Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana (1901-1914), towarzystwo artystyczne istniejące w latach 1901-1914, skupiające w swoich kręgach malarzy, rzeźbiarzy, architektów oraz etnografów, historyków sztuki i miłośników rzemiosła artystycznego. Należeli do niego: W. Tetmajer, S. Goliński, J. Czajkowski, E. Trojanowski, J. Warchałowski.
Przez jakiś czas także Mehoffer i Wyspiański.
Towarzystwo miało za zadanie rozwój twórczości rodzimej opartej na tradycji i sztuce ludowej, poprzez organizowanie wystaw, konkursów. Wydawało czasopismo Polska Sztuka Stosowana.
Łączyli formy secesyjne z poszukiwaniem form narodowych (styl zakopiański). W działalności Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana (1901-1912), którego współzałożycielem i głównym teoretykiem był Warchałowski, widać dążenie do wprowadzenia w życie idei wiążących się ze sztuką stosowaną. Trzeba podkreślić, że działalność Towarzystwa została zaplanowana na długi czas - miało to być spokojne i wytrwałe dążenie do celu. Warchałowski podjął się zadania przekonania odbiorców do idei sztuki stosowanej za pośrednictwem publikacji w popularnych czasopismach ("Czas", "Tygodnik Ilustrowany"), gdzie tłumaczył założenia ruchu odnowy sztuk, cele i zadania Towarzystwa Polska Sztuka Stosowana. Działalność Towarzystwa, zgodnie ze statutem, miała za zadanie pobudzanie twórczości artystycznej i włączenie do tworzenia sztuki stosowanej rzemieślników, polegała przede wszystkim na organizowaniu konkursów, pokazów i wystaw. Pierwsza, zorganizowana przez Towarzystwo w 1902 roku w Muzeum Narodowym w Krakowie, prezentowała, jeszcze bardzo skromnie, idee sztuki stosowanej. W dziale nazwanym Usiłowania Współczesne zaprezentowano projekty i realizacje w stylu zakopiańskim. Styl stworzony i wypromowany przez Stanisława Ignacego Witkiewicza był pierwszym polskim przykładem działalności w duchu sztuki stosowanej. Witkiewicz, czerpiąc inspiracje i wzory z ludowej sztuki górali zakopiańskich, tworzył realizacje w jednorodnym stylu zastosowanym zarówno w architekturze jak i w urządzaniu wnętrz, a więc w: meblarstwie, tkaninie, ceramice. Jednak styl zakopiański to pierwsze próby, które znalazły zarówno gorących zwolenników, jak i jeszcze gorętszych przeciwników. Natomiast działalność Towarzystwa rozwijała się przez lata, wsparta autorytetem wielu artystów i propagandową działalnością Warchałowskiego, dyskontowała doświadczenia z realizacji konkretnych obiektów, znalazła bardzo udane uwieńczenie.
Wzory dla Towarzystwa płynęły z ruchu Arts & Crafts: działalności Morrisa, Ruskina, odrodzenia nieszablonowej twórczości (twórczość secesyjna).
Artyści związani z PSS są autorami m.in.:
Wnętrza Teatru Starego
Izby Przemysłowo-Handlowej (polichromia Mehoffera)
Towarzystwo Lekarskie w Krakowie (przede wszystkim Wyspiański)
I wystawa odbyła się w Krakowie (styczeń 1902, zabór austriacki). Po 1905 r. (gdy liberalizacja) wystawa mogła pojechać do Warszawy (zabór rosyjski). W 1905 r. w Zachęcie pokazano meble Wyspiańskiego.
Poszukiwania artystów związanych z TPSS szły w różnych kierunkach. To, co początkowo atutem, z czasem uznano za eklektyzm i brak spójnej idei, zbyt wielką rożnorodność.
Karol Tichy i Ludwik Wojtyczko preferowali formy b. zmodernizowane, na ich twórczość duży wpływ miało środowisko wiedeńskie
Salon domu Żeleńskiego, niewygodne meble autorstwa Wyspiańskiego (swobodna interpretacja stylu zakopiańskiego). Sam dom projektował Wojtyczko
Izba handlowo-Przemysłowa, wystrój Mehoffera.
Formy dość eklektyczne. Łączenie różnych rozwiązań, motywów (ludowe, secesja, zakopiańskie) nie zawsze dawało dobry efekt.
Sanatorium dra Kazimierza Dłuskiego w Zakopanem , 1910 r. Wyposażenie bardzo zróżnicowane: Wojciech Briega? Reprezentował styl zakopiański, ale Henryk Uziembło był już bliższy ascetycznej secesji w wydaniu wiedeńskim.
Kawiarnia, wyposażenie w stylu secesyjnym autorstwa Edwarda Trojanowskiego
Karol Tichy interesował się, podobnie jak wielu artystów TPSS, tkactwem i kilimami
Ludwik Wojtyczko zajmował się także wyposażeniem mieszkań prywatnych
Józef Czajkowski - malarz, architekt, grafik
jest autorem apartamentów prezydenta Krakowa z 1907 r.
W 1913 r. odbywa się we Lwowie wystawa kilimów dawnych i współczesnych. W tym samym roku kończone było Muzeum Techniczno-Przemysłowe. Przy nim działała pracownia meblarska i kilimów. J. Czajkowski wykonał dekorację
Czajkowski odrzuca formy historyczne - ciężkie szafy , kredensy
W Krakowie w 1912 r. ma miejsce Wystawa Architektury i Wnętrz w otoczeniu ogrodowym. Istotną rolę odegrało tu Towarzystwo PSS, m.in. Józef Czajkowski. Razem z L. Wojtyczko zaprojektował pawilon główny wpisujący się w nurt poszukiwań dworkowych
Bartłomiejczyk pokazał kilimy i pokój dziecięcy
Karol Tichy wnętrze o bardzo eleganckich formach, wysmakowanych, pozbawionych elementów ludowych.
Edward Trojanowski zaprojektował modernistyczną sypialnię
Franciszek Mączyński pokazał wnętrze, w którym proste formy modernistyczne zastąpiły już te secesyjne
Moment kryzysowy TPSS wiązał się m.in. z konkurencją w postaci Warsztatów Krakowskich, wzorujących się na Warsztatach Wiedeńskich, Deutsce Werkbund… Zarzucano Towarzystwu eklektyzm. Postuluje się powrót do korzei, ludowości, do formy narodowej.
Głownym ideologiem był Wojciech Jastrzębowski, związany z Towarzystwem PSS do 1914 r., następnie z Warsztatami Krakowskimi. TPSS przestaje istnieć w 1914 r., jego członkowie podobnie jak Jastrzębowski w większości przechodzą do WK.
POLSKA SZTUKA ART. DECO W LATACH '20.
przestylizowane elementy ludowe; ostre, dynamiczne formy, częstym motywem trójkąt.
OKRES MIĘDZYWOJENNY
Trwa 18 lat. W 1918 r. odzyskaliśmy niepodległość, ale ustabilizowanie państwa zabrało jeszcze trochę czasu. Ok. 1920-21 coś już zaczyna się tworzyć, leczy się rany wojenne. O odbudowie kraju myślano już w 1916 r. Publikowano wówczas wzory budowli utrzymane wciąż w stylu dworkowym.
lata '20. to kontynuacja form z przeszłości, sprzed wojny, głównie nurt poszukiwań stylu narodowego. W latach 1920-25 triumf form narodowych. Styl dworkowy mocno lansowany przez władze (Os. Oficerskie na Żoliborzu).
Lata'30. projekty mają już zróżnicowany charakter, następuje zmiana. Formy narodowe tracą na znaczeniu. Architektura podlega wpływom europejskiego modernizmu. Jednocześnie istnieją jeszcze tendencje zachowawcze, echa architektury klasycznej.
Jednym z głównym zadań po wojnie budowa własnej armii. Dbano o kadrę oficerską i budowano dla niej mieszkania. W północnej części Wawy powstała luksusowa dzielnica. Działają Tołwiński, Świerczyński, czyli grupa architektów sprzed wojny. Lansują formy o:
Spadzistych dachach, gankach, kolumnowych portykach, czyli cechach dworkowych. Ale są to raczej formy proste, skromne.
Osiedle mieszkaniowe pod Lwowem. Autorem Tadeusz Obmiński. Osiedle dla wojskowych, wielorodzinne, ale styl dworkowy: spadziste dachy, portyki.
Marian Lalewicz preferujący klasycyzm akademicki buduje pod Gdynią koszary marynarki wojennej (chyba o to chodziło Stefanowi?), gdzie także odnaleźć można elementy stylu dworkowego.
Budynki administracyjne, sądy, powiaty, itp. - wszystko to utrzymane w stylu dworkowym. Tendencja ta szczególnie żywa na Kresach, gdzie silna potrzeba zaakcentowania przynależności do Polski.
Dom oficerski w Kodniu, styl dworkowy: dachy, ganki
W 1923 r. Wiesław Lisowski buduje 6-7 domów ośmiorodzinnych przy Kopcińskiego, (kiedyś spokojna okolica)
Buduje się wciąż dwory, pałace. Resztki ziemiaństwa też chcą mieszkań. W tej dziedzinie np. architekt J. Gałązowski.. Mieczkowski buduje w Łaszczynie dwór dla Szczanieckich (Wlkp).
Jan Koszczyc-Witkiewicz - polski architekt i konserwator zabytków. Jan Witkiewicz dążył do stworzenia nowoczesnych koncepcji architektonicznych powiązanych z tradycyjnymi motywami architektury polskiej. Odegrał istotną rolę w architekturze międzywojennej. W Dąbrowie zaprojektował dwór z alkierzami na narożach o cechach barokowych
Wille powstawały na obrzeżach miast, albo tworzyły osiedla miejskie, otoczenie leśnie, itd. Np. Grotniki, Sokolniki. W Wawie najwięcej willi w Milanówku, Konstancinie, itd.
Łódzkie osiedle Skarbowćów na Julianowie
Dawna łaźnia miejska w Kazimierzu nad Wisłą, odbudowana po 1920 r.
Koszczyc Witkiewicz - budynek obecnie hotel z restauracją
Dworzec kolejowy w Gdyni zaprojktował Romuald Miller - łodzianin, architekt miejski w latach 1913-14. Po wojnie wyjechał do Wawy, architekt biura projektowego PKP. Budynek dworca odbiega od standardowych motywów dworskich. Duch narodowy z renesansowymi elementami typu attyka, podcienia. Potem przebudowany w duchu modernistycznym.
W Lublinie kolejny dworzec przypisywany Millerowi
Szkoły
Gimnazjum Batorego w Wawie, aut. Tołwińskiego. Szkoła przy Ul Otwockiej Jakomowicza w Waie
W budownictwie sakralnym także styl swojski, sięganie do elementów rodzimych
Dominacja neobaroku, ale kościół k. Radomia neorenesansowy.
Wiele kościołów zburzono albo padły ofiarą wojny.
Kościół reesansowo-barokowy w Konstancinie aut. Jakimowicza. B. swobodny zestaw
Kościół i klasztor Zmartwychwstańców w Lwowie o formach renesansowych, proj. A. Szyszko-Bohusz.
Kościół w Siedlcach, ciekawsze formy pod wpływem baroku, proj. Zdzisław Mączeński
Stefan Szyller - architekt i konserwator zabytków. Fanatyk form narodowych historycznych szczególnie renesansu i baroku. Neogotycki kościół pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusowego, budowany w latach: 1902-1913,wg projektu Feliksa Nowickiego, trzynawowy z wieżą i sygnaturką. Poważnie uszkodzony w czasie I wojny, odbudowany w latach 1918-1920 z przekształceniem partii fasady wg projektu arch. Stefana Szyllera.
Kościół w Kurowicach chyba neogotyk polski
Ostrowiec Świętokrzyski - barokowe formy
Zajączki barwna, dekoracyjna architektura
Nowy Targ - Panczakiewicz, elementy ceglane i kamienne
Białka Tatrzańska - Franciszek Mączyński -
Kościół w Ujsołach - fundacja Habsburgów, Beskid Żywiecki, Krzyżanowski W.