GRUPA SPOŁECZNA
Grupa społeczna - w psychologii społecznej i socjologii zaliczany do zbiorowości społecznej zbiór co najmniej trzech osób (w niektórych ujeciach dwóch), którego członkowie współdziałają ze sobą w celu zaspokajania własnych potrzeb i osiągania celów.
W socjologii pojęcie to jest uznawane za jedno z bazowych, choć nie jest jednoznacznie rozumiane w różnych szkołach socjologicznych. W niektórych przypadkach pojęcie to było odrzucane jako stworzony na potrzeby nauki artefakt.
Cechy charakterystyczne grupy społecznej
W grupie społecznej zachodzą trwałe interakcje i wspólne osiąganie celu, zgodnie z przyjętymi w tej grupie normami.
Grupa społeczna charakteryzuje się w miarę trwałą strukturą społeczną. Każdy jej członek zajmuje określoną pozycję (status społeczny) i między nim a innymi członkami występują więzi społeczne.
Grupę społeczną ująć można więc jako system statusów społecznych a także jej strukturę można ujmować jako powiązane ze sobą role społeczne wyunikające z pozycji społycznych odgrywających je członków.
Członkowie należący do grup społecznych mają świadomość przynależności do grupy oraz istnieją mniej lub bardziej wyraźne kryteria wyodrębniające tę grupę z szerszego otoczenia.
Grupa społeczna zazwyczaj posiada określone kryteria rekrutacji członków i funkcje członka grupy (czyli jego powinności względem niej). Ze względu na kryteria przyjęć do grupy można wyróżnić grupy ekskluzywne, w których kryteria te sa fundamentalne przy rekrutacji nowych członków oraz grupy inkluzywne, w których kryteria są mniej istotne
Można różnicować grupy ze względu na wielkość. Grupy małe to takie, gdzie członkowie mają możliwość kontaktu bezpośredniego. W grupach dużych niemożliwy jest model komunikacji "każdy z każdym". W niektórych ujęciach duże grupy określane są jako Wielkie struktury społeczne i nie są uznawane za grupy społeczne
Ze względu na formalizację struktury i stosunków społecznych w grupie jak równiez stosunków społecznych członków grupy z zewnętrznym środowiskiem, wyróżnić można grupy formalne i grupy nieformalne
Ze względu na utożsamianie się jednostek z grupą, jej normami i wartościami wyszczególniane są grupy odniesienia.
Inna typologia grup społecznych wskazuje grupy pierwotne, oraz grupy wtórne.
Grupa wtórna typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy pierwotnej. Charakteryzuje się względnie małą trwałością i wielością członków. Grupy wtórne tworzone są dla osiągnięcia określonego celu, charakteryzują się formalnym i rzeczowym typem więzi, przy czym komunikacja między członkami grupy ma charakter nieosobowy (np. partie polityczne). Często grupy wtórne rozwiązywane są po zrealizowaniu okreslonego celu, do którego zostały powołane. Grupy tego typu przeważają w społeczeństwie przemysłowym i poprzemysłowym.
Grupa pierwotna — grupy społeczne do której jednostka wchodzi w procesie socjalizacji pierwotnej. Przykładem takiej grupy jest rodzina. Grupy pierwotne są zazwyczaj grupami małymi, posiadają względna trwałość, charakter kontaktów jest niewyspecjalizowany (na cechy te wskazywał Charles Cooley).
Pojęcie grupy pierwotnej wprowadził do socjologii amerykański socjolog Charles Horton Cooley, jeden z pierwszych przedstawicieli tej dyscypliny w USA. Według jego definicji grupa pierwotna to grupa odznaczająca się ścisłym zespoleniem jednostek poprzez stosunki osobiste i współpracę. Wskazał pięć cech grupy pierwotnej:
względna trwałość,
bezpośrednie kontakty,
mała liczebność,
niewyspecjalizowany charakter kontaktów,
względna zażyłość uczestników.
Cechy te w różnym stopniu decydują o specyfice grupy pierwotnej. Względna trwałość jest warunkiem niezbędnym do nazwania jakiejkolwiek zbiorowości grupą. Bezpośrednie kontakty i mała liczebność są ze sobą ściśle powiązane, albowiem tylko w nielicznych grupach jej członkowie są w stanie bezpośrednio się komunikować. O szczególnym charakterze grupy pierwotnej świadczy niewyspecjalizowany charakter kontaktów - oznacza to, że dla członków grupy nie ważne jest wykonywane zadanie, ale to z kim się je wykonuje, oraz względna zażyłość uczestników, która wytwarza się właśnie przez kontakty.
Cooley przedstawił trzy typy małych zbiorowości społecznych, które zaliczył do grup pierwotnych:
rodzina - grupa oparta na stosunkach pokrewieństwa,
dziecięca grupa zabawowa - grupa oparta na stosunkach przyjaźni
społeczność lokalna - grupa oparta na stosunkach sąsiedzkich.
Taki zestaw desygnatów terminu "grupa pierwotna" zdaje się obowiązywać także we współczesnej socjologii.
Grupy wymienione wyżej uważał Cooley za grupy pierwotne ze względu na ich podstawową rolę w rozwoju osobowości i w socjalizacji pierwotnej. Jak pisał „są one pierwotne w wielu znaczeniach, ale przede wszystkim w tym, że mają zasadniczy wpływ na kształtowanie się społecznej natury oraz ideałów jednostki”. Grupy te są pierwszymi zbiorowościami, z jakimi spotyka się człowiek w swoim życiu. Przez nie zostaje wprowadzony do pozostałych zbiorowości. Więź społeczna w grupach pierwotnych oparta jest na stosunkach społecznych osobowych, a nie instytucjonalnych. Jednostka w grupie pierwotnej występuje w całej swej osobowości, płaszczyzny obcowania są tu wielorakie. Panujące w grupach pierwotnych zażyłe stosunki osobowe i niewyspecjalizowane kontakty sprawiają, że uczestniczenie w nich zaspokaja podstawowe potrzeby emocjonalne i psychologiczne człowieka. Przynależność do nich daje poczucie więzi, koleżeństwa, bycia lubianym, akceptowanym, pozwala czuć się bezpiecznie i zapewnia ogólne, dobre samopoczucie. Jak stwierdził jeden z socjologów: „to one przede wszystkim zakotwiczają nas w społeczeństwie, bez nich czujemy się osamotnieni i zagrożeni”.
Małe grupy o charakterze grup pierwotnych pośredniczą w komunikowaniu się jednostki z makrostrukturalnym poziomem życia społecznego. Działają również z jednej strony jako przekaźnik, a z drugiej filtr komunikatów płynących z makrostrukturalnego poziomu.
Pośredniczącą rolę małych grup ujawniło wiele badań nad zachowaniami wyborczymi, oddziaływaniem środków masowego przekazu, a także armią. Okazało się, że na zachowania wyborcze mają wpływ nie tylko czynniki mikrostrukturalne, takie jak przynależność klasowa, wysokość dochodu, zawód, religia itd., ale również, a nawet przede wszystkim małe grupy, do których jednostki należą. Okazało się ponadto, że oddziaływanie treści przekazywanych przez środki masowego przekazu w dużej mierze zależy od ich przyjęcia przez opiniotwórczych członków małej grupy.
Z kolei badania nad armią dowiodły, że żołnierze w sytuacji zagrożenia pozostawali na polu walki nie ze względu na posłuszeństwo wobec rozkazów, ani przywiązanie do wartości patriotycznych, ale przede wszystkim z powodu lojalności wobec towarzyszy broni z tej samej kompanii, których nie potrafili zostawić na pastwę losu.
Z perspektywy biologii ewolucyjnej małe grupy o charakterze grup pierwotnych stanowią naturalne środowisko człowieka. Przez tysiąclecia istnienia gatunku ludzkiego były forma organizacji społecznej, która zapewniała człowiekowi przetrwanie. Do uczestniczenia w takich grupach zaprogramowała nas ewolucja i potrzeba ta jest naszym dziedzictwem ewolucyjnym.
Grupa ekskluzywna jest to typ grupy społecznej, do której przynależeć mogą jednostki spełniające odpowiednie kryteria przynależności. Ekskluzywność grupy wzrasta wraz z trudnością zdobycia odpowiednich referencji. Często kryterium uwzględnianym przy rekrutacji nowych członków jest ich pochodzenie np. arystokratyczne, a więc wynikające ze statusów przypisanych jednostek. Mogą to być grupy oparte na statusach osiąganych np. różnego rodzaju stowarzyszenia himalaistów, przedsiębiorców itd.
Grupa inkluzywna jest to typ grupy społecznej przeciwstawny wobec grupy ekskluzywnej. Członkiem tego typu grupy może być każda osoba, nie są tutaj istotne żadne kryteria klasyfikacyjne. W rzeczywistości taki czysty model rzadko jest spotykany, można jednak mówić o grupach, które do takiego modelu się zbliżaja i umożliwiają uczestnictwo bez konieczności zdobywania specjalnych kwalifikacji lub referencji.