T: Wierzenia starożytnych Greków i Rzymian.

Mit- utwór o stałej warstwie fabularnej przez wieki funkcjonujący w tradycji ustnej, wyraża wierzenia danej społeczności.

Funkcje mitu:

- poznawcza

- światopoglądowa

- religijna

- politeizm- wiara w wielu bogów

Podział mitów:

- mity teogoniczne ( tłumaczą powstanie bogów)

- mity kosmogoniczne (tłumaczą jak powstał świat)

- mity antropogeniczne (tłumaczą powstanie człowieka)

Archetyp- w mitach utrwalone zostały pierwsze wzory ludzkich postaw i zachowań są to archetypy (np. poświęcenie się Prometeusza)

Topos- to stały obraz i motyw literacki, którego źródła odnajdujemy w mitologii (np. Topos Ikara)

Mitologia- zbiór mitów

Demitologizacja- „odzieranie” jakiegoś wydarzenia z niezwykłości nadanie mu charakteru pospolitego.

Mitologizacja- nadanie zwyczajności pierwiastka niezwykłości.

Mit nie jest gatunkiem literackim, ale przyczynił się do ich powstania.

T: Kosmogonia mitologiczna.

Mitologia nie precyzuje czasu powstania świata, nie wymienia chronologicznie elementów, które kolejno powstały. Bogowie mitologiczni są nieśmiertelni ( dzięki ambrozji) mają wiele ludzkich negatywnych cech (np. są złośliwi, okrutni) każdy z nich jest doskonały w jakiejś dziedzinie ma wyeksponowaną konkretną cechę (np. waleczny, silny)

Powstanie człowieka według mitologii:

-stworzył go Prometeusz z gliny wymieszanej ze łzami

-były 4 wieki ludzkości

- człowiek wyszedł bezpośrednio z Ziemi

T: Mitologizmy.

Mitologizmy- związki frazeologiczne pochodzenia mitologicznego.

T: O eposach Homera.

Epos, Epopeja- gatunek epicki wymyślony przez Homera.

Kwestia Homerycka- dotyczy sporu o autorstwo Iliady i Odysei.

Uniwersalne wyznaczniki Eposu:

- bohater zbiorowy

- bohater indywidualny wyłaniający się na tle zbiorowości

- ważny moment przełomowy

Szczegółowe wyznaczniki Eposu Homeryckiego

- akcja rozgrywa się w 2 planach - boskim i ziemskim

- temat zaczerpnięty z mitologii

- obiektywny, wszechwiedzący narrator

- tekst zaczyna się inwokacją

- liczne środki artystyczne w tym porównania homeryckie

- szczegółowość opisu

- pisany heksametrem

T: Porównania homeryckie. Pojedynek Achillesa z Hektorem.

Porównania homeryckie - szczególny rodzaj porównania, w którym element porównujący jest rozbudowany do rozmiarów sceny lub epizodów

Np. „….tak jak orzeł, ptak górski, najszybszy wśród uskrzydlonych, spada lekko z chmur gołębice spłoszoną - Ona wymyka się, pierzcha, lecz orzeł z wrzaskiem straszliwym, z bliska uderza w drapieżnej duszy zdobyczy spragniony - Tak z zaciętością Achilles pędził…”

Porównania zwykłe:

„…Achilles jak orzeł…”

Charakterystyka herosów:

Heros = bohater; to starożytności osoby godne podziwu mimo licznych, z perspektywy współczesnego człowieka okropnych cech.

Rola bogów:

- jeszcze przed pojedynkiem Zeus zadecydował o jego wyniku

- Hektor i Achilles byli wspierani przez poszczególnych bogów

- ten ziemski pojedynek herosów obserwowali nawet w nim uczestniczyli bogowie

Inwokacja Iliady:

Wskazuje na główny temat eposu, czyli gniew Achilla. Utwór zaczyna się zwrotem do bogini (apostrofą).

T: Literackie spotkania wrogów. Pryjam u Achillesa.

Po zbezczeszczeniu zwłok Hektora przez Achillesa do obozu zwycięscy przychodzi król Troi Pryjam i prosi o wydanie zwłok Hektora.

Pryjam:

- „czcigodny, boski” w podeszłym wieku życiowo doświadczony

- pokorny wobec zabójcy syna

- odważny, bo ojcowska miłość pokonuje strach

Argumenty Pryjama:

- Hektor to ostatni waleczny syn

- bo obowiązkiem rodziny jest pochowanie ciała bliskiej osoby

- należy szanować czyjeś odczucia

- należy szanować boskie prawa

- wydając ciało Hektora Achilles otrzyma okup

Achilles:

- „ zaskoczony widokiem Pryjama zaskoczony odwagą króla, uczuciowy, litościwy „

Symboliczna wymowa sceny

- fragment kończy się wspólną biesiadą Achillesa i Pryjama; stół jest elementem łączącym; do stołu siada się z przyjaciółmi a nie z wrogami; przy stole można rozwiązać najbardziej sporne i różniące nas problemy.

T: Opis tarczy Achillesa.

Przy opisie tarczy Achillesa Homer zastosował technikę opisu od ogółu do szczegółu; dotyczy to opisu tarczy w ogóle jak opisu poszczególnych warstw.

Np. Pole szerokie, oracze, pojedyncza osoba, kubek podawany do ręki; żniwiarze, sierpy w rękach, snopy.

T: Teatr antyczny.

Budowa teatru antycznego.

Orchestra- miejsce, na którym występował chór; należeli do niego starsi mężczyźni (starość utożsamiana była z mądrością) Początkowo chór opowiadał treść sztuki, później komentował słowa bohatera.

Skene- budynek będący tłem, dekoracją (stąd dzisiejsza nazwa scena)

Proskenion- odpowiednik dzisiejszej sceny, tam występowali aktorzy

Paraskene- boczne wejścia prowadzące na proskenion pełniły rolę szatni.

Aktor- był nim wyłącznie mężczyzna, dla podwyższenia sylwetki na nogach miał koturny, na twarz zakładał maskę (informowała o charakterze sztuki i roli, którą grał, pełniła rolę nagłośnienia) strój aktora nie charakteryzował roli, wyjątek stanowił kolor purpury zarezerwowany dla władcy.

Pierwszego aktora wprowadził Tespis

Drugiego Ajschylos

Trzeciego Sofokles

Rozwój teatru antycznego - związany był z mitologicznym bogiem Dionizosem ( bóg wina, tańca, zabawy, śpiewu) organizowali na jego cześć:

- Wielkie Dionizja ( w miastach)

- Małe Dionizja ( na prowincji)

Wewnętrzna budowa tragedii antycznej:

- prolog- rozmowa bohaterów zarysowująca ogólna problematykę.

- parodos- pieśń wychodzącego na orchestre chóru.

- (5) epejsodiony- odpowiednik dzisiejszych aktów.

- stasimony - pieśń chóru pomiędzy epejsodnionami

- kosmos- dialog chóru z bohaterem zapowiadającym katastrofę

- exodus- pieśń schodzącego chóru.

Wyznaczniki tragedii antycznej:

-zasada trzech jedności: czasu, miejsca, akcji

-zasada decorum: dotyczy stylu komedia grano stylem niskim a tragedie stylem wysokim

-temat zaczerpnięty z mitologii

-obecność chóru

-obecność wieszcza lub wieszczki

-istnienie kategorii estetycznych

Tragizm ( konflikt tragiczny) to istnienie dwóch równorzędnych racji, z których nie da się wybrać jednej kończy się śmiercią (np. Antygona - Sofoklesa)

Ironia tragiczna to różnica między samoświadomością bohatera a jego rzeczywistą sytuacją, każdy krok przybliża go do tragedii (np. Król Edyp - Sofokles)

-bohaterowie są zdeterminowani przez fatum ( los, przeznaczenie)

-katharsis ( oczyszczenie)

T: „Król Edyp” Sofoklesa - charakterystyka bohaterów.

Informacje o Sofoklesie:

Uchodzi za najwybitniejszego tragika starożytnej Grecji; jest autorem 127 tragedii, z czego do współczesności przetrwało 7; przyczynił się do rozwoju tragedii, rozbudował dialogi i akcje, zwiększył liczbę chórzystów z 12 do 15; wprowadził 3 aktora.

Miejsce akcji tragedii

-pałac w Tebach

Główni bohaterowie:

-Edyp

-Kreon

-Jokasta

Charakterystyka bohaterów:

T: Kruchość ludzkiego życia- „Król Edyp”- Sofoklesa.

Wypowiedź chóru na temat życia ludzkiego-porównanie do życia do „cienia, cienia”

Uniwersalne wnioski na temat ludzkiego życia na podstawie losów Edypa:

1.Bezradność człowieka wobec przeznaczenia

2.Kruchość ludzkiego szczęścia

3.Los jest okrutny - z człowieka szlachetnego uczynił Edypa nieszczęśnikiem

Istota tragizmu Edypa- polega na jego nie wiedzy o prawdziwym pochodzeniu to, że los kieruje człowiekiem i człowiek nie może ominąć to, co jest dla niego zaplanowane.

Kosmmos- ostatnia część tragedii, przedstawia lament Edypa, który mówi o okrucieństwie losu, wyraża ubolewanie na napiętnowanym życiem jego dzieci.

T: Czy poezja może stać się pomnikiem?

Liryka-to jeden z rodzajów literackich; nazwa pochodzi od słowa lira - instrumentu muzycznego przy akompaniamencie, którego wykonywano utwory wierszowane.

T: Czy poezja może stać się pomnikiem? Twórczość Horacego.

Horacy- poeta rzymski I w p.n.e.

-syn wyzwoleńca

-autor: pieśni, listów, ód

-autor skrzydlatych słów

„Carpe diem” - chwytaj dzień

„Nom omnis morias” - nie wszystek umrę

„Dulce et decorum est pro patria movi”- słodko i zaszczytnie jest umrzeć za ojczyznę

Mecenas - bogaty rzymianin, opiekun artystów.

Horacy-, „ O co prosi Apolina”

Podmiot liryczny: poeta do Apolina

nie prosi o bogactwa i dostatek materialny, lecz prosi o:

-dobrą, łagodną starość

-natchnienie poetyckie do końca życia

-trzeźwość umysłu

-zdrowie

-radość życia

Horacy „Exegi monoumentum”

Wybudowałem sobie pomnik trwalszy niż ze spiżu

Podmiot liryczny: poeta

Niskiego pochodzenia, osiągnął nieśmiertelność dzięki swojej poezji, spadkobierca poezji greckiej.

T: Filozofia antyczna.

Filozofia- pochodzi od greckiego słowa philosophia (philo- umiłowanie, sophia- mądrość)

Czas powstania filozofii przypada na V i VI w p.n.e.

Zagadnienia, którymi zajmuje się filozofia:

- kosmogonia (kosmos)

- epistemologia (dotyczy wiedzy)

- ontologia ( odnosi się do natury bytu)

- etyka ( nauka o postępowaniu, zachowaniu)

Wisława Szymborska „ W rzece Heraklita”

- liryka pośrednia

- związki z filozofią Heraklita

- określenie czasu po przez mowe w czasie teraźniejszym

- nawiązuje do biblii

- przeciwieństwa

chaos- uporządkowanie

rywalizacja- miłość

ja - zbiorowość

zło- dobro

-metafora

T: Podstawowe wiadomości o Biblii.

Język:

Grecki, hebrajski, aramejski

Czas powstania Biblii

Od XIII w p.n.e. do 96 r n.e.

Podstawowy podział Biblii

Stary Testament, Nowy Testament

Podstawowe terminy:

- Biblia (księga, zwój papirusów)

- Ewangelia (dobra nowina)

- Testament (przymierze)

- Apokalipsa ( objawienie)

Przekłady Biblii:

- wulgata - przekład św. Hieronima na język łaciński w IV w n.e.; przekład uznano za jedynie obowiązujący w kościele katolickim

-septuaginta- przekład całej Biblii na język grecki

-Biblia królowej Zofii- to pochodzący z XV w przekład fragmentów Biblii na język polski

-Biblia Jakuba Wujka- to najpopularniejszy staropolski przekład Biblii na język polski.

-Biblia Tysiąclecia - 1976 r

Autorzy Biblii:

Było ich wielu m.in. Król Salomon, Król Dawid, Ewangeliści (np. Łukasz, Mateusz)

Gatunki Biblijne:

W dziele występują liczne gatunki literackie np. hymny, pieśni, treny, listy

Podział Biblii ze względu na tematykę:

-księgi historyczne

-księgi mądrościowe

-księgi prorockie

Biblia jest monoteistyczna to znaczy, że wyznaje wiarę w jednego Boga.

T: Biblizmy.

T: Kosmogonia biblijna

Księga rodzaju - powstanie świata

1 dzień -oddzielił światło od ciemności

2 dzień- stworzył niebo

3 dzień- stworzenie: ziemi, morza i roślin zielonych

4 dzień - stworzenie ciał niebieskich, wyodrębnienie dnia od nocy, ustanowienie pór roku i dni

5 dzień - zwierzęta wodne i ptaki

6 dzień - zwierzęta lądowe oraz człowiek, któremu pozwolił panować nad wszelkim stworzeniem

7 dzień - odpoczynek

Symboliczne znaczenie oddzielenia światła od ciemności to wskazanie na dobro i zło.

Bóg stworzył świat ze słowa.

Zestawienie kosmogonii biblijnej i mitologicznej

Różnice między bogiem chrześcijańskim a bogami mitologicznymi

Bóg: nieśmiertelny, miłosierny, wszechmocny, wszechwiedzący, niewidzialny

Bogowie: nieśmiertelni dzięki ambrozji, każdy z nich miał jeden dar, mieli liczne negatywne cechy, byli widoczni dla ludzi.

Cechy stylu biblijnego:

-powtórzenia

- rozpoczynanie zadań od spójników (I, A)

-przewaga zadań złożonych współrzędnie nad podrzędnie złożonymi

-zmiana szyku wyrazu w zdaniu najczęściej orzeczenie pojawia się na początku zdania

T: Kulturotwórcza rola Biblii.

Inspiracje artystów.

Biblijny dekalog stanowi drogowskaz moralnego, postępowania człowieka.

Biblizmy wzbogacają i urozmaicają język.

Biblia jest źródłem wiedzy historycznej i obyczajowej.

T: Biblijny sens cierpienia

Wnioski:

- Bóg doświadcza człowieka by sprawdzić jego wiarę, gdy cierpimy doceniamy utracone rzeczy.

- Bóg nie musi tłumaczyć się człowiekowi ze swoich decyzji niektóre tajemnice zachowuje tylko dla siebie, taki jest sens wiary.

T: Przypowieści biblijne.

Przypowieść (parabola)- to opowiadanie o treści fabularnej mające znaczenie dosłowne i przenośne; to drugie podkreśla uniwersalizm nauki płynący z przypowieści.

Przypowieść o miłosiernym Samarytaninie:

Należy sobie pomagać nie być sobie obojętnym na cudze nieszczęścia (Łk.10.25-37)

Przypowieść o robotnikach w winnicy:

Nie ważne jest, w którym momencie życia człowiek się nawróci Bóg potraktuje go na równi z innym. (Mt. 20. 1-16)

Przypowieść o synu marnotrawnym:

Nie należy niszczyć dorobku cudzej pracy. Należy umieć przyznać się do błędu. Jeśli ktoś nas przeprasza powinniśmy mu wybaczyć. (Łk.15. 11-32)

Przypowieść o siewcy:

(Mt. 13. 1-9, 18-23)

Należy uważać, co się robi i co się mówi, bo nasze słowa i czyny będą procentowały w dobro, ale również w zło.

T: Czytanie obrazu- Hieronim Bosch „Wędrowiec”

Obraz jest ilustracją biblijnej przypowieści o synu marnotrawnym.

Analiza części lewej:

Rozwalająca się karczma pod białym łabędziem, prości ludzie zachowujący się w sposób nie obyczajny, typowe zwierzęta (pies, kury, świnie)

Centralna część obrazu:

Przedstawia tytułowego wędrowca o takim trybie jego życia świadczy kostur, kosz wiklinowy na plecach z łyżką; wygląd wędrowca jest opłakany ( zabrudzona noga, potargane ubranie)

Twarz wędrowca świadczy o ciężkich przejściach wyraża zdumienie; bohater idzie w kierunku strony prawej

Prawa część obrazu:

Porządna furtka, porządnie wyglądająca krowa, w tle widać pola uprawne

Symbolika obrazu:

- strona lewa i prawa (dobro i zło)

-świnie ( brud, nieczystość)

-krowa ( czystość, zwierze ofiarne)

-kocia skórka ( łatwa zdobycz)

- gest ściągniętego nakrycia głowy ( przywitanie lub pożegnanie)

- 3 krotnie występująca sroka ( symbol liczby 3, czarnobiały kolor ptaka jako współistnienie dobra i zła)

Malarz uchwycił moment przemiany syna marnotrawnego, który zaznawszy niedostatku podejmuje decyzje o powrocie do domu.

T: Miłość wpisana w Biblie.

Starożytne pojęcia związane z miłością :

-kultura starożytna : agape odnoszą się do

- Biblia: caritas miłości wzorcowej, idealnej

1 list św. Pawła do Koryntian (hymn o miłości)

Cechy miłości:

-cierpliwa, łaskawa, nie pamięta złego, nigdy nie ustaje.

- tekst wymienia 3 najważniejsze wartości: wiara, nadzieja, miłość;

podkreślając że najważniejsza z nich to miłość

Miłość jest potęgą, która nadaje sens naszemu życiu:

Psalm 130

- psalmy to najbardziej poetycka część Bibli(tłum. je często poeci); jest wielu autorów psalmów (najwięcej napisał król Dawid);

wyróżniamy psalmy : błagalne, dziękczynne, chwalebne, żałobne:

wszystkie psalmy skierowane są do Boga ; psalmy zbudowane są z wersów podzielonych na części : najpierw pojawia się teza, która jest rozwijana lub się jej zaprzecza.

Psalm ma charakter błagalny. Bezpośredni zwrot do Boga. Bóg jest jedyna nadzieją i ostoją człowieka, bo tylko On może przebaczyć nam nasze winy.

Pieśń nad pieśniami
- dominacja miłości zmysłowej

-w warstwie dosłownej to opis fascynacji kochanków

-w warstwie alegorycznej interpretujemy ten tekst, jako miłość między Bogiem i człowiekiem: Bóg i człowiek pozostają w emocjonalnych związkach.

T: Apokalipsa- najbardziej tajemnicza część Biblii.

W Biblii wpisane są różne wizje końca świata najczęściej czytana i tajemnicza jest Apokalipsa św. Jana. Do dzisiaj nie ma jasności do licznych symboli i których mówi św. Jan.

Okrucieństwo dnia końca świata ma przerazić wiernych, wstrząsnąć nimi i skłonić do poprawy, póki jeszcze jest czas,

W literaturze wojennej pojawił się termin „apokalipsa spełniona”, odwołuje się do wydarzeń związanych z okrucieństwem II wojny światowej.

T: Biblia w sztuce.

Obrazy:

Michał Anioł - Fresk w Kaplicy Sykstyńskiej.

Piotr Bruegel - „Wieża Babel”

Rembrandt - „Ofiara Abrahama”

„Mojżesz rozbija Tablice Prawa”

Elsheimer - „Dawid z głową Goliata”

Leonardo da Vinci- „Ostatnia wieczerza”

Michał Anioł- „Pieta” rzeźba

Współczesna kinematografia odwołuje się do motywów biblijnych (najczęściej przedstawiona jest ekranizacja biblijnej apokalipsy) lub przywołuje moralne nauki płynące z przypowieści biblijnej.

---