem na zwiększenie jego dyrektywności,

1. im bowiem bardziej szczegółowo jest uchwalony budżet tym silniejsze jest powiązanie kwot wydatków z poszczególnymi zadaniami,

2. im większa jest szczegółowość budżetu tym głębsza może być analiza zjawisk finansowych a co za tym idzie możliwość uzyskiwania informacji odnośnie podziału i wykorzystania środków pieniężnych, a co za tym idzie mniejsza jest możliwość dokonywania oceny wykonywania budżetu ze strony Parlamentu bądź organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego,

3. im większa szczegółowość budżetu tym mniejsze staje się możliwość ingerencji organów wykonawczych w gospodarkę środkami budżetowymi. Jednocześnie zwiększa się w tym zakresie rola organów przedstawicielskich,

4. im większa jest szczegółowość budżetu tym większa jest jego dyrektywność.

Zasadzie szczegółowości budżetu czyni zadość klasyfikacja budżetowa.

Klasyfikacją budżetową nazywa się sformalizowany system podziałek dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów budżetu, stosowany w planowaniu ewidencji i sprawozdawczości budżetowej. Klasyfikacja budżetowa jest systemem podziałek, który zespala wydatki, dochody, przychody i rozchody budżetowe. Wydatki, dochody, przychody i rozchody są ujęte w klasyfikacji budżetowej w sposób wieloszczeblowy, hierarchiczny, dzięki czemu powstać może czytelny obraz planu finansowego, jakim jest budżet. Umożliwia porządkowanie i szeregowanie wydatków budżetowych, przychodów i rozchodów wiążąc je w jednorodny zespół wg. zadań lub źródeł dochodów.

Klasyfikacja budżetowa może być oparta na kryterium podmiotowym, przedmiotowym oraz na kryterium podmiotowo-przedmiotowym.

Kryterium podmiotowe pozwala ująć wydatki i dochody, przychody i rozchody budżetu z uwzględnieniem podmiotu powołanego do realizacji budżetu. W ten sposób ustala się jednocześnie ich zakres odpowiedzialności i kompetencji, np. w stosunku do poszczególnych ministrów i kierowników urzędów centralnych, wojewodów.

Kryterium przedmiotowe nawiązuje do zadań budżetowych wskazując na pierwszym planie rodzaje źródła dochodu oraz zadania finansowane ze środków budżetowych.

Klasyfikacja budżetowa przebiega w następujący sposób, gdy chodzi o budżet państwa dzieli się on na następujące części:

Część budżetowa jest podziałka klasyfikacji budżetowej o najwyższym stopniu zagregowania.

Części budżetowe występują tylko w budżecie państwa i są odbiciem podmiotowego kryterium klasyfikacji budżetowej. Poszczególnymi częściami dysponują ministrowie (np. MF dysponuje aż 19 częściami), a także kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie.

Części budżetowe przypisane są:

• Kancelarii Prezydenta – cz. Nr 01,

• Kanc. Sejmu – cz. Nr 02,

• Kanc. Senatu Nr 03,

• SN – 04,

• NSA -05,

• Trybunał Konstytucyjny – 06,

W odrębnych częściach budżetu Państwa ujmowane są także wydatki, przychody i rozchody z uwzględnieniem kryterium przedmiotowego np. w odrębnych częściach planowane są subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwy celowe przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu budżetu.

Części budżetowe rozkładają się z kolei na działy klasyfikacji budżetowej.

Działy klasyfikacji budżetowej to podziałki oparte na kryterium przedmiotowym i odpowiadają podstawowym rodzajom działalności państwowej. Klasyfikacja działów odpowiada klasyfikacji stosowanej w statystyce publicznej i posługuje się tymi samymi kodami liczbowymi, takim działem jest:

• dział nr 750 administracja publiczna,

• dział nr 010 łowiectwo i rolnictwo,

• dział nr 500 handel,

• dział nr 570 turystyka,

• dział nr 700 gospodarka mieszkaniowa,

• dział nr 801 oświata i wychowanie,

• dział nr 851 ochrona zdrowia.

Rozdziały oparte są w zasadzie na kryterium podmiotowym, choć niekiedy opiera się na kryterium przedmiotowym. W pierwszym przypadku odpowiadają one grupom lub typom jednostek organizacyjnych, realizujących budżet, np. zasiłki rodzinne, szkoły podstawowe, bary mleczne, roboty geologiczne, działalność dydaktyczna, pomoc materialna dla studentów! Podstawowa podziałką klasyfikacji budżetowej są natomiast paragrafy, na które rozpadają się rozdziały klasyfikacji budżetowej. Odpowiadają one określonym źródłom dochodów oraz określonym rodzajom wydatków budżetowych. A zatem zbudowane są one z uwzględnieniem kryterium przedmiotowego. W poszczególnych paragrafach będą bądź całe podatki bądź też ich części, w przypadku podatku akcyzowego są w poszczególnych paragrafach podatek tytoniowy, podatek od alkoholu itp.

Budżet państwa rys

Budżet państwa jest uchwalany z uwzględnieniem części, działów i rozdziałów. Natomiast pełne rozwinięcie klasyfikacji budżetowej występuje w układach wykonawczych budżetu.

Układy wykonawcze budżetu przygotowywane są przez dysponentów poszczególnych części budżetowych w ujęciu: działów, rozdziałów i paragrafów. Układ wykonawczy budżetu musi być opracowany w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej.

Zasada szczegółowości budżetu wiąże się również z problematyką związaną z przesuwaniem wydatków budżetowych pomiędzy poszczególnymi przedziałkami klasyfikacji budżetowej. Dokonywanie przesunięć wydatków pomiędzy poszczególnymi podziałkami klasyfikacji budżetowej nazywa się (z j. francuskiego) virement (viramą).

Przenoszenie wydatków pomiędzy poszczególnymi podziałkami klasyfikacji budżetowej jest wyjątkiem od generalnej zasady, iż przesunięć takich nie może dokonywać rząd bądź organ wykonawczy samorządu terytorialnego. Ustawa o finansach publicznych dopuszcza w ściśle określonych przypadkach możliwość dokonania tego rodzaju zmian, pomiędzy rozdziałami i paragrafami klasyfikacji budżetowej. Jednakże tylko w ramach danej części i działu budżetu państwa.

Przeniesienie, które spowodowałoby zmianę wysokości wydatków majątkowych wymaga zgody Ministra Finansów. Zmian tych mogą dokonywać dysponenci części budżetowych.

Dysponenci części budżetowych mogą upoważniać kierowników podległych im jednostek do dokonywania przeniesienia wydatków w obrębie jednego rozdziału. Przeniesienia wydatków nie mogą jednak zwiększyć planowanych wydatków na wynagrodzenia.

Natomiast na szczeblu jednostek samorządu terytorialnego zmiany w planie dochodów i wydatków bądź danej j.s.t. dokonywać może zarząd (wójt, burmistrz, prezydent) bądź zarząd (powiatu, województwa), które polegają na zmianach planów dochodów i wydatków, które wywołane są koniecznością ich dopasowania do zmienianych kwot dotacji celowych przekazywanych z budżetu państwa lub budżetów innych j.s.t. a także w zakresie przenoszenia wydatków z rezerw budżetowych. Natomiast do dokonywania innych zmian w planie wydatków, zarząd musi mieć upoważnienie organów stanowiących j.s.t.

Upoważnienie to nie może jednak obejmować przenoszenia wydatków pomiędzy działami.

Dział jest najbardziej zagregowaną podziałką klasyfikacji budżetowej. Zarząd może przekazać niektóre upoważnienia w zakresie przenoszenia wydatków innych jednostkom organizacyjnym j.s.t. np. placówkom kulturalno-oświatowym, dyrektorom muzeum.

1. Klasyfikacja budżetowa.

Klasyfikacją budżetową nazywa się sformalizowany system podziałek dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów budżetu, stosowany w planowaniu ewidencji i sprawozdawczości budżetowej. Klasyfikacja budżetowa jest systemem podziałek, który zespala wydatki, dochody, przychody i rozchody budżetowe. Wydatki, dochody, przychody i rozchody są ujęte w klasyfikacji budżetowej w sposób wieloszczeblowy, hierarchiczny, dzięki czemu powstać może czytelny obraz planu finansowego, jakim jest budżet. Umożliwia porządkowanie i szeregowanie wydatków budżetowych, przychodów i rozchodów wiążąc je w jednorodny zespół wg. zadań lub źródeł dochodów.

Klasyfikacja budżetowa może być oparta na kryterium podmiotowym, przedmiotowym oraz na kryterium podmiotowo-przedmiotowym.

Kryterium podmiotowe pozwala ująć wydatki i dochody, przychody i rozchody budżetu z uwzględnieniem podmiotu powołanego do realizacji budżetu. W ten sposób ustala się jednocześnie ich zakres odpowiedzialności i kompetencji, np. w stosunku do poszczególnych ministrów i kierowników urzędów centralnych, wojewodów.

Kryterium przedmiotowe nawiązuje do zadań budżetowych wskazując na pierwszym planie rodzaje źródła dochodu oraz zadania finansowane ze środków budżetowych.

Klasyfikacja budżetowa przebiega w następujący sposób, gdy chodzi o budżet państwa dzieli się on na następujące części:

Część budżetowa jest podziałka klasyfikacji budżetowej o najwyższym stopniu zagregowania.

Części budżetowe występują tylko w budżecie państwa i są odbiciem podmiotowego kryterium klasyfikacji budżetowej. Poszczególnymi częściami dysponują ministrowie (np. MF dysponuje aż 19 częściami), a także kierownicy urzędów centralnych, wojewodowie.

Części budżetowe przypisane są:

• Kancelarii Prezydenta – cz. Nr 01,

• Kanc. Sejmu – cz. Nr 02,

• Kanc. Senatu Nr 03,

• SN – 04,

• NSA -05,

• Trybunał Konstytucyjny – 06,

W odrębnych częściach budżetu Państwa ujmowane są także wydatki, przychody i rozchody z uwzględnieniem kryterium przedmiotowego np. w odrębnych częściach planowane są subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego, rezerwy celowe przychody i rozchody związane z finansowaniem deficytu budżetu.

Części budżetowe rozkładają się z kolei na działy klasyfikacji budżetowej.

Działy klasyfikacji budżetowej to podziałki oparte na kryterium przedmiotowym i odpowiadają podstawowym rodzajom działalności państwowej. Klasyfikacja działów odpowiada klasyfikacji stosowanej w statystyce publicznej i posługuje się tymi samymi kodami liczbowymi, takim działem jest:

• dział nr 750 administracja publiczna,

• dział nr 010 łowiectwo i rolnictwo,

• dział nr 500 handel,

• dział nr 570 turystyka,

• dział nr 700 gospodarka mieszkaniowa,

• dział nr 801 oświata i wychowanie,

• dział nr 851 ochrona zdrowia.

Rozdziały oparte są w zasadzie na kryterium podmiotowym, choć niekiedy opiera się na kryterium przedmiotowym. W pierwszym przypadku odpowiadają one grupom lub typom jednostek organizacyjnych, realizujących budżet, np. zasiłki rodzinne, szkoły podstawowe, bary mleczne, roboty geologiczne, działalność dydaktyczna, pomoc materialna dla studentów! Podstawowa podziałką klasyfikacji budżetowej są natomiast paragrafy, na które rozpadają się rozdziały klasyfikacji budżetowej. Odpowiadają one określonym źródłom dochodów oraz określonym rodzajom wydatków budżetowych. A zatem zbudowane są one z uwzględnieniem kryterium przedmiotowego. W poszczególnych paragrafach będą bądź całe podatki bądź też ich części, w przypadku podatku akcyzowego są w poszczególnych paragrafach podatek tytoniowy, podatek od alkoholu itp.

Budżet państwa rys

Budżet państwa jest uchwalany z uwzględnieniem części, działów i rozdziałów. Natomiast pełne rozwinięcie klasyfikacji budżetowej występuje w układach wykonawczych budżetu.

Układy wykonawcze budżetu przygotowywane są przez dysponentów poszczególnych części budżetowych w ujęciu: działów, rozdziałów i paragrafów. Układ wykonawczy budżetu musi być opracowany w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej.

1. Zasada roczności budżetu oraz jej konsekwencje.

ZASADA ROCZNOŚCI BUDŻETU określa ona okres obowiązywania ustawy budżetowej bądź uchwał budżetowych j.s.t. okres ten jest nazywany rokiem budżetowym, który pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Konsekwencją tej zasady jest to, iż po upływie roku budżetowego niewykorzystane środki budżetowe wygasają, nie mogą być wydatkowane w roku następnym. Zasada uchwalania budżetu wynika również z założeń ustrojowo – politycznych. Parlamentowi a także organom stanowiącym j.s.t należy, bowiem zagwarantować ciągłość i stałość decyzji oraz kontroli w zakresie gospodarki budżetowej. Ustawodawca uznał, iż tym okresem powinien być rok kalendarzowy. Do tego rocznego okresu dopasowany jest także okres pobierania podatków od osób fizycznych i prawnych jako istotnych dochodów budżetowych. Ustawodawca przewiduje wyjątki od tej zasady (a mianowicie od zasady mówiącej, iż niezrealizowane kwoty wydatków budżetu wygasają z upływem roku):

- nie wygasają z upływem roku budżetowego wydatki, których źródłem finansowania są przychody z kredytów zagranicznych a także środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegających zwrotowi oraz przeznaczone na współ finansowanie programów realizowanych ze źródeł zagranicznych z których środki nie podlegają zwrotowi.

1. Zasada uprzedniości budżetu oraz wyjątki od niej.

ZASADA UPRZEDNIOŚCI BUDŻETU to postulat wskazujący na potrzeby uchwalania budżetu przed rozpoczęciem roku budżetowego. Wynika ona z faktu, iż budżet obejmuje przyszłe dochody i wydatki oraz przychody i rozchody państwa i j.s.t. Ustawodawca stwarza warunki dla realizacji tej zasady nakazując chociażby termin 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy jako termin ….

1. Elementy stałe podatku.

Elementy stałe podatku to niezmienne cechy podatku odróżniające podatek w sposób zasadniczy od innych świadczeń na rzecz państwa lub gminy. Zaliczamy do nich:

1. pieniężny charakter podatku – podatek jest wyłącznie świadczeniem pieniężnym

2. podatek jest świadczeniem ogólnym, oznacza to iż podatek pobierany jest na ogólnych zasadach prawnych. Jest bowiem daniną nakładaną na pewne kategorie lub grupy podatników, nie jest świadczeniem ograniczającym się do konkretnych przypadków i osoby, konkretny podatnik płaci podatek tylko dlatego że należy do określonej kategorii lub grupy obciążonej podatkiem,

3. podatek jest dochodem o charakterze zasadniczym, oznacza to iż jest pobierany przede wszystkim w celu finansowym, tj. w celu zapewnienia państwu lub j.s.t. wpływów pieniężnych niezbędnych do realizacji ich zadań. Pod tym względem różni się zasadniczo od dochodów o charakterze ubocznym, np. ceł ekonomicznych, które mogą stwarzać barierę dla wpływów z zagranicy towarów i usług; grzywien, kar pieniężnych mandatów karnych oraz innych dochodów ubocznych,

4. podatek jest dochodem o charakterze bezzwrotnym, zaliczany jest on do dochodów publicznych, a więc dochodów o charakterze definitywnym, ostatecznym, ta cecha różni podatek od kredytów, pożyczek zaciągniętych przez państwo, emisji papierów wartościowych które charakteryzują się zwrotnością,

5. podatek jest dochodem, świadczeniem nieodpłatnym, brak w nim jest bowiem odpłatności szczegółowej tzn. że pobierany jest on bez żadnego wzajemnego i konkretnego świadczenia ze strony państwa lub innego podmiotu prawa publicznego na rzecz podatnika,

6. natomiast wzajemność między czynnościami i usługami państwa a świadczeniem podatkowym zachodzi na płaszczyźnie ogólnej tzn. abstrahując od konkretnego podatnika i konkretnego świadczenia. Państwo świadczy, bowiem usługi niematerialne na rzecz obywateli. Źródłem finansowania owych usług świadczonych przez urzędy administracji publicznej są w przeważającej mierze uiszczone wcześniej podatki,

7. podatek jest świadczeniem jednostronnie ustalonym przez państwo, na tym tle występuje zasadnicza różnica między zobowiązaniem podatkowym a zobowiązaniem z zakresu prawa cywilnego. Źródłem zobowiązań w zakresie prawa cywilnego jest umowa, czyn niedozwolony, bezpodstawne wzbogacenie i in., natomiast zobowiązanie podatkowe powstaje w wyniku jednostronnej, opartej na prawie decyzji organu podatkowego lub w wyniku samej okoliczności, od której wystąpienia prawo uzależnia powstanie zobowiązania podatkowego np. w podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowym, w podatku od czynności cywilno-prawnych, w podatku dochodowym do osób fizycznych, w podatku dochodowym od osób prawnych, w podatku od spadków i darowizn.

Konsekwencja tego specyficznego charakteru zobowiązania podatkowego jest m.in. przymusowa ściągalność w trybie egzekucji administracyjnej bez uciekania się do drogi sądowej.

1. Elementy zmienne podatku.

Elementy zmienne podatku stanowią nieodłączną cechę podatku, w odróżnieniu od elementów stałych różnią się swą treścią w poszczególnych podatkach. Należą do nich:

1. podmiot czynny podatku – jest nim podmiot na rzecz którego pobiera się podatek, jest nim zawsze państwo lub inny podmiot prawa publicznego np. jednostka samorządu terytorialnego (w Polsce tylko gmina jest podatnikiem czynnym), związek wyznaniowy. Wykluczona jest, zatem możliwość pobierania podatków przez jakiekolwiek instytucje prywatne.

2. podmiot bierny podatku – czyli podmiot obowiązany do uiszczania podatku, obejmuje swym pojęciem podatnika, płatnika i inkasenta.

Podatnikiem jest określony przez państwo podmiot, na który został nałożony podatek a mówiąc ściślej obowiązek podatkowy. Należy podkreślić, iż ustawodawca nie jest w żaden sposób skrępowany w określaniu poszczególnych kategorii podatników ani obywatelstwem, ani miejscem zamieszkania ani siedzibą podatnika ani miejscem położenia przedmiotu opodatkowania. W tym zakresie ustawodawca ma niczym nieograniczone kompetencje. Podatnikami są osoby fizyczne, prawne a także jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej, a w przyszłości także spadki nieobjęte, a także państwa obce. Mówiąc o podatniku należy mieć również na uwadze podział, jaki doktryna stawia pomiędzy podatnikiem rzeczywistym a podatnikiem formalnym.

Podatnik rzeczywisty to ten podmiot, który faktycznie ponosi ciężar podatkowy, z uszczupleniem jego majątku lub dochodów. Natomiast podatnik formalny to podmiot, na który został nałożony obowiązek podatkowy. Jest to, więc podmiot, na którego nazwę, firmę została wydana decyzja podatkowa lub też jest to podmiot, który sam jest obowiązany do obliczania podatku i odprowadzania na rachunek odpowiedniego budżetu. W większości przypadków osoba podatnika formalnego i rzeczywistego jest tożsama. Istnieją jednak przypadki (stany faktyczne), w których kto inny jest podatnikiem formalnym a kto inny zaś podatnikiem formalnym.

Zjawisko rozszczepienia podatnika formalnego i podatnika rzeczywistego może mieć dwie postacie:

1. Zjawiska o charakterze żywiołowym, nie zaprogramowanym przez ustawodawcę oraz

2. Zjawiska, któremu ustawodawca nadał określony status prawny.

Pierwszy typ zjawiska nazywany jest w doktrynie przerzucalnością podatku.

Przerzucalność podatku jest żywiołowym, niezaplanowanym, nie zaprogramowanym rozszczepieniem podatnika formalnego i rzeczywistego. Przerzucalność podatku polega na tym, ze podatnik formalny ponosi ciężar płaconego przez siebie podatku na inną osobę stosując np. zmianę cen towarów i usług. Ze względu na kierunek przenoszenia tego ciężaru można mówić o przerzucalności podatku w przód lub o przerzucalności podatku wstecz.

Przerzucalność podatku w przód ma miejsce wówczas, gdy podatnik podnosi cenę sprzedawanych przez siebie towarów lub świadczonych usług, np. właściciel budynku mieszkalnego przerzuca na najemcę ciężar podatku od nieruchomości podnosząc wysokość czynszu.

Przerzucalność podatku wstecz ma miejsce, gdy podatnik formalny obniża cenę zakupywanych przez siebie towarów lub usług, które nabywa w związku ze swoją działalnością gospodarczą, np. producent danego towaru przerzuca podatek od posiadanych środków transportowych, obniżając cenę nabywanych towarów lub usług potrzebnych do produkcji, lub też obniża płacę zarobkową swoich pracowników. Ogólnym warunkiem przerzucalności podatków jest swoboda kształtowania cen przez producentów. Jeżeli producent nie ma ekonomicznej lub prawnej możliwości zmiany cen towarów lub usług na korzyść wówczas przerzucenie podatku nie jest możliwe. Na drodze przerzucalności podatku stanąć, zatem mogą bariery prawne lub ekonomiczne. Bariery prawne polegają na stworzeniu takich regulacji prawnych, które uniemożliwiają przeniesienie ciężaru podatkowego w przód lub wstecz np. poprzez ustawowe zagwarantowanie poziomu minimalnego wynagrodzenia za pracę, poprzez okresowy zakaz podnoszenia cen towarów i usług zgodnie z ustawą o cenach. Bariery prawne są z natury swej mało skuteczne, znacznie skuteczniejsze są bariery ekonomiczne, tworzą je określone stosunki ekonomiczne określające relację pomiędzy podażą a popytem. Jeżeli owe stosunki kształtuje producent z uwagi na niedobór na rynku określonych towarów i usług istnieją realne warunki do przerzucania podatków. Jeżeli zaś podaż przekracza popyt wówczas przerzucalność podatków przez producenta nie możliwa. Inną barierą ekonomiczną jest stopień monopolizacji rynku, im bardziej rynek jest zmonopolizowany tym większe możliwości przerzucalności podatku. Stopniowanie przerzucalności podatku określane jest tak elastycznością popytu. Elastyczność ta jest niewielka, gdy chodzi o towary i usługi pierwszej potrzeby a więc niezbędne, podstawowe dla konsumenta. Ceny tych dóbr i usług mogą, zatem łatwo ulegać wliczaniu w nich ciężaru kwoty podatku, np. do takich dóbr podstawowych zaliczyć należy żywność, ubrania. Dużo trudniej jest przerzucić podatek w cenę dóbr ponad standardowych, luksusowych np. samochodów, jachtów. Mówiąc o przerzucalności podatku należy zwrócić uwagę, iż przy przerzucalności całkowitej w 100% podatek przerzucany jest na nabywcę towarów lub usług lub zatrudnionych pracowników. Przerzucalność podatku może być częściowa, np. w 50% lub może być nadmierna np. w 120% itp. Czynniki rynkowe decydują o możliwości przerzucania podatku. Zjawisko przerzucalności podatku należy jednak ocenić negatywnie, ponieważ wbrew intencji ustawodawcy podatek dotyka inne podmioty aniżeli te, do których podatek jest skierowany, może rodzić to poczucie niesprawiedliwości, nierówności, może to wreszcie rodzić skutki w postaci zmniejszenia siły nabywczej pieniądza znajdującego się w rękach określonych grup ludności, np. rencistów, emerytów, bezrobotnych. Dlatego też należy badać czy przerzucalność podatku nie jest nadmierna. Od zjawiska przerzucalności podatku należy odróżnić podatki pośrednie.

Podatki pośrednie to takie, w których rozszczepienie podatnika formalnego i rzeczywistego następuje z woli ustawodawcy a więc jest celowo zaplanowane. Podatki pośrednie to takie, w których przedmiot podatku oraz źródło podatku nie pokrywają się ze sobą. Fakt rozszczepienia podatnika formalnego i rzeczywistego jest widoczny np. w fakturach VAT, w paragonie drukowanym przez kasę fiskalną. Przykładem podatków pośrednich są podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier. Przykładem podatków bezpośrednich są podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek dochodowy od osób prawnych.

Płatnikiem jest podmiot zobowiązany ustawowo lub w drodze innych przepisów prawa podatkowego do następujących czynności: do obliczania podatku, pobierania podatku do podatnika, wypłacania podatku we właściwym terminie organowi podatkowemu. Płatnik może być osobą fizyczną, prawną a także jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej. Pojęcia podatnika i płatnika pokrywają się w wielu przypadkach, a więc podmioty te są tożsame, czasem jednak inny jest płatnik a inny podatnik.

Inkasent jest to podmiot obowiązany jedynie do dwóch czynności: do pobrania od podatnika podatku oraz do wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu. Przykładem inkasenta jest sołtys, który pobiera podatek rolny i odprowadza go do budżetu gminy, administrator domów mieszkalnych pobiera podatek od posiadania psów itp.

3. przedmiot opodatkowania – to zjawisko od którego istnienia ustawodawca uzależnia powstawanie obowiązku podatkowego czyli obowiązku uiszczania podatku. Przedmiotem podatku mogą być zjawiska lub zdarzenia jednorazowe, ujmujące w sobie tzw. zamknięty podatkowy stan faktyczny, np. nabycie spadku, uzyskanie darowizn, zasiedzenie, zamiana lokalu mieszkalnego. Mogą to być również zjawiska lub zdarzenia powtarzalne, ciągłe, np. wynagrodzenie ze stosunku pracy, sprzedaż rzeczy lub odpłatne świadczenie usług, czyli zjawiska przybierające postać tzw. otwartego podatkowego stanu faktycznego. Pojęcie przedmiotu podatku należy odróżniać od pojęcia źródła podatkowego. Źródłem są środki podatki, z których opłaca on faktycznie podatek, są nim w każdym przypadku dochód lub majątek podatnika, ten ostatni jest formą zakumulowanego w czasie dochodu podatnika. Jak wiadomo przedmiot i źródło podatku może się ze sobą pokrywać lub też pozostawać zjawiskiem odrębnym (zob. przerzucalność podatku).

4. podstawa opodatkowania – jest ilościową lub wartościową konkretyzacją przedmiotu opodatkowania. Dla obliczania podstawy opodatkowania konieczne jest przyjęcie wybranej jednostki miary, za pomocą, której wielkość ta ma być wyrażona. Skonkretyzowanie przedmiotu opodatkowania następuje bądź w jednostkach pieniężnych, np. dochód wyrażony w złotych, wartość początkowa budowli wyrażona w złotych. Konkretyzacja taka może być dokonana również w jednostkach fizycznych, np. powierzchnia lokalu mieszkalnego wyrażona w m², powierzchnia gruntu pod zbiornikiem wodnym wyrażona w hektarach. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż owa konkretyzacja uwzględniać musi dany przedział czasu w podatkach zbudowanych na tzw. otwartym podatkowym stanie faktycznym, np. obrót uzyskany w ciągu miesiąca w podatku od towarów i usług, dochód w podatku dochodowym uzyskany w ciągu roku itp. Podstawę opodatkowania można ustalać w sposób ścisły lub szacunkowy. W sposób ścisły podstawę opodatkowania ustala się na podstawie określonych danych faktycznych, np. w oparciu o zapisy ujęte w księgach rachunkowych, w podatkowej księdze przychodów i rozchodów, ewidencji prowadzonej dla potrzeb VAT. Podstawę opodatkowania w drodze szacunkowej można obliczyć na podstawie norm szacunkowych dochodów. Normy takie przewiduje ustawodawca np. w podatku dochodowym od osób fizycznych, w odniesieniu do działów specjalnych produkcji rolnej i tak norma szacunkowych dochodów rocznych uprawy w szklarniach ogrzewanych roślin ozdobnych z m² powierzchni wynosi 8,33 zł. Natomiast roczna norma szacunkowych dochodów przypadku dżdżownic wynosi 59,56 zł z m² łoża hodowlanego, zaś w przypadku myszy białych norma szacunkowego dochodu rocznego wynosi 2 gr. rocznie. Oczywiście podatnik może zrezygnować z takiej podstawy opodatkowania. Szacunkowy sposób ustalania podstawy opodatkowania przewidziany jest także w sytuacji szczególnej a mianowicie w przypadku, kiedy organ podatkowy stwierdza, iż brak jest danych niezbędnych do ich określenia a także, gdy dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania.

5. skala i stawki podatkowe – stawka podatkowa określa stosunek kwoty podatku do podstawy opodatkowania ze względu na sposób tego stosunku można mówić o stawkach kwotowych i stawkach ułamkowych, które najczęściej przybierają postać stawek procentowych.

Stawka kwotowa wskazuje bezpośrednio wysokość podatku w odniesieniu do danej podstawy opodatkowania, np. równowartość pieniężna 2,5 kwintala żyta od 1 hektara przeliczeniowego gruntów w podatku rolnym, 28 zł od psa, 62 grosze od m² gruntów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zbiór stawek obowiązujących w danym podatku nazywany jest skalą podatkową, ze względu na relacje stawek podatkowych, wchodzących w skład danej skali podatkowej, do podstawy opodatkowania rozróżnia się skalę proporcjonalną i nieproporcjonalną. Skala nieproporcjonalna charakteryzuje się tym, iż stawka podatkowa, przypisana do danego przedmiotu opodatkowania np. gruntu nie zmienia się mimo zmian zachodzących w wielkości podstawy opodatkowania a zatem w skali tej stosunek między kwotą podatku a jego podstawą jest zawsze taki sam bez względu na wysokość. ( rys tabela). Fakt, iż stawka podatku nie zmienia się, podczas gdy podstawa ulega zmianie, np. zwiększa się, nie oznacza, iż w miarę wzrostu podstawy opodatkowania kwota podatku jest stała. W miarę wzrostu podstawy opodatkowania kwota podatku wzrasta, wzrost ten jest proporcjonalny.

Skala proporcjonalna składać się może z wielu różnych stawek przypisanych różnym przedmiotom podatkowym, różnym towarom, usługom, przykładem skali proporcjonalnej, czyli liniowej jest podatek od towarów i usług 3,7,22%, podatek od czynności cywilnoprawnych. Rys. do skali nieproporcjonalnej zaliczyć należy: progresje, degresje, regresje.

Progresja – skala progresywna polega na tym, iż w miarę wzrostu podstawy opodatkowania wzrastają stawki podatkowe. Progresja występować może w dwóch odmianach jako progresja globalna i progresja szczeblowała.

Progresja globalna polega na tym, iż daną stawkę wynikającą z podstawy opodatkowania stosuje się w odniesieniu do całej globalnie ujętej podstawy opodatkowania a zatem: rysunek tabela.

Natomiast skala progresywna szczeblowana inaczej zwana progresją ciągła, polega na tym, iż podstawę opodatkowania dzieli się na poszczególne szczeble. Każdemu szczeblowi, czyli przedziałowi podstawy opodatkowania przypisana jest dana stawka podatkowa. Oczywiście w miarę wzrostu podstawy opodatkowania każdemu kolejnemu przedziałowi podstawy opodatkowania towarzyszy wyższa stawka podatkowa. Podatek przy zastosowaniu tej stawki podatkowej oblicza się w sposób następujący: (podstawę opodatkowania dzieli się na poszczególne szczeble-przedziały wedle woli ustawodawcy, następnie oblicza się podatek z każdego szczebla podziału wg stawki, jaka jest do niego przypisana. Następnie po obliczeniu podatku ze wszystkich szczebli sumuje się go, w praktyce ustawodawca ułatwia obliczenie podatku ujmując w ustawie podatkowej skalę podatku z uwzględnieniem stawek kwotowo-procentowych.) rys.

Skala regresywna –jest odwrotnością skali progresywnej, stawki podatkowe maleją w miarę wzrostu podstawy opodatkowania. Zjawisko regresji w postaci jawnej występuje w bardzo rzadko, oznacza ona, bowiem spadek wielkości obliczanego podatku w miarę wzrostu zdolności płatniczej podatnika, co stoi w sprzeczności z ogólnie rozumianą sprawiedliwością podatkową, przykładem stosowania skali regresywnej jest podatek od czynności cywilno-prawnych, stawka podatku przy umowie spółki przy podstawie opodatkowania do 20.000 zł wynosi 1 %, przy podstawie opodatkowania od 20.000-30.000 wynosi 200 zł + 0,5 % a przy podstawie powyżej 30.000 zł wynosi 250 zł + 0,1% nadwyżki ponad 30.000 zł. Skala regresywna polega na tym, iż względna wielkość obciążenia podatkowego wzrasta w miarę wzrostu najniższych szczebli podstawy opodatkowania, jednakże przy pewnym stosunkowo niskim poziomie podstawy opodatkowania obciążenie podatkowe osiąga stałą wysokość przekształcając się z obciążenia wzrastającego w obciążenie proporcjonalne.

3. warunki płatności podatku, zaliczyć tu należy:

   • środek zapłaty podatku, jest nim pieniądz, mający prawny obieg w chwili zapłaty, nie jest to jednak środek jedyny w grę wchodzić mogą również papiery wartościowe, znaki skarbowej akcyzy a także urzędowe blankiety wekslowe, w przeszłości środkiem zapłaty były ziemio płody w podatku. Zapłata podatku przez podatnika prowadzącego i obowiązanego do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów lub księgi rachunkowej przy działalności gospodarczej, musi nastąpić w formie depozytów przy wykonaniu polecenia przelewu, w pozostałych przypadkach zapłata podatku może nastąpić w formie gotówkowej, a więc do kasy Urzędu Skarbowego, poprzez zastosowanie przekazu pocztowego.

   • tryb zapłaty podatku, podatek może być płacony sporadycznie tj. w każdym konkretnym przypadku powstania zobowiązania podatkowego, bądź za pewne okresy, w tym ostatnim przypadku wchodzi w grę płatność okresowa, periodyczna podatku. Charakterystycznym przykładem płatności podatku w trybie sporadycznym jest zapłata podatku od czynności cywilnoprawnych, który uiszcza się przy każdorazowym nabyciu rzeczy, praw majątkowych w drodze umowy kupna i sprzedaży, umowy zamiany rzeczy i praw majątkowych. W każdym przypadku zawarcia umowy pożyczki, poręczenia, umowa dożywocia, umowy spółki itp. Podatek ten podobnie jak podatek od spadków i darowizn opiera się na tzw. zamkniętym podatkowym prawnym stanie faktycznym np. nabycie spadku, darowizny, zasiedzenie. Podatki płacone w trybie periodycznym a więc okresowym to podatki zbudowane na otwartym podatkowo-prawnym stanie faktycznym, np. w podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie tzw. dochodów fundowanych, a więc dochodów płynących z takich źródeł przychodów jak stosunek pracy, renta, emerytura, poza rolnicza działalność gospodarcza, działy specjalne produkcji rolnej itp. Płatność podatku, o którym mowa może dotyczyć różnych okresów roku, np. w podatku dochodowym jest rok, w podatku od towarów i usług miesiąc. Mówiąc o trybie zapłaty podatku należy zwrócić uwagę na fakt, iż płatność podatku może być jednorazowa lub stopniowa. Płatność jednorazowa polega na tym uiszczeniu jednorazowo całości zobowiązania podatkowego. Natomiast płatność stopniowa może być dokonywana w trybie zaliczkowym lub ratalnym. Różnica w tym trybie płatności podatku polega na tym, iż płacony w ten sposób podatek musi być z góry znany podatnikowi. Jego płatność rozciągnięta jest natomiast w czasie, np. podatek leśny płacony jest do 15 marca każdego roku. Raty nie mogą być stosowane w tych podatkach w których wysokość zobowiązania podatkowego nie jest z góry znana. W tych podatkach możliwe jest jedynie stosowanie zaliczek, np. podatki dochodowe w którym dochód podatnika ulega stałym zmianom w ciągu roku. Można także stosować przedpłaty na zaliczki. Przedpłaty na zaliczki podobnie jak zaliczki są prowizoryczną formą wpłaty na poczet zobowiązania podatkowego, które ma być ustalone w przyszłości. Przedpłaty na zaliczki pobiera się u źródła, a więc u osób które są dłużnikiem podatnika. Mówiąc o trybie zapłaty podatku wspomnieć należy również o zapłacie podatku w postaci ryczałtu. Ryczałt polega na tym, iż w określonym przypadku nie pobiera się podatku na zasadach ogólnie przyjętych tj. na podstawie opodatkowania rzeczywistej i konkretnie ustalonej dla danego podatnika, lecz w drodze uproszczonej przez nawiązanie do podstawy szacunkowej, przyjętej generalnie dla określonej kategorii podatników. Ryczałt stosuje się głównie w tych podatkach w których rozmiary działalności gospodarczej podatnika są stosunkowo niewielkie lub trudno uchwytne, stąd każdorazowe ustalenie podstawy opodatkowania byłoby rzeczą zbyt uciążliwą i niezmiernie kosztowną w stosunku do wysokości pobieranego podatku. Instytucja ryczałtu jest także dogodna dla drobnych podatników, zwalnia ich bowiem od konieczności prowadzenia ksiąg podatkowych. Instytucja ryczałtu występuje w podatku dochodowym od osób fizycznych, który to podatek płacony może być wg. ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oraz karty podatkowej. (751)

   • termin zapłaty podatku powinien z jednej strony zapewniać stały, szybki, równomierny dopływ środków pieniężnych do budżetu, z drugiej strony termin zapłaty podatku powinien uwzględniać specyfikę przedmiotu opodatkowania a więc warunki działalności gospodarczej, źródła przychodów, sposobu nabycia własności rzeczy i praw majątkowych itp. Za termin zapłaty podatku uważa się w świetle ordynacji podatkowej – przy zapłacie gotówką dzień zapłaty kwoty podatku w kasie urzędu skarbowego lub na rachunek bankowy tego urzędu, albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta. Natomiast w obrocie bezgotówkowym termin dokonania zapłaty to dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika. Natomiast okres jaki wyznaczony jest dla terminu zapłaty podatku określony jest w ustawach podatkowych. W odniesieniu do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, oznacza to iż podmioty te najpóźniej w momencie ....... muszą same obliczyć podatek oraz dokonać jego zapłaty bez wezwania organu podatkowego. W przypadku kiedy zobowiązanie podatkowe powstaje w wyniku doręczenia decyzji podatkowej wówczas termin zapłaty podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.

   • sposób zapłaty podatku, zapłata podatku może nastąpić bądź bezpośrednio do budżetu a więc poprzez wpłatę do kasy urzędu skarbowego, na rachunek bankowy NBP obsługujący kasowo budżet, droga przelewu pocztowego itd. Bądź może być płacony za pośrednictwem płatnika, inkasenta lub upoważnionego pracownika organu podatkowego. Za pośrednictwem płatnika uiszczany jest podatek dochodowy od osób fizycznych, płatnikiem jest pracodawca, ZUS, organy emerytalno – rentowe, banki itp. Inkasentem jest sołtys zobowiązany do odprowadzania podatku leśnego, rolnego, podatku od nieruchomości.

1. Przerzucalność podatku.

Przerzucalność podatku jest żywiołowym, niezaplanowanym, nie zaprogramowanym rozszczepieniem podatnika formalnego i rzeczywistego. Przerzucalność podatku polega na tym, ze podatnik formalny ponosi ciężar płaconego przez siebie podatku na inną osobę stosując np. zmianę cen towarów i usług. Ze względu na kierunek przenoszenia tego ciężaru można mówić o przerzucalności podatku w przód lub o przerzucalności podatku wstecz.

Przerzucalność podatku w przód ma miejsce wówczas, gdy podatnik podnosi cenę sprzedawanych przez siebie towarów lub świadczonych usług, np. właściciel budynku mieszkalnego przerzuca na najemcę ciężar podatku od nieruchomości podnosząc wysokość czynszu.

Przerzucalność podatku wstecz ma miejsce, gdy podatnik formalny obniża cenę zakupywanych przez siebie towarów lub usług, które nabywa w związku ze swoją działalnością gospodarczą, np. producent danego towaru przerzuca podatek od posiadanych środków transportowych, obniżając cenę nabywanych towarów lub usług potrzebnych do produkcji, lub też obniża płacę zarobkową swoich pracowników. Ogólnym warunkiem przerzucalności podatków jest swoboda kształtowania cen przez producentów. Jeżeli producent nie ma ekonomicznej lub prawnej możliwości zmiany cen towarów lub usług na korzyść wówczas przerzucenie podatku nie jest możliwe. Na drodze przerzucalności podatku stanąć, zatem mogą bariery prawne lub ekonomiczne. Bariery prawne polegają na stworzeniu takich regulacji prawnych, które uniemożliwiają przeniesienie ciężaru podatkowego w przód lub wstecz np. poprzez ustawowe zagwarantowanie poziomu minimalnego wynagrodzenia za pracę, poprzez okresowy zakaz podnoszenia cen towarów i usług zgodnie z ustawą o cenach. Bariery prawne są z natury swej mało skuteczne, znacznie skuteczniejsze są bariery ekonomiczne, tworzą je określone stosunki ekonomiczne określające relację pomiędzy podażą a popytem. Jeżeli owe stosunki kształtuje producent z uwagi na niedobór na rynku określonych towarów i usług istnieją realne warunki do przerzucania podatków. Jeżeli zaś podaż przekracza popyt wówczas przerzucalność podatków przez producenta nie możliwa. Inną barierą ekonomiczną jest stopień monopolizacji rynku, im bardziej rynek jest zmonopolizowany tym większe możliwości przerzucalności podatku. Stopniowanie przerzucalności podatku określane jest tak elastycznością popytu. Elastyczność ta jest niewielka, gdy chodzi o towary i usługi pierwszej potrzeby a więc niezbędne, podstawowe dla konsumenta. Ceny tych dóbr i usług mogą, zatem łatwo ulegać wliczaniu w nich ciężaru kwoty podatku, np. do takich dóbr podstawowych zaliczyć należy żywność, ubrania. Dużo trudniej jest przerzucić podatek w cenę dóbr ponad standardowych, luksusowych np. samochodów, jachtów. Mówiąc o przerzucalności podatku należy zwrócić uwagę, iż przy przerzucalności całkowitej w 100% podatek przerzucany jest na nabywcę towarów lub usług lub zatrudnionych pracowników. Przerzucalność podatku może być częściowa, np. w 50% lub może być nadmierna np. w 120% itp. Czynniki rynkowe decydują o możliwości przerzucania podatku. Zjawisko przerzucalności podatku należy jednak ocenić negatywnie, ponieważ wbrew intencji ustawodawcy podatek dotyka inne podmioty aniżeli te, do których podatek jest skierowany, może rodzić to poczucie niesprawiedliwości, nierówności, może to wreszcie rodzić skutki w postaci zmniejszenia siły nabywczej pieniądza znajdującego się w rękach określonych grup ludności, np. rencistów, emerytów, bezrobotnych. Dlatego też należy badać czy przerzucalność podatku nie jest nadmierna. Od zjawiska przerzucalności podatku należy odróżnić podatki pośrednie.

Podatki pośrednie to takie, w których rozszczepienie podatnika formalnego i rzeczywistego następuje z woli ustawodawcy a więc jest celowo zaplanowane. Podatki pośrednie to takie, w których przedmiot podatku oraz źródło podatku nie pokrywają się ze sobą. Fakt rozszczepienia podatnika formalnego i rzeczywistego jest widoczny np. w fakturach VAT, w paragonie drukowanym przez kasę fiskalną. Przykładem podatków pośrednich są podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier. Przykładem podatków bezpośrednich są podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek dochodowy od osób prawnych.

1. Podatki pośrednie.

Podatki pośrednie to takie, w których rozszczepienie podatnika formalnego i rzeczywistego następuje z woli ustawodawcy a więc jest celowo zaplanowane. Podatki pośrednie to takie, w których przedmiot podatku oraz źródło podatku nie pokrywają się ze sobą. Fakt rozszczepienia podatnika formalnego i rzeczywistego jest widoczny np. w fakturach VAT, w paragonie drukowanym przez kasę fiskalną. Przykładem podatków pośrednich są podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy, podatek od gier. Przykładem podatków bezpośrednich są podatek dochodowy od osób fizycznych oraz podatek dochodowy od osób prawnych.

1. Przedmiot i podstawa opodatkowania.

przedmiot opodatkowania – to zjawisko od którego istnienia ustawodawca uzależnia powstawanie obowiązku podatkowego czyli obowiązku uiszczania podatku. Przedmiotem podatku mogą być zjawiska lub zdarzenia jednorazowe, ujmujące w sobie tzw. zamknięty podatkowy stan faktyczny, np. nabycie spadku, uzyskanie darowizn, zasiedzenie, zamiana lokalu mieszkalnego. Mogą to być również zjawiska lub zdarzenia powtarzalne, ciągłe, np. wynagrodzenie ze stosunku pracy, sprzedaż rzeczy lub odpłatne świadczenie usług, czyli zjawiska przybierające postać tzw. otwartego podatkowego stanu faktycznego. Pojęcie przedmiotu podatku należy odróżniać od pojęcia źródła podatkowego. Źródłem są środki podatki, z których opłaca on faktycznie podatek, są nim w każdym przypadku dochód lub majątek podatnika, ten ostatni jest formą zakumulowanego w czasie dochodu podatnika. Jak wiadomo przedmiot i źródło podatku może się ze sobą pokrywać lub też pozostawać zjawiskiem odrębnym (zob. przerzucalność podatku).

podstawa opodatkowania – jest ilościową lub wartościową konkretyzacją przedmiotu opodatkowania. Dla obliczania podstawy opodatkowania konieczne jest przyjęcie wybranej jednostki miary, za pomocą, której wielkość ta ma być wyrażona. Skonkretyzowanie przedmiotu opodatkowania następuje bądź w jednostkach pieniężnych, np. dochód wyrażony w złotych, wartość początkowa budowli wyrażona w złotych. Konkretyzacja taka może być dokonana również w jednostkach fizycznych, np. powierzchnia lokalu mieszkalnego wyrażona w m², powierzchnia gruntu pod zbiornikiem wodnym wyrażona w hektarach. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, iż owa konkretyzacja uwzględniać musi dany przedział czasu w podatkach zbudowanych na tzw. otwartym podatkowym stanie faktycznym, np. obrót uzyskany w ciągu miesiąca w podatku od towarów i usług, dochód w podatku dochodowym uzyskany w ciągu roku itp. Podstawę opodatkowania można ustalać w sposób ścisły lub szacunkowy. W sposób ścisły podstawę opodatkowania ustala się na podstawie określonych danych faktycznych, np. w oparciu o zapisy ujęte w księgach rachunkowych, w podatkowej księdze przychodów i rozchodów, ewidencji prowadzonej dla potrzeb VAT. Podstawę opodatkowania w drodze szacunkowej można obliczyć na podstawie norm szacunkowych dochodów. Normy takie przewiduje ustawodawca np. w podatku dochodowym od osób fizycznych, w odniesieniu do działów specjalnych produkcji rolnej i tak norma szacunkowych dochodów rocznych uprawy w szklarniach ogrzewanych roślin ozdobnych z m² powierzchni wynosi 8,33 zł. Natomiast roczna norma szacunkowych dochodów przypadku dżdżownic wynosi 59,56 zł z m² łoża hodowlanego, zaś w przypadku myszy białych norma szacunkowego dochodu rocznego wynosi 2 gr. rocznie. Oczywiście podatnik może zrezygnować z takiej podstawy opodatkowania. Szacunkowy sposób ustalania podstawy opodatkowania przewidziany jest także w sytuacji szczególnej a mianowicie w przypadku, kiedy organ podatkowy stwierdza, iż brak jest danych niezbędnych do ich określenia a także, gdy dane wynikające z ksiąg podatkowych nie pozwalają na określenie podstawy opodatkowania.

1. Skale i stawki podatkowe.

skala i stawki podatkowe – stawka podatkowa określa stosunek kwoty podatku do podstawy opodatkowania ze względu na sposób tego stosunku można mówić o stawkach kwotowych i stawkach ułamkowych, które najczęściej przybierają postać stawek procentowych.

Stawka kwotowa wskazuje bezpośrednio wysokość podatku w odniesieniu do danej podstawy opodatkowania, np. równowartość pieniężna 2,5 kwintala żyta od 1 hektara przeliczeniowego gruntów w podatku rolnym, 28 zł od psa, 62 grosze od m² gruntów związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej. Zbiór stawek obowiązujących w danym podatku nazywany jest skalą podatkową, ze względu na relacje stawek podatkowych, wchodzących w skład danej skali podatkowej, do podstawy opodatkowania rozróżnia się skalę proporcjonalną i nieproporcjonalną.

Skala nieproporcjonalna charakteryzuje się tym, iż stawka podatkowa, przypisana do danego przedmiotu opodatkowania np. gruntu nie zmienia się mimo zmian zachodzących w wielkości podstawy opodatkowania a zatem w skali tej stosunek między kwotą podatku a jego podstawą jest zawsze taki sam bez względu na wysokość. ( rys tabela). Fakt, iż stawka podatku nie zmienia się, podczas gdy podstawa ulega zmianie, np. zwiększa się, nie oznacza, iż w miarę wzrostu podstawy opodatkowania kwota podatku jest stała. W miarę wzrostu podstawy opodatkowania kwota podatku wzrasta, wzrost ten jest proporcjonalny.

Skala proporcjonalna składać się może z wielu różnych stawek przypisanych różnym przedmiotom podatkowym, różnym towarom, usługom, przykładem skali proporcjonalnej, czyli liniowej jest podatek od towarów i usług 3,7,22%, podatek od czynności cywilnoprawnych. Rys. do skali nieproporcjonalnej zaliczyć należy: progresje, degresje, regresje.

Progresja – skala progresywna polega na tym, iż w miarę wzrostu podstawy opodatkowania wzrastają stawki podatkowe. Progresja występować może w dwóch odmianach jako progresja globalna i progresja szczeblowała.

Progresja globalna polega na tym, iż daną stawkę wynikającą z podstawy opodatkowania stosuje się w odniesieniu do całej globalnie ujętej podstawy opodatkowania a zatem: rysunek tabela.

Natomiast skala progresywna szczeblowana inaczej zwana progresją ciągła, polega na tym, iż podstawę opodatkowania dzieli się na poszczególne szczeble. Każdemu szczeblowi, czyli przedziałowi podstawy opodatkowania przypisana jest dana stawka podatkowa. Oczywiście w miarę wzrostu podstawy opodatkowania każdemu kolejnemu przedziałowi podstawy opodatkowania towarzyszy wyższa stawka podatkowa. Podatek przy zastosowaniu tej stawki podatkowej oblicza się w sposób następujący: (podstawę opodatkowania dzieli się na poszczególne szczeble-przedziały wedle woli ustawodawcy, następnie oblicza się podatek z każdego szczebla podziału wg stawki, jaka jest do niego przypisana. Następnie po obliczeniu podatku ze wszystkich szczebli sumuje się go, w praktyce ustawodawca ułatwia obliczenie podatku ujmując w ustawie podatkowej skalę podatku z uwzględnieniem stawek kwotowo-procentowych.) rys.

Skala regresywna –jest odwrotnością skali progresywnej, stawki podatkowe maleją w miarę wzrostu podstawy opodatkowania. Zjawisko regresji w postaci jawnej występuje w bardzo rzadko, oznacza ona, bowiem spadek wielkości obliczanego podatku w miarę wzrostu zdolności płatniczej podatnika, co stoi w sprzeczności z ogólnie rozumianą sprawiedliwością podatkową, przykładem stosowania skali regresywnej jest podatek od czynności cywilno-prawnych, stawka podatku przy umowie spółki przy podstawie opodatkowania do 20.000 zł wynosi 1 %, przy podstawie opodatkowania od 20.000-30.000 wynosi 200 zł + 0,5 % a przy podstawie powyżej 30.000 zł wynosi 250 zł + 0,1% nadwyżki ponad 30.000 zł. Skala regresywna polega na tym, iż względna wielkość obciążenia podatkowego wzrasta w miarę wzrostu najniższych szczebli podstawy opodatkowania, jednakże przy pewnym stosunkowo niskim poziomie podstawy opodatkowania obciążenie podatkowe osiąga stałą wysokość przekształcając się z obciążenia wzrastającego w obciążenie proporcjonalne.

1. Warunki i tryb płatności podatku

Zaliczyć tu należy:

Środek zapłaty podatku, jest nim pieniądz, mający prawny obieg w chwili zapłaty, nie jest to jednak środek jedyny w grę wchodzić mogą również papiery wartościowe, znaki skarbowej akcyzy a także urzędowe blankiety wekslowe, w przeszłości środkiem zapłaty były ziemio płody w podatku. Zapłata podatku przez podatnika prowadzącego i obowiązanego do prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów lub księgi rachunkowej przy działalności gospodarczej, musi nastąpić w formie depozytów przy wykonaniu polecenia przelewu, w pozostałych przypadkach zapłata podatku może nastąpić w formie gotówkowej, a więc do kasy Urzędu Skarbowego, poprzez zastosowanie przekazu pocztowego.

Tryb zapłaty podatku, podatek może być płacony sporadycznie tj. w każdym konkretnym przypadku powstania zobowiązania podatkowego, bądź za pewne okresy, w tym ostatnim przypadku wchodzi w grę płatność okresowa, periodyczna podatku. Charakterystycznym przykładem płatności podatku w trybie sporadycznym jest zapłata podatku od czynności cywilnoprawnych, który uiszcza się przy każdorazowym nabyciu rzeczy, praw majątkowych w drodze umowy kupna i sprzedaży, umowy zamiany rzeczy i praw majątkowych. W każdym przypadku zawarcia umowy pożyczki, poręczenia, umowa dożywocia, umowy spółki itp. Podatek ten podobnie jak podatek od spadków i darowizn opiera się na tzw. zamkniętym podatkowym prawnym stanie faktycznym np. nabycie spadku, darowizny, zasiedzenie. Podatki płacone w trybie periodycznym a więc okresowym to podatki zbudowane na otwartym podatkowo-prawnym stanie faktycznym, np. w podatku dochodowym od osób fizycznych w zakresie tzw. dochodów fundowanych, a więc dochodów płynących z takich źródeł przychodów jak stosunek pracy, renta, emerytura, poza rolnicza działalność gospodarcza, działy specjalne produkcji rolnej itp. Płatność podatku, o którym mowa może dotyczyć różnych okresów roku, np. w podatku dochodowym jest rok, w podatku od towarów i usług miesiąc. Mówiąc o trybie zapłaty podatku należy zwrócić uwagę na fakt, iż płatność podatku może być jednorazowa lub stopniowa. Płatność jednorazowa polega na tym uiszczeniu jednorazowo całości zobowiązania podatkowego. Natomiast płatność stopniowa może być dokonywana w trybie zaliczkowym lub ratalnym. Różnica w tym trybie płatności podatku polega na tym, iż płacony w ten sposób podatek musi być z góry znany podatnikowi. Jego płatność rozciągnięta jest natomiast w czasie, np. podatek leśny płacony jest do 15 marca każdego roku. Raty nie mogą być stosowane w tych podatkach w których wysokość zobowiązania podatkowego nie jest z góry znana. W tych podatkach możliwe jest jedynie stosowanie zaliczek, np. podatki dochodowe w którym dochód podatnika ulega stałym zmianom w ciągu roku. Można także stosować przedpłaty na zaliczki. Przedpłaty na zaliczki podobnie jak zaliczki są prowizoryczną formą wpłaty na poczet zobowiązania podatkowego, które ma być ustalone w przyszłości. Przedpłaty na zaliczki pobiera się u źródła, a więc u osób które są dłużnikiem podatnika. Mówiąc o trybie zapłaty podatku wspomnieć należy również o zapłacie podatku w postaci ryczałtu. Ryczałt polega na tym, iż w określonym przypadku nie pobiera się podatku na zasadach ogólnie przyjętych tj. na podstawie opodatkowania rzeczywistej i konkretnie ustalonej dla danego podatnika, lecz w drodze uproszczonej przez nawiązanie do podstawy szacunkowej, przyjętej generalnie dla określonej kategorii podatników. Ryczałt stosuje się głównie w tych podatkach, w których rozmiary działalności gospodarczej podatnika są stosunkowo niewielkie lub trudno uchwytne, stąd każdorazowe ustalenie podstawy opodatkowania byłoby rzeczą zbyt uciążliwą i niezmiernie kosztowną w stosunku do wysokości pobieranego podatku. Instytucja ryczałtu jest także dogodna dla drobnych podatników, zwalnia ich bowiem od konieczności prowadzenia ksiąg podatkowych. Instytucja ryczałtu występuje w podatku dochodowym od osób fizycznych, który to podatek płacony może być wg. ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych oraz karty podatkowej. (751)

Termin zapłaty podatku powinien z jednej strony zapewniać stały, szybki, równomierny dopływ środków pieniężnych do budżetu, z drugiej strony termin zapłaty podatku powinien uwzględniać specyfikę przedmiotu opodatkowania a więc warunki działalności gospodarczej, źródła przychodów, sposobu nabycia własności rzeczy i praw majątkowych itp. Za termin zapłaty podatku uważa się w świetle ordynacji podatkowej – przy zapłacie gotówką dzień zapłaty kwoty podatku w kasie urzędu skarbowego lub na rachunek bankowy tego urzędu, albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub inkasenta. Natomiast w obrocie bezgotówkowym termin dokonania zapłaty to dzień obciążenia rachunku bankowego podatnika. Natomiast okres jaki wyznaczony jest dla terminu zapłaty podatku określony jest w ustawach podatkowych. W odniesieniu do osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, oznacza to iż podmioty te najpóźniej w momencie ....... muszą same obliczyć podatek oraz dokonać jego zapłaty bez wezwania organu podatkowego. W przypadku kiedy zobowiązanie podatkowe powstaje w wyniku doręczenia decyzji podatkowej wówczas termin zapłaty podatku wynosi 14 dni od dnia doręczenia decyzji ustalającej wysokość zobowiązania podatkowego.

Sposób zapłaty podatku, zapłata podatku może nastąpić bądź bezpośrednio do budżetu a więc poprzez wpłatę do kasy urzędu skarbowego, na rachunek bankowy NBP obsługujący kasowo budżet, droga przelewu pocztowego itd. Bądź może być płacony za pośrednictwem płatnika, inkasenta lub upoważnionego pracownika organu podatkowego. Za pośrednictwem płatnika uiszczany jest podatek dochodowy od osób fizycznych, płatnikiem jest pracodawca, ZUS, organy emerytalno – rentowe, banki itp. Inkasentem jest sołtys zobowiązany do odprowadzania podatku leśnego, rolnego, podatku od nieruchomości.

1. Powstanie zobowiązania podatkowego.

Powstawanie zobowiązań podatkowych.

Zobowiązania podatkowe mogą powstawać w dwojaki sposób:

1. z udziałem organu podatkowego lub

2. bez udziału organu podatkowego.

Do niedawna zasadniczym sposobem powstawania zobowiązań podatkowych było doręczenie decyzji podatkowych czyli z udziałem organu podatkowego. Organ wydawał i doręczał decyzje podatkową w której ustalał zobowiązanie podatkowe. Ten sposób wygodny jest dla podatnika w podatku rolnym, leśnym, w podatku od nieruchomości w odniesieniu do osób fizycznych.

Drugi sposób powstawania zobowiązań podatkowych można nazwać automatycznym ponieważ zobowiązanie podatkowe, w tym przypadku powstaje na skutek zaistnienia okoliczności z którymi prawo podatkowe wiąże powstawanie zobowiązań podatkowych (powstaje samoczynnie, bez decyzji podatkowej). Konkretyzacja obowiązku podatkowego nie wymaga tu prowadzenia postępowania wymiarowego, ten sposób powstawania zobowiązań podatkowych jest obecnie dominującym.

Powstawanie zobowiązań podatkowych bez wydania decyzji może mieć miejsce w trzech przypadkach:

1. z mocy prawa z chwilą zaistnienia warunków ustawowo przewidzianych,

2. w drodze obliczenia wysokości należnego podatku przez samego podatnika, zobowiązanego jednocześnie do zapłaty tego podatku, np. vat

3. w drodze obliczania wysokości należnego podatku przez płatnika zobowiązanego jednocześnie do jego pobierania np. w pdof

1. Wygaśnięcie zobowiązania podatkowego.

Wygasanie zobowiązań podatkowych może nastąpić w dwojaki sposób:

1. efektywny

2. nie efektywny

Efektywny sposób wygasania zobowiązań podatkowych polega na tym iż w różny sposób, różną drogą wierzytelność podatkowa zostaje zaspokojona. To zaspokojenie wierzytelności podatkowej może nastąpić w sposób w sposób określony prawem (ord. podatkowa art. 59).

Wyróżniamy następujące efektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych:

1. zasadniczy (podstawowy), do zasadniczego efektywnego sposobu wygasania zobowiązań podatkowych należy:

   • zapłata podatku przez podatnika,

• pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta

1. szczególny należą tutaj:

   • potrącenie,

   • zaliczenie nadpłaty

   • zaliczenia zwrotu podatku,

   • przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych,

   • przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym.

Nie efektywny sposób wygasania zobowiązań podatkowych, zaliczyć tutaj należy:

1. zaniechanie poboru podatku,

2. umorzenie zaległości podatkowej,

3. przedawnienie. Zobowiązania podatkowe wygasać mogą przez przedawnienie. Instytucja przedawnienia polega na tym, iż upływ czasu usuwa nieprawidłowości w stosunkach prawnych między podatnikiem a państwem (gminą), co w określonych warunkach powoduje rozwiązanie stosunku zobowiązaniowego.

Zobowiązania podatkowe przedawniają się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

Instytucja przedawnienia zobowiązań podatkowych odnosi się do zobowiązań podatkowych powstających bez udziału organu podatkowego a więc bez doręczenia decyzji podatkowej.

Czym innym jest natomiast przedawnienie obejmujące okres w którym organ podatkowy może wydać decyzję ustalającą zobowiązanie podatkowe, wynosi on 3 lata licząc od końca roku kalendarzowego w którym powstał obowiązek podatkowy. A zatem zobowiązanie podatkowe nie powstaje gdy decyzja ustalająca zobowiązanie podatkowe została doręczona po upływie 3 lat, licząc od końca roku kalendarzowego w którym powstał obowiązek podatkowy. Okres ten może zostać wydłużony do lat 5 jeżeli podatnik nie złożył w terminie deklaracji do czego był obowiązany lub nie ujawnił wszystkich informacji do których był zobowiązany. Ten sam termin 5 letni obejmuje decyzje ustalającą dodatkowe zobowiązanie podatkowe w podatku od towarów i usług.

1. Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich w obrębie rodziny.

Odpowiedzialność podatkowa członka rodziny podatnika. Za członka rodziny podatnika uważa się zstępnych, wstępnych, rodzeństwo, małżonków wstępnych oraz osoby pozostające w stosunku przysposobienia oraz osoby pozostające z podatnikiem w faktycznym pożyciu.

Członek rodziny podatnika odpowiada całym swym majątkiem solidarnie z podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą lub wykonującym wolny zawód. Członek rodziny podatnika odpowiada jedynie za zaległości podatkowe, które wynikają wyłącznie z tej działalności oraz powstały w okresie, w jakim członek rodziny podatnika stale współdziałał z podatnikiem w wykonywaniu tej działalności.

Kolejnym warunkiem rozciągnięcia odpowiedzialności podatkowej na członka rodziny podatnika jest osiąganie przez niego korzyści z prowadzonej działalności.

Odpowiedzialność podatkowa rozwiedzionego małżonka,

Rozwiedziony małżonek odpowiada całym swym majątkiem solidarnie z byłym małżonkiem za zaległości podatkowe, lecz jedynie z tytułu zobowiązań podatkowych powstałych w czasie trwania wspólności majątkowej. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wysokości wartości przypadającego mu udziału w majątku wspólnym. Należy zwrócić uwagę iż wśród osób trzecich o których mowa a więc o członkach rodziny podatnika nie ma małżonka. Odpowiedzialność małżonka regulowana jest tak jak odpowiedzialność podatnika, w przypadku, bowiem osób pozostających w związku małżeńskim odpowiedzialność podatkowa obejmuje majątek wspólny podatnika i jego małżonka oraz majątek odrębny podatnika. Skutki prawne ograniczenia, zniesienia, wyłączenia lub ustania wspólności majątkowej nie odnoszą się do zobowiązań podatkowych powstałych przed dniem zawarcia umowy o ograniczeniu lub wyłączeniu ustawowej wspólności majątkowej.

1. Wymień podmioty zaliczane do kategorii osób trzecich w zakresie odpowiedzialności podatkowej.

Odpowiedzialność podatkowa osób trzecich

1. Odpowiedzialność z tytułu następstwa podatkowego. Wymień podmioty odpowiedzialne.

Natomiast do kategorii osób trzecich, na których odpowiedzialność rozszerzona została z tytułu następstwa podatkowego, zaliczyć należy:

1. nabywcę

- przedsiębiorstwa,

• zorganizowanej części przedsiębiorstwa lub

• składników majątkowych związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,

1. osobę prawną powstałą w wyniku podziału innej osoby prawnej.

1. Podmiot w podatku od towarów i usług.

Zakres podmiotowy podatku od towarów i usług obejmuje:

1. osoby prawne,

2. jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej,

3. osoby fizyczne.

Jeżeli podmioty te mają siedzibę lub miejsce zamieszkania w kraju stają się podatnikami tego podatku, jeżeli wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek czynności będące przedmiotem tego podatku, a okoliczności wskazują na zamiar ich wykonywania w sposób częstotliwy, nawet, gdy zostały wykonane jednorazowo, a także wówczas, gdy czynności te polegały na jednorazowej sprzedaży rzeczy w tym celu nabytej

Podatnikami tego podatku są także ww. podmioty, które wykonują czynności maklerskie, czynności wynikające z umowy agencyjnej lub zlecenia pośrednictwa, umowy komisu, zarządzania funduszami i in. Podatnikiem tego podatku są także ww. podmioty, na których ciąży obowiązek zapłaty cła.

Podatnikami tego podatku są także ww. podmioty, które mają miejsca zamieszkania, pobytu, siedziby za granicą, jeżeli wykonują czynności stanowiące przedmiot opodatkowania podatek od towarów i usług osobiście lub przez osoby upoważnione albo przy pomocy pracownika bądź przy wykorzystaniu zakładu lub urządzenia służącego działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej, są usługobiorcami usług pochodzących z importu.

1. Przedmiot podatku w podatku od towarów i usług.

Zakresem przedmiotowym w podatku od towarów i usług objęto sprzedaż towarów i odpłatnie świadczonych usług a także eksport lub import towarów lub usług.

Ustawodawca podatkowy posługuje się terminem sprzedaż, używa go zarówno w sensie i treści, którą wyznaczają przepisy Kodeksu Cywilnego tj. art. 535 i następne, regulujące umowę sprzedaży, jak również w znaczeniu odrywającym się od rozumowania sprzedaży na gruncie prawa cywilnego. Przedmiotem podatku jest, więc zarówno sprzedaż w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego jak również świadczenie usług oraz przekazywanie lub zużycie towarów na potrzeby reprezentacji i reklamy, przekazywanie przez podatnika towarów oraz świadczenie usług na jego potrzeby osobiste, wspólników, udziałowców itp.

Przedmiotem opodatkowania jest także zamiana towarów, zamiana usług, zamiana towaru na usługę i usługi na towar. Przedmiotem jest także wydawanie towarów lub świadczenie usług w zamian za wierzytelność, w miejsce świadczenia pieniężnego. Przedmiotem tego podatku są także czynności maklerskie itp.

1. Podstawa opodatkowania w podatku od towarów i usług.

Podstawą opodatkowania zgodnie z art. 15 ustawy o podatku dochodowym jest obrót. Obrotem jest, co do zasady kwota należna z tytułu sprzedaży, pomniejszona o kwotę podatku należnego, czyli vatu.

Obrotem jest również kwota zaliczek pomniejszona o kwotę należnego podatku. (obrót netto)

Podstawą opodatkowania czynności maklerskich itp. jest kwota prowizji pomniejszona o kwotę podatku. Podstawą opodatkowania z tytułu sprzedaży lub umowy komisu jest kwota należna z tytułu sprzedaży lub umowy komisu pomniejszona o kwotę należnego podatku. Natomiast podstawę opodatkowania w imporcie towarów stanowi wartość celna powiększona o należne cło. Jeżeli zaś przedmiotem importu są towary opodatkowane podatkiem akcyzowym wówczas podstawą opodatkowania jest wartość celna powiększona o należne cło i podatek akcyzowy.

1. Na czym polega zasada potrącalności w podatku od towarów i usług oraz wyjątki od niej.

Podatek od towarów i usług zbudowany jest na zasadzie potrącalności, polega to na tym, iż podatnik ma prawo do obniżenia kwoty należnego podatku, a więc tego, który musi odprowadzić do budżetu o kwotę naliczonego podatku tkwiącego w cenie nabytych towarów i usług związanych ze sprzedażą opodatkowaną.

Od zasady tej przewidziane są wyjątki. Zasada potrącalności nie odnosi do towarów i usług zwolnionych z VAT, samochodów osobowych, części składowych zużytych do wytworzenia samochodu i w innych przypadkach.

1. Omów podatek akcyzowy.

Zakres podmiotowy podatku akcyzowego obejmuje:

1. osoby prawne,

2. jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej,

3. osoby fizyczne.

Jeżeli podmioty te mają siedzibę lub miejsce zamieszkania w kraju stają się podatnikami tego podatku, jeżeli wykonują we własnym imieniu i na własny rachunek czynności będące przedmiotem tego podatku, a okoliczności wskazują na zamiar ich wykonywania w sposób częstotliwy, nawet, gdy zostały wykonane jednorazowo, a także wówczas, gdy czynności te polegały na jednorazowej sprzedaży rzeczy w tym celu nabytej

Podatnikami tego podatku są także ww. podmioty, które wykonują czynności maklerskie, czynności wynikające z umowy agencyjnej lub zlecenia pośrednictwa, umowy komisu, zarządzania funduszami i in. Podatnikiem tego podatku są także ww. podmioty, na których ciąży obowiązek zapłaty cła.

Podatnikami tego podatku są także ww. podmioty, które mają miejsca zamieszkania, pobytu, siedziby za granicą, jeżeli wykonują czynności stanowiące przedmiot opodatkowania podatek od towarów i usług osobiście lub przez osoby upoważnione albo przy pomocy pracownika bądź przy wykorzystaniu zakładu lub urządzenia służącego działalności produkcyjnej, handlowej lub usługowej, są usługobiorcami usług pochodzących z importu.

Zakresem przedmiotowym w akcyzowym objęto sprzedaż wyrobów akcyzowych. Sprzedaży rozumianej zgodnie z przepisami ustawy o podatku od towarów i usług i o podaku akcyzowym.

Wyrobami akcyzowymi są produkty naftowe, broń myśliwska, sól, samochody osobowe, wyroby papierosowe itp. Obowiązek podatkowy ciąży na producencie, importerze, sprzedawcy wyrobów akcyzowych , podmiocie świadczącym usługi w zakresie wyrobów akcyzowych i innych. Podstawą opodatkowania jest obrót wyrobami akcyzowymi.

Skala i stawki.

Skala jest proporcjonalna inaczej liniowa, stawki liczone są w stosunku do ceny sprzedaży u podatnika dokonującego czynności podlegającej opodatkowaniu akcyzą.

Stawki te wynoszą dla;

• wyrobów spirytusowych 95 % ceny,

• paliw silnikowych 85 % ceny,

• krajowych samochodów osobowych 40 % ceny,

• wyrobów winiarskich 200 %

natomiast dla importu wynoszą one;

• wyrobów spirytusowych 1900 % ceny,

• paliw silnikowych 400 % ceny,

Zwolnieniu podlega sprzedaż wyrobów akcyzowych na eksport.

1. Przedmiot opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Zakres podmiotowy.

Zakresem podmiotowym tego podatku objęto osoby fizyczne. Podatnicy i podlegają ograniczonemu i nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu.

Nieograniczony obowiązkowi podatkowemu podlegają osoby fizyczne, które maja miejsce zamieszkania na terenie kraju. Nieograniczony obowiązek podatkowy polega na tym iż podatkiem objęta jest całość dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów w kraju czy zagranicą.

Ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób fizycznych, które nie mają miejsca zamieszkania na obszarze kraju, podlegają one obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów z pracy wykonywanej na obszarze kraju bez względu na miejsce wypłacania wynagrodzenia oraz innych dochodów osiąganych na terenie RP. Zasadą w tym podatku jest to, iż małżonek podlega odrębnemu opodatkowaniu od osiąganych dochodów. Możliwe jest jednak wspólne opodatkowanie małżonków oraz osób samotnie wychowujących dzieci po spełnieniu określonych warunków. Małżonkowie muszą bowiem legitymować się wspólnym majątkiem, pozostawać w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy. Muszą złożyć wniosek, wówczas opodatkują się łącznie sumę ich dochodów w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów małżonków, dochodów małoletnich dzieci. Nie dolicza się jednak dochodów z ich pracy, stypendiów, dochodów oddanych im do swobodnego dysponowania.

1. Podstawa opodatkowania w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Przedmiotem opodatkowania są różne stany faktyczne i prawne, dzięki którym podatnik osiąga dochód, dochody te płyną z określonych przez ustawodawcę źródeł przychodów. Jeżeli podatnik uzyskuje dochody z różnych źródeł, przychody kumuluje się (kumulacja przedmiotowa).

Źródłami dochodów są:

• stosunek pracy,

• emerytura, renta

• działalność gospodarcza (pozarolnicza)

• wykonywanie wolnego zawodu

• działy specjalne produkcji rolnej

• majem, dzierżawa

• kapitały pieniężne i In.

1. Koszty uzyskania przychody w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Kosztami uzyskania przychodu z poszczególnego źródła są wszelkie koszty poniesienie w celu osiągnięcia przychodu. Ustawodawca wylicza jednak w sposób enumeratywny wydatki, których nie uważa za koszty uzyskania przychodu np. wydatki na nabycie gruntów, środków trwałych, na przebudowę modernizację środków trwałych, wydatków na spłatę pożyczek, darowizn, odszkodowań, grzywien, kar, odsetek za zwłokę.

Koszty uzyskania przychodów mogą być obliczane wg.:

• zasad ogólnych, uwzględniających rzeczywiste koszty poniesienie przez podatnika i w przewidziany sposób udokumentowane,

• sposobu ryczałtowego, np. koszty uzyskanych przychodów z tytułu stosunku pracy określa się w wysokości 0,25 % kwoty stanowiącej górną granicę przedziału skali podatkowej a więc kwoty 27 024 zł. Jeżeli podatnik uzyskuje przychody z kilku miejsc pracy, koszty te mogą być wyższe do 4,5 % ww. kwoty, w przypadku umowy zlecenia koszty uzyskania przychodów wynoszą 20 %. W przypadku, gdy podatnikami są twórcy umowy o dzieło, w tym przypadku koszty uzyskania przychodów wynoszą 50 %.

1. Przychody w podatku dochodowym od osób fizycznych.

2. Ograniczone i nieograniczone obowiązki podatkowe w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Nieograniczony obowiązkowi podatkowemu podlegają osoby fizyczne, które maja miejsce zamieszkania na terenie kraju. Nieograniczony obowiązek podatkowy polega na tym iż podatkiem objęta jest całość dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów w kraju czy zagranicą.

Ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób fizycznych, które nie mają miejsca zamieszkania na obszarze kraju, podlegają one obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów z pracy wykonywanej na obszarze kraju bez względu na miejsce wypłacania wynagrodzenia oraz innych dochodów osiąganych na terenie RP. Zasadą w tym podatku jest to, iż małżonek podlega odrębnemu opodatkowaniu od osiąganych dochodów. Możliwe jest jednak wspólne opodatkowanie małżonków oraz osób samotnie wychowujących dzieci po spełnieniu określonych warunków. Małżonkowie muszą bowiem legitymować się wspólnym majątkiem, pozostawać w związku małżeńskim przez cały rok podatkowy. Muszą złożyć wniosek, wówczas opodatkują się łącznie sumę ich dochodów w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych dochodów małżonków, dochodów małoletnich dzieci. Nie dolicza się jednak dochodów z ich pracy, stypendiów, dochodów oddanych im do swobodnego dysponowania.

1. Przedmiot w podatku dochodowym od osób prawnych.

Zakres podmiotowy obejmuje osoby prawne i jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej np. zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze jednostek budżetowych. W tym podatku występują specyficzne podmioty np. holdingi, zespoły spółek z o.o. spełniające określone warunki. W podatku tym występuje ograniczony i nieograniczony obowiązek podatkowy, analogicznie jak przy podatku dochodowym od osób prawnych.

Nieograniczony obowiązkowi podatkowemu podlegają osoby fizyczne, które maja miejsce siedziby na terenie kraju. Nieograniczony obowiązek podatkowy polega na tym iż podatkiem objęta jest całość dochodów bez względu na miejsce położenia źródeł przychodów w kraju czy zagranicą.

Ograniczony obowiązek podatkowy dotyczy osób fizycznych, które nie mają miejsca zamieszkania na obszarze kraju, podlegają one obowiązkowi podatkowemu tylko od dochodów z pracy wykonywanej na obszarze kraju bez względu na miejsce wypłacania wynagrodzenia oraz innych dochodów osiąganych na terenie RP.

Przedmiotem opodatkowania są zjawiska, stany prawne, faktyczne na podstawie, których podatnik otrzymuje dochody bez względu na rodzaj źródeł przychodów, z jakich dochód ten został przyjęty, np. w niektórych przypadkach źródłem opodatkowania jest przychód pochodzący z odsetek. Przedmiotem jest przychód, gdy chodzi o dywidendy oraz udział w zyskach osób prawnych mających siedzibę w kraju.

1. Podstawa opodatkowania w podatku dochodowym od osób prawnych.

Podstawą opodatkowania jest dochód pomniejszony o ustawo zakreślone wydatki. Dochód ten to różnica miedzy przychodem a kosztami uzyskania przychodu. Przychodem są w szczególności otrzymane wartości pieniężne w tym różne wartości otrzymanych nieodpłatnie świadczeń. (art. 12)

Do przychodów nie zalicza się jednak pobranych wpłat lub zarachowanych należności na poczet dostaw towarów, które zostaną wykorzystane w następnych okresach sprawozdaniowych. Nie zalicza się także otrzymanych lub zwróconych pożyczek, należności podatkowych i innych wymienionych ustawie. Kosztami uzyskania przychodu są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodu, nie wszystkie jednak wydatki uznawane są za koszty uzyskania przychodu, nie uważa się koszty wydatki na nabycie gruntów, środków trwałych, na przebudowę modernizację środków trwałych, wydatków na spłatę pożyczek, darowizn, odszkodowań, grzywien, kar, odsetek za zwłokę. Dochód podlegający opodatkowaniu pomniejszyć można o wymienione ustawowo odliczenia a wśród nich: darowizny na cele naukowe, społeczne. Kwoty te nie mogą przekroczyć 15 % lub 10 % kwoty dochodu.

Skala i stawki i podatkowe

Skala liniowa, stawka wynosi 24 %.

Zwolnione są:

- skarb państwa

- NBP

- jednostki budżetowe

- gminy