R. W. LANGACKER „WYKŁADY Z GRAMATYKI KOGNITYWNEJ”
SYMBOLICZNY CHARAKTER GRAMATYKI. (CZ.2.)
Gramatyka opiera się na złożeniach struktur symbolicznych, wśród których podstawową rolę odgrywa jednostka gramatyczna zwana KONSTRUKCJĄ. W konstrukcji dwie struktury składowe łączą się ze sobą, w wyniku czego powstaje struktura złożona. Połączenie morfemu -er z tematem czasownika swim jest klasycznym przykładem konstrukcji. Inny przykład konstrukcji stanowi wyrażenie under the tree.
REGUŁY GRAMATYCZNE:
Są to schematyczne matryce, schematy złożonych wyrażeń symbolicznych. Under the tree jest złożonym wyrażeniem symbolicznym - można je rozczłonkować na mniejsze elementy symboliczne. Innym wyrażeniem złożonym jest under the table; to na podstawie wielu takich wyrażeń użytkownicy języka tworzą matrycę - schematyczną, złożoną strukturę symboliczną ujmującą wspólne cechy wszystkich przykładów. Schematy mogą być wykorzystywane przy ocenie struktur lub tworzeniu nowych przykładów wg tego samego wzorca. Struktura złożona jednej konstrukcji może być wykorzystywana jako struktura składowa konstrukcji wyższego rzędu. Na przykład wyr. Przyimkowe under the tree może być użyte w charakterze elementu składowego innej konstrukcji wyższego rzędu, jak np. the bench under the tree. Rzeczownik bench profiluje pewną jednostkę, a wyrażenie under the tree jest relacją atemporalną, z wyraźnie określonym landmarkiem i schematycznym trajektorem. Jest to konstrukcja, która określa i modyfikuje rzeczownik, tzn. wyrażenie przyimkowe under the tree określa rzeczownik bench. Schematyczny trajektor wyrażenia przyimkowego odpowiada profilowi rzeczownika bench lub rzeczownik bench ukonkretnia schematyczny trajektor. Wyznacznikiem profilu jest rzeczownik bench. Ponieważ struktura złożona the bench under the tree profiluje rzeczownik bench, nie zaś cała relację, jednostką, do której odnoszą się poszczególne elementy tej konceptualizacji jest rzeczownik bench. Po nałożeniu się na siebie poszczególnych jednostek i przyjęciu profilu od rzeczownika bench, otrzymujemy właśnie taką konstrukcję.
SKŁADNIKOWOŚĆ - kolejność , w jakiej prostsze struktury symboliczne łączą się w struktury bardziej skomplikowane.
DEFINICJE CZŁONU GŁOWNEGO, OKREŚLENIA DOPELNIAJACEGO I OKREŚLENIA MODYFIKUJĄCEGO.
CZŁON GŁOWNY na danym poziomie organizacji jest wyznacznikiem profilu na tym poziomie,
OKREŚLENIE DOPEŁNIAJĄCE jest strukturą składową konkretyzującą wyróżnioną podstrukturę członu głównego.
OKREŚLENIE MODYFIKUJĄCE jest strukturą składową, której wyróżniona część jest uszczegóławiana przez człon główny.
Na przykład w wyrażeniu under the tree, under jest wyznacznikiem profilu określonym przez tożsamość profilu zarówno na poszczególnych poziomach struktury, jak i całej struktury złożonej wyrażenia. Trzeba przyjąć, że człon główny danej konstrukcji jest jednocześnie wyznacznikiem profilu tej konstrukcji. W tym ujęciu przyimek stanowi człon główny w wyrażeniu przyimkowym. Czasownik natomiast stanowi człon główny w zdaniu, ponieważ zdanie jako całość profiluje proces, którego podstawowym składnikiem jest właśnie czasownik, przynajmniej w prostych przykładach. Natomiast w przykładach typu rzeczownik + określenie, np. the bench under the tree, członem głównym będzie rzeczownik. Człon główny może być zatem relacyjny i nominalny.
Określenie dopełniające to struktura składowa, która uszczegóławia wyróżnioną podstrukturę członu głównego. W wyrażeniu under the tree, the tree jest określeniem dopełniającym (lub argumentem), które uszczegóławia schematyczną strukturę członu głównego, konkretnie - schematyczny landmark under.
Określenie modyfikujące bazuje na tych samych elementach, co określenie dopełniające, lecz funkcjonuje odwrotnie. We frazie nominalnej the bench under the tree człon główny the bench konkretyzuje wyróżnioną podstrukturę drugiego składnika, under the tree, ściślej - jego trajektor, co sprawia, że składnik ten staje się określeniem modyfikującym zgodnie z definicją podaną wyżej. Zatem różnica pomiędzy określeniem dopełniającym a modyfikującym polega na tym, czy człon główny jest uszczegóławiany czy uszczegóławia.
PODMIOT - jest frazą nominalną ukonkretniającą trajektor procesu profilowanego na poziomie struktury zdania.
DOPEŁNIENIE BLIŻSZE jest wyrażeniem nominalnym, ukonkretniającym prymarny lanmark procesu, profilowanego na tym samym poziomie.
KIEDY TRAJEKTOR I LANDMARK WYSTĘPUJĄ W ZDANIU, ODPOWIADAJĄ PODMIOTOWI I DOPEŁNIENIU.