Kość ciemieniowa, kość potyliczna i kość skroniowa, kanały kości skroniowej

KOŚĆ CIEMIENIOWA (os parietale ) - kość parzysta (os bipar)

szwy (sutura)[5]:

1. czołowo-ciemieniowy s. wieńcowy (s. frontoparietalis s. coronalis)

2. ciemieniowo-potyliczny s. węgłowy (s. patietooccipitalis s. lambdoidea)

3. ciemieniowo-skroniowy s. łuskowy (s. parietotemporalis s. squamosa)

4. klinowo- ciemieniowy (s. sphenoparietalis)

5. strzałkowy (s. sagittalis)

kąty (angulus) [4]:

1. kąt czołowy (a. frontalis) - przedni przyśrodkowy

2. kąt klinowy (a. sphenoidalis) - przedni boczny

3. kąt potyliczny (a. occipitalis) - tylny przyśrodkowy

4. kąt sutkowy (a. mastoideus) - tylny boczny

powierzchnie (2):

1. powierzchnia zewnętrzna:

1. kresa skroniowa górna i dolna (linea temporalis superior et inferior)

2. otwór ciemieniowy (foramen parietale)

3. guz ciemieniowy (tuber parietale)

2. powierzchnia wewnętrzna:

1. dół ciemieniowy (fossa parietalis)

2. wyciski palczaste (impressiones digitatae)

3. łęki mózgowe (iuga cerebralia)

4. dołeczki ziarenkowe (foveolae granulares)

5. bruzdy tętnicze (sulci arteriosi) - t. oponowej środkowej (a. meningea media)

6. bruzda zatoki klinowo-ciemieniowej (sulcus sinus sphenoparietalis)

7. bruzda zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus sagittalis superioris)

8. bruzda zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi)

KOŚĆ POTYLICZNA (os occipitale) - kość nieparzysta (os impar)

części (4):

1. łuska (squama)

2. część podstawna (pars basilaris)

3, 4) części boczne prawa i lewa (pars lateralis dex. et sin.)

szwy (4):

1. potyliczno-skroniowy (s. occipitotemporalis)

2. potyliczno-ciemieniowy s. węgłowy (s. occipitoparietalis s. lambdoidea)

3. chrząstkozrost skalisto-potyliczny (synchondrosis petrooccipitalis)

4. chrząstkozrost klinowo-potyliczny (synchondrosis sphenooccipitalis)

Łuska

powierzchnie (2):

1. pow. wewnętrzna:

1. wyciski palczaste (impressiones digitatae)

2. łęki mózgowe (iuga cerebralia)

3. bruzda zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus sagittalis superioris)

4. bruzda zatoki poprzecznej (sulcus sinus transversi)

5. guzowatość potyliczna wewnętrzna (protuberantia occipitalis interna)

6. wyniosłość krzyżowata (eminentia cruciformis)

7. grzebień potyliczny wewnętrzny (crista occipitalis interna)

2. pow. zewnętrzna:

1. guzowatość potyliczna zewnętrzna (protuberantia occipitalis externa)

2. płaszczyzna potyliczna (planum occipitale)

3. płaszczyzna karkowa (planum nuchale)

4. grzebień potyliczny zewnętrzny (crista occipitalis externa)

5. kresa karkowa najwyższa, górna i dolna (linea nuchae suprema, superior et inferior)

Część podstawna

powierzchnie (2):

1. górna → stok (clivus) - dla rdzenia przedłożonego (medulla oblongata)

2. dolna:

1. guzek gardłowy (tuberculum pharyngeum)

2. dołek gardłowy (fossula pharyngea)

Części boczne

powierzchnie (2):

1. górna - guzek szyjny (tuberculum iugulare)

2. dolna:

1. kłykcie potyliczne (condyli occipitales)

2. dół kłykciowy (fossa condylaris)

3. kanał kłykciowy (canalis condylaris)

Pomiędzy powierzchnią górną i dolną znajduje się kanał nerwu podjęzykowego (canalis nervi hypoglossi).

Części I - IV ograniczają otwór potyliczny s. wielki (foramen occipitale s. magnum) - dla rdzenia przedłużonego.

KOŚĆ SKRONIOWA (os temporale) - kość parzysta (os bipar)

części (4):

1. cz. łuskowa (p. squamosa)

2. cz. sutkowa (p. mastoidea)

3. cz. skalista s. piramida (p. petrosa s. pyramis)

4. cz. bębenkowa (p. tympanica)

część łuskowa

szwy (3):

1. szew skroniowo-klinowy (s. temporosphenoidalis)

2. szew skroniowo-ciemieniowy (s. temporoparietalis)

3. szew skroniowo-potyliczny (s. temporooccipitalis)

powierzchnie (2):

1. pow. zewnętrzna:

1. wyrostek jarzmowy (proc. zygomaticus)

2. guzek stawowy (tuberculum articulare)

3. dół żuchwowy (fossa mandibularis)

4. bruzda t. skroniowej środkowej (sulcus a. temporalis mediae)

2. pow. wewnętrzna:

1. wyciski palczaste (impressiones digitatae)

2. łęki mózgowe (iuga cerebralia)

3. bruzdy tętnicze (sulci arteriosi)

część sutkowa

powierzchnie (2):

1. pow. zewnętrzna:

1. wyrostek sutkowaty (proc. mastoideus)

2. kolec nadprzewodowy (spina suprameatica)

3. dół sutkowy (fossa mastoidea)

4. otwór sutkowy (foramen mastoideum)

5. bruzda t. potylicznej (sulcus a. occipitalis)

6. wcięcie sutkowe (incisura mastoidea)

2. pow. wewnętrzna - bruzda zatoki esowatej (sulcus sinus sigmoidei)

część skalista

Zawiera jamę bębenkową (cavum tympani).

Jama bębenkowa - przestrzeń pneumatyczna kształtu „mieszkania ze spadzistym dachem” (ściana tylna - wysoka; przednia - niska; przyśrodkowa i boczna - wpuklają się do wewnątrz)

ściany (6):

1. ściana górna s. pokrywowa - [pokrywa jamy bębenkowej (tegmen tympani)] - pod dołem środkowym czaszki

2. ściana dolna s. żyły szyjnej (paries iugularis) - nad opuszką górną żyły szyjnej wewnętrznej (bulbus superior v. iugularis int.)

1. otwór bębenkowy kanalika bębenkowego (apertura tympanica canaliculi tympanici) - wchodzi nerw bębenkowy (n. tympanicus)

3. ściana boczna s. błoniasta = błona bębenkowa (membrana tympani)

części (2):

1. część napięta (pars tensa) - łączy się z bruzdą bębenkową (sulcus tympanicus) - część bębenkowa kości skroniowej (partis tympanicae ossis temporalis)

1. prążek młoteczkowy (stria mallearis) - przylega rękojeść młoteczka (manubrium mallei)

2. pępek błony bębenkowej (umbo membranae tympani) - w środku

2. część wiotka (pars flacida) - łączy się z wcięciem bębenkowym (incisura tympanica) - część łuskowa kości skroniowej

ograniczenia (4):

1. prążek przedni błony bębenkowej (stria membranae tympani anterior) - z przodu

2. prążek tylny błony bębenkowej (stria membranae tympani posterior) - z tyłu

3. wcięcie bębenkowe - z tyłu

4. wyniosłość młoteczkowa (prominentia mallearis) - od dołu, bocznie od głowy młoteczka

4. ściana przyśrodkowa s. błędnikowa (labyrinthicus):

1. wzgórek (promontorium) - część górna i tylna

2. okienko przedsionka (fenestra vestibuli) + podstawa strzemiączka (basis stapes) i więzadło pierścieniowate strzemiączka (lig. anulare stapedis) - nad częścią tylną wzgórka (pars posterior promontorii), przed mostkiem wzgórka (ponticulus promontorii)

3. okienko ślimaka (fenestra cochleae) + błona bębenkowa wtórna (membrana tympanica secundaria) pod częścią tylną wzgórka, przed podporą wzgórka (subiculum promontorii)

4. wyniosłość kanału nerwu twarzowego (prominentia canalis facialis) - nad okienkiem przedsionka

5. wyniosłość kanału półkolistego bocznego (prominentia canalis semilunaris lateralis) - nad wyniosłością kanału nerwu twarzowego

5. ściana przednia s. szyjno-tętnicza (paries anterior seu caroticus)] - za kanałem tętnicy szyjnej

1. kanaliki szyjno-bębenkowe (canaliculi caroticotympanici)

2. ujście bębenkowe kanału mięśniowo-trąbkowego (ostium tympanicum canalis musculotubarii) między ścianą pokrywową, a ścianą szyjno-tętniczą

6. ściana tylna s. sutkowa (paries posterior seu mastoideus)

1. wejście do jamy sutkowej (aditus ad antrum) - od góry

2. wyniosłość kanału nerwu twarzowego (prominentia canalis facialis)

3. wyniosłość kanału półkolistego bocznego - nad wyniosłość kanału nerwu twarzowego; 2 i 3 leżą przyśrodkowo od 1

4. dół kowadełka (fossa incudis) - dla odnogi krótkiej kowadełka (crus breve incudis)

5. wyniosłość piramidowa (eminentia pyramidalis) + mięsień strzemiączkowy (musculus stapedius) ; powyżej wejścia do jamy sutkowej, przed kanałem nerwu twarzowego

6. otwór bębenkowy kanalika struny bębenkowej (apertura tympanica canaliculi chordae tympani) - bocznie od wyniosłości piramidowej

7. wyniosłość rylcowa (prominentia styloidea) - na granicy ze ścianą żyły szyjnej

PODZIAŁ JAMY BĘBENKOWEJ (3):

1. część środkowa (mesotympanum) - na poziomie błony bębenkowej

2. część górna (epitympanum) - zachyłek nadbębenkowy (recessus epitympanicus) - powyżej błony bębenkowej

3. część dolna (hypotympanon) - zachyłek podbębenkowy (recessus hypotympanicus) - poniżej błony bębenkowej

zawartość - kosteczki słuchowe (ossicula auditis) [3]:

1. młoteczek (malleus)

2. kowadełko (incus)

3. strzemiączko (stapes)

cz. skalista c.d.

wierzchołek (apex)

1) otwór wewnętrzny kanału t. szyjnej (foramen caroticum internum)

2) kanał mięśniowo-trąbkowy (canalis musculotubarius):

1. półkanał m. napinacza błony bębenkowej (semicanalis m. tensoris tympani)

2. półkanał trąbki słuchowej (semicanalis tubae auditivae)

3) wycisk nerwu trójdzielnego (impressio nervi trigemini)

ściany (3):

1. przednia:

1. rozwór kanału nerwu twarzowego (hiatus calnalis facialis) s. otwór nerwu skalistego większego (foramen nervi petrosi maioris)

2. otwór górny kanalika bębenkowego (apertura superior canaliculi tympanici) s. otwór nerwu skalistego mniejszego (foramen nervi petrosi minoris)

3. bruzda nerwu skalistego większego (sulcus nervi petrosi maioris)

4. bruzda nerwu skalistego mniejszego (sulcus nervi petrosi minoris)

5. pokrywa jamy bębenkowej (tegmen tympani)

6. wyniosłość łukowata (eminentia arcuata)

2. tylna:

1. otwór i przewód słuchowy wewnętrzny (porus et meatus acusticus internus) - dla n. VII, VIIa, VIII

2. otwór zewnętrzny wodociągu przedsionka (apertura externa aquaeductus vestibuli)

3. wyniosłość podłukowa (eminentia subarcuata)

4. bruzda zatoki skalistej górnej (sulcus sinus petrosi superioris)

5. bruzda zatoki skalistej dolnej (sulcus sinus petrosi inferioris)

6. wcięcie szyjne (incisura iugularis)

7. wyrostek śródszyjny (processus intraiugularis) - ż. szyjna wewnętrzna, nn. IX, X, XI

3. dolna:

1. otwór zewnętrzny kanału t. szyjnej (foramen caroticum externum)

2. otwór dolny kanalika bębenkowego (apertura inferior canaliculi tympanici) - na dnie dołka skalistego (fossula petrosa)

3. otwór zewnętrzny kanalika ślimaka (apertura externa canaliculi cochleae)

4. otwór rylcowo-sutkowy (foranem stylomastoideum) i pochewka wyrostka sutkowatego (vagina proc. styloidei)

5. dół szyjny (fossa iugularis)

część bębenkowa

1. otwór i przewód słuchowy zewnętrzny (porus et meatus acusticus externus)

2. wyrostek dolny pokrywy jamy bębenkowej (processus inf. tegmenis tympani) s. szczelina skalisto-bębenkowa (fissura petrotympanica)

KANAŁY KOŚCI SKRONIOWEJ (canales ossis temporalis) [7]:

1) kanał tętnicy szyjnej (canalis carotisus)

od - otworu zewnętrznego kanału t. szyjnej (foramen caroticum externum)

do - otworu wewnętrzny kanału t. szyjnej (foramen caroticum internum)

przed - jamą bębenkową

2) kanał nerwu twarzowego (canalis facialis) - trzy odcinki (patrz głowa i szyja)

3) kanalik bębenkowy (canaliculus tympanicus)

od - otworu dolnego kanalika bębenkowego

do - otworu górnego kanalika bębenkowego

przez - jamę bębenkową

4) kanaliki szyjno-bębenkowe (canaliculi caroticotympanici) - znajdują się w ścianie tętnicy szyjnej jamy bębenkowej, łączą jamę bębenkową z kanałem tętnicy szyjnej

5) kanalik sutkowy (canaliculus mastoideus)

od - dołu szyjnego (fossa iugularis)

do - szczeliny bębenkowo-sutkowej (fissura tympanomastoidea)

6) wodociąg przedsionka (aquaeductus vestibuli)

od - przedsionka

do - otworu zewnętrznego wodociągu przedsionka

7) kanalik ślimaka (canaliculus cochleae)

od - schodów bębenka i przedsionka (scala tympani et vestibuli)

do - otworu zewnętrznego kanalika ślimaka (apertura externa canaliculi cochleae)

Kość klinowa, kość czołowa, kość sitowa, kość podniebienna, kość szczękowa, małżowina nosowa dolna, kość jarzmowa, kość łzowa, lemiesz, kość nosowa, żuchwa, kość gnykowa, zatoki przynosowe

KOŚĆ KLINOWA (os sphenoidale)

części (4):

1. trzon (corpus)

2. skrzydła większe (ala maior)

3. skrzydła mniejsze (ala minor)

4. wyrostek skrzydłowaty (proc. pterygoideus)

szwy (6):

1. szew klinowo-łuskowy (s. sphenosquamosa)

2. szew klinowo-ciemieniowy (s. sphenoparietalis)

3. szew klinowo-czołowy (s. sphenofrontalis)

4. szew klinowo-jarzmowy (s. sphenozygomatica)

5. szew klinowo-podniebienny (s. sphenopalatina)

6. chrząstkozrost klinowo-skalisty (synchondrosis sphenopetrosa)

trzon - zawiera zatokę klinową (sinus sphenoidalis)

powierzchnie (6):

1. pow. przednia:

1. grzebień klinowy (crista sphenoidalis)

2. otwór zatok klinowych (apertura sinuum sphenoidalium)

3. dołeczki sitowe s. małżowina klinowa (foveolae ethmoidales s. concha sphenoidalis)

2. pow. tylna - stok (clivus)

3, 4) pow. boczna prawa i lewa:

1. bruzda tętnicy szyjnej (sulcus caroticus)

2. języczek klinowy (lingula sphenoidalis)

5. pow. górna:

1. siodło tureckie (sella turcica)

2. dół przysadki (fossa hypophysialis)

3. grzbiet siodła (dorsum sellae)

4. guzek siodła (tuberculum sellae)

5. bruzda skrzyżowania (sulcus chiasmatis)

6. rąbek klinowy (limbus sphenoidalis) - płaszczyzna klinowa (planum sphenoidale)

7. kolec sitowy (spina ethmoidalis)

8. wyrostek pochyły środkowy i tylny (proc. clinoideus medius et posterior)

6. pow. dolna - dziób klinowy (rostrum sphenoidale)

skrzydła większe

powierzchnie (5):

1. pow. mózgowa:

1. wyciski palczaste (impresiones digitatae)

2. łęki mózgowe (iuga cerebralia)

3. korzeń (radix)

4. kolec łukowaty s. kolec kości klinowej (spina angularis s. spina ossis sphenoidalis)

5. bruzda trąbki słuchowej (sulcus tubae auditivae)

6. otwór kolcowy (foramen spinosum) - dla t. oponowej środkowej i gał. oponowej n. V3

7. otwór okrągły (foramen rotundum) - dla n. V2

8. otwór owalny (foramen ovale) - dla n. V3

9. szczelina oczodołowa górna [i skrzydła mniejsze] (fissura orbitalis superior) - dla n. III, IV, V1, VI

2. pow. oczodołowa (facies orbitalis) - ogranicza szczelinę oczodołową górną - od dołu i dolną - od góry

3. pow. podskroniowa (f. infratemporalis)

4. pow. szczękowa (f. maxillaris)

skrzydła mniejsze

powierzchnie (2):

1. pow. mózgowa:

1. wyr. pochyły przedni (proc. clinoideus anterior)

2. bruzda zatoki klinowo-ciemieniowej (sulcus sinus sphenoparietalis)

2. pow. oczodołowa → kanał wzrokowy (canalis opticus)

wyrostek skrzydłowaty

blaszki (2) - przyśrodkowa i boczna

1. blaszka przyśrodkowa (lamina medialis):

1. brzeg tylny s. wolny i haczyk (margo posterior s. liber et hamulus)

2. wyr. pochwowy (proc. vaginalis)

3. pow. przyśrodkowa

4. pow. boczna

2. blaszka boczna (lamina lateralis)

1. brzeg tylny s. wolny (margo posterior s. liber)

2. pow. przyśrodkowa

3. pow. boczna

3. dół skrzydłowy (fossa pterygoidea) = wcięcie skrzydłowe (incisura pterygoidea) + wyr. piramidowy kości podniebiennej (proc. pyramidalis ossis palatini)

4. kanał skrzydłowy (canalis pterygoideus)

5. bruzda skrzydłowo-podniebienna (sulcus pterygopalatinus)

6. bruzda podniebienno-pochwowa (sulcus palatovaginalis)

7. bruzda lemieszowo-pochwowa (sulcus vomerovaginalis)

KOŚĆ CZOŁOWA (os frontale) - kość nieparzysta

części (4):

1. łuska (squama)

2. część nosowa (pars nasalis)

3, 4) część oczodołowa prawa i lewa (pars orbitalis dex. et sin.)

szwy (6):

1. szew czołowo-nosowy (s. frontonasalis)

2. szew czołowo-szczękowy (s. frontomaxillaris)

3. szew czołowo-łzowy (s. frontolacrimalis)

4. szew czołowo-sitowy (s. frontoethmoidalis)

5. szew czołowo-klinowy (s. frontosphenoidalis)

6. szew czołowo-ciemieniowy (s. frontoparietalis)

łuska

powierzchnie (2):

1. pow. zewnętrzna:

1. gładzizna (glabella)

2. guz czołowy (tuber frontale)

3. łuk brwiowy (arcus superciliaris)

4. brzeg nadoczodołowy (margo supraorbitalis)

5. otwór nadoczodołowy (foramen supraorbitale)

6. otwór czołowy (foramen frontale)

7. wyr. jarzmowy (proc. zygomaticus)

8. kresa skroniowa (linea temporalis)

9. szew czołowy (sutura frontalis s. metopica)

2. pow. wewnętrzna:

1. bruzda zatoki strzałkowej górnej (sulcus sinus sagittalis superioris)

2. grzebień czołowy (crista frontalis)

3. otwór ślepy (foramen caecum)

4. bruzdy tętnicze (sulci arteriosi)

5. wyciski palczaste (impresiones digitatae)

6. łęki mózgowe (iuga cerebralia)

7. dołeczki ziarenkowe (foveolae granulares)

część nosowa

1. kolec nosowy (spina nasalis)

2. wcięcie sitowe (incisura ethmoidalis)

3. półkomórki sitowe (semicellulae ethmoidales)

część oczodołowa

powierzchnie (2):

1. pow. mózgowa:

1. wyciski palczaste (impresiones digitatae)

2. łęki mózgowe (iuga cerebralia)

3. bruzdy tętnicze (sulci arteriosi) - dla t. oponowej przedniej i środkowej

2. pow. oczodołowa:

1. dół gruczołu łzowego (fossa glandulae lacrimalis)

2. dołek bloczkowy (fovea trochlearis)

3. kolec bloczkowy (spina trochlearis)

Na pograniczu tych czterech części znajduje się zatoka czołowa (sinus frontalis).

KOŚĆ SITOWA (os ethmoidale) - kość nieparzysta

Kształt stylizowanej litery „T” z dwoma dobocznie podwieszonymi prostopadłościanami (waga analityczna z szalkami).

części (4):

1. blaszka sitowa (lamina cribrosa)

2. blaszka pionowa (lamina perpendicularis)

3, 4) błędnik sitowy prawy i lewy (labirtnthus ethmoidalis dex. et sin.)

szwy (4):

1. szew sitowo-czołowy (s. ethmoidofrontalis)

2. szew sitowo-lemieszowy (s. ethmoidovomeralis)

3. szew sitowo-szczękowy (s. ethmoidomaxillaris)

4. szew sitowo-łzowy (s. ethmoidolacrimalis)

blaszka sitowa (dla nerwu I) - poziome ramię litery „T” we wcięciu sitowym kości czołowej (incisura ethmoidalis ossis frontalis)

powierzchnie (2):

1. pow. mózgowa:

1. grzebień koguci (crista galli) i skrzydło grzebienia koguciego (ala cristae galli)

2. pow. nosowa

blaszka pionowa - pionowe ramię litery „T”, razem z lemieszem (vomer) tworzy kostną przegrodę nosa (septum nasi osseum) i dzieli jamę nosową na dwie części.

powierzchnie (2) - pow. nosowa prawa i lewa (f. nasalis dextra et sinistra)

błędnik sitowy prawy i lewy - kość pneumatyczna (os pneumaticum) - komórki i półkomórki sitowe skupione w trzy małżowiny poprzedzielane przegrodami.

powierzchnie (6):

1. górna

2. dolna

3. przednia

4. tylna

5. boczna (oczodołowa)

6. przyśrodkowa (nosowa)

małżowiny (concha) [3]:

1. małżowina nosowa najwyższa (concha nasalis suprema)

2. małżowina nosowa górna (concha nasalis superior)

3. małżowina nosowa środkowa + wyr. haczykowaty (concha nasalis media et proc. ucinatus)

przewody (meatus) [2]:

1. przewód nosowy górny (meatus nasi superior) - pod małżowiną nosową górną

2. przewód nosowy środkowy (meatus nasi medius) - pod małżowiną środkową

KOŚĆ PODNIEBIENNA (os palatinum) - kształt stylizowanej litery „L”

części (5):

1. blaszka pionowa (lamina perpendicularis)

2. blaszka pozioma (lamina horizontalis)

3. wyrostek oczodołowy (proc. orbitalis)

4. wyrostek klinowy (proc. sphenoidalis)

5. wyrostek piramidowy (proc. pyramidalis)

szwy (7):

1. szew podniebienno-klinowy (s. palatosphenoidalis)

2. szew podniebienno-klinowy (s. palatoethmoidalis)

3. szew podniebienno-szczękowy (s. palatomaxillaris)

4. szew podniebienno-małżowinowy (s. palatoconchalis)

5. szew podniebienno-lamieszowy (s. paltovomeralis)

6. szew podniebienny poprzeczny (s. palatina transversa)

7. szew podniebienny pośrodkowy (s. palatina mediana)

blaszka pionowa

powierzchnie (2):

1. pow. boczna - szczękowa:

1. bruzda skrzydłowo-podniebienna (sulcus pterygopalatinus)

2. pow. przyśrodkowa - nosowa:

1. grzebień sitowy (crista ethmoidalis) - dla małżowiny nosowej środkowej

2. grzebień małżowinowy (crista conchalis) - dla małżowiny nosowej dolnej

blaszka pozioma

powierzchnie (2):

1. pow. górna - nosowa:

1. grzebień nosowy (crista nasalis)

2. kolec nosowy tylny (spina nasalisposterior)

2. pow. dolna - ustna

wyrostek oczodołowy - jest to jedyny wyrostek o takiej nazwie w osteologii

Ogranicza od przodu otwór klinowo-podniebienny (foramen sphenopalatinum) i dół skrzydłowo-podniebienny (fossa pterygopalatina), a od tyłu dno oczodołu (fundus orbitae).

wyrostek klinowy - ogranicza od tyłu otwór klinowo-podniebienny (foramen sphenopalatinum)

wyrostek piramidowy - zmienia wcięcie skrzydłowe (incisura pterygoidea) w dół skrzydłowy (fossa pterygoidea)

KOŚĆ SZCZĘKOWA (os maxillare s. maxilla) - kość parzysta (os bipar)

Ma kształt trójściennej piramidy z czterema wyrostkami.

części (5):

1. trzon (corpus)

2. wyrostek czołowy (proc. frontalis)

3. wyrostek jarzmowy (proc. zygomaticus)

4. wyrostek podniebienny (proc. palatinus)

5. wyrostek zębodołowy (proc. alveolaris)

szwy (9):

1. szew szczękowo-czołowy (s. maxillofrontalis)

2. szew szczękowo-sitowy (s. maxilloethmoidalis)

3. szew szczękowo-nosowy (s. maxillonasalis)

4. szew szczękowo-jarzmowy (s. maxillozygomatica)

5. szew szczękowo-łzowy (s. maxillolacrimalis)

6. szew szczękowo-małżowinowy (s. maxilloconchalis)

7. szew szczękowo-lemieszowy (s. maxillovomeralis)

8. szew szczękowo-podniebienny (s. maxillopalatina)

9. szew międzyszczękowy (s. intermaxillaris)

trzon - zawiera zatokę szczękową (sinus maxillaris), która uchodzi do przewodu nosowego środkowego

powierzchnie (4);

1. pow. przednia - policzkowa (f. malaris)

1. otwór podoczodołowy (foramen infraorbitale)

2. dół nadkłowy (fossa canina)

3. wcięcie nosowe (incisura nasalis) - część otworu gruszkowatego (apertura piriformis)

4. kolec nosowy przedni (spina nasalis anterior)

2. pow. tylna - podskroniowa (f. infratemporalis)

1. guz szczęki (tuber maxillae)

2. otwory zębodołowe (foramina alveolaria) i kanały zębodołowe (canales alveolares)

3. pow. górna - oczodołowa (f. orbitalis)

1. bruzda podoczodołowa (sulcus infraorbitalis)

4. pow. przyśrodkowa - nosowa s. podstawa trzonu (f. nasalis s. basis corporis)

1. rozwór szczękowy (hiatus maxillaris)

2. bruzda skrzydłowo-podniebienna (sulcus pterygopalatinus)

3. grzebień małżowinowy (crista conchalis)

wyrostek czołowy

powierzchnie (2):

1. zewnętrzna:

1. bruzda łzowa (sulcus lacrimalis)

2. dół woreczka łzowego (fossa sacci lacrimalis)

3. grzebień łzowy przedni (crista lacrimalis anterior)

2. wewnętrzna:

1. grzebień sitowy (crista ethmoidalis)

wyrostek jarzmowy

wyrostek podniebienny

powierzchnie (2):

1. pow. górna - nosowa

1. grzebień nosowy (crista nasalis)

2. kolec nosowy przedni (crista nasalis anterior)

3. otwór przysieczny (foramen incisivum)

2. pow. dolna - ustna

wyrostek zębodołowy - tworzy połową łuku zębodołowego górnego (arcus alveolaris superior)

1. rąbki zębodołowe górne (limbus alveolaris superior)

2. zębodoły (alveoli dentales) [8]

3. przegrody międzyzębodołowe (septa interalveolaria)

4. przegrody międzykorzeniowe (septa interradicularia)

5. łęki zębodołowe (iuga alveolaria)

MAŁŻOWINA NOSOWA DOLNA (concha nasalis inferior) - kość parzysta (os bipar)

Jest przymocowana strzałkowo do bocznej ściany jamy nosowej.

szwy (4):

1. szew małżowinowo-łzowy (s. concholacrimalis)

2. szew małżowinowo-sitowy (s. concholacrimalis)

3. szew małżowinowo-podniebienny (s. conchopalatina)

4. szew małżowinowo-szczękowy (s. conchomaxillaris)

końce (extremitas) [2]:

1. przedni

2. tylny

powierzchnie (2):

1. pow. boczna - wklęsła (concava); ogranicza przewód nosowy dolny (meatus nasi inferior)

2. pow. przyśrodkowa - wypukła (convexa)

brzegi (2):

1. brzeg górny - ma trzy wyrostki:

1. wyr. łzowy (proc. lacrimalis) - ku przodowi uzupełnia bruzdę nosowo-łzową (sulcus nasolacrimalis)

2. wyr. sitowy (proc. ethmoidalis) - ku tyłowi wspólnie z wyr. haczykowatym kości sitowej ogranicza rozwór półksiężycowaty (hiatus semilunaris)

3. wyr. szczękowy (proc. maxillaris) - skierowany do boku zamyka od dołu rozwór szczękowy (hiatus maxillaris)

3. brzeg dolny - wolny (liber)

KOŚĆ JARZMOWA (os zygomaticum)

części (3):

1. trzon (corpus)

2. wyrostek skroniowy (proc. temporalis)

3. wyrostek czołowy (proc. frontalis)

szwy (4):

1. szew jarzmowo-czołowy (s. zygomaticofrontale)

2. szew jarzmowo-klinowy (s. zygomaticosphenoidalis)

3. szew jarzmowo-skroniowy (s. zygomaticotemporalis)

4. szew jarzmowo-szczękowy (s. zygomaticomaxillaris)

trzon

powierzchnie (3):

1. pow. boczna - policzkowa (f. malaris)

1. otwór jarzmowo-twarzowy (foramen zygomaticofrontale) - prowadzi do kanału jarzmowo-twarzowego (canalis zygomaticofrontalis)

2. pow. tylna - skroniowa (f. temporalis)

1. otwór jarzmowo-skroniowy (foramen zygomaticotemporale) - prowadzi do kanału jarzmowo-skroniowego (canalis zygomaticotemporalis)

3. pow. oczodołowa (f. orbitalis)

1. otwór jarzmowo-oczodołowy (foramen zygomaticoorbitale) - prowadzi do kanału jarzmowo-oczodołowego (canalis zygomaticoorbitalis)

kanały (3)

1. kanał jarzmowo-twarzowy (canalis zygomaticofrontalis)

2. kanał jarzmowo-skroniowy (canalis zygomaticotemporalis)

3. kanał jarzmowo-oczodołowy (canalis zygomaticoorbitalis) - rozwidla się na 1 i 2

wyrostek skroniowy - współtworzy łuk jarzmowy (arcus zygomaticus)

wyrostek czołowy - oddziela oczodół (orbita) od dołu skroniowego (fossa temporalis)

powierzchnie (2): skroniowa i oczodołowa

KOŚĆ ŁZOWA (os lacrimale) - kość parzysta (os bipar)

powierzchnie (2)

1. pow. oczodołowa (f. orbitalis) - bruzda łzowa (sulcus lacrimalis) buduje bruzdę nosowo-łzową (sulcus nasolacrimalis)

1. dół woreczka łzowego (fossa sacci lacrimalis)

2. grzebień łzowy tylny (crista lacrimalis posterior) i haczyk łzowy (hamulus lacrimalis)

2. pow. nosowa (f. nasalis)

szwy (4):

1. szew łzowo-czołowy (s. lacrimofrontalis)

2. szew łzowo-sitowy (s. lacrimoethmoidalis)

3. szew łzowo-szczękowy (s. lacrimomaxillaris)

4. szew łzowo-małżowinowy (s. lacrimoconchalis)

LEMIESZ (vomer) - kość nieparzysta (os impar) - uczestniczy w budowie przegrody kostnej nosa

szwy (4):

1. szew lemieszowo-klinowy (s. vomerosphenoidalis)

2. szew lemieszowo-sitowy (s. vomeroethmoidalis)

3. szew lemieszowo-szczękowy (s. vomeromaxillaris)

4. szew lemieszowo-podniebienny (s. vomeropalatina)

powierzchnie (2) - pow. nosowa prawa i lewa (f. nasalis dex. et sin), bruzda nosowo-podniebienna prawa i lewa (sulcus nasopalatinus dex. et sin.)

KOŚĆ NOSOWA (os nasale) - kość parzysta (os bipar)

szwy (4):

1. szew nosowo-czołowy (s. nasofrontalis)

2. szew nosowo-sitowy (s. nasoethmoidalis)

3. szew nosowo-szczękowy (s. nasomaxillaris)

4. szew międzynosowy (s. internasalis)

powierzchnie (2):

1. pow. zewnętrzna: otwór nosowy (foramen nasale)

2. pow. wewnętrzna: bruzda sitowa (sulcus ethmoidalis)

ŻUCHWA (mandibula) - kość nieparzysta (os impar)

części (2):

1. trzon (corpus)

2. gałąź (ramus)

Zamiast szwu → staw skroniowo-żuchwowy (art. temporomandibularis)

trzon

powierzchnie (2):

1. pow. zewnętrzna:

1. spojenie (symphysis)

2. guzowatość bródkowa (protuberantia mentalis)

3. guzek bródkowy (tuberculum mentale)

4. otwór bródkowy (foramen mentale)

5. kresa skośna (linea obliqua)

2) pow. wewnętrzna:

1. kolec bródkowy (spina mentalis)

2. dół dwubrzuścowy (fossa digastrica)

3. kresa żuchwowo-gnykowa (linea mylohyoidea)

4. dołek podżuchwowy (fovea submandibularis)

5. dołek podjęzykowy (fovea sublingualis)

brzegi (2):

1) górny

a) krawędź zębodołowa dolna s. część zębodołowa (limbus alveolaris inferior s. pars alveolaris):

1. zębodoły (alveoli dentates) [16]

1. przegrody międzyzębodołowe (septa interalveolaria)

2. przegrody międzykorzeniowe (septa interradicularia)

2) dolny - podstawa żuchwy (basis mandibulae)

gałąź

powierzchnie (2):

1. zewnętrzna - guzowatość żwaczowa (tuberositas masseterica)

2. wewnętrzna:

1. guzowatość skrzydłowa (tuberositas pterygoidea)

2. otwór żuchwy (foramen mandibulae)

3. kanał żuchwy (canalis mandibulae)

4. języczek żuchwy (lingula mandibulae)

wyrostki (2):

1. wyrostek kłykciowy (processus condylaris) - znajduje się u zbiegu brzegu tylnego i górnego:

1. głowa żuchwy (caput mandibulae)

2. pow. stawowa głowy żuchwy (f. art. capitis mandibulae)

3. szyjka żuchwy (collum mandibulae)

2. wyrostek dziobiasty (processus coronoideus) - znajduje się u zbiegu brzegu przedniego i górnego

Pomiędzy wyrostkiem kłykciowym i dziobiastym znajduje się wcięcie żuchwy (incisura mandibulae).

Kąt żuchwy (angulus mandibulae) - znajduje się u zbiegu trzonu i gałęzi

KOŚĆ GNYKOWA (os hyoideum) - kość nieparzysta (os impar)

Jest to jedyna kość pozbawiona łączności ze szkieletem.

części (3):

1. trzon (corpus)

2. rogi mniejsze (cornu minus) [2]

3. rogi większe (cornu maius) [2]

ZATOKI PRZYNOSOWE (sinus paranasales)

Są to przestrzenie pneumatyczne w kościach czaszki wysłane błoną śluzową i uchodzące do jamy nosowej.

zatoki przynosowe (4):

zatoka szczękowa (sinus maxillaris) - największa (24cm³), położona w trzonie żuchwy. Przez rozwór szczękowy łączy się z przewodem nosowym środkowym. Odpływ wydzieliny jest utrudniony ze względu na bardzo wysoką lokalizację jej ujścia.

zatoka czołowa (sinus frontalis) - [5-20cm³]; uchodzi w miejscu przejścia łuski w część oczodołową, w 50% przypadków uchodzi bezpośrednio do przewodu nosowego środkowego, a w pozostałych 50% przez lejek sitowy (infundibulum ethmoidale)

zatoka klinowa (sinus sphenoidalis) - [3cm³]; znajduje się w trzonie kości klinowej, uchodzi do zachyłka klinowo-sitowego (recessus sphenoethmoidalis)

komórki sitowe (cellulae ethmoidales) - [10cm³]; znajdują się w błędniku sitowym (labyrinthus ethmoidalis)

1. komórki sitowe przednie - otwierają się do przewodu nosowego środkowego

2. komórki sitowe środkowe i tylne - do przewodu nosowego górnego

Staw skroniowo-żuchwowy, elementy topograficzne czaszki, zestawienie szczegółów anatomicznych czaszki

STAW SKRONIOWO-ŻUCHWOWY (articulatio temporomandibularis)

Jest to jedyna połączenie stawowe pomiędzy kośćmi czaszki. Tworzy staw sprzężony (art. coniugata), ponieważ dwa symetryczne stawy prawy i lewy oddzielone od siebie o szerokość twarzoczaszki są w swych ruchach stale połączone funkcjonalnie.

powierzchnie stawowe (2):

1. pow. stawowa górna:

1. dołek stawowy (fovea articularis) - część przedni dołu żuchwowego, aż do przebiegu szczeliny skalisto-bębenkowej (fissura petrotympanica)

2. guzek stawowy (tuberculum articulare)

2. pow. stawowa głowy żuchwy (f. art. capitis mandibulae)

torebka stawowa - zrośnięta z krążkiem stawowym

jama stawowa - podzielona całkowicie na dwie jamy stawowe przez krążek stawowy, przesuwalny względem głowy żuchwy. Przy zamkniętych ustach dzieli on jamę stawową na część przednią i tylną, a przy otwartych ustach na górną i dolną.

więzadła (3):

1. więzadło klinowo-żuchwowe (lig. sphenomandibulare)

2. więzadło rylcowo-żuchwowe (lig. stylomandibulare)

3. więzadło skroniowo-żuchwowe s. boczne (lig. temporomandibulare s. laterale)

mechanika:

1. wysuwanie i cofanie żuchwy - ruchy saneczkowe

2. opuszczanie i podnoszenie żuchwy - ruchy zawiasowe

3. ruchy boczne - żucie

ELEMENTY TOPOGRAFICZNE CZASZKI (elementa topographica cranii) [8]

wewnątrz (3):

1. dół przedni czaszki

2. dół środkowy czaszki

3. dół tylny czaszki

zewnątrz (5):

1. oczodół

2. jama nosowa

3. dół skrzydłowo-podniebienny

4. dół skroniowy

5. dół podskroniowy

DÓŁ PRZEDNI CZASZKI (fossa cranii anterior)

składniki (4):

1. część oczodołowa kości czołowej (pars orbitalis ossis frontalis)

2. skrzydła mniejsze kości klinowej (ala minor ossis sphenoidalis)

3. blaszka sitowa kości sitowej (lamina cribrosa ossis ethmoidalis)

4. przednia część pow. górnej trzonu kości klinowej - płaszczyzna klinowa (planum sphenoidale)

połączenia (3):

1. otwory sitowe (foramina cribrosa) → nn. I (z jamą nosową)

2. kanał wzrokowy (canalis opticus) → n. II (z oczodołem)

3. otwór ślepy (foramen caecum) → z jamą nosową

DÓŁ ŚRODKOWY CZASZKI (fossa cranii media)

składniki (3):

1. pow. górna oraz prawa i lewa trzonu kości klinowej

2. skrzydła większe kości klinowej - pow. mózgowa (f. cerebralis)

3. pow. przednia części skalistej kości skroniowej

połączenia (8):

1. szczelina oczodołowa górna → nn. III, IV, V1, VI (z oczodołem)

2. otwór okrągły → n. V2 (z dołem skrzydłowo-podniebiennym)

3. otwór owalny → n. V3 (z dołem podskroniowym)

4. otwór kolcowy (foramen spinosum) → gał . oponowa n. V3, t. oponowa środkowa (dół podskroniowy)

5. otwór poszarpany (foramen lacerum) → n. skalisty większy i mniejszy (na podstawę czaszki)

6. otwór t. szyjnej wewnętrznej (foramen caroticum int.) → t. szyjna wewn. (przez kanał t. szyjnej na podstawę czaszki)

7. otwór górny kanalika bębenka (apertura superior canaliculi tympanici) → n. skalisty mniejszy (z jamą bębenkową)

8. rozwór kanału nerwu twarzowego (hiatus canalis facialis)

DÓŁ TYLNY CZASZKI (fossa cranii posterior)

składniki (5):

1. kość potyliczna

2. grzbiet siodła i pow. tylna trzonu kości klinowej

3. pow. tylna części skalistej kości skroniowej

4. część sutkowa kości skroniowej

5. kąt sutkowy kości ciemieniowej

połączenia (5):

1. otwór wielki (foramen magnum) → rdzeń przedłużony (na zew. podstawę czaszki)

2. otwór szyjny (foramen iugulare) → ż. szyjna wewn., nn. IX, X, XI (na zewn. podstawę czaszki)

3. kanał nerwu podjęzykowego (canalis n. hypoglossi) → n. XII (na zewn. podstawę czaszki)

4. otwór i przewód słuchowy wewnętrzny (porus et meatus acusticus internus) → nn. VII, VIIa, VIII (kanał nerwu twarzowego i ucho wewnętrzne)

5. otwór zewnętrzny wodociągu przedsionka (apertura externa aquaeductus vestibuli) → przewód śródchłonki (ductus endolymphaticus) - z jamą czaszki

OCZODÓŁ (orbita)

Leży dobocznie od jamy nosowej. Ma kształt czterościennej piramidy o ściętym wierzchołku (kanał wzrokowy)

ściany (4):

1. górna:

1. część oczodołowa kości czołowej

2. skrzydła mniejsze kości klinowej

2. dolna:

1. trzon kości szczękowej

2. trzon kości jarzmowej

3. wyr. oczodołowy kości podniebiennej

3. przyśrodkowa:

1. wyr. czołowy kości szczękowej

2. kość łzowa

3. blaszka boczna błędnika kości sitowej

4. trzon kości klinowej

4. boczna:

1. wyr. czołowy kości jarzmowej

2. skrzydła większe kości klinowej (pow. oczodołowa)

połączenia (9):

1, 2) otwór nad i podoczodołowy → z zewnętrzną pow. czaszki

3) szczelina oczodołowa górna → z dołem środkowym czaszki

4) szczelina oczodołowa dolna → z dołem podskroniowym i skrzydłowo-podniebiennym

5, 6) otwór sitowy przedni i tylny → z jamą nosową i komórkami sitowymi

7) kanał wzrokowy → z dołem przednim czaszki

8) kanał nosowo-łzowy → z jamą nosową przewodem nosowo-łzowym

9) otwór jarzmowo-oczodołowy (foramen zygomaticoorbitale) → z zewnętrzną pow. czaszki z dołem skroniowym

JAMA NOSOWA (cavum nasi)

Leży pomiędzy oczodołami (z przodu) i dołami skrzydłowo-podniebiennymi (z tyłu).

ściany (4):

1. górna - przednia:

1. kość nosowa

2. kolec nosowy części nosowej kości czołowej

3. blaszka sitowa kości sitowej

4. trzon kości klinowej (pow. przednia i tylna)

2. dolna:

1. wyr. podniebienny kości szczękowej (³/₄)

2. blaszka pozioma kości podniebiennej (¹/₄)

3. boczna:

1. wyr. czołowy kości szczękowej

2. trzon kości szczękowej

3. małżowina nosowa dolna

4. kość łzowa

5. pow. przyśrodkowa błędnika sitowego

6. blaszka pionowa kości podniebiennej

7. blaszka przyśrodkowa wyrostka skrzydłowatego kości klinowej

4. przyśrodkowa - stanowi przegrodę kostną nosa:

1. blaszka pionowa kości sitowej

2. lemiesz

połączenia (7):

1, 2) otwór sitowy przedni i tylny → z oczodołem

3) kanał nosowo-łzowy → z oczodołem

4) otwory sitowe → z dołem przednim czaszki

5) otwór przysieczny → z jamą ustną

6) otwór klinowo-podniebienny → z dołem skrzydłowo-podniebiennym

7) kanał lemieszowo-pochwowy (canalis vomerovaginalis) → z zewn. podstawą czaszki

DÓŁ SKRZYDŁOWO-PODNIEBIENNY (fossa pterygopalatina)

Leży dobocznie od jamy nosowej.

ściany (4):

1. górna - trzon kości klinowej

2. przyśrodkowa - blaszka pionowa kości podniebiennej

3. przednia - trzon kości szczękowej, wyr. oczodołowy kości podniebiennej

4. tylna - wyr. skrzydłowy kości klinowej, pow. szczękowa skrzydeł większych kości klinowej

połączenia (7):

1. szczelina oczodołowa dolna → z oczodołem

2. otwór okrągły → z dołem środkowym czaszki

3. kanał skrzydłowy → z zewn. podstawa czaszki

4. kanał skrzydłowo-podniebienny → z jamą ustną

5. kanał podniebienno-pochwowy → z zewn. podstawą czaszki

6. otwór klinowo-podniebienny → z jamą nosową

7. szczelina klinowo-szczękowa → z dołem podskroniowym

DÓŁ SKRONIOWY (fossa temporalis)

ściany (3):

1. przyśrodkowa:

1. kość ciemieniowa

2. łuska kości skroniowej

3. pow. skroniowa kości czołowej

4. pow. skroniowa skrzydeł większych kości klinowej (do przebiegu grzebienia podskroniowego

2. boczna - łuk jarzmowy (arcus zygomaticus)

3. przednia:

1. pow. skroniowa kości czołowej

2. pow. skroniowa trzonu kości jarzmowej

połączenia (3):

1. przechodzi do dołu w dół podskroniowy

2. otwór jarzmowo-skroniowy (foramen zygomaticotemporale) → z zewnętrzną pow. czaszki i oczodołem

3. szczelina klinowo-szczękowa → z dołem skrzydłowo-podniebiennym

DÓŁ PODSKRONIOWY (fossa infratemporalis)

ściany (3):

1. przyśrodkowa - blaszka boczna wyrostka skrzydłowatego kości klinowej

2. boczna - gałąź żuchwy (pow. wewnętrzna)

3. przednia - pow. podskroniowa trzonu kości szczękowej

połączenia (5):

1. przechodzi do góry w dół skroniowy

2. szczelina klinowo-szczękowa → z dołem skrzydłowo-podniebiennym

3. otwór owalny → z dołem środkowym czaszki

4. otwór kolcowy → jw.

5. otwór żuchwy → kanał żuchwy → otwór bródkowy → pow. zewnętrzna czaszki

MIEJSCA PRZEJŚCIA NERWÓW CZASZKOWYCH

nerw		miejsce przejścia	na obszarze
nr	nazwa
I	nn. węchowe	blaszka sitowa	kość sitowa
II	n. wzrokowy	kanał wzrokowy	kość klinowa
III IV V1 VI	n. okoruchowy n. bloczkowy n. oczny n. odwodzący	szczelina oczodołowa górna
V2	n. szczękowy	otwór okrągły
V3	n. żuchwowy	otwór owalny
VII	n. twarzowy	otwór i przewód słuchowy wewn. - kanał n. twarzowego - otwór rylcowo-sutkowy		kość skroniowa
VIIa	n. pośredni	otwór i przewód słuchowy wewnętrzny - kanał nerwu twarzowego - jama bębenkowa - szczelina skalisto-bębenkowa (struna bębenkowa)
VIII	n. przedsionkowo-ślimakowy	otwór i przewód słuchowy wewn.
IX	n. językowo-gardłowy	otwór szyjny		pomiędzy kością skroniową i potyliczną
X	n. błędny
XI	n. dodatkowy (wychodzi)
XI	korzenie rdzeniowe n. XI (wchodzą)	otwór wielki		kość potyliczna
XII	n. podjęzykowy	kanał nerwu podjęzykowego

ZESTAWIENIE SZCZEGÓŁÓW ANATOMICZNYCH CZASZKI

szczegół	kość do której należy
w y r o s t k i (processus) [21]
wyrostek szyjny (p. iugularis)	kość potyliczna
wyrostek śródszyjny (p. intraiugularis)	kość potyliczna i kość skroniowa
wyrostek pochyły przedni, środkowy i tylny (p. clinoideus ant., med., post.)	kość klinowa
wyrostek skrzydłowy (p. pterygoideus)
wyrostek pochwowy (p. vaginalis)
wyrostek sutkowy (p. mastoideus)		kość skroniowa
wyrostek rylcowy (p. styloideus)
wyrostek jarzmowy (p. zygomaticus)	kość skroniowa, czołowa, szczękowa
wyrostek haczykowaty (p. ucinatus)	kość sitowa
wyrostek łzowy (p. lacrimalis)	małżowina nosowa dolna
wyrostek sitowy (p. ethmoidalis)
wyrostek szczękowy (p. maxillaris)
wyrostek czołowy (p. frontalis)	kość szczękowa, kość jarzmowa
wyrostek podniebienny (p. palatinus)	kość szczękowa
wyrostek zębodołowy (p. alveolaris)
wyrostek skroniowy (p. temporalis)	kość jarzmowa
wyrostek piramidowy (p. pyramidalis)	kość podniebienna
wyrostek oczodołowy (p. orbitalis)
wyrostek klinowy (p. sphenoidalis)
wyrostek kruczy (p. coronoideus)		żuchwa
wyrostek kłykciowy (p. condylaris)

g u z (tuber) [3]
guz czołowy (t. frontale)	kość czołowa
guz ciemieniowy (t. parietale)	kość ciemieniowa
guz szczękowy (t. maxillae)	kość szczękowa

szczegół	kość do której należy
guzek (tuberculum)[5]
g. gardłowy (t. pharyngeum)	kość potyliczna
g. szyjny (t. iugulare)
g. siodła (t. sellae)	kość klinowa
g. stawowy (t. articulare)	kość skroniowa
g. bródkowy (t. mentale)	żuchwa
guzowatość (tuberositas) [2]
g. żwaczowa (t. masseterica)	żuchwa
g. skrzydłowa (t. pterygoidea)
guzowatość (protuberantia)[2]
g. potyliczna zew. i wew. (p. occipitalis)	kość potyliczna
g. bródkowa (p. mentalis)	żuchwa
grzebień (crista) [10]
g. potyliczny zew. i wew. (c. occipitalis)	kość potyliczna
g. klinowy (c. sphenoidalis)	kość klinowa
g. podskroniowy (c. infratemporalis)
g. czołowy (c. frontalis)	kość czołowa
g. koguci (c. galli)	kość sitowa
g. małżowinowy (c. conchalis)	kość szczękowa, kość podniebienna
g. sitowy (c. ethmoidale)
g. nosowy (c. nasalis)
g. łzowy przedni (c. lacrimalis ant.)	kość szczękowa
g. łzowy tylny (c. lacrimalis post.)	kość łzowa
kolec (spina) [8]
k. kości klinowej [kątowy] (s. ossis sphenoidalis s. angularis)	kość klinowa
k. bębenkowy [większy i mniejszy] (s. tympanica)	kość skroniowa
k. nadprzewodowy (s. suprameatica)
k. nosowy (s. nasalis)	kość czołowa
k. nosowy przedni (s. nasalis ant.)	kość szczękowa
k. nosowy tylny (s. nasalis post.)	kość podniebienna
k. bródkowy (s. mentalis)	żuchwa
k. bloczkowy (s. trochlearis)	kość czołowa

szczegół	kość do której należy
wyniosłość (eminentia) [2]
w. krzyżowata (e. cruciformis)	kość potyliczna
w. łukowata (e. crcuata)	kość skroniowa
kłykieć (condylus) [1]
k. kości potylicznej (c. occipitalis)	kość potyliczna
języczek (lingula) [2]
j. klinowy (l. sphenoidalis)	kość klinowa
j. żuchwy (l. mandibulae)	żuchwa
dziób (rostrum) [1]
d. klinowy (r. sphenoidale)	kość klinowa
otwór (foramen) [24]
o. wielki (f. magnum)	kość potyliczna
o. okrągły (f. rotundum)	kość klinowa
o. owalny (f. ovale)
o. kolcowy (f. spinosum)
o. sutkowy (f. mastoideum)		kość skroniowa
o. rylcowo-sutkowy (f. stylomastoideum)
o. ciemieniowy (f. parietale)	kość ciemieniowa
o. nadoczodołowy (f. supraorbitale)	kość czołowa
o. ślepy (f. caecum)
o. klinowy przedni i tylny (f. ethmoidalis)		kość sitowa
o. sitowe (foramina cribrosa)
o. podoczodołowy (f. infraorbitale)		kość szczękowa
o. przysieczny (f. incisivum)
o. zębodołowe (f. alveolaria)
o. podniebienne mniejsze (f. palatina minora)	kość podniebienna
o. jarzmowo-twarzowy (f. zygomaticofaciale)	kość jarzmowa
o. jarzmowo-oczodołowy (f. zygomaticoorbitale)
o. jarzmowo-skroniowy (f. zygomaticotemporale)
o. bródkowy (f. mentale)		żuchwa
o. żuchwy (f. mandibulae)
o. szyjny (f. iugulare), o. poszarpany (f. lacerum)
o. klinowo-podniebienny (f. sphenopalatinum)
o. podniebienny większy (f. paltinum maius)

szczegół	kość do której należy
rozwór (hiatus) [4]
r. kanału n. skalistego większego (h. canalis n. petrosi maioris)	kość skroniowa
r. kanału n. skalistego mniejszego (h. canalis n. petrosi minoris)
r. szczękowy (h. maxillaris)	kość szczękowa
r. półksiężycowaty (h. semilumaris)	kość klinowa
otwór (apertura) [6]
o. zewnętrzny wodociągu przedsionka (a. externa aquaeductus vestibuli)	kość skroniowa
o. zewnętrzny kanalika ślimaka (a. externa canaliculi cochleae)
o. bębenkowy struny bębenkowej (a. tympanica chrdae tympani)
o. zatoki czołowej (a. sinus frontalis)	kość czołowa
o. zatoki klinowej (a. sinus sphenoidalis)	kość klinowa
o. gruszkowaty (a. piroformis)
otwór (porus) [2]
o. słuchowy zewnętrzny (p. acusticus ext.)	kość skroniowa
o. słuchowy wewnętrzny (p. acusticus int.)
kanał (canalis) [18]
k. kłykciowy (c. condylaris)	kość skroniowa
k. nerwu podjęzykowego (c. nervi hypoglossi)
k. wzrokowy (c. opticus)		kość potyliczna
k. skrzydłowy (c. pterygoideus)
k. podoczodołowy (c. infraorbitalis)		kość klinowa
k. przysieczny (c. incisivus)
k. zębodołowy (c. alveolaris)
k. żuchwy (c. mandibulae)	żuchwa
k. nosowo-łzowy (c. nasolacrimalis)
k. lemieszowo-pochwowy (c. vomerovaginalis)
k. podniebienno-pochwowy (c. palatovaginalis)

szczegół	kość do której należy
k. tętnicy szyjnej (canalis carotisus)	kość skroniowa
k. nerwu twarzowego (canalis facialis)
kanalik bębenkowy (canaliculus tympanicus)
kanaliki szyjno-bębenkowe (canaliculi caroticotympanici)
kanalik sutkowy (canaliculus mastoideus)
wodociąg przedsionka (aquaeductus vestibuli)
kanalik ślimaka (canaliculus cochleae)
dół (fossa) [10]
d. kłykciowy (f. condylaris)	kość potyliczna
d. przysadki (f. hypophysialis)	kość klinowa
d. skrzydłowy (f. pterygoidea)
d. łódkowaty (f. scaphoidea)
d. podłukowy (f. subarcuata)		kość skroniowa
d. szyjny (f. iugularis)
d. żuchwowy (f. mandibularis)
d. gruczołu łzowego (f. glandulae lacrimalis)	kość czołowa
f. nadkłowy (f. canina)	kość szczękowa
d. dwubrzuścowy (f. digastrica)	żuchwa
dołek (fovea) [4]
d. podjęzykowy (f. sublingualis)	żuchwa
d. podżuchwowy (f. submandibularis)
d. skrzydłowy (f. pterygoidea)
d. bloczkowy (f. trochlearis)	kość czołowa
dołek (fossula) [2]
d. skalisty (f. petrosa)	kość skroniowa
d. gardłowy (f. pharyngea)	kość potyliczna

szczegół	kość do której należy
bruzda (sulcus) [21]
b. zatoki porzecznej (s. sinus transversi)	kość potyliczna
b. zatoki potylicznej (s. sinus occipitalis)
b. zatoki esowatej (s. sinus sigmoidei)	kość potyliczna, kość skroniowa
b. zatoki skalistej górnej (s. sinus petrosi superioris)	kość skroniowa
b. zatoki skalistej dolnej (s. sinus petrosi inferioris)
b. tętnicy potylicznej (s. a. occipitalis)
b. tętnicy skroniowej środkowej (s. a. temporalis mediae)
b. nerwu skalistego większego (s. nervi petrosi maioris)
b. nerwu skalistego mniejszego (s. nervi petrosi minoris)
b. bębenkowa (s. tympanicus)
b. zatoki klinowo-ciemieniowej (s. sinus sphenoparietalis)		kość klinowa
b. skrzyżowania (s. chiasmatis)
b. tętnicy szyjnej (s. caroticus)
b. trąbki słuchowej (s. tubae auditivae)
b. podniebienno-pochwowa (s. palatovaginalis)
b. lemieszowo-pochwowa (s. vomerovaginalis)
b. sitowa (s. ethmoidalis)	kość nosowa
b. podoczodołowa (s. infraorbitalis)	kość szczękowa
b. łzowa (s. lacrimalis)
b. skrzydłowo-podniebienna (s. pterygopalatinus)	kość szczękowa, podniebienna, klinowa
b. żuchwowo-gnykowa (s. mylohyoideus)	żuchwa

szczegół	kość do której należy
szczelina (fissura) [9]
sz. skalisto-bębenkowa (f. petrotympanica)	kość skroniowa
sz. skalisto-łuskowa (f. petrosquamosa)
sz. bębenkowo-sutkowa (f. tympanomastoidea)
sz. bębenkowo-łuskowa (f. tympanosquamosa)
sz. oczodołowa górna (f. orbitalis superior)	kość klinowa
sz. oczodołowa dolna (f. orbitalis inferior)
sz. skalisto-potyliczna (f. petrooccipitalis)
sz. klinowo-skalista (f. sphenopetrosa)
sz. skrzydłowo-szczękowa (f. pterygomaxillaris)
wcięcie (incisura) [8]
w. szyjne (i. iugularis)	kość potyliczna, kość skroniowa
w. skrzydłowe (i. pterygoidea)	kość klinowa
w. sutkowe (i. mastoidea)	kość skroniowa
w. bębenkowe (i. tympanica)
w. sitowe (i. ethmoidalis)	kość czołowa
w. nosowe (i. nasalis)	kość szczękowa
w. klinowo-podniebienne (i. sphenopalatina)	kość podniebienna
w. żuchwy (i. mandibularis)	żuchwa

---