Radosław Skubiszewski
Kierunek lekarski, III rok, gr. IV
Judazim wobec zjawisk zdrowia, choroby i śmierci
1. Definicja.
Judaizm - najstarsza religia monoteistyczna i jednocześnie narodowa religia Żydów. Jej podstawą jest wiara w jednego Boga Jahwe (osobowego, niepodzielnego, będącego bytem niematerialnym, bezcielesnym i wiecznym), który jest nie tylko Stwórcą świata, ale także jego stałym nadzorcą, opiekunem.. Za założyciela religii judaistycznej uważa się, Mojżesza. Od jego imienia religię nazywa się również mojżeszową bądź „mozaizmem”. Żydzi wierzą w swoje posłannictwo religijne jako jako narodu wybranego przez Boga. Jahwe zawarł z ludem Izraela wieczyste przymierze, obiecując ochronę i pomoc w zamian za podporządkowanie się jego nakazom. Judaizm jest też pierwszą religią abrahamową. Jej wyznawcy znajdują się na całym świecie, obecnie jest ich najwięcej w Stanach Zjednoczonych - 5,6 mln i Izraelu - 4,7 mln. Z judaizmu wywodzi się chrześcijaństwo.
2. Podstawowe założenia judaizmu.
Zasady religii żydowskiej, będące jednocześnie surowo przestrzeganym prawem, zapisane są w księdze - Talmudzie, który jest uzupełnieniem Starego Testamentu. Talmud to komentarz do najświętszej dla żydów Tory, która składa się z pięciu pierwszych ksiąg Biblii (Pięcioksiąg). Talmud składa się z dwóch ksiąg: Miszny i Gemary. Miszna to jeden z podstawowych tekstów rabinicznych, zawierający głównie rozstrzygnięcia halachiczne, czyli prawne normy postępowania oparte na Torze i z niej wyinterpretowane. Gemara to aramejskojęzyczny zbiór rabinicznych komentarzy i objaśnień uzupełniających Misznę, czyli kodeks prawa obyczajowego w judaizmie.
Tradycja żydowska i chrześcijańska widziała w Mojżeszu autora Pięcioksięgu. Stary Testament przypisuje Mojżeszowi autorstwo określonych ustaw czy też Księgi Powtórzonego Prawa.
Tora stanowi samo centrum życia żydowskiego. Na niej opiera się cały system modlitw. Wszelkie poczynania religijnego żyda są uwarunkowane nakazami i zakazami zawartymi w Torze. W synagodze Tora jest czytana na bimie w rytmie rocznym. Torze jest poświęcone specjalne święto, Simchat Tora, podczas którego religijni żydzi tańczą z radości z Torą w ramionach.
Najstarszym zachowanym hebrajskim zwojem Tory jest Zwój 2 przechowywany w bibliotece uniwersyteckiej w Bolonii. Pochodzi on z lat 1155-1255 n.e.
3. Judaizm a zdrowie i choroba.
Zdrowie i życie stanowią najwyższe dobro dla wyznawców religii mojżeszowej - „dla ratowania zdrowia i życia wszystko jest dozwolone z wyjątkiem bałwochwalstwa, rozwiązłości i zabójstwa”. Zgodnie z judaizmem życie ludzkie ma wartość absolutną, jest święte i nietykalne. Życie człowieka ma wartość nieskończoną, ponieważ jest darem Bożym i ponieważ człowiek został stworzony na obraz Boga. Żywy człowiek to żywa Tora, nieustanne objawienie. Według żydów procedury chirurgiczne powinno się przeprowadzać poza świętami religijnymi i szabatem. Jednak uzdrawiać ciało znaczy pozwalać człowiekowi kontynuować głoszenie chwały Pana, służyć Bogu i ludziom. Dlatego łatwo zrozumieć zezwolenie na pracę w szabat w przypadku zagrożenia życia chorego.
Zasady religijne nie zabraniają zażywania leków i transfuzji krwi.
W medycynie żydowskiej lekarz musi bronić życia do ostatniego tchnienia. Taka postawa bierze swój początek w idei mówiącej, że człowiek nie wie wszystkiego i jego werdykt nie jest wyrokiem Boskim. Lekarz, który wydaje bezapelacyjne wyroki, stawia siebie na równi z Bogiem, a deifikacja człowieka to w tradycji żydowskiej największy grzech i najcięższa zbrodnia. Człowiek, który stawia siebie na równi z Bogiem, decyduje o przyszłości, podczas gdy ona zależy tylko od Boga.
Nigdy nie należy tracić nadziei i lekarz musi bronić życia do ostatniego tchnienia.
Ortodoksyjni wyznawcy nie akceptują kontaktu cielesnego (dotyku) z osobami przeciwnej płci w zakresie świadczenia czynności medycznych.
4. Judaizm a odżywianie, diety i używki.
W religii żydowskiej ciało i dusza stanowią jedność. Nieczyste produkty szkodzą zarówno ciału jak i duszy. Problemy cielesne mogą mieć swoje źródło w duchowości i odwrotnie. Wyznawców obowiązują zasady dotyczące pożywienia. Dozwolone jest jedynie żywność koszerna.
Posilanie się powinno zacząć się i zakończyć stosowną modlitwą. Nieczysta żywność obejmuje: mięso zwierząt parzystokopytnych (wielbłądy) lub nieprzeżuwających (świnie), stworzeń wodnych nie posiadających płetw i łusek (kraby, raki, węgorze), owadów (z wyjątkiem niektórych latających, np. szarańczy) i robaków, większości ptaków, a także mleka i jaj pochodzących od takich zwierząt; owoców z drzew mających nie więcej niż trzy lata. Nie wolno jeść mięsa zwierząt, które nie zostały zabite w sposób rytualny (szechita) przez wykwalifikowanego rzezaka (czyli szojcheta), albo które padły i których wnętrzności nie zostały skrupulatnie sprawdzone. Takie przepisy mogą być w pełni spełnione jedynie w małych, zamkniętych społecznościach, gdyż przykładowo: żyd teoretycznie powinien być przy pozyskiwaniu mleka, by upewnić się, że nie zostało do niego dolane mleko zwierzęcia nieczystego. Nie wolno spożywać mięsa razem z mlekiem (ortodoksyjni Żydzi mają zatem dwa komplety garnków, naczyń stołowych, sztućców i zmywarek), a między spożyciem potrawy mięsnej i mlecznej winien minąć stosowny czas. Zabrania się wysiewania na jednym polu dwóch rodzajów ziarna i używania odzieży z dwóch rodzajów włókna.
Żydów obowiązuje ścisły post podczas święta Yom Kippur (jedno z najważniejszych świąt żydowskich o charakterze pokutnym). Bardziej ortodoksyjni żydzi mogą odmówić również przyjmowania leków drogą doustną. Inny sposób podania leku jest dozwolony.
Judaizm tym różni się do innych religii, że zwraca większą uwagę na czyny, niż na wiarę, a więc skupiony jest bardziej na życiu, niż na tym, co czeka człowieka później. Ta koncentracja na życiu powoduje, że ideałem judaizmu jest samokontrola, odpowiedzialność, pełna władza nad własnym postępowaniem, dbanie o zdrowie, a także - i to szczególnie ważne - działanie w sposób uświęcający, czyli nadający cechy wyjątkowości zwyczajnym czynnościom życiowym. Judaizm nie zakazuje używania alkoholu, ale nakazuje jego spożywanie w sposób umiarkowany, bo wino (alkohol) jest darem Boga.
W przeciwieństwie do alkoholu - narkotyki nie spełniają żadnej funkcji religijnej. Ich problem przez stulecia w ogóle nie istniał. Dziś, gdy sytuacja jest inna, a więc gorsza, judaizm ze względów oczywistych, czyli niebezpieczeństw, jakie stwarza używanie narkotyków dla psychicznego i fizycznego zdrowia, jest kategorycznie przeciwny wszelkim substancjom wpływającym na świadomość człowieka, o ile ich używanie nie jest wymagane ze względów leczniczych.
5. Judaizm a antykoncepcja, ciąża i poród.
W religii judaistycznej antykoncepca jest dopuszczalna. Za zabroniona uważają ją ortodoksyjni wyznawcy. Można powiedzieć, że generalnie judaizm jest niechętny stosowaniu antykoncepcji wówczas, gdy powody są czysto egoistyczne i gdy używane są metody inne, niż hormonalne i stosowane przez kobietę (mężczyźnie w zasadzie nie wolno używać środków antykoncepcyjnych, bo nakaz prokreacji dotyczy mężczyzn). Biorąc pod uwagę, że pierwszym przykazaniem Tory jest właśnie nakaz posiadania potomstwa, pogląd na stosowanie środków antykoncepcyjnych będzie inny wobec tych ludzi, którzy już mają dzieci, a inny wobec tych małżeństw, które dopiero rozpoczęły związek.
W sprawie aborcji judaizm zajmuje stanowisko pozbawione skrajności typowych dla współczesnych sporów na ten temat: życie ludzkie jest wartością, ale w konflikcie pomiędzy życiem matki a życiem płodu, życie w pełni ukształtowanego człowieka jest ważniejsze. Embrion i płód nie mają w judaizmie statusu pełnego, ukształtowanego człowieka. Dopiero od momentu narodzin życie dziecka i matki mają tę samą wartość. Halachicznie człowiek jest uznawany za nefesz (osobę) w chwili, gdy głowa noworodka opuści kanały rodne matki. W sytuacji porodu, w którym głowa dziecka nie ukazuje się pierwsza, decyduje fakt ukazania się połowy jego ciała. Aborcja jest więc dopuszczalna, a nawet może być bezwzględnie nakazana, ale jedynie wówczas, gdy życie i zdrowie matki jest poważnie zagrożne. Płód z poronienia traktowany jest jak istota, która żyła i podlega pochowaniu.
Sztuczne zapłodnienie jest dopuszczalne. Podstawę tego stanowią słowa z zaczerpnięte z Talmudu, że dziewica może stać się brzemienna, kąpiąc się w wodzie zawierającą spermę. Znaczna większość rabinów przemawia jednak za kategorycznym zakazem zapłodnienia spermą od innego dawcy niż mąż.
6. Judaizm a transplantacja narządów, tkanek i komórek.
W judaizmie istnieje ogólna zasada szacunku dla ciała zmarłego, w tym zasada nieuszkadzania, nieranienia zwłok (niwul hamet). Ponieważ pobranie organu z ciała zmarłego człowieka jest formą uszkadzania zwłok, istniała początkowo silna opozycja wobec transplantacji tego typu. Jednak zdecydowana większość autorytetów jest obecnie przeciwnego zdania argumentując, że jeżeli celem transplantacji ma być ratowanie życia (pikuach nefesz), to - w zgodzie z fundamentalną zasadą Tory - taki zabieg jest właściwy i słuszny.
Zmarły, od którego chce się uzyskać przeszczep, musiał za życia wyrazić zgodę na taki zabieg. Niedopuszczalne jest również pobieranie narządów i tkanek, jeśli miałoby to przynieść dochód innym, zdeformować ciało zmarłego bądź uniemożliwić pochowanie.
7. Judaizm a śmierć i umieranie.
Osoba na łożu śmierci powinna wyznać swoje grzechy. Dokuczanie takiej osobie, denerwowanie jej uważane jest za równe z morderstwem. Istnieje obowiązek czuwania przy konającym. Po śmierci wodę w tym pokoju wylewa się jako skażoną przez anioła śmierci. Pogrzebem (tahara) zajmuje się bractwo zwane chewra kadisza. Zmarły powinien spocząć na cmentarzu żydowskim w jak najkrótszym czasie, a ekshumacja jest zabroniona. Krewni zmarłego mają obowiązek obchodzenia żałoby, stopniowo łagodzonej. Przez pierwsze 7 dni żałobnik nie może golić się, myć się, opuszczać domu, pracować, studiować Tory i słuchać muzyki; następnie przez pewien czas nie powinien jeść mięsa, pić wina ani zakładać nowej odzieży. Kadisz jest modlitwą aramejską, która nie jest modlitwą za zmarłych, jak się błędnie sądzi, ale prośbą o pokój i dobre życie.
Badania pośmiertne są przeciwwskazane, chyba że istnieje taka konieczność z przyczyn prawnych bądź medycznych. Konieczna jest zgoda rodziny na przeprowadzenie badań pośmiertnych. Jeśli rodzina będzie chciała przeprowadzenia sekcji na własne żądanie, musi w niej uczestniczyć rabin. Lekarz przeprowadzający sekcję musi obchodzić się z ciałem zmarłego z szacunkiem, np. nie palić, nie rozmawiać o innych sprawach. Po przeprowadzonej procedurze ciało zmarłego i wszystkie jego części muszą zostać przekazane rodzinie, a by ta mogła dokonać pogrzebu.
Po śmierci rodzina dokonuje rytualnej toalety ciała zmarłego. Zmarły nie może zostać pozostawiony bez opieki aż do pogrzebu.
Aktywna eutanazja jest absolutnie zakazana przez żydowskie prawo religijne. Traktat Semachot mówi, że goses (umierający) jest uważany za człowieka żyjącego w każdym z możliwych sensów. Rabi Meir, w komentarzu do Miszny (Szabat 23:5), naucza: "Umierający może być porównany do słabego płomyka ognia. Gdy tylko ktoś go dotknie, płomyk zgaśnie. Tak więc, ktokolwiek zamyka oczy umierającego człowieka, uważany jest za tego, kto odebrał mu życie". Dopuszcza „eutanazję pasywną” jednak w szczególnych sytuacjach.
Pierwsza zasada polega to na tym, że niezależnie od prognozy medycznej, nawet jeżeli nie ma najmniejszych szans na wyleczenie i niezależnie od stanu, w którym znajduje się chory, nie wolno skrócić mu z premedytacją życia, czyniąc w stosunku do chorego cokolwiek, co przyspieszy śmierć.
Natomiast inaczej wygląda sytuacja wówczas, gdy śmiertelnie chory pacjent doznaje cierpień, a jednocześnie jego życie jest podtrzymywane wyłącznie dzięki sztucznej interwencji, np. przy pomocy urządzeń umożliwiających np. oddychanie lub pracę serca. Wówczas przedłużanie umierania jest nieetyczne. Nie jest to pogląd, z którym zgadzają się absolutnie wszystkie autorytety, ale znaczniejsza ich część.
Inaczej mówiąc: istnieje ogólna zgoda, że nigdy nie można stosować żadnych metod skrócenia życia, ale jednocześnie nie ma bezwzględnego nakazu „powstrzymywania duszy przed opuszczeniem ciała”, czyli stosowania metod przedłużania życia.
Bibliografia:
„Człowiek i jego zdrowie w holistycznym modelu medycyny” Homenda K., Grygorowicz E., Lesińska-Sawicka M., Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku 2007
http://www.the614thcs.com/judaizm.phtml
http://www.wikipedia.pl
http://etyka.doktorzy.pl/guigui.htm