KOŚCI - OSSA
              Człowiek wykonuje ruchy dzięki skurczom mięśni, które poruszają układ dźwigni, utworzonych przez kości. Połączone ze sobą kości tworzą kościec albo szkielet (sceletum). Niektóre części kośćca nie spełniają roli dzwigni, a stanowią ochronę wrażliwych narządów. Np. płaskie kości czaszki tworzą puszkę kostną, ochraniającą mózg. Kości organizmu ludzkiego dzielimy na: A - kości tułowia, B - kości głowy, C - kości kończyny górnej i D - kości kończyny dolnej.
              Osią całego ciała jest kręgosłup - columna vertebralis (5), zbudowany z 33-34 kręgów - vertebrae. Zależnie od położenia rozróżniamy 7 kręgów szyjnych, 12 grzbietowych albo piersiowych, 5 lędźwiowych, 5 krzyżowych i 4-5 guzicznych. Kręgi krzyżowe zrastając się tworzą kość krzyżową - os sacrum (17), zaś guziczne - kość guziczną - os coccygeum. Kręgi szyjne, grzbietowe i lędźwiowe są połączone ze sobą stawami oraz krążkami międzykręgowymi - disci intervertebrales (19), pozwalającymi na dość obszerne ruchy kręgosłupa.
              Oglądając kręgosłup z boku widzimy, że nie stanowi on linii prostej. U płodu i noworodka kręgosłupa jest pałąkowato wygięty ku tyłowi, natomiast u człowieka dorosłego ma szereg wygięć, skierowanych kolejno wypukłością ku przodowi i ku tyłowi. W obrębie kręgosłupa szyjnego tworzy się wypukła ku przodowi krzywizna szyjna - lordosis cervicalis, która wykształca się w pierwszym roku życia, kiedy osesek zaczyna podnosić główkę. Krzywizna piersiowa - kyphosis dorsalis, jest pozostałością wspomnianej krzywizny płodowej kręgosłupa. Skierowana wypukłością ku przodowi krzywizna lędźwiowa - lordosis lumbalis, związana z pionową pozycją ciała, wykształca się w drugim roku życia , kiedy dziecko zaczyna chodzić, Wreszcie krzywizna krzyżowo-guziczna - kyphosis sacrococcygea, wypukła ku tyłowi, istnieje już w życiu płodowym.

              Pierwszy kręg szyjny jest połączony z czaszką. Kręgi grzbietowe tworzą stawy z 12 parami żeber - costae. Siedem par górnych żeber łączy się z mostkiem - sternum, za pomocą chrząstek żebrowych (2). Pary żeber 8-10 łączą się chrząstkami ze sobą i z żebrami siódmymi, tworząć łuki żebrowe - arcus costarum (4). Dwie ostatnie pary żeber nie odchodzą dołuku żebrowego i kończą się wolno w ścianie jamy brzusznej.
              Mostek - sternum, składa się z rękojeści - manubrium sterni (1), trzon mostka, corpus sterni (24), i wyrostka mieczykowego - processus xiphoideus (23). Część grzbietową kręgosłupa, żebra i mostek tworzą klatkę piersiową - thorax (3). Klatka piersiowa posiada węższy otwór górny - apertura thoracis superior (28), przez który wchodzą do jej wnętrza tchawica, przełyk i niektóre żyły i nerwy, wychodzą zaś tętnice, biegnące do głowy i kończyn górnych. Otwór dolny klatki piersiowej - apertura thoracis inferior (20), jest zamknięty przeponą.

             objaśnienia do rysunku I:
1 - rękojeść mostka; 2 - chrząstki żebrowe; 3 klatka piersiowa; 4 - łuk żebrowy; 5 - kręgosłup; 6 - kość miedniczna; 7 - miednica większa; 8 - miednica mniejsza; 9 - spojenie łonowe; 10 - rzepka; 11 - staw skokowo-goleniowy; 12 - staw kolanowy; 13 - staw biodrowy; 14 - staw promieniowo-nadgarstkowy; 15 - kość łokćiowa; 16 - kość promieniowa; 17 - kość krzyżowa; 18 - staw krzyżowo-biodrowy; 19 - krążek międzykręgowy; 20 - otwór dolny klatki piersiowej; 21 - staw łokciowy; 22 - kość ramienna; 23 - wyrostek mieczykowaty; 24 - trzon mostka; 25 - staw ramienny; 26 - łopatka; 27 - obojczyk; 28 - otwór górny klatki piersiowej.

              Kości głowy, ossa capitis, dzielą się na kości czaszki i kości twarzy. Kończyna górna - extremitas superior, dzieli się na obręcz barkową - cingulum extremitatis superioris, i na część wolną kończyny. Ta ostatnia dzieli się na ramie - brachium, przedramię - antebrachium, i rękę - manus.
              Kości obręczy barkowej, do których należy łopatka - scapula (26), i obojczyk - clavicula (27) łączą kończynę dolną z tułowiem. Obojczyk końcem mostkowym tworzy staw z mostkiem, zaś końcem barkowym łączy się z łopatką. Łopatka w kącie bocznym posiada panewkę stawową, która z kością ramienną tworzy staw ramienny - articulatio humeri (25).
              Szkielet ramienia składa się z jednej kości ramiennej - as humeri (22), która swym dolnym końcem łączy się z dwiema kośćmi przedramienia - z kością promieniową - os radii (16) i kością łokciową - os ulnae (15), tworząc staw łokciowy - articulatio cubiti (21). Kości te są połączone ze sobą błoną międzykostną przedramienia - membrana interossea antebrachii. Dolne końce kości przedramienia łączą się z kośćmi ręki, tworząc staw promieniowo-nadgarstkowy - articulatio radiocarpea (14).

KOŚCI Z BOKU
              Kończyna dolna - extremitas inferior, jest połączona z tułowiem za pośrednictwem obręczy biodrowej - cingulum extremitatis inferioris, utworzonej z kości miednicznych połączonych z kością krzyżową stawem biodrowo-krzyżowym - articulatio sacro-iliaca (18). Połączone ze sobą spojeniem łonowym - symphysis pubis (9), kości miedniczne - ossa coxae (6), wraz kością krzyżową i guziczną tworzą silny pierścień kostny, zwany miednicą - pelvis (5). Górna część miednicy nosi nazwę miednicy większej - pelvis major (7), część dolną nazywamy miednicą mniejszą - pelvis minor (8). Miednica połączona z kręgosłupem przenosi ciężar górnej części ciała na kończyny dolne.
              Wolna część kończyny dolnej dzieli się na udo - femur, podudzie - crus i stopę - pes. Udo ma jedną kość udową - os femoris (1), połączoną z miednicą stawem biodrowym - articulatio coxae (13). Dolnym końcem kość udowa łączy się z kością piszczelową - os tibiae (3), tworząc staw kolanowy - articulatio genus, ochroniony od przodu rzepką - patella (4). Poza kością piszczelową podudzie ma kość strzałkową - os fibulae (2), która nie bierze udziału w tworzeniu stawu kolanowego.


             objaśnienia do rysunku II
A - kręgi szyjne; B - kręgi piersiowe; C - kręgi lędźwiowe; D - kręgi krzyżowe; E - kość guziczna; F - krzywizna krzyżowo-guziczna; 1 - kość duowa; 2 - kość strzałkowa; 3 - kość piszczelowa; 4 - rzepka; 5 - miednica.

              Tkanka kostna z której jest zbudowany szkielet, zawdzięcza swe właściwości dwóm różnym składnikom: tzw. chrząstce kostnej - osseinie i solom wapnia. Osseina jest istotą organiczną; nadaje ona kości pewną elastyczność. Jeżeli kość poddamy działaniu kwasu solnego, to części mineralne ulegną rozpuszczeniu. Kość zachowa swe kształty i barwę, natomiast stanie się zupełnie miękka: żebro da się owinąć wokół palca. Kiedy ustanie działanie siły deformującej kość, wraca ona do swego kształtu.
              Kość nabiera twardości i odporności dzięki przesyceniu osseiny solami wapniowymi. Same sole nie dają kości jej właściwych cech. Można się o tym przekonać, usuwając z niej składniki organiczne. W tym celu możemy ją poddać działaniu wysokiej temperatury, dokładnie ją przepalając. Kość zachowa swe kształty, lecz zmieni barwę na szarawą i stanie się zupełnie krucha, dając się z łatwością przełamywać. Zabrakło w niej składnika organicznego, który wiąże sole wapnia, nadając kości spoistość i pewną elastyczność.
              Wzajemny stosunek ilościowy składników kości zmienia się z wiekiem. Zawiązek szkieletu u płodu bywa początkowo łącznotkankowy, a więc zupełnie miękki. Następnie przemienia się on w szkielet chrząstkowy, który stopniowo ulega skostnieniu. W chwili porodu kostnienie nie jest ukończone, dzięki czemu kościec noworodka jest stosunkowo elastyczny.
              Kości czaszki noworodka w wielu miejscach nie są zrośnięte ze sobą. Pozostają między nimi szersze połączenia łącznotkankowe. W miejscach, w których ze sobą łączą się więcej niż dwie kości czaszki, części nie skostniałe tworzą tzw. ciemiączka - fonticuli. Największe ciemiączko leży w przedniej części górnej powierzchni czaszki i nosi nazwę ciemiączka przedniego. Zarasta ono zazwyczaj w drugim roku życia.
              Z biegiem lat ilość składników mineralnych kośćca zwiększa się i szkielet osiąga największą wytrzymałość w wieku 25-40 lat. Po tym czasie kości staja się stopniowo mniej odporne, w starości zaś stają się łamliwe. Człowiek dorosły posiada 206 kości. Waga szkieletu u mężczyzn wynosi średnio 12kg, u kobiet 10kg. Kość jest bardzo wytrzymała zwłaszcza na zgniatanie, zaś nieco mniej na zgięcie. Zewnętrzną warstwę wszystkich kości i części środkowe (trzony) kości długich (jak np. kość ramienna czy udowa) stanowi istota zbita. Natomiast kości innych kształtów, jak np. kręgi, jak również końce kości długich, wewnątrz są zbudowane z istoty gąbczastej, złożonej z beleczek kostnych. W kościach znajdujemy ok. 1,5kg szpiku - medulla ossium, który w jamach szpikowych kości długich ma barwę żółtą z powodu zawartości tłuszczu. W innych kościach i końcach kości długich szpik posiada barwę czerwoną. Szpik czerwony wytwarza czerwone ciałka krwi, jak również ciałka białe posiadające ziarnistości.


KOŚCI GŁOWY - OSSA CAPITIS
              Kości głowy dzielą się na kości czaszki - ossa cranii (I), ochraniające mózgowie i kości twarzy - ossa faciei (II), otaczające początkowy odcinek dróg pokarmowych, jamę ustną i oddechowych, jamę nosową.

             objaśnienia do rysunku III:
I - kości czaszki; II - kości twarzy; 1 - kość ciemieniowa; 2 - skrzydło większe kości klinowej; 3 - szew; 4 - łuska kości skroniowej; 5 - kość skroniowa; 6 - łuk jarzmowy; 7 - kość potyliczna; 8 - kość jarzmowa; 9 - gałąź zuchwy; 10 - trzon żuchwy; 11 - szczęki; 12 - jama nosowa; 13 - kość nosowa; 14 - kość czołowa; 15 - kość sitowa.

              Kości czaszki dzielą się na pokrywy - calvaria, i podstawy czaszki - basis cranii. Kości te otaczają jamę czaszki - cavum cranii. Podstawę czaszki tworzą kości: potyliczna - os occipitale (7), klinowa - os sphenoidale, sitowa - os ethmoidale, czołowa - os frontale (14), i dwie kości skroniowe - ossa temporalia (5). Pokrywę czaszki tworzą: łuska kości potylicznej - squama ossis occipitalis, skrzydła większe kości klinowej - alae majores ossis sphenoidalis (2), łuska kości czołowej - squama ossis frontalis (14), i łuski kości skroniowej - squame ossium temporalium (4). Od góry jamę czaszki zamykają dwie kości ciemieniowe - ossa parietalia (1).
              Kości czaszki poza żuchwą, są ze sobą bardzo silnie połączone tkanką łączną, tworząc szwy - suturae (3). Do największych kości twarzy należą dwie szczęki - maxillae (11), i żuchwa - mandibula (9, 10). Między szczękami mieści się jama nosowa - cavum nasi (12), ograniczona w górnej części przez kości nosowe - ossa nasalia (13), i kość sitową - os ethmoidale (15), której znaczna część mieści się w jamie nosowej. W szczękach osadzone są zęby górne - dentes superiores. Odpowiednio zęby dolne - dentes iferiores osadzone są w żuchwie.
              Szczęki posiadają poziome blaszki kostne, zwane wyrostkami podniebnymi, które zrastają się ze sobą , tworząć podniebienie twarde, czyli kostne. Trzon żuchwy - corpus mandibulae (10), łączy się po bokach z gałęziami żuchwy - rami (9), które tworzą z kośćmi skroniowymi stawy skroniowo-żuchwowe - articulationes temporo-mandibulares. Kość jarzmowa - os zygomaticum (8), zrastając się z kością czołową, skroniową i szczęką, tworzy z każdej strony łuk jarzmowy - arcus zygomaticus (6). W kości czołowej, klinowej, sitowej i szczęce znajdują się przestrzenie, wypełnione powietrzem, zwane zatokami przynosowymi - sinus paranasales. Łaczą się one z jamą nosową i stanowią jej przestrzenie uzupełniające.

KOŚCI RĘKI - OSSA MANUS

              Ręka dzieli się na nadgarstek - carpus (I), środręcze - metacarpus (II), i palce - digiti (III). Szkielet nadgarstka tworzy 8 drobnych kostek, ułożonych w dwa szeregi. W szeregu bliższym leżą: kość łódeczkowata - os scaphoideum (4), kość księżycowata - os lunatum (6), kość trójgraniasta - os triquetrum (7), i kość grochowata - os pisiforme (8). W szeregu dalszym leżą: kość czworoboczna większa - os trapezium (2), kość czworoboczna mniejsza - os trapezoideum (3), kość główkowata - os capitatum (5), i kość haczykowata - os hamatum (9).
              Kość środręcza - ossa metacapri, występujące w liczbie pięciu, łączą się swymi podstawami - bases (I), z kośćmi nadgarstka, zaś głowami - capita (II), z paliczkami - phalanges digitorum (10). Kościec każdego palca składa się z trzech paliczków, jedynie palec I, czyli kciuk - pollex, ma dwa paliczki.

             objaśnienia do rysunku IV:
I - nadgarstek; II - śródręcze; III - palce; 1 - podstawy kości śródręcza; 2 - kości czworoboczna większa; 3 - kość czworoboczna mmniejsza; 4 - kość łódeczkowata; 5 - kość główkowata; 6 - kość księżycowata; 7 - kość trójgraniasta; 8 - kość grochowata; 9 - kość haczykowata; 10 - paliczki; 11 - głowy kości śródręcza.


KOŚCI STOPY - OSSA PEDIS


              W szkielecie stopy odróżniamy: kości stępu - ossa tarsi (I), kości stępu - ossa tarsi (I), kość śródstopia - ossa metacapri (II), i kości palców - phalanges digitorum (III). Do kości stępu należą: kość skokowa - talus (2), kość piętowa - calcaneus (I), kość łódkowata - os naviculare (3), trzy kości klinowate - ossa cuneiformia (4), oraz kość sześcienna - os cubeideum, leżąca na bocznym brzegu stopy. Budowa kości śródstopia jest analogiczna do budowy kości śródręcza. Palec pierwszy, czyli paluch - hallux, ma ma dwa paliczki (5), reszta palców po trzy.
              Kości stopy tworzą łuk, wypukły ku górze, zwany sklepieniem stopy - fornix pedis, dzięki czemu znajdujące się na podeszwie mięśnie, naczynia i nerwy są ochronione przed szkodliwym uciskiem przy staniu i chodzeniu. Obniżenie się sklepienia stopy prowadzi do płaskostopia. Dzięki istnieniu sklepienia stopa opiera się na pięcie, bocznym brzegu stopy, na głowach kości śródstopia i na palcach. Przy obniżeniu sklepienia stopa opiera się również na brzegu przyśrodkowym. W tych przypadkach normalny ślad stopy traci swe wcięcie po stronie przyśrodkowej. Płaskostopie wymaga specjalnych ćwiczeń dla wzmocnienia sklepienia stopy, jak również stosowania wkładek ortopedycznych.

             objaśnienia do rysunku V:
I - kości stępu; II - kość śródstopia; III - kość palców; 1 - kość piętowa; 2 - skokowa; 3 - kość łódkowata; 4 - kości klinowate; 5 - paliczki.

opracowane na podstawie książki dr. med. WITOLDA SYLWANOWICZA - "MAŁY ATLAS ANATOMICZNY"

---