Polska Sztuka Pod zaborami, Sztuka


Polska. Sztuka. Pod zaborami.

Utrata samodzielnego bytu państw. przyniosła głębokie przemiany w strukturze społ.-polit. kraju i w nar. mentalności, co wpływało także na sztukę, która w różnych okresach, z różnym nasileniem była obarczana ideowymi powinnościami, aby w 2. poł. XIX w. przejąć od poezji romant. posłannictwo podtrzymywania świadomości i jedności nar.; z biegiem czasu w poszczególnych zaborach pogłębiały się różnice w warunkach rozwoju sztuki, dla którego wyraźnymi cezurami stały się wydarzenia polit. (zwł. powstania listopadowe i styczniowe). Jednocześnie, od początku stulecia, wraz ze zmianami mecenatu kształtowały się nowe formy i instytucje życia artyst. (publiczne wystawy i muzea, konkursy, handel dziełami sztuki, krytyka artyst.), rozwijało się (nie bez przeszkód natury adm.-polit.) szkolnictwo artyst., nastąpiła polonizacja środowiska artystów, których nowa pozycja społ. łączyła z krystalizującą się klasą miejskiej inteligencji. W architekturze okres Królestwa Pol. przyniósł początek, opartego na ustawodawstwie, planowania przestrzennego (porządkowanie starych układów miejskich, regularne plany nowych osiedli związanych z rozwojem przemysłu), czemu towarzyszyła tendencja do typizacji form budynków, zwł. urzędowych, ale także kośc. (projekty typowe — Ch.P. Aigner, H. Szpilowski); stołeczna Warszawa otrzymała w tym czasie kompleks reprezentacyjnych gmachów rządowych przy pl. Bankowym (A. Corazzi) oraz monumentalne budynki użyteczności publicznej (pałac Staszica, Teatr Wielki — A. Corazzi). Po 1830 dominujące dotąd formy klasycyst. zaczęły być wypierane przez style hist.: neorenesans i neogotyk, szczególnie popularny w architekturze siedzib wiejskich (zamek w Zagórzanach — F.M. Lanci) i kościołów (przebudowa katedry w Warszawie — A. Idźkowski); klasą arch. wyróżniają się dzieła K.F. Schinkla (Krzeszowice, Antonin) i jego kontynuatorów, działających w zaborze pruskim (A.F. Stüler). W latach 60. i 70. XIX w. pojawiły się: neobarok (pałac w Kozłówce) i tzw. kostium francuski (pałac w Guzowie) oraz inne regionalne odmiany stylowe, dobierane stosownie do przeznaczenia budynku lub życzeń zleceniodawcy. Najbardziej okazałe budowle w duchu historyzmu powstały już u schyłku XIX i na pocz. XX w. (Teatr im. Słowackiego w Krakowie — J. Zawiejski; Politechnika w Warszawie — S. Szyller); hist. i eklektyczne formy służyły nowym funkcjonalnie typom budowli, takim jak: dworce kol. (dworzec Kolei Warsz.-Wiedeńskiej — H. Marconi), banki (Tow. Kredytowe Miejskie w Warszawie — J. Ankiewicz, rozbudowane przez W. Marconiego), biblioteki publiczne (Biblioteka Raczyńskich w Poznaniu), teatry (teatr we Lwowie — Z. Gorgolewski), kamienice czynszowe o zróżnicowanym standardzie, założenia fabryczne łączące zabudowania przem. z pałacem fabrykanta i domami mieszkalnymi robotników (zespół fabryki Scheiblera na Księżym Młynie w Łodzi). W ostatniej tercji wieku koniunktura gosp. sprzyjała gwałtownej urbanizacji (Łódź), czasem hamowanej przez ograniczenia militarno-obronne (wznoszone przez zaborców fortyfikacje w Warszawie, Poznaniu, Krakowie). Szybki rozwój budownictwa miejskiego wspomagały wynalazki techn.: konstrukcje żeliwne i stalowe, elementy prefabrykowane. Nasilające się ok. 1900 tendencje do stworzenia „stylu narodowego” skłoniły architektów do poszukiwania nar. specyfiki, dostrzeganej zwł. w chłopskim budownictwie Podhala (styl zakopiański) i w architekturze dworu pol. (styl dworkowy), oraz do nawiązywania do rodzimych form arch. i ornamentalnych (wystrój arch. mostu Poniatowskiego w Warszawie — S. Szyller); tendencje te splatały się z wpływami architektury i ornamentyki secesyjnej, co jest widoczne zwł. w Krakowie (dom Czynciela — L. Wojtyczko; Stary Teatr — F. Mączyński i F. Stryjeński), który stał się wówczas gł. centrum kult. i artyst. ziem polskich. W malarstwie pierwszych dziesięcioleci XIX w. orientację klasycyst. o fr. proweniencji reprezentował A. Brodowski, romant.-nazareńską W.K. Stattler. Nowe, romant. zainteresowanie przeszłością kraju, jego naturą, zabytkami i folklorem dało początek malarstwu hist. (F. Smuglewicz), sprzyjało też rozwojowi malarstwa rodzimego krajobrazu (Z. Vogel, M. Zaleski) i obserwacji obyczajowej (A. Orłowski, później F. Kostrzewski). Indywidualnością wyraźnie wybijającą się na tle malarstwa 1. poł. stulecia był, za życia niemal nieznany jako malarz, ziemianin i działacz gosp., artystycznie kształcony w Paryżu — P. Michałowski; jego tematycznie różnorodna twórczość (batalistyka hist. i współcz., sceny rodzajowe, studia portretowe, studia koni) dzięki dynamice i dramatyzmowi (Samosierra), niezwykłości w traktowaniu ludzkich fizjonomii (Seńko), mal. mistrzostwu, inspirowanemu sztuką dawnych mistrzów i współcz. fr. romantyków, ma ważne miejsce w historii eur. malarstwa romantycznego. W 2. poł. XIX w. malarstwo zyskało niespotykane przedtem znaczenie dzięki rozkwitowi tematyki nar.-hist.; początkowo sentymentalno-anegdotyczne (J. Simmler) i ilustracyjne (W. Gerson), osiągnęło swoje patetyczne apogeum w wielkich płótnach J. Matejki, będących nie rekonstrukcją wydarzeń, lecz historiozoficzną wizją dziejów Polski, ujętą w sugestywną, pełną ekspresji, widowiskową formę (Kazanie Skargi, Rejtan, Bitwa pod Grunwaldem, Hołd pruski, Sobieski pod Wiedniem). W nar. wyobraźni równie silnie utrwaliły się stworzone przez A. Grottgera rysunkowe cykle odnoszące się do wydarzeń powstania styczniowego (Warszawa IWarszawa II, Polonia, Lithuania); malarstwo portretowe miało świetnego przedstawiciela w H. Rodakowskim; międzynar. uznaniem cieszył się H. Siemiradzki, czynny gł. w Rzymie twórca efektownych, akademickich obrazów z życia antycznej Grecji i Rzymu (Pochodnie Nerona). Osobnym zjawiskiem była działalność malarzy związanych z liczną pol. kolonią artyst. w Monachium, uprawiających malarstwo realist.-naturalistyczne (J. Brandt, J. Chełmoński), wśród których najwybitniejszymi byli bracia M. i A. Gierymscy (ten ostatni przeszedł od naturalizmu do indywidualnie prowadzonych poszukiwań świetlno-koloryst. — Altana). Pleneryzm oraz impresjonist. technikę i kolorystykę przyswajali pol. malarstwu — W. Podkowiński, J. Pankiewicz, L. Wyczółkowski; oscylujące między symbolizmem, ekspresjonizmem i secesyjną dekoracyjnością malarstwo Młodej Polski, mające wielu znakomitych przedstawicieli o wyrazistych osobowościach twórczych (O. Boznańska, K. Krzyżanowski, S. Lentz, F. Ruszczyc, J. Stanisławski, W. Ślewiński, W. Weiss, W. Wojtkiewicz), cechuje równowaga między sztuką podejmującą kwestie nar. (J. Malczewski, S. Wyspiański), a twórczością skupioną na czysto artyst. problematyce epoki modernizmu. W okresie Królestwa Pol. powstały zamówione dla Warszawy 2 dzieła wybitnego duńskiego, działającego w Rzymie, klasycysty B. Thorvaldsena — pomniki M. Kopernika i ks. Józefa Poniatowskiego. W zajmującej skromne miejsce rzeźbie krajowej, gł. portretowej i nagrobnej, długo utrzymywały się konwencje klasycyst. (J. Tatarkiewicz); w 2. poł. XIX w. pojawiło się kilku wybitniejszych twórców (W. Brodzki, A. Kurzawa, P. Weloński) i powstały ważniejsze publiczne realizacje (pomniki: A. Mickiewicza w Krakowie — T. Rygier, w Warszawie — C. Godebski; Władysława II Jagiełły w Krakowie — A. Wiwulski). Secesyjna stylizacja, czasem o osobliwym charakterze (B. Biegas), charakteryzowała też rzeźbę K. Laszczki i W. Szymanowskiego (pomnik F. Chopina w Warszawie); od przełomu wieków datuje się, początkowo symbolistyczno-ekspresjonistyczna, twórczość najwybitniejszego rzeźbiarza pol. 1. poł. XX w. — X. Dunikowskiego. W grafice XIX w. przeważał ilustracyjny drzeworyt i litografia, która wysoką rangę zyskała dopiero w okresie Młodej Polski, gdy uprawiało ją wielu malarzy (L. Wyczółkowski, J. Pankiewicz), także dla użytku typograficznego (S. Wyspiański, E. Okuń). W wyposażeniu wnętrz mieszkalnych 1830-50 rozpowszechnił się styl zw. biedermeier; trwałą renomę zyskała warsz. produkcja meblarska J. Simmlera. Warszawa słynęła też z wyrobów srebrnych i platerowych (K. Malcz, J. Fraget, L. Norblin); w Nieborowie czynna była wytwórnia wysoko cenionych fajansów. Poszukiwanie stylu nar., inspirowanego sztuką lud., dodało znaczenia sztuce użytkowej w okresie Młodej Polski (Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana, Warsztaty Krakowskie).



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
METALURGIA (polska sztuka pradziejowa), darmowy transfer, na ćwiczenia
POLSKA POD ZABORAMI sprawdzian kl 6
Polska Sztuka Oświecenie, Sztuka
Polska Sztuka Druga Rzeczpospolita, Sztuka
Polska sztuka wojenna XV-XVI wiek, Sztuka wojenna w Polsce
Polska myśl pedagogiczna pod zaborami
Polska sztuka wojenna w dobie wczesnopiastowskiej, Sztuka wojenna w Polsce
Towarzystwo Polska Sztuka Stosowana(2)
Polska pod zaborami, Bezpieczeństwo narodowe-MGR
Polska sztuka wojenna X-XV wiek, Sztuka wojenna w Polsce
Polska Sztuka Okres 1944LATA89 i lata 90, Sztuka
1 Polska sztuka
Polska Sztuka Czasy nowożytne, Sztuka
Polska Sztuka Średniowiecze, Sztuka
Książka polska pod zaborami
METALURGIA (polska sztuka pradziejowa), darmowy transfer, na ćwiczenia
Polska sztuka krytyczna lat 90

więcej podobnych podstron