R o m a n t y z m

Pytania

1. Granice czasowe, wyjažnienie nazwy epoki, sytuacja poli-

tyczna kraju.

2. Typy bohater˘w romanycznych (literatura europejska).

3. Biografia Adama Mickiewicza z podzia'em na 3 okresy jego

§ycia - utwory, okres, gdzie przebywa'.

4. Ludowy i romantyczny charakter "Ballad" i "Dziad˘w II".

5. Koncepcja bohatera w "Konradzie Wallenrodzie" (na czym

polega wielkožŤ i tragizm).

6. Co to jest "walenrodyzm"? Budowa powiežci poetyckiej w

odniesieniu do "Giaura".

7. Ocena postawy spo'ecze¤stwa polskiego w III cz. "Dzia-

d˘w".

8. Koncepcja bohatera III cz. Dziad˘w, dlaczego ponosi kl`-

sk`. Co to jest prometeizm?

9. Wizja przysz'ych los˘w Polski w "Widzeniu Ksi`dza Pio-

tra". Co to jest mesjanizm?

10. Budowa dramatu romantycznego. Synkretyzm. Symultanizm.

11. T'o historyczne "Pana Tadeusza" - akcja wsp˘'czesna i

retrospekcja.

12. Dzieje Jacka Soplicy. UzasadniŤ, §e jest on nowym typem

bohatera romantycznego.

13. S†d nad w'asn† tw˘rczožci† i Polakami w "Grobie Agamem-

nona".

14. "Kordian" i "Gr˘b Agamemnona" S'owackiego jako g'os w

dyskusji na temat przyczyn kl`ski powstania listopadowego.

15. Kordian jako marzyciel i spiskowiec.

16. Budowa i cechy poematu dygresyjnego w oparciu o "Benio-

wskiego".

17. Historiozofia dziej˘w w "Nie-Boskiej komedii".

18. Wizja rewolucji w "Nie-Boskiej komedii".

19. Koncepcja patriotyzmu w uj`ciu romatyk˘w (Mickiewicz,

S'owacki, Norwid).

20. Koncepcja poety i poezji w utworach romantycznych.

21. Gatunki charakterystyczne.

22. Program ideowy i artystyczny romantyk˘w.

23. Jakie wartožci ideowe i artystyczne dzie' Norwida zde-

cydowa'y o ich trwa'ym miejscu w literaturze polskiej.

Odpowiedzi

Ad.1. Romantyzm to okres w dziejach kultury i literatury

europejskiej prze'omu XVIII i XIX w. Romantyzm powsta' na fali eu-

ropoejskich ruch˘w wolnožciowych, kt˘re nawi†zywa'y do idea'˘w

Wielkiej Rewolucji Francuskiej. W Anglii romantyzm towarzyszy' ru-

chowi czartyst˘w, w Rosji powstaniu dekabryst˘w, w Polsce powsta-

niu listopadowemu.

Nazwa romantyzm pojawi'a si` w I po' XIX w. i utworzona zo-

sta'a od wczežniej ju§ u§ywanego przymiotnika romantyczny, ozna-

czaj†cego což niepodobnego do rzeczywistožci, niezwykle pi`knego,

oddzia'ywuj†cego na uczucie, podniecaj†cego wyobra¦ni`, což fanta-

stycznego. Romantyk to marzyciel i idealista, cz'owiek uczuciowy.

Cechy charakterystyczne romantyzmu:

- stawianie uczucia ponad rozum jako najbardziej zbli§aj†ce

cz'owieka do poznania tajemnic §ycia;

- wiara w mo§liwožŤ kontaktu ze žwiatem pozazmys'owym;

- wprowadzenie do literatury w†tk˘w bažniowych, fantastycz-

nych, legend, poda¤;

- tajemniczožŤ;

- wprowadzenie w†tk˘w i motyw˘w historycznych, szczeg˘lnie

žredniowiecznych;

- zainteresowanie si` tematyk† wschodu, tzw. orientalizm;

- odrzucenie zasad i regu' poetyki klasycznej kr`puj†cych

rozw˘j jednostki;

- d†§enie do indywidualizmu.

Ad.2. Typy bohater˘w romantycznych:

- bohater bajroniczny - uosabia romantyczne konflikty mora-

lne i nami`tnožci; tw˘rca: Jerzy Gordon Byron; typ ten widoczny w

"Giaurze"; g'˘wny bohater mžci si` na mordercy kobiety, kt˘r† ko-

cha' i p˘¦niej dr`cz† go wyrzuty sumienia, chroni si` on przed

znienawidzonym žwiatem do klasztoru; bohater typu bajronicznego to

cz'owiek o nieprzeci`tnej indywidualnožci, sk'˘cony ze žwiatem i

ze spo'ecze¤stwem, w kt˘rym przysz'o mu §yŤ, prze§ywaj†cy nie-

szcz`žliw† mi'ožŤ, prowadz†c† do tragicznych skutk˘w;

- bohater werterowski - uto§samiany z biern† rezygnacj†,

nostalgi†, apatyczn† ucieczk† w žwiat wewn`trzny, a§ do spokojnie

zaplanowanych decyzji samob˘jczych; tw˘rca: Goethe (Cierpienia

m'odego Wertera); bohater werterowski to ten, kt˘ry nie umia' zna-

le¦Ť sensu §ycia, ucieka od wsp˘'czesnožci w žwiat marze¤ i wspom-

nie¤;

- bohater renejski - francuska odmiana choroby wieku; Rous-

seau, Musset "Spowied¦ dzieci`cia wieku", Hugo "N`dznicy"

- bohater rosyjski - bohater zniech`cony do §ycia, przygn`-

biony, nie umiej†cy znale¦Ť celu i sensu §ycia - rosyjska odmiana

choroby wieku; tw˘rcy: Puszkin "Eugeniusz Oniegin", "Borys Godu-

now", Micha' Lermontow.

Ad.3. A d a m M i c k i e w i c z . Urodzi' si` 24 grud-

nia 1798 roku w Zaosiu ko'o Nowogr˘dka, a w roku 1801 rodzina Mic-

kiewicz˘w przeniows'a si` do Nowogr˘dka, gdzie w latach 1807-1815

poeta ucz`szcza' do szko'y prowadzonej przez dominikan˘w. W latach

1815-19 Mickiewicz studiuje na wydziale filologicznym Uniwersytetu

Wile¤skiego, pod kierunkiem takich znakomitych profesor˘w jak Joa-

chim Lelewel, czy J`drzej ˜niadecki. W czasie studi˘w poeta nale-

§a' do Towarzystwa Filomat˘w (mi'ožnik˘w nauki). Towarzystwo Filo-

mat˘w by'o organizacj† tajn†, skupiaj†c† nieliczne grono student˘w

starszych rocznik˘w. Powstawa'y przy tym towarzystwie inne oraga-

nizacje m'odzie§owe, jak np. Zwi†zek Przyjaci˘'. Patriotyzm mani-

festowali bardzo ostro§nie, gdy§ zdawano sobie spraw` z niebezpie-

cze¤stwa w razie wykrycia organizacji.

W 1820 roku powsta'o tajne Towarzystwo Filaret˘w za'o§one

przez Tomasza Zana. By'o bardziej radykalne w sprawach przejawia-

nia patriotyzmu. Wysuwali na czo'o has'o niepodleg'ožci. Mickie-

wicz przeszed' na stron` filaret˘w. W tym okresie napisa' dwa wie-

rsze programowe "Oda do m'odožci", "Piež¤ filaret˘w", w kt˘rych

wy'aniaj† si` žlady ideologii ožwieceniowej w has'ach og˘lnego

braterstwa ludzi, w postulacie s'u§by jednostki spo'ecze¤stwu, je-

szcze forma tego utworu jest zgodna z ustaleniami poetyki klasycz-

nej (nier˘wny wiersz dla oddania faluj†cych gwa'townych uczuŤ, mo-

tywy mitologiczne, przemyžlana kompozycja oparta na r˘wnoleg'ožci

dw˘ch w†tk˘w trežciowych: m'odožci i starožci), ale s† ju§ has'a

zupe'nie nowe, zgodne z romantycznym pogl†dem na žwiat (si`ganie,

gdzie wzrok nie si`ga, 'amanie, czego rozum nie z'amie, poj`cie

žwiata ducha ...). Nowe jest r˘wnie§ obrazowanie poetyckie (u§ywa-

nie obraz˘w przeczacych zasadzie klasycznego dobrego gustu, jak

np. "p'az w skorupie", "wody trupie").

W 1819 roku Mickiewicz musia' obj†Ť stanowisko nauczyciela

w szkole kowie¤skiej. Nie anga§owa' si` wtedy w prac`, kt˘ra go

nudzi'a. W tym okresie zmar'a mu matka oraz wysz'a za m†§ jego

ukochana - sta'o si` to pocz†tkiem dramatu Mickiewicza, kt˘rego

žlady znajd† mocny wyraz w tw˘rczožci poetyckiej.

W 1822 roku wydaje "Ballady i romanse". W tym samym tomiku

poetyckim znajduje si` rozprawa "O poezji romantycznej". Rok uka-

zania si` tego tomiku uznany zosta' za moment "prze'omu romantycz-

nego" w Polsce i za pocz†tek polskiego romantyzmu.

W balladach mo§na dostrzec trzy podstawowe sk'adniki roman-

tyzmu: ludowožŤ, natur` i histori`.

Kolejnym tomikiem by'a "Gra§yna".

Drug† pozycj† obok "Gra§yny" w omawianym tomiku s† "Dziady"

cz. II i IV, nazywane inaczej "Dziadami" wile¤sko-kowie¤skimi. Ta

cz`žŤ "Dzid˘w" powsta'a w okresie pobytu Mickiewicza w Kownie. Ko-

responduje wtedy z filomatami, kt˘rzy go nie rozumiej†.

W "Dziadach" wyr˘§niŤ mo§na dwie warstwy trežciowe: przed-

miotow†, tj. opis obrz`du dziad˘w (ta warstwa g˘ruje w II cz`žci)

i podmiotow†, na kt˘r† sk'ada si` obraz cierpie¤ Gustawa, z wyra-

¦nymi aluzjami do prze§yŤ samego Mickiewicza (g'˘wnie w cz`žci

IV). Utw˘r zwi†zany jest bardzo mocno z prze§yciami poety w Kownie

(žmierŤ matki).

W cz. II Mickiewicz przedstawia staropoga¤ski obrz`d dzia-

d˘w.

W 1823 roku w'adze policyjne trafi'y na žlad tajnych orga-

nizacji m'odzie§owych, dzia'aj†cych nie tylko w Wilnie, ale tak§e

w innych miastach Litwy. Miejsce ksi`cia Adama Czartoryskiego (ku-

ratora okr`gu szkolnego) zaj†' senator Nowosilcow, znany z wrogož-

ci do Polak˘w. Po patriotycznych wyst†pieniach 3 majowych na uni-

wersytecie uwi`ziono Mickiewicza, a nast`pnie zes'ano go do Peter-

sburga, gdzie nawi†za' kontakt z rewolucyjnym ko'em poet˘w rosyjs-

kich, p˘¦niejszych uczestnik˘w powstania dekabryst˘w. Wkr˘tce zos-

ta' zmuszony do opuszczenia stolicy i zes'ano go do Odessy. Uda'o

mu si` wejžŤ do elitarnych k˘' towarzyskich, gdzie rozrywany by'

przez kobiety. W mi`dzyczasie Mickiewicz odby' wypraw` na Krym,

rezultatem kt˘rej by'y Sonety Krymskie wydane w 1826 roku w Mosk-

wie. W tomiku (pt. "Sonety") znajdowa'y si` r˘wnie§ sonety zwi†za-

ne z §yciem w Odessie.

"Sonety krymskie" s† wyrazem zainteresowa¤ romantycznych

Wschodem szerz†cych si` wžr˘d student˘w Uniwersytetu Wile¤skiego.

Mickiewicz podczas pobytu w Petersburgu interesowa' si` w spos˘b

amatorski Wschodem (literatura, j`zyk, historia). Wielk† rol` od-

grywaj† opisy przyrody i wysuwaj† si` one na plan pierwszy. Pod-

miotem lirycznym jest tu nowy typ bohatera, uosobiony w postaci

Pielgrzyma. Poddany on jest §yciu natury i jej §ywio'˘w. Natura

przyt'acza Pielgrzyma swym ogromem.

W ko¤cu 1825 roku Mickiewicz opužci' Odess` (by' zmuszony)

i wybra' Moskw`, gdzie mia' ju§ zapewnion† posad` w kancelarii ge-

nera'-gubernatora. Przyby' do Moskwy w dwa dni po wybuchu powsta-

nia dekabryst˘w w Petersburgu. Kl`sk` przyjaci˘' rewolucjonist˘w

prze§y' bardzo g'`boko ("Do przyjaci˘' Moskali"). Kl`ska ta prze-

kona'a poet` o sile caratu co znalaz'o odbicie w "Konradzie Walle-

nrodzie".

"Konrad Wallenrod" ukaza' si` w roku 1828 po wielu k'opo-

tach z cenzur†. Patrz punkt 5.

Po opublikowaniu tego utworu dla Mickiewicza grunt zacz†'

paliŤ si` pod nogami i tylko sprawna pomoc przyjaci˘' pozwoli'a mu

na ucieczk` z Rosji na zach˘d Europy.

Po wyje¦dzie z Rosji Mickiewicz uda' si` do Niemiec, gdzie

w Berlinie powita'a go liczna kolonia polska. Nast`pnie zwiedzi'

Drezno, Prag` czesk†, odwiedzi' Goethego (otrzyma' od niego auto-

graf i g`sie pi˘ro), Weimar, W'ochy (przez Alpy).

Pobyt we W'oszech by' dla Mickiewicza okresem wzgl`dnego

spokoju, a nawet radožci. Podobnie jak na Krymie m˘g' si` zachwy-

caŤ pi`knymi widokami natury, m˘g' zwiedzaŤ zabytki antyczne i

žredniowieczne, co dla romantyka by'o spraw† wyj†tkowo poci†gaj†c†

ze wzgl`du na zainteresowania histori†. Mia' przy tym bliskie ko'o

przyjaci˘' i znajomych, kt˘rzy wprowadzili go w kr`gi §ycia towa-

rzyskiego.

W grudniu 1830 roku dosz'a do poety wiadomožŤ o wybuchu po-

wstania listopadowego w Polsce, kt˘r† Mickiewicz bardzo prze§y'. W

ko¤cu grudnia by' zdecydowany wyjechaŤ do Polski by wzi†Ť udzia' w

powstaniu, jednak wypadki w Bolonii w lutym 1831 roku pokrzy§owa'y

te plany. Wyjecha' z Rzymu w kwietniu 1831 roku i przez Szwajcari`

uda' si` do Pary§a, sk†d planowa' wyjazd do kraju. Ostatecznie nie

dosta' si` do Kr˘lestwa, a po kl`sce powstania uda' si` do Drezna.

Spotykaj†c emigrant˘w popowstaniowych, szczeg˘lnie oficer˘w napi-

sa' wiele wierszy o powstaniu, m.in. "Redut` Ordona", na podstawie

opowiada¤ Stefana Graczy¤skiego, adiutanta genera'a Jana Nepomuce-

na Umi¤skiego.

Ad.4. Do "Ballad i romans˘w" nale§† m.in.: "RomantycznožŤ",

"˜wite¦", "˜witezianka".

W balladach mo§na dostrzec trzy podstawowe sk'adniki roman-

tyzmu: ludowožŤ, natur` i histori`.

LudowožŤ. śatwo wyr˘§niŤ w balladach pewne typowe dla wie-

rze¤ i bažni ludowych motywy, jak np. wiara w istnienie boginek

wodnych, zatopione w jeziorach miasta, pojawienie si` duch˘w zmar-

'ych itp. Lud, u Mickiewicza, wypowiada tak wa§ne prawdy o žwiecie

i§ uznaŤ je musi sam autor (RomantycznožŤ), prawdy te g˘ruj† tak§e

nad naukowymi prawdami Starca z tej§e ballady. Prawdy te dotycz†

m.in. natury, przez kt˘r† rozumieŤ musimy z jednej strony zwykle

poj`t† przyrod`, z drugiej istot` žwiata, tj. prawa nim rz†dz†ce,

losy ludzi itp.

Du§e znaczenie w Balladach i romansach ma przyroda. Tajem-

nicze jezioro, na dnie kt˘rego znajduj† si` ruiny zatopionego mia-

sta, gro¦ne kwiaty rosn†ce na brzegu jeziora, ich rola w karze

udzielonej ruskim §o'nierzom, tajemnicza postaŤ dziewczyny-žwite-

¦ianki, ponury las, przez kt˘ry zbrodnicza Pani biegnie do Pustel-

nika, s'ysz†c z'owr˘§bne krakanie wron i hukanie puchaczy, wszyst-

ko to na tle ciemnej, wietrznej nocy - oto wa§niejsze motywy przy-

rody, gro¦nej, budz†cej przestrach, zharmonizowanej z niesamowity-

mi wydarzeniami.

˜wiat w balladach jest tak samo gro¦ny i budz†cy strach jak

te wymienione szczeg˘'y przyrody. Jest to niepoj`ty dla zwyk'ego

žmiertelnika uk'ad si' rz†dz†cych na ziemi i biegiem historii, a

tak§e losami ka§dej jednostki. Cz'owiek mo§e tylko biernie podda-

waŤ si` skutkom dzia'ania si' natury, nie maj†c §adnego wp'ywu na

nie. Natura ta w'ada za požrednictwem tajemniczych duch˘w, rusa-

'ek, reprezentuj†cych moce nadziemskie pustelnik˘w itp. Duchy s†

z'e, mžciwe, niekiedy po prostu z'ožliwe.

Jedn† z wielkich prawd ukazanych w balladach, jest przeko-

nanie o nieuniknionym charakterze kary za pope'nione winy.

"Dziady II". Podobnie jak w balladach odnajdujemy elementy

ludowe (czyli romantyczne):

- ingerencja si' nadprzyrodzonych;

- postacie i zdarzenia "cudowne";

- ludowe widzenie žwiata;

- wiara, §e z'o zostanie zawsze ukarane, a dobro wynagro-

dzone.

Ad.5. Kl`ska powstania dekabryst˘w užwiadomi'a poecie pot`-

g` carskiej Rosji i b'`dn† ideologi` szlacheckich rewolucjonist˘w,

kt˘rzy pot`g` t` pragn`li z'amaŤ w samotnej, bo oderwanej od mas

ludowych walce (rewolucjonizm szlachecki).

Utw˘r sw˘j Mickiewicz poprzedzi' mottem z w'oskiego pisarza

politycznego, z okresu odrodzenia "Musicie bowiem wiedzieŤ, §e s†

dwa rodzaje walki... trzeba byŤ lisem... i lwem". Dzia'acze stawa-

li przed problemem natury etycznej: czy walka "lisia" da si` pogo-

dziŤ z obowi†zuj†cym normami etyki? Polscy spiskowcy musieli nie

tylko dzia'aŤ podst`pem i k'amstwem, ale tak§e z'amaŤ przysi`g`

sk'adan† na wiernožŤ carowi, kt˘ry by' koronowanym kr˘lem Polski.

Konrad jest cz'owiekiem honoru, jako rycerz žredniowieczny

ma silnie rozwini`te poczucie etyki, dlatego koniecznožŤ wejžcia

na drog` "lisa" wywo'uje w nim ostre rozterki. Wyrazem ich jest

uchylanie si` od decyzji, zwlekanie, by jak najbardziej oddaliŤ

moment z'amania norm etycznych. Zapomnienia Konrad szuka w alkoho-

lu. Požwi`ciwszy ca'† swoj† m'odožŤ, szcz`žcie w'asne i ukochanej

kobiety, Konrad osi†ga wreszcie cel: Zakon le§y dzi`ki niemu w

gruzach, Litwa zosta'a uratowana. Ale jako cz'owiek Konrad prze-

grywa. Po osi†gni`ciu celu nie ma ju§ po co §yŤ i dlatego samob˘j-

cza jego žmierŤ jest jedynym wyjžciem. Odebra' sobie Wallenrod §y-

cie nie ze strachu przed s†dem kapturowym Krzy§ak˘w, ale na skutek

žwiadomožci kl`ski w'asnego §ycia. Ci`§ar pope'nionej zdrady nie

pozwoli mu ju§ wr˘ciŤ do normalnego §ycia, do czego namawia go Al-

dona - to jest tragizm Konrada.

Przyczyny tragizmu Konrada Wallenroda:

- porwany w dzieci¤stwie przez Krzy§ak˘w;

- konflikt mi`dzy obowi†zkiem wobec ojczyzny, a mi'ožci† do

kobiety;

- konflikt mi`dzy etyk† rycersk†, a obranym sposobem walki

(szpiegostwo)

Ad.6. wallenrodyzm - postawa bohatera, kt˘ry pod pozorami

wiernej s'u§by knuje okrutn† zemst` na znienawidzonym wrogu, cho-

cia§ ta zdradliwa metoda walki wywo'uje u niego g'`boki konflikt

wewn`trzny. Bohater tego typu požwi`ca szcz`žcie osobiste dla dob-

ra ojczyzny, jest §arliwym patriot†, ale jednoczežnie bohaterem

prawdziwie tragicznym.

Cechy powiežci poetyckiej: (na podst. Giaura)

Fabu'a - lu¦na, epizodyczna, pe'na niedom˘wie¤ i zagadkowo-

žci;

Narrator - subiektywny, jawnie komentuj†cy postaw` bohate-

ra, zwraca si` wprost do czytelnika, jest cz`sto mask† ukrywaj†c†

osob` tw˘rcy;

Czas - zak'˘cenie chronologii wydarze¤

Forma - otwarta (pe'na niedom˘wie¤, niejasnožci)

J`zyk - g˘rnolotny, patetyczny, wyrazy orientalne

Bohater - ma tajemnicz† biografi`; sk'˘cony ze žwiatem,

prze§ywaj†cy przemian` duchow†;

Ad.7. Ocena postawy spo'ecze¤stwa polskiego w "Dziady" cz.

III:

- scena wi`zienna I - w scenie wi`ziennej mamy przegl†d r˘-

§nych odczuŤ i nastroj˘w: od smutku i przygn`bienia carskim bez-

prawiem (Sobolewski), przez ch`Ť požwi`cenia si` (Zan) do wybuch˘w

nienawižci wobec carskiego systemu (Jankowski). Na szczeg˘ln† uwa-

g` zas'uguj† Jarczewski i Tomasz Zan. Janczewskiego cierpienie za-

hartowa'o i uszlachetni'o, natomiast Zan cierpi, gdy§ wielu aresz-

towanych, oderwanych od rodziny, nigdy nie wr˘ci ju§ do niej. Ro-

dzi si` w niej ch`Ť požwi`cenia. W scenie wi`ziennej Mickiewicz

z'o§y' ho'd m'odzie§y za jej szlachetnožŤ, patriotyzm, solidarnožŤ

i nieugi`tožŤ w obliczu;

arystokracj` reprezentuj† wysocy urz`dnicy, oficerowie wy§-

szi i genera'owie, wielkie damy, hrabiowie, wielcy literaci; kos-

mopolityzm arystokracji, jej oboj`tnožŤ na sprawy narodowe, jawny

serwinizm (s'u§alczožŤ) wobec zaborc˘w posuni`ty a§ do poni§aj†ce-

go p'aszczenia si`. Przyk'adem s'u§alc˘w i zdrajc˘w narodowych

jest doktor i Pelikan. Doktor to August Becu - ojczym Juliusza

S'owackiego, a Pelikan to dr Wac'aw Pelikan; obaj profesorowie

uniwersytetu;

- scena VIII - ukazuje žrodowisko urz`dnicze zwi†zane z

Nowosilcowem. S† to ludzie wyzbyci wszelkich zasad moralnych, go-

ni†cy za 'ask† senatora i korzyžci† materialn†, nie cofaj†cy si`

przed denuncjacj† rodak˘w. Gubernator nie wstydzi si` przyj†Ť roli

pospolitego str`czyciela, inna z dam wr`cz podsuwa sw† c˘rk` sena-

torowi.

Tym zdemoralizowanym žrodowiskom przeciwstawia poeta pa-

triotyczn† m'odzie§ spiskow†. M'odzie§ m˘wi po polsku o sprawach

narodowych, przypomina ka¦nie i m`czarnie wi`zionych patriot˘w.

Pot`pia arystokracj` za jej s'u§alczožŤ, gardzi zdrajcami. Najtra-

fniej spo'ecze¤stwo polskie scharakteryzowa' Wysocki w s'owach:

"[...] Nasz nar˘d jak lawa,

Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa

Lecz wewn`trznego ognia sto lat nie wyzi`bi,

Plwajmy na t† skorup` i zst†pmy do g'`bi."

Autor w tych s'owach por˘wna' nar˘d do lawy posiadaj†cej

r˘§ne warstwy - wierzchnia - zimna i twarda, sucha i plugawa to

ludzie od stolika, dla kt˘rych zaborcy s† przyjaci˘'mi. Warstwa

gor†ca to ludzie stoj†cy przy drzwiach, ludzie m'odzi, patrioci,

dla kt˘rych zaborcy pozostaj† wrogami.

Ad.8. G'˘wny bohater "Dziad˘w" cz. III jest Konrad, typowy

bohater romantyczny. Sk'˘cony z Bogiem tak jak Prometeusz, cz'o-

wiek o wybitnej indywidualnožci, pe'nym tragizmu, kt˘rego ¦r˘d'em

jest nieszcz`žcie jego narodu.

Konrad to orze', poeta, wzlatuje na skrzyd'ach poezji by z

g˘ry dostrzec przysz'e losy swojego narodu. Jednak jego wysi'ki s†

daremne, gdy§ czarny kruk (symbol caratu) zas'oni' skrzyd'ami

przysz'ožŤ, a wzrokiem swym zm†ci' wzrok sw˘j i or'a. < Ma'a Im-

prowizacja.

Wyznania osobiste Konrada:

- czuje si` samotny, gdy§ przewy§szaj†c moc† talentu, nie

mo§e byŤ przez ludzi rozumiany;

- gardzi lud¦mi;

- nie wierzy w mo§liwožŤ wyra§enia s'owami ca'ej pot`gi my-

žli i uczuŤ ludzkich;

- poezja jego jest doskona'a, absolutna, wi`c nieosi†galna

dla ludzi, wi`c nie oni b`d† jej s'uchaŤ, ale s'uchaczem b`dzie

B˘g i natura;

- Konrad - poeta jest dumny ze swej poezji, pyszni si` ni†,

por˘wnuje si` do Boga, stw˘rcy, a swoj† tw˘rczožŤ do dzie'a Bo§e-

go, jest mistrzem, kreatorem, czuje si` r˘wny Bogu;

- t` pot`g` i moc czerpie z mi'ožci do narodu, kt˘ry chce

uszcz`žliwiŤ, a tak§e ze swego talentu, geniuszu poetyckiego, jego

pot`ga i moc jest co najmniej r˘wna mocy Boga;

- §†da w'adzy absolutnej, despotycznej;

- poniewa§ B˘g nie odpowiada, Konrad rzuca obelg`: B˘g nie

jest mi'ožci†, jest tylko m†drožci†;

- kolejna obelga to w†tpienie w nieomylnožŤ Boga i w mi'ožŤ

Bo§†;

- blu¦ni Bogu i wzywa Go do walki, b`dzie to walka na uczu-

cia;

- w ostatniej obeldze stwierdza, §e B˘g jest tyranem, ca-

rem. S'owa te wypowiada diabe'.

Ad.9. Widzenie Ksi`dza Piotra - trežci† jest zmartwychsta-

nie Polski, przyr˘wnanej do Chrystusa rozpi`tego na krzy§u i jak

Chrystus zmartwychstanie, otrzymuj†c znami` žwi`tožci. Dzi`ki m`-

cze¤stwu przez kt˘re przechodzi, staje si` narodem wybranym. Przy-

niesie wolnožŤ nie tylko sobie, ale i innym narodom ujarzmionym -

idea mesjanizmu. Scen` t` przepoi' Mickiewicz wiar† w nadejžcie

nowej, lepszej epoki i da' wyraz przekonaniu o wyj†tkowej roli

Polski, powo'anej do tego, by przewodziŤ innym narodom na drodze

ku wolnožci. Mesjanizm nie zawiera jednak tendencji do pot`piania

walki zbrojnej i zast†pienia jej biernym oczekiwaniem na cudowne

odzyskiwanie wolnožci. Idea m`cze¤stwa i zmartwychstania Polski

m˘wi'a bowiem, §e ofiary z'o§one w walce o wolnožŤ nie pojd† na

marne.

mesjanizm - nazwa pochodzi od Mesjasza (zbawcy, odkupicie-

la); tak jak Chrystus by' Mesjaszem dla ca'ej ludzkožci tak Polska

ma spe'niŤ podobn† rol` wobec narod˘w europejskich, pozostaj†cych

w niewoli. W myžl tej teorii Polska jest Chrystusem narod˘w, gdy

wi`c miara cierpienia si` wype'ni Polsk, tak jak Chrystus zmartwy-

chstanie, odzyska wolnožŤ i przyniesie j† innym ujarzmionym naro-

dom. Zanim to jednak nast†pi ukazana jest symboliczna scena ukrzy-

§owania Polski, w kt˘rym niepožledni† rol` odgrywaj† pa¤stwa euro-

pejskie. Rol` Heroda w tym akcie ukrzy§owania Polski pe'ni car Mi-

ko'aj I. Pi'atem umywaj†cym r`ce jest Francja, kt˘ra mimo zabieg˘w

dyplomatycznych ks. A. Czartoryskiego nie udzieli'a Polsce pomocy.

Rol` §o'dak˘w poj†cych §˘'ci† pe'ni† Prusy i Austria, a §o'dak Mo-

skal wytacza krew niewinnego narodu, zostaje te§ nazwany "najg'up-

szym, najsro§szym z siepaczy". W ko¤cowej cz`žci widzenia poeta

powraca do wizji wskrzesiciela narodu, nazywa go namiestnikiem wo-

lnožci na ziemi, powt˘rnie nazywa go tajemniczym imieniem:

"Z matki obcej, krew jego dawne bohatery,

A imi` jego czterdziežci i cztery".

Obrazy w "Widzeniu": (w nawiasach obrazy analogiczne bibli-

jne)

- kibitki wywo§†ce polsk† patriotyczn† m'odzie§ na p˘'noc,

na Syberi` oraz zapowied¦ wskrzeszenia narodu (rze¦ niewi-

ni†tek);

- m`ka i žmierŤ narodu polskiego po kl`sce Powstania Listo-

padowego (žmierŤ Chrystusa na Krzy§u);

- zmartwychstanie narodu polskiego (zmartwychwstanie Chrys-

tusa);

- Miko'aj I (Herod);

- rozbiory, cierpienie narodu polskiego (s†d nad Chrystu-

sem, droga krzy§owa);

- Francja, kt˘ra nie pomog'a Polsce w czasie powstania (Pi-

'at, kt˘ry umy' r`ce).

Ad.10. dramat romantyczny - wywodzi si` z dramaturgii Szek-

spira: nie respektuje trzech jednožci, rezygnuje z ch˘ru, nie pod-

porz†dkowuje si` "decorum", gdy§ partie tragiczne miesza' z komi-

cznymi; charakteryzuje si` lu¦n† kompozycj†. M˘g' mieŤ jak "Dzia-

dy" niepe'n† i niechronologiczn† numeracj` cz`žci. Poszczeg˘lne

sceny lu¦no, bez wynikania logicznego, wi†za'y si` ze sob†. By'

gatunkiem dominuj†cym w epoce romantyzmu.

synkretyzm - '†czenie w jedn† ca'ožŤ r˘§nych, cz`sto sprze-

cznych, pogl†d˘w filozoficznych, religijnych, spo'ecznych; zespo-

lenie si`, skrzy§owanie jakichkolwiek element˘w

symultanizm - rodzaj narracji w utworze literackim, spos˘b

prowadzenia akcji w sztuce teatralnej, polegaj†cy na przedstawia-

niu w szeregu obraz˘w wypadk˘w rozgrywaj†cych si` w tym samym cza-

sie w r˘§nych miejscach;

Ad.11. "Pan Tadeusz" by' pisany w okresie od 1832 r. z pew-

nymi przerwami 15 miesi`cy, drukiem dzie'o ukaza'o si` w Pary§u w

1834 roku. Akcja utworu rozgrywa si` na Litwie w fikcyjnej wsi So-

plicowo w roku 1811 i 1812, kiedy to ca'a Polska z wielk† nadziej†

czeka'a na wkroczenie wojsk Napoleona. Zagadnienie walki narodowo-

wyzwole¤czej skupione jest wok˘' postaci Napoleona.

Ad.12. Jacek Soplica jest g'˘wnym bohaterem "Pana Tadeu-

sza". W m'odožci by' ulubie¤cem okolicznej szlachty, typowym war-

cho'wem i zabijak†. Bywa' nawet zapraszany przez miejscowego mag-

nata Stolnika Horeszk`. Jacek by' potrzebny Horeszce, bo mia' on

wp'yw na g'osy okolicznej szlachty. C˘rka Stolnika, Ewa, zakocha'a

si` z wzajemnožci† w Jacku. Dumny magnat nie zgodzi' si` oddaŤ r`-

ki c˘rki obogiemu szlachcicowi. Ewa zosta'a wydana za m†§ za boga-

tego cz'owieka, z kt˘rym pod†§y'a na zes'anie, pozostawiaj†c w

kraju, pod opiek† Telimeny c˘rk` Zosi`. Jacek zaž o§eni' si` z

"pierwsz† napotkan† na drodze kobiet†", kt˘ra urodzi'a mu syna Ta-

deusza i w nied'ugim czasie zmar'a. Ura§ona ambicja Jacka Soplicy

doprowadzi'a go do krwawej zemsty. Cz`sto b'†ka' si` w pobli§u za-

mku Horeszk˘w, nie mog†c pogodziŤ si` ze strat† ukochanej. Pewnego

razu by' wi`c mimowolnym žwiadkiem triumfalnego odpierania przez

Horeszk` ataku Moskali na zamek. Emocje spowodowane wyrz†dzon†

przez Horeszk` krzywd† zwyci`§y'y. Jacek mimowolnie wymierzy', a

oddany strza' niestety okaza' si` celny. To wydarzenie spowodowa'o

prze'om w §yciu Jacka, tym bardziej, §e nies'usznie wzi`to go za

stronnika Moskali (Soplicowie otrzymali nawet cz`žŤ skonfiskowa-

nych ziem Horeszki). Jacek wyjecha', uda' si` do Legion˘w, by' ki-

lkakrotnie ranny, a§ wreszcie w przebraniu ksi`dza Robaka powr˘ci'

na Litw` ze specjaln† misj† - mia' organizowaŤ powstanie na Lit-

wie, a wybuch jego by' naznaczony na moment wkroczenia wojsk napo-

leo¤skich. Jacek z nara§eniem §ycia w`drowa' od dworu do dworu, w

karczmach wiejskich agitowa' te§ ch'op˘w do powstania. Nawet w'as-

nemu synowi Tadeuszowi nie wyjawi' kim jest, chocia§ niejednokrot-

nie bardzo tego pragn†'.

Ostatecznie plany Jacka krzy§uje dawny s'uga Horeszki Ger-

wazy, kt˘ry poprzysi†g' zemst` na wszystkich Soplicach. Organizuje

on przy pomocy mieszka¤c˘w zažcianka - Dobrzy¤skich zajazd na Sop-

licowo. W momencie, kiedy interweniuje wojsko carskie zwažnione

strony natychmiast si` godz† w obliczu wsp˘lnego wroga i zwracaj†

przeciw Moskalom. Zostaje poczytane to za bunt, uczestnicy walki

musz† uciekaŤ za granic`, by powr˘ciŤ z wojskami Napoleona. Jacek

zostaje ci`§ko ranny i umiera, uzyskawszy przedtem przebaczenie

Gerwazego. W†tek sporu o zamek mi`dzy Soplicami, a przedstawicie-

lem rodu Horeszk˘w Hrabi† zostaje rozwi†zany w spos˘b tradycyjny -

zwažnione rody godz† si` dzi`ki ma'§e¤stwu Zosi (c˘rki Ewy Horesz-

k˘wny) z Tadeuszem (synem Jacka Soplicy). Tadeusz po odziedzicze-

niu maj†tku przeprowadza w swoich dobrach uw'aszczenie ch'op˘w.

NowožŤ bohatera, Jacka, polega'a na tym, §e Jacek nie dzia-

'a' samotnie, tak jak jego wielcy poprzednicy (Konrad Wallenrod,

Konrad z "Dziad˘w"), lecz szuka' poparcia dla swej idei niepodleg-

'ožciowej wžr˘d szerokich mas szlacheckich oraz wžr˘d ludu. Ta

przemiana polskiego bohatera romantycznego obserwowana na przyk'a-

dzie Jacka jest znamienna dla ca'ego pokolenia polskich rewolucjo-

nist˘w, kt˘rzy po kl`sce powstania listopadowego zrozumieli jak

wielkim b'`dem by'a idea samotnej walki szlachty, kt˘ra nie zdecy-

dowa'a si` szukaŤ poparcia i pomocy wžr˘d polskiego ludu.

Typowe cechy charakterystyczne dla bohatera romantycznego

to nieszcz`žliwa mi'ožŤ, jest pe'en wewn`trznego rozdarcia, prze-

§ywa konflikty, jest postaci† dynamiczn†, jego charakter kszta'tu-

je si` w trakcie trwania akcji utworu. ˇarliwy patriotyzm i po-

žwi`canie si` dla ojczyzny stanowi pow˘d do przebaczenia wszyst-

kich jego win i postawienia go w rz`dzie wzor˘w osobowych.

Ad.13. "Gr˘b Agamemnona" - wiersz dzieli si` na dwie cz`ž-

ci. Cz`žŤ pierwsza ma charakter lu¦nych refleksji dotycz†cych w'a-

snej poezji, kt˘re poeta snuje w trakcie zwiedzania grobu Agamem-

nona, kr˘la Argos i Myken, naczelnego wodza wojski tureckich pod

Troj†. Przypominaj†c krwawe dzieje rodu Atryd˘w poeta jak gdyby

užwiadamia sobie, §e dawne, bohaterskie dzieje zna dzi`ki Homero-

wi. Promie¤ s'o¤ca wdzieraj†cy si` do grobowca poprzez zas'on` z

ližci zosta' por˘wnany przez poet` do struny z harfy Homera. W˘w-

czas S'owacki oddaj†c ho'd wielkiemu greckiemu epikowi odczuwa

niedoskona'ožŤ w'asnej poezji, przyznaje, §e nie umie wydobyŤ cza-

rownych d¦wi`k˘w ze strun Homerowej harfy. Jak w wielu innych

utworach S'owacki §ali si` na niezrozumienie w'asnej poezji wžr˘d

"s'uchacz˘w g'uchych".

Druga cz`žŤ to bolesny rozrachunek z w'asnym narodem, kt˘-

remu poeta pragnie užwiadomiŤ zar˘wno przyczyny kl`ski powstania

listopadowego, jak i utraty niepodleg'ožci.

S'owacki w poetyckiej wizji ukazuje siebie mkn†cego na ko-

niu przez Grecj`. ˇaden Polak nie ma prawa zatrzymaŤ si` pod Ter-

mopilami, gdzie Grecy bohatersko walcz†c z Persami zgin`li (wszys-

cy), nikt nie odda' si` do niewoli, a czyn ich na zawsze pozosta'

symbolem patriotyzmu i požwi`cenia dla ojczyzny. Niestety Polacy

nie wykazali si` tak† odwag† i gotowožci† požwi`cenia §ycia dla

ojczyzny.

Polacy nadal skr`powani 'a¤cuchem niewoli nie mog† bez za-

§enowania stan†Ť nad mogi'† Leonidasa. Jedynym miejscem, godnym

Polaka jest niestety Cheronea, gdzie Grecy poniežli kl`sk` (uciek-

li z pola walki) i utracili niepodleg'ožŤ.

Tak surowo oceniaj†c postaw` Polak˘w w powstaniu listopado-

wym w dalszej cz`žci wiersza S'owacki stara si` odnale¦Ť przyczyny

upadku niepodleg'ožci. Tkwi† one w wadach szlachty, kt˘ra zosta'a

nazwana "czerepem rubasznym". Szlachta nie pozwoli'a dojžŤ do g'o-

su masom ludowym, to znaczy wi`zi'a "dusz` anielsk† narodu". Od-

dzia'ywanie szlachty na nar˘d por˘wnane zosta'o do zab˘jczego

dzia'ania koszuli Dejaniry, kt˘ra spowodowa'a žmierŤ Heraklesa w

straszliwych m`czarniach. S'owacki wytyka te§ polskiej szlachcie

sk'onnožŤ do wystawnego, pe'nego przepychu §ycia i do nažladowania

obcych wzor˘w:

"Polsko ! lecz ciebie b'yskotkami 'udz†;

Pawiem narod˘w by'až i papug†,

A teraz jestež s'u§ebnic† cudz†".

W wierszu zawarta zosta'a r˘wnie§ wizja nowej, wolnej Pol-

ski - narodu zjednoczonego, sp˘jnego wewn`trznie, a tak pot`§nego,

§e "ludy przel`knie". Nie szcz`dz†c s'˘w oskar§enia pod adresem

rodak˘w poeta wyznaje ze wstydem, §e sam r˘wnie§ nie wzi†' udzia'u

w powstaniu. Identyfikuje si` wi`c z narodem, oskar§aj†c siebie,

ma prawo oskar§aŤ ca'y nar˘d:

"M˘wi` - bom smutny - i sam pe'en winy".

Ad.14. Przyczyny kl`ski powstania z "Grobu Agamemnona" w

punkcie 13.

Ad.15. Akt I

Kordian wyg'asza monolog o žmierci przyjaciela. Rozumie, §e

przyczyn†, kt˘ra doprowadzi'a go do samob˘jstwa by'a zbyt wybuja'a

wyobra¦nia i rozd¦wi`k mi`dzy marzeniami, a rzeczywistožci†. Ta

žmierŤ mo§e byŤ przestrog†, ale Kordian nie dba ju§ o skutki swych

myžli, pragnie marze¤. Doznaje tak wielkich uczuŤ i pragnie¤, §e

nie jest w stanie rozeznaŤ si` w ich nat'oku i chaosie. Prze§ywa

te§ nieszcz`žliw† mi'ožŤ. Laura nie traktuje go powa§nie, poniewa§

Kordian jest od niej m'odszy i nie rozumie go. Czuje si` osamot-

niony, niespokojny, nie widzi sensu i celu §ycia. Poczucie nudy i

pustki stara si` zwalczyŤ s'uchaj†c opowiežci Grzegorza, ale wyob-

ra¦nia roztacza przed nim wizj` przysz'ej kl`ski. Postanawia pope-

'niŤ samob˘jstwo.

Kordian ma tu cechy chorobliwego romantyka: melancholi`,

sceptycyzm, niezdolnožŤ do dzia'ania.

Akt II

Kordian podr˘§uje po Europie w poszukiwaniu sensu i celu

§ycia. W Londynie dowiaduje si`, §e žwiat jest cyniczny i zmate-

rializowany, we W'oszech - §e nawet mi'ožŤ mo§na kupiŤ za pieni†-

dze.

Nast`pnie Kordian udaje si` do papie§a, kt˘remu przynosi

relikwie - ziemi` zroszon† krwi† pomordowanych i prosi o b'ogos'a-

wie¤stwo. Papie§ zaleca mu zwiedzanie zabytk˘w i uczestnictwo w

imprezach artystycznych. Grozi te§ rzuceniem kl†twy.

Epilog sceny (rzucenie ziemi na 4 strony žwiata) podkrežla

bezskutecznožŤ idei m`cze¤stwa w cynicznym žwiecie. Kordian prze-

nosi si` na g˘r` Mont Blanc, gdzie pyta i walczy o sens historii,

sens §ycia jednostki. Stylizuje si` na "pos†g cz'owieka na pos†gu

žwiata" aspirowany do podporz†dkowania sobie praw natury i histo-

rii.

W szwajcarskiej tradycji narodowej znalaz' ide` wiod†c†.

Polska ma byŤ Winkerlidem narod˘w, a jej czyn polegaŤ ma na po-

žwi`ceniu i upadku "Jak dawniej, jak nieraz".

Ad.16. poemat dygresyjny - gatunek epicki, w kt˘rym fabu'a

staje si` okazj† do snucia przez narratora refleksji, wspomnie¤ i

uwag wszelkiego rodzaju, o charakterze lirycznym, §artobliwym, sa-

tyrycznym, polemicznym. Fabu'a ulega rozbiciu na szereg epizod˘w,

po'†czonych postaci† g'˘wnego bohatera, na pierwszy plan wysuwa

si` natomiast osoba samego narratora. Poemat dygresyjny rozwin†'

si` w okresie romantyzmu i stanowi przyk'ad romantycznego miesza-

nia ze sob† rodzaj˘w literackich oraz wprowadzania podmiotowožci;

mistrz G. Byron (Don Juan), w Polsce S'owacki (Beniowski);

Ad.17. W cz`žci II dramatu Filozof w rozmowie z M`§em wypo-

wiada przekonanie, §e žwiat rozwija si` poprzez przelew krwi, cie-

rpienia oraz niszczenie starych form spo'ecznych.

W podobny spos˘b pojmowa' mechanizm rozwoju dziej˘w r˘wnie§

autor dramatu. W pe'ni zdawa' sobie spraw` z koniecznožci rewolu-

cji spo'ecznej, ale jednoczežnie ze wzgl`du na swoje pogl†dy spo-

'eczne, filozoficzne i religijne zaakceptowaŤ jej nie by' w sta-

nie.

Kraži¤ski nie okrežli', czy tragiczne zako¤czenie dramatu

(gin† przyw˘dcy dw˘ch oboz˘w - jeden jako przegrany i drugi jako

strona wygrywaj†ca) ma oznaczaŤ ca'kowit† zag'ad` ludzkožci, czy

te§ odrodzenie jej za spraw† bosk† na nowo.

Poszczeg˘lnym jednostkom i grupom spo'ecznym przyznawa'

Krasi¤ski jednynie racje cz`žciowe: arystokracji - zas'ugi w orga-

nizacji cywilizowanego pa¤stwa, ludowi - bezmiar wielowiekowych

krzywd i cierpie¤. Obydwie te racje skazywa' jednak§e za uzurpowa-

nie bezwzgl`dnej wy'†cznožci na tragiczn† kl`sk`. Musia'y one

upažŤ wobec znajduj†cej si` poza histori† ludzkožci racji nadrz`d-

nej, wyst`puj†cej tutaj pod postaci† Boga spe'niaj†cego opiek` nad

žwiatem i pojmowanego na spos˘b chrzežcija¤ski.

Mamy tu do czynienia z prowidencjalizmem, tj. traktowaniem

historii przez Krasi¤skiego jako wyniku wyrok˘w boskich, a nie

sfery wy'†cznie ludzkiego dzia'ania. Krasi¤ski przeciwstawia' si`

r˘wnie§ wszelkim czynom zbrojnym i przelewowi krwi jako zjawiskom

nie maj†cym wystarczaj†cego moralnie uzasadnienia.

Ad.18. Ob˘z rewolucji zosta' przedstawiony przez Krasi¤s-

kiego w spos˘b negatywny. Poeta przedstawia rewolucjonist˘w jako

fanatyczny t'um, kt˘ry umie burzyŤ wszystkie stare wartožci, ale

do tworzenia nowych w og˘le si` nie nadaje. Na gruzach "starego

žwiata" zapewne powstanie nowa arystokracja. Przecie§ o w'asnej

s'awie myžli Bianchetti, Przechrzty te§ chc† wykorzystaŤ rewolucj`

spo'eczn† do w'asnych cel˘w, do przej`cia w'adzy: "Oni pan˘w zabi-

jaj† po b'oniach - rozwiesz† po ogrodach i borach - a my ich potem

zabijem, powiesim".

Tak jak hrabia Henryk wyr˘§nia si` szlachetnožci†, dum†,

odwag† wžr˘d arystokrat˘w, tak te§ Pankracy jest najwybitniejsz†

postaci† wžr˘d rewolucjonist˘w. On jeden ma žwiadomožŤ cel˘w i za-

da¤ rewolucji. Wie, §e po zburzeniu starego žwiata trzeba umieŤ

zbudowaŤ nowy. Podobnie jak Henryk arystokratami, tak i Pankracy

pogardza rewolucjonistami, umie te§ nale§ycie oceniŤ szlachetne

rysy charakteru Hrabiego Henryka m˘wi†c po zdobyciu okop˘w do

zgromadzonych arystokrat˘w: "... on jeden spožr˘d was dotrzyma'

s'owa. - Za to chwa'a jemu, gilotyna wam".

Poeta - arystokrata nie odwa§y' si` oddaŤ zwyci`stwa rewo-

lucjonistom ca'kowicie (Pankracy pada martwy na widok Chrystusa,

ra§ony b'yskawic† jego wzroku), chocia§ obserwuj†c ruchy rewolucy-

jne w Europie Zachodniej wiedzia', §e rewolucja spo'eczna jest

nieunikniona, a spowodowana zosta'a n`dz†, krzywd† i cierpieniem

mas ludowych oraz egoizmem i zach'annožci† arystokracji. Zdaniem

Krasi¤skiego niczego nie mo§na zbudowaŤ poprzez zemst` i niena-

wižŤ, ludziom, spo'ecze¤stwom powinna zawsze przyžwiecaŤ idea mi-

'ožci Chrystusowej. W ten spos˘b Krasi¤ski staje w obronie religii

oraz szlachetnych rycerskich tradycji, kt˘rym sprzeniewierzy'a si`

wsp˘'czesna arystokracja.

Ad.19. W drugiej po'owie XVIII wieku pojawi'y si` w naszej

historii nowe wzorce osobowe ukszta'towane przez obywatelsk† tra-

dycj` ožwiecenia. Reprezentowali je tacy ludzie, jak Kazimierz Pu-

'aski, Tadeusz Kožciuszko, Bartosz G'owacki, czy J˘zef Poniatows-

ki, kt˘rzy spraw` ojczyzny i jej niepodleg'ožci traktowali jako

wartožŤ najwy§sz†.

Istota romantycznego patriotyzmu, zak'adaj†cego ca'kowite

požwi`cenie si` sprawie narodowej, kszta'towa'a si` pod wp'ywem

okrežlonej sytuacji politycznej. Obca niewola wyklucza'a jawnožŤ

§ycia politycznego narodu i uniemo§liwia'a realizacj` s'u§by oby-

watelskiej. W poczuciu romantyk˘w ojczyzna by'a martwa. Aby j†

o§ywiŤ, nale§a'o na nowo ucieležniŤ jej "dusz`", wprowadziŤ j† do

wn`trza §ywych, "czuj†cych" jednostek, czyli uczyniŤ j† istotnym

elementem jednostkowego §ycia prywatnego.

Patriotyzm romantyczny polega' wi`c na uczynieniu z idei

ojczyzny sprawy osobistej, na uto§samieniu interes˘w narodowych z

§yciem jednostki.

Nowy typ patriotyzmu romantycznego '†czy' si` najcz`žciej

ze spo'ecznym radykalizmem i rewolucyjnym sposobem dzia'ania. W

konsekwencji prowadzi' do bezkompromisowej walki z zaborc† wszel-

kimi dost`pnymi žrodkami. St†d te§ w politycznych programach roma-

ntyk˘w i w tw˘rczožcii literackiej znalaz'a si` apoteoza spisku i

rewolucji. Ich zaž historyczni i literaccy bohaterowie musieli

najcz`žciej dokonywaŤ zdecydowanego wyboru mi`dzy np. szcz`žciem

osobistym, a narodow† s'u§b†, mi`dzy walk† o niepodleg'ožŤ, prowa-

dzon† uchodz†cymi jeszcze w˘wczas za nieetyczne spiskowymi metoda-

mi, a postaw† chrzežcija¤skiej pokory i przebaczenia (Konrad Wal-

lenrod, Dziady III, Kordian).

ZdolnožŤ do patriotycznych postaw, zdecydowanego wyboru na

rzecz narodowej zbiorowožci i rewolucyjnych czyn˘w romantycy przy-

pisywali swemu pokoleniu i wszystkim m'odym duchem. St†d obok

uwzniožlenia spisku i rewolucji typowa by'a dla tego pr†du r˘wnie§

apoteoza m'odožci, idealizacja m'odych szlachetnych bohater˘w i

ich pe'nego wyrzecze¤ udzia'u w "zwi†zkach bratnich".

Ad.20. Poeta mia' byŤ przyw˘dc† duchowym narodu, wieszczem,

drogowskazem. Poeta to postaŤ wyj†tkowa, obdarzona przez Boga

przymiotami. Bardzo cz`sto poeta jest bohaterem. Bohater romanty-

czny to cz'owiek prze§ywaj†cy tragiczny konflikt spwodowany roz-

bie§nožci† mi`dzy wyznawanymi idea'ami, a rzeczywistožci†, cz'o-

wiek sk'˘cony ze žwiatem i spo'ecze¤stwem, w kt˘rym §yje, buntuj†-

cy si` przeciw istniej†cym normom spo'ecznym, kulturalnym i oby-

czajowym. Bohater romantyczny to indywidualista i cz'owiek o nie-

zmiernie bogatym §yciu wewn`trznym, pe'en sprzecznožci, rozterek i

waha¤.

Jedn† ze sta'ych cech bohatera romantycznego by'o tak§e

prze§ywanie wielkiej romantycznej mi'ožci, kt˘ra stawa'a si` wiel-

k† nami`tnožci†, by'a te§ dowodem - wyznawanej przez romantyk˘w -

dominacji uczuŤ nad rozumem. Mi'ožŤ romantyczna jest najcz`žciej

nieszcz`žliwa i prowadzi bohatera do samob˘jczej žmierci. Romanty-

cy stworzyli te§ now† koncepcj` poezji i poety: wieszcz i geniusz

wprowadzone przez niemieckich teoretyk˘w romantyzmu. Poeta w ich

uj`ciu stawa' si` najwy§szym prawodawc† i prorokiem, pos'annikiem

Boga. Literatura danego narodu mia'a przedstawiaŤ jego dawne i te-

ra¦niejsze dzieje, s'awiŤ bohater˘w, w razie potrzeby podtrzymywaŤ

na duchu i zagrzewaŤ do walki z wrogiem.

W literaturze romantycznej polskiej, podobnie jak i w lite-

raturze innych kraj˘w europejskich, znajduj†cych si` w niewoli,

g'˘wnym tematem staje si` zagadnienie walki narodowo-wyzwole¤czej.

Bohaterowie ca'e swe dzia'ania podporz†dkowuj† idei odzyskania

niepodleg'ožci i kiedy trzeba sk'adaj† §ycie w ofierze tworz†c w

ten spos˘b wzorce do nažladowania.

Mickiewicz nadaje Wajdelocie (w "Konradzie Wallenrodzie")

rol` piežniarza ludowego, co ma tu oczywižcie wa§n† wymow`: to

piež¤ ludowa, poezja narodowa jest si'†, kt˘ra zmusza Konrada do

pozostania przy obranej drodze. Taki sens ma m.in. Piež¤ Wajdelo-

ty, w kt˘rej m˘wi on o roli i znaczeniu piežni gminnej w §yciu na-

rodu b`d†cego w niebezpiecze¤stwie albo w niewoli.

Piež¤ gminna (poezja) jest zatem skarbniczk† historii, bo w

niej dawne wieki '†cz† si` z "m'odszymi laty".

Ad.21. dramat romantyczny - wywodzi si` z dramaturgii Szek-

spira: nie respektuje trzech jednožci, rezygnuje z ch˘ru, nie pod-

porz†dkowuje si` "decorum", gdy§ partie tragiczne miesza' z komi-

cznymi; charakteryzuje si` lu¦n† kompozycj†. M˘g' mieŤ jak "Dzia-

dy" niepe'n† i niechronologiczn† numeracj` cz`žci. Poszczeg˘lne

sceny lu¦no, bez wynikania logicznego, wi†za'y si` ze sob†. By'

gatunkiem dominuj†cym

powiežŤ poetycka - odmiana poematu epickiego powsta'a w

okresie romantyzmu o elementach dramatycznych i lirycznych. Frag-

mentarycznožŤ i inwersyjnožŤ fabu'y (zak'˘cenia chronologii zda-

rze¤) s'u§† do wytworzenia napi`cia i tajemniczožci. Narrator uja-

wnia swoje uczucia w nastrojowych opisach, lirycznych komentarzach

i refleksjach. T'o wydarze¤ cz`sto jest historyczne (rozgrywaj†

si` one w žredniowieczu), niekiedy zaž orientalne. Tw˘rcami pow.

poetyckiej byli Scott i Byron.

ballada - wywodzi si` ze žredniowiecznych epickich piežni

ludowych. W Polsce po'†czona z cechami epickiej dumy, wykrystali-

zowa'a si` w wierszowany utw˘w poetycki, '†cz†cy epick† opowiežŤ o

niezwyk'ym wydarzeniu z lirycznym komentarzem i dramatyzmem dialo-

gowego uj`cia; znamienne jest mieszanie element˘w lirycznych (nie-

zwyk'ožŤ, nastrojowožŤ, emocjonalnožŤ), epickich (narracyjnožŤ,

retrospekcja) i dramatycznych (bohaterowie w dzia'aniu i sytua-

cji). Fabu'a jest ram†, w kt˘r† wpisana jest sytuacja jednostki

wobec losu i problem˘w moralnych (wina i kara, wiernožŤ i zdrada,

wolnožŤ).

gaw`da poetycka

poemat dygresyjny - gatunek epicki, w kt˘rym fabu'a staje

si` okazj† do snucia przez narratora refleksji, wspmnie¤ i uwag

wszelkiego rodzaju o charakterze lirycznym, §artobliwym, satyrycz-

nym, polemicznym. Fabu'a ulega rozbiciu w szereg epizod˘w po'†czo-

nych postaci† g'˘wnego bohatera, na pierwszy plan wysuwa si` nato-

miast osoba samego narratora. Poemat dygresyjny rozin†' si` w

okresie romantyzmu i stanowi przyk'ad romantycznego mieszania ze

sob† rodzaj˘w literackich oraz wprowadzania podmiotowožci. Przed-

stawiciele tego gatunku to: Byron, a w Polsce S'owacki ("Beniows-

ki");

epopeja - patrz staro§ytnožŤ

komedia - patrz staro§ytnožŤ

Ad.22. Podstawow† cech† postawy romantyk˘w by' wszechstron-

ny bunt wobec zastanej rzeczywistožci. Romantycy nie akceptowali

feudalnej struktury spo'ecznej i absolutystycznych rz†d˘w, a

ožwiecenioy racjonalizm, empiryzm i klasycyzm odrzucili jako nie-

wystarczaj†ce formy myžlenia o žwiecie i sposoby jego wyra§ania.

Ad.23. Cyprian Kamil Norwid - urodzi' si` 24 wrzežnia 1821

roku we wsi niedaleko Warszawy. Pochodzi' z rodziny zubo§a'ego

ziemia¤stwa. Kszta'ci' si` w Warszawie w gimnazjum, a potem w

szkole malarskiej. Pierwsze utwory publikowa' w czasopismach war-

szawskich nawi†zuj†c kontakty autorskie m.in. z "Przegl†dem War-

szawskim" i "Bibliotek† Warszawsk†". W tym czasie bywa w salonach

literackich Warszawy i zyskuje uznanie jako poeta. Norwid nale§a'

do drugiego pokolenia poet˘w, kt˘rzy debiutowali oko'o 1840 roku.

W 1842 roku wyjecha' za granic`. Przebywa' najpierw w Niemczech,

potem we W'oszech, gdzie we Florencji studiowa' rze¦b`. W 1845 ro-

ku wyjecha' do Berlina, gdzie aresztowano go z powod˘w politycz-

nych. Po uwolnieniu udaje si` do Rzymu i spotyka Mickiewicza, Kra-

si¤skiego, Zaleskiego. W Rzymie powstaj† wiersze, utwory dramaty-

czne i filozoficzno-spo'eczne.

W 1849 roku przeni˘s' si` do Pary§a, gdzie osiad' na sta'e.

Wtedy pozna' S'owackiego i Chopina oraz zetkn†' si` z szerokimi

kr`gami emigracji europejskiej. ˇyciu poety towarzyszy'y trudnožci

finansowe i choroba. Tw˘rczožŤ poetycka nie da'a poecie uznania. W

sytuacji braku uznania ze strony krytyk˘w (r˘wnie§ na polu grafiki

i malarstwa). W takiej sytuacji zdecydowa' si` na wyjazd do Stan˘w

Zjednoczonych Ameryki P˘'nocnej, tam znalaz' prac` w Nowym Jorku

jako grafik przy wykonywaniu katalog˘w i projekt˘w wystawy žwiato-

wej. W po'. 1854 roku wr˘ci' do Europy do Pary§a. Tu zaj†' si` ma-

larstwem i rytownictwem. Utwory zacz`'y byŤ przyjmowane z coraz

wi`ksz† przychylnožci†. Bieda i posuwaj†ca si` g'uchota powoduj†,

§e poeta zamieszkuje w 1817 roku w Domu žw. Kazimierza na przed-

miežciu Pary§a w Ivry, gdzie umiera 23 maja 1883 roku. Zw'oki Nor-

wida spocz`'y w Pary§u na cmentarzu w grobie zbiorowym.

Wartožci ideowe i artystyczne dzie' Norwida.

"Pi˘ro" - wiersz programowy; okrežla zadania poezji pol-

skiej domagaj†c si` od niej prawdy, oryginalnožci i niezale§nožci.

Artysta uporczywie podkrežla' zwi†zek sztuki z prac†. Ka§da

sztuka powinna s'u§yŤ narodowi, musi byŤ wyrazem mi'ožci ojczyste-

go kraju, pi`kne powinny byŤ nie tylko kožcio'y, ale te§ i domy,

chaty i spichlerze, a nawet ubiory i sprz`ty.

Pogl†dy Norwida g'osz†ce koniecznožŤ zespolenia sztuki z

prac† i rzemios'em, nadanie przedmiotom codziennego u§ytku wygl†du

estetycznego zbieg'y si` z has'ami reformator˘w sztuki.

---