Zobowiązania bilansowe i pozabilansowe przedsiębiorstwa

ZOBOWIĄZANIA BILANSOWE I POZABILANSOWE PRZEDSIĘBIORSTWA

Klasyfikując majątek jednostki gospodarczej, wg kryterium źródeł jego pochodzenia, można dokonać podziału na dwie podstawowe grupy:

1. majątek własny, nazywany kapitałem (funduszem) własnym,

2. majątek obcy, określony jako kapitał (fundusz) obcy lub zobowiązania.

Kapitały własne — pochodzące ze źródeł zewnętrznych tj. wniesione przez udziałowców oraz te ze źródeł wewnętrznych (głównie stanowiące równowartość wygospodarowanego zysku netto pozostawionego do dyspozycji przedsiębiorstwa).

Kapitały obce — stanowią źródło finansowania składników majątku będących wprawdzie własnością innych podmiotów i instytucji (przedsiębiorstw, banków), ale znajdujących się w dyspozycji danej jednostki. Zostały one przekazane przedsiębiorstwu do odpłatnego lub bezpłatnego użytkowania w ściśle określonym przedziale czasowym. W określonym terminie jednostka jest zobowiązana zwrócić obce składniki majątku lub ich równowartość właścicielom tego majątku. Z tego względu źródło pochodzenia majątku obcego nazywa się zwykle zobowiązaniami.

Zobowiązania mogą mieć charakter:

• długoterminowy, których termin realizacji upływa po okresie dłuższym jeden rok od daty sporządzenia bilansu. Składają się na nie zaciągnięte w banku lub u innych podmiotów gospodarczych kredyty, pożyczki i inne zobowiązania (np. z tytułu leasingu) za korzystanie z których spółka płaci określone wynagrodzenie (odsetki). Długoterminowe kapitały obce uzyskiwane są z dwóch zasadniczych źródeł tj. emisji obligacji na rynku papierów wartościowych oraz z kredytów bankowych głównie o inwestycyjnym charakterze;

• krótkoterminowy, źródła finansowania przedsiębiorstwa, których termin płatności jest krótszy niż jeden rok. Obejmują one takie pozycje jak: kredyty bankowe, zobowiązania z tytułu dostaw materiałów, surowców i usług, zaliczki, zobowiązania z tytułu podatków, ubezpieczeń i ceł, zobowiązania z tytułu wynagrodzeń itp.

Zobowiązania przedsiębiorstwa powstają jako naturalne konsekwencje odroczenia pomiędzy momentem powstania zobowiązań z tytułu różnego rodzaju transakcji gospodarczych a momentem regulowania tych zobowiązań.

Zobowiązania występują zawsze w pasywach bilansu przedsiębiorstwa. Zobowiązania, których termin płatności nie minął (oprócz kredytów i pożyczek) stanowią darmowe źródło finansowania majątku spółki. Zobowiązania poterminowe tracą charakter bezpłatnego źródła finansowania, gdyż z tytułu opóźnienia płatności wierzyciele mają prawo do naliczania odsetek za zwłokę.

Podstawowe grupy rodzajowe kapitałów obcych

Do zwykłych źródeł finansowania zalicza się także obligacje i leasing.

KREDYT stanowi kwotę pieniędzy przekazanych przez kredytodawcę (bank) kredytobiorcy na podstawie umowy cywilno-prawnej, która przewiduje zwrot kredytu w ściśle określonym czasie i zapłacenie określonych odsetek stanowiących cenę kredytu. Kredyt ma charakter pożyczki, udzielanej przez bank na wniosek podmiotu, na określone, gospodarczo uzasadnione cele oraz na ustalony z góry okres.

Kredyty na finansowanie przedsięwzięć związanych z działalnością gospodarczą dzielimy na:

• kredyty obrotowe, przeznaczone na bieżące potrzeby związane z prowadzoną przez przedsiębiorstwo działalnością gospodarczą,

• kredyty inwestycyjne, służą finansowaniu nakładów gospodarczych na stworzenie nowych lub powiększenie istniejących środków trwałych.

Zależnie od okresu kredytowania wyróżnia się kredyty:

• krótkoterminowe, z terminem spłaty do jednego roku,

• średnioterminowe, których okres kredytowania obejmuje 1-3 lat,

• długoterminowe, z terminem spłaty powyżej 3 lat.

Kredyty obrotowe mogą być udzielane jako kredyty krótkoterminowe (do 3 miesięcy) lub średnioterminowe (do 12 miesięcy).

Podmioty gospodarcze traktują kredyty obrotowe jako przejściową formę finansowania swej działalności. W zależności od sposobu uruchomienia kredytu obrotowego może on funkcjonować jako kredyt:

• na rachunku bieżącym (bankowym),

• na rachunku kredytowym.

Kredyt na rachunku bieżącym może być kredytem otwartym lub kredytem kasowym.

Kredyt otwarty (in blanco) jest odnawialnym kredytem krótkoterminowym o limitowanej wysokości. Na dobro rachunku bieżącego bank zapisuje wpływy jednostki gospodarczej, a w jego ciężar — wydatki. Kredyt otwarty jest kredytem odnawialnym tzn. po spłacie może być udzielany ponownie. Korzystanie z tego kredytu jest korzystne dla podmiotów gospodarczych, pozwala na elastyczne kredytowani zależnie od ich sytuacji płatniczej. Podmioty oszczędzają też na odsetkach płaconych od tego kredytu, gdyż wpływy na rachunek zmniejszają ich zadłużenie.

Kredyt kasowy określony jako kredyt płatniczy lub przejściowy, upoważnia kredytobiorcę do pobrania z rachunku bieżącego kwoty przekraczającej pokrycie na tym rachunku. Kredyt jest udzielany w razie chwilowego braku gotówki w kasie na okres od kilku do kilkunastu dni i spłacany z najbliższych wpływów na rachunek bieżący kredytobiorcy. Kredyt płatniczy jest nieodnawialny, gdyż jego spłata nie powoduje możliwości ponownego wykorzystania.

Kredyt na rachunku kredytowym może zostać udzielony jako:

• kredyt docelowy — udzielany na finansowanie jednej określonej transakcji będący kredytem nieodnawialnym;

• kredyt na pokrycie wymagalnych zobowiązań — udzielany na okres kilku miesięcy w razie krótkotrwałych trudności płatniczych wywołanych przejściowym wzrostem stanu zobowiązań, zakłóceniami w sprzedaży itp., jest kredytem jednorazowym nieodnawialnym;

• kredyt kasowy — udzielany w związku z chwilowym brakiem gotówki w kasie;

• linia kredytowa — stanowi kredyt finansujący w okresie obowiązywania umowy wiele transakcji, których przedmiotem są sukcesywne i powtarzalne dostawy towarów czy świadczone na rzecz kredytobiorcy usługi do wysokości określonego w umowie limitu kredytowego; linia kredytowa jest udzielana bez określenia w umowie obowiązujących terminów i kwot wykorzystania kredytu w postaci transz i może mieć charakter kredytu odnawialnego bądź nieodnawialnego;

• kredyt sezonowy — na finansowanie potrzeb w związku z przesunięciem wpływów i nakładów eksploatacyjnych spowodowanych specyfiką produkcji lub świadczonych usług. Jest to kredyt nieodnawialny, udzielany maksymalnie na okres dwóch lat.

Koszt kredytu obrotowego stanowi stopa procentowa pobierana przez bank, która zależy od ogólnego poziomu stóp procentowych w danym okresie oraz poziomu ryzyka związanego z danym kredytobiorcą.

Kredyty inwestycyjne są udzielane na przedsięwzięcia zmierzające do odtwarzania, modernizacji i zwiększania majątku trwałego. Kredyty inwestycyjne są kredytami długoterminowymi. Mogą być przeznaczone na finansowanie inwestycji polegających na:

• zakupie maszyn, nieruchomości, środków transportu — inwestycje materialne,

• zakupie wartości niematerialnych (patenty, licencje),

• zakupie wartości finansowych (udziałów lub akcji w spółce).

Uzyskanie kredytu inwestycyjnego wiąże się z dokonana uprzednio przez bank staranną analizą zdolności przedsiębiorstwa do obsługi zadłużenia w przyszłości. Ekonomiczne zabezpieczenie kredytu stanowią zyski i amortyzacja przedsiębiorstwa. Niejednokrotnie banki godzą się na ustalenie karencji w spłacie kredytu inwestycyjnego. Maksymalny okres karencji nie może być dłuższy niż planowany termin osiągnięcia zdolności produkcyjnej.

POŻYCZKI mają podobny charakter jak kredyty, pożyczki udzielane są na ogół przez inne niż bank podmioty (osoby fizyczne lub prawne). Pożyczkobiorca nie musi określać przeznaczenia środków finansowych. Dla banku udzielenie pożyczek wiąże się z większym ryzykiem niż udzielenie kredytu, gdyż nie można przewidzieć efektywności planowanego przedsięwzięcia, a więc także zdolności pożyczkobiorcy do spłaty zobowiązania.

LEASING — jest formą upoważnienia udzielonego przez właściciela składników majątkowych do ich użytkowania w ściśle określonym czasie w zamian za określone opłaty okresowe.

W praktyce wyróżnia się dwa rodzaje umów leasingowych:

• leasing finansowy (kapitałowy, inwestycyjny),

• leasing operacyjny.

Leasing finansowy — polega na przekazaniu przez leasingodawcę użytkownikowi dobra inwestycyjnego do użytkowania z zagwarantowaniem mu prawa zakupu tego dobra po okresie trwania umowy.

Leasing operacyjny — polega na przekazaniu przez leasingodawcę do użytkowania środka trwałego na czas oznaczony bez udzielania gwarancji zakupu po upływie okresu leasingu. Obejmuje on spłatę części wartości leasingowego obiektu wraz z odsetkami

W leasingu pośrednim bank zawiera z leasingobiorcą umowę, w której leasingobiorca zobowiązuje się do spłaty kredytu leasingowego w ratach obejmujących cenę środka trwałego i odsetki od kredytu. Jest to umowa bardzo korzystna dla leasingobiorcy, gdyż kredyt opłaca się z przyszłych zysków, a opłaty leasingowe obciążają koszty.

Leasing może być szczególnie atrakcyjną formą finansowania działalności inwestycyjnej w przedsiębiorstwach, które mają trudności z uzyskaniem kredytów lub pożyczek.

OBLIGACJA — według ustawy o obligacjach z dnia 29 czerwca 1995 r. jest papierem wartościowym emitowanym w serii, w którym wystawca (emitent) stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się do zwrotu nabywcy określonej sumy pieniężnej w ustalonym terminie oraz do zapłacenia odsetek, liczonych w stosunku do tej sumy. Niekiedy dokument ten może zawierać zobowiązanie emitenta do pewnych dodatkowych świadczeń na rzecz nabywcy.

Świadczenie wynikające z obligacji może mieć także charakter niepieniężny. Może ono polegać na realizacji przyznanego obligatariuszowi:

1. prawa do udziałów w przyszłych zyskach emitenta,

2. prawa do zamiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem tych obligacji, tzw. obligacje zmienne,

3. prawa pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki będącej emitentem tych obligacji, tzw. obligacje z prawem pierwszeństwa.

Dla emitenta obligacje są wygodnym narzędziem zaciągania pożyczki. Jest to pożyczka na okres dłuższy niż jeden rok. Zbywając je wielu subskrybentom emitent może uzyskać tak duże sumy, jakich nie są skłonne pożyczać banki. Obligacje podmiotów prowadzących działalność gospodarczą, emitowane w celu zebrania kapitału niezbędnego do sfinansowania rozwoju, modernizacji lub restrukturyzacji przedsiębiorstwa.

Ze względu na sposób oprocentowania można wyróżnić obligacje: o stałym oprocentowaniu, o zmiennym oprocentowaniu oraz indeksowane.

1. Obligacje o stałym oprocentowaniu przynoszą ich właścicielom równa oprocentowanie w odpowiednich okresach czasu (np. rocznych przez cały ten okres, aż do ich wykupienia przez emitenta;

2. Obligacje o zmiennym oprocentowaniu są w sposób zróżnicowany dla poszczególnych okresów ich wykupienia przez emitenta;

3. Cechą charakterystyczną obligacji indeksowanych jest to, iż stopa oprocentowania jest aktualizowana w stosunku do stopy inflacji w danym okresie czasu. Obligacje tego typu stanowią zatem szczególny przypadek obligacji o zmiennym oprocentowaniu, wyróżniający się tym, iż ostateczna wysokość tego oprocentowania jest — w momencie emisji obligacji — niewiadoma. Wysokość tego oprocentowania może być wyznaczona tylko prze wskazanie zasady i sposobu jego wyliczania.

Wynikające z obligacji wierzytelności mogą być zabezpieczone całkowicie lub częściowo albo nie zabezpieczone. Zabezpieczenie całkowite obejmuje wartość nominalną emitowanych obligacji (tzw. wartość inkorporowaną) wraz z sumą należnego oprocentowania, częściowe — odpowiednią część tej kwoty.

Wartość zamierzonych emisji obligacji nie może być nieograniczona, lecz musi się zawierać w pewnych granicach. Mianowicie nie mogą przekroczyć 50 % funduszu statutowego (funduszu założycielskiego) lub kapitału zakładowego, albo funduszu własnego nie obciążonego zobowiązaniami.

Obligacja stanowi formy zaciągania pożyczki u wielu wierzycieli, niejednokrotnie na okres dłuższy niż okres kredytów inwestycyjnych udzielanych przez banki. Nabywcami obligacji mogą być inwestorzy dysponujący nie tylko długoterminowymi ale także krótkoterminowymi kapitałami, gdyż w warunkach rozwiniętego rynku papierów wartościowych istnieje możliwość wycofania lokaty przez sprzedaż obligacji innej osobie. Zwrot pożyczki zaciągniętej przy sprzedaży obligacji nazywa się wykupem.

Zobowiązania krótkoterminowe według ich wymagalności dzieli się na :

• zobowiązania stale wymagalne, które są odnawialne. Wynikają one z dokonywanych zakupów i sprzedaży, a termin ich płatności określają dokonywane transakcje bieżące. Głównie należą do nich zobowiązania z tytułu dostaw i usług;

• zobowiązania wymagalne okresowo, których wymagalność spłaty jest okresowa i z góry zaplanowana np. spłata kredytu, zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, zobowiązania podatkowe itp. Zobowiązania te mogą mieć charakter zobowiązań odraczalnych i nieodraczalnych.

ZOBOWIĄZANIA WOBEC DOSTAWCÓW

Kredyt kupiecki stanowi źródło finansowania majątku powstające w momencie odroczenia płatności za dostawy surowców, materiałów, paliw, energii, usług obcych przez wierzycieli przedsiębiorstw. Kredyt kupiecki ma przewagę nad innymi źródłami finansowania:

1. Jest dostępny dla zdecydowanej większości nabywców, którzy dokonują zakupów względnie regularnie i są znani dostawcom;

2. Kredyt handlowy udzielany jest zwykle na rachunku otwartym i nie wymaga wyjątkowego zabezpieczenia, zależny jest od zwyczajów kupieckich i warunków rynkowych.

Wyróżniamy dwa rodzaje kredytu kupieckiego:

1. Kredyt bezpłatny — ma miejsce, gdy cena na zakupione materiały, surowce czy usługi jest stała niezależnie od terminu płatności;

2. Kredyt oprocentowany — gdy wraz z wydłużeniem terminu płatności zmienne są odsetki lub gdy od terminu płatności zależą tzw. opusty.

Zasadniczym czynnikiem wpływającym na kształtowanie się zobowiązań wobec dostawców są warunki, na jakich dokonywane są zakupy (zakup gotówkowy lub kredytowy). Nabywanie od dostawców dóbr i usług wyłącznie za gotówkę oznacza, że przedsiębiorstwo nie wykorzystuje zobowiązań wobec dostawców jako źródła finansowania składników majątku. Zakupy dokonywane na warunkach kredytowych stwarzają dodatkowe źródło finansowania, ale z reguły wiąże się to z koniecznością ponoszenia dodatkowych kosztów. Występując w roli odbiorcy, przedsiębiorstwo musi rozważyć, czy bardziej opłacalne jest nabywanie wyrobów i usług na warunkach kredytowych, dzięki czemu korzysta z dodatkowego źródła finansowania (ale traci uprawnienia na opusty), czy też nabywanie za gotówkę wg niższych cen, co łączy się z koniecznością sięgnięcia do alternatywnych źródeł finansowania (np. zaciągnięcie kredytu).

ZOBOWIĄZANIA WOBEC PRACOWNIKÓW

Zobowiązania wobec pracowników obejmują najczęściej wynagrodzenia — wypłacana pracownikom z pewnym opóźnieniem — za okres sprawozdawczy, a także wynagrodzenia nie podjęte w terminie.

Zobowiązania te powstają na skutek istniejącego systemu regulowania wynagrodzeń za pracę, który charakteryzuje się tym, że najczęściej wynagrodzenia wypłacane są okresowo, podczas gdy pracownicy świadczą pracę na rzecz pracodawcy w sposób ciągły. Wielkość zobowiązań wobec pracowników uzależniona jest zatem od udziału kosztów pracy w kosztach wytwarzania danego przedsiębiorstwa oraz od częstotliwości wypłat. im wyższy udział kosztów wynagrodzeń w kosztach produkcji oraz im dłuższy okres pomiędzy wypłatami, tym wyższy udział zobowiązań wobec pracowników w strukturze źródeł finansowania przedsiębiorstwa. w przedsiębiorstwach, w których udział wynagrodzeń w kosztach produkcji będzie niższy również zobowiązania wobec pracowników będą stanowić mniejszy ułamek struktury bilansu przy pozostałych czynnikach niezmienionych.

Zobowiązania wobec pracowników stanowią szczególnie korzystne źródło finansowania przedsiębiorstw, gdyż w odróżnieniu od innych form finansowania, jest to źródło całkowicie dar (bezpłatne). Zobowiązania z tego tytułu nie są bowiem z reguły oprocentowane.

ZOBOWIĄZANIA PUBLICZNO-PRAWNE

Do zobowiązań publiczno-prawnych zaliczamy przede wszystkim naliczone, lecz jeszcze nie zapłacone podatki (dochody od towarów i usług — VAT, od nieruchomości itp.), opłaty, cła i obowiązkowe składki na ubezpieczenia społeczne, w odniesieniu do których obowiązują przepisy o zobowiązaniach podatkowych i zrównanych z nimi płatności. Są to zobowiązania wobec Skarbu Państwa, jednostek administracji terenowej, urzędów celnych, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Przedsiębiorstwo jest podmiotem gospodarczym, który w związku z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych jest zobowiązany do płacenia różnego rodzaju podatków, wynikających z odpowiednich uregulowań prawnych.

Pod pojęciem podatku rozumie się podstawowe świadczenia pieniężne na rzecz państwa o charakterze przymusowym, powszechnym, bezzwrotnym i nieodpłatnym, pobierane na podstawie przepisów prawnych określających warunki, wysokość oraz terminy płatności tych świadczeń.

Wyróżniamy trzy podstawowe grupy podatków płaconych przez przedsiębiorstwo:

• podatek od towarów i usług (VAT),

• podatki kosztowe,

• podatek dochodowy.

Podatek od towarów i usług (VAT) — regulowany ustawą o podatku od towarów i usług oraz o podatku akcyzowym z dnia 8 stycznia 1993 r. Przedsiębiorstwa, jako jednostki gospodarcze produkujące wyroby i usługi lub dokonujące obrotu towarami podlegającymi opodatkowaniu podatkiem VAT mogą odliczać podatek naliczony przy zakupach od podatku należnego policzonego przy sprzedaży (za podstawę opodatkowania przyjmuje się wartość netto sprzedawanego towaru). w wyniku czego otrzymuje się kwotę podatku, jaką przedsiębiorstwo jest zobowiązane odprowadzić do Urzędu Skarbowego.

Przy podatku VAT stosowane są trzy stawki podatkowe:

1. stawka podstawowa — 22%; stosowana dla większości wyrobów, towarów i usług,

2. stawka ulgowa — 7%; dla niektórych towarów i materiałów związanych z gospodarką rolną i leśną, ochroną zdrowia, pzreznaczonych dla dzieci, od materiałów budowlanych itp.,

3. stawka preferencyjna — 0%; stosowana przy eksporcie towarów i usług.

Podatki kosztowe

Obejmują grupę podatków, którą przedsiębiorstwo zgodnie z obowiązującymi przepisami może zaliczyć do kosztów swojej działalności, zaliczamy tutaj:

• podatki od nieruchomości,

• podatki od środków transportowych,

• podatek akcyzowy,

• cło,

• podatek importowy.

Podatek od nieruchomości jest podatkiem majątkowym, uregulowanym przepisami Ustawy z 12 stycznia 1999 r. o podatkach i opłatach lokalnych. Przedmiotem opodatkowania są posiadane budynki, budowle, grunty, czyli związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Obowiązek płacenia podatku od nieruchomości wynika bezpośrednio z faktu posiadania lub wieczystego użytkowania nieruchomości. Podstawa opodatkowania podatkiem od nieruchomości zależy od przedmiotu opodatkowania. Stawki są corocznie określane przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia.

Podatek od środków transportowych — regulowany również ustawą o podatku i opłatach lokalnych. Opodatkowaniu tym podatkiem podlegają pojazdy samochodowe, ciągniki, przyczepy itp. Maksymalne stawki podatku od środków transportowych, podobnie jak w przypadku podatku od nieruchomości są określane przez Ministra Finansów w drodze rozporządzenia.

Podatek akcyzowy (akcyza) ma charakter uzupełniający w odniesieniu do podatku od towarów i usług. Obowiązek uiszczania podatku akcyzowego został nałożony na te podmioty, które produkują lub importują wyroby akcyzowe. Stanowi on formę selektywnego podatku pośredniego, obciążającego wybrane artykuły konsumpcyjne, najczęściej towary o charakterze monopolowym oraz wyroby luksusowe, m.in.: napoje alkoholowe, samochody, paliwa i oleje silnikowe itp. Podstawę opodatkowania podatkiem akcyzowym stanowi obrót wyrobami akcyzowymi.

Przedsiębiorstwo prowadzące działalność związaną z eksportem lub importem towarów podlegają opodatkowaniu z tytułu ceł oraz podatku importowego. W Polsce przedmiotem cła jest import materiałów, towarów, a także środków trwałych. Cło oblicza się od tzw. wartości celnej zakupionych za granicą dóbr wraz z kosztami transportu. Wysokość należnego cła określa się przez pomnożenie właściwej stawki celnej przez wartość celną.

Podatek importowy — regulowany ustawą z dnia 25 listopada 1993 r., obowiązuje od 1 stycznia 1994 r. Przedmiotem opodatkowania podatkiem importowym są towary sprowadzane lub nadsyłane z zagranicy, niezależnie od tego w jaki sposób zostały sprowadzone w polski obszar celny. Podstawę opodatkowania podatkiem importowym stanowi wartość celna towaru powiększona o należna cło. Stawka podatku celnego wynosi 5% podstawy opodatkowania.

ZOBOWIĄZANIA WOBEC INNYCH INSTYTUCJI SEKTORA FINANSOWEGO

Zobowiązania te obejmują: składki na ubezpieczenia społeczne ZUS, składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Znaczącą pozycję maja tu zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne oraz składek emerytalnych.

Podobnie jak w przypadku omówionych wyżej rodzajów zobowiązań także i w tym przypadku o ich poziomie decyduje wielkość obciążeń oraz terminy ich płatności.

W przedsiębiorstwie roczne zamknięcie rachunkowe składa się obok bilansu i rachunku wyników także z informacji dodatkowej (załącznika). Pozostaje ona w bezpośrednim związku z bilansem oraz rachunkiem zysków i strat, ponieważ zawiera ważne informacje dla zewnętrznego adresata bilansu, które z powodów systemowo-bilansowych nie są lub nie mogą być wykazane w bilansie. W informacji dodatkowej zamieszcza się dane i wiadomości nie w bilansie i rachunku zysków i strat, istotne dla rzetelnego i wiarygodnego sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczące działalności finansowej przedsiębiorstwa oraz rentowności danej jednostki gospodarczej.

Informacja dodatkowa, o której mowa w art. 45 ust. 2 pkt 3 Ustawy o rachunkowości, powinna obejmować w szczególności m.in.:

1. zobowiązania wobec budżetu państwa lub jednostki samorządu terytorialnego z tytułu uzyskania prawa własności budynków i budowli,

2. podział zobowiązań według pozycji bilansu o pozostałym na dzień bilansowy, przewidywanym umową okresie spłaty:

1. do 1 roku,

2. od 1 do 5 lat,

3. ponad lat

3. wykaz grup zobowiązań zabezpieczonych na majątku jednostki (ze wskazaniem rodzaju) np. hipoteka,

4. zobowiązanie wekslowe, w tym również udzielone przez jednostkę gwarantuje i poręczenia, także wekslowe np. akredytywa,

5. przyszłe zobowiązania z tytułu podatku dochodowego np. odroczenia,

6. informacje o wspólnych przedsięwzięciach, które podlegają konsolidacji metodą pełną lub praw własności, w tym:

1. zobowiązaniach zaciągniętych na potrzeby przedsięwzięcia lub zakup używanych rzeczowych składników majątku trwałego np. leasing,

2. części zobowiązań wspólnie zaciągniętych,

7. transakcjach ze spółkami powiązanymi kapitałowa, a które nie są objęte skonsolidowanym sprawozdaniem finansowym.

Zobowiązania warunkowe, jak sama nazwa mówi, to takie zobowiązania, które mogą być wymagalne, tylko wówczas, gdy zaistnieją pewne, ściśle określone warunki.

Do zobowiązań takich można zaliczyć zobowiązania z tytułu dyskonta weksli, udzielonych

gwarancji, poręczeń, zastawów i kaucji.

HIPOTEKA — następnym sposobem całkowitego zabezpieczenia jest ustanowienie hipoteki (zwykłej lub kaucyjnej), czyli ograniczonego prawa rzeczowego, zabezpieczającego oznaczoną wierzytelność, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swych roszczeń z nieruchomości, z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi jej właściciela. Przedmiotem hipoteki mogą być: własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz inna wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Hipoteka kaucyjna, w odróżnieniu od zwykłej zabezpiecza wierzytelność o nieustalonej wysokości np. w przypadku obligacji o zmiennym oprocentowaniu. Do ustanowienia hipoteki wystarcza oświadczenie woli właściciela nieruchomości oraz odpowiedni wpis w księdze wieczystej określający rodzaj wierzytelności wynikającej z obligacji.

WEKSEL spełnia przede wszystkim funkcję kredytową, pozwalającą uzyskać za pomocą weksla zarówno kredyt towarowy (kupiecki) jak i bankowy.

Uzyskanie kredytu kupieckiego za pomocą weksla polega na odroczeniu w czasie terminu płatności świadczenia pieniężnego. Wystawca weksla, otrzymując od kontrahenta świadczenie wzajemne, wręcza mu jednocześnie dokument wekslowy. Weksel staje się wówczas narzędziem kredytu towarowego udzielonego sobie przez podmioty gospodarcze.

Za pomocą weksla można także uzyskać kredyt bankowy. Może on przybierać postać kredytu dyskontowego, akceptowanego lub tradycyjnego. Poprzez dyskonto weksli bank wypłaca wierzycielowi przed terminem płatności sumę wekslową, udzielając mu tym samym kredytu, ale jednocześnie stając się wierzycielem wekslowym na skutek przeniesienia praw z weksla na bank.

Kredyt akceptacyjny polega na zobowiązaniu się banku do przyjęcia weksla trasowanego (akceptu weksla), przez co staje się on głównym dłużnikiem wekslowym, zmieniając tym samym sytuację finansową wystawcy weksla, którego kontrahent uzyskuje dzięki temu gwarancję zwrotu należności przysługującej mu z tytułu kredytu towarowego.

Funkcja płatnicza weksla polega na możliwości regulowania za pomocą weksla zobowiązań pieniężnych przez wręczenie weksla zamiast zapłaty.

Funkcje realizowane przez weksel:

• pozwala na zawiązanie jego pośrednikiem transakcji gospodarczych bez potrzeby zużywania środków własnych pieniężnych,

• służy dokonaniu rozliczeń wekslowych między uczestnikami obrotu,

• umożliwia uzyskanie niskoprocentowego kredytu bankowego ze względu na preferencyjną stopę dyskontową.

AKREDYTYWA — polega na postawieniu przez bank — w ciężar rachunku klienta — do dyspozycji osoby trzeciej określonych środków pieniężnych dla zabezpieczenia jej należności z tytułu mających nastąpić w przyszłości dostaw, robót i usług. Podstawą akredytywy jest umowa klienta z bankiem, będąca rodzajem odpłatnej umowy zlecenia.

Zobowiązań warunkowych nie umieszcza się w bilansie, gdyż różnią się one w znaczący sposób tym, od zwykłych zobowiązań bilansowych, że często nie jest znany dokładny termin lub kwota jaka trzeba będzie zapłacić i czy w ogóle będą one egzekwowane. Różnica również polega na tym, że w odróżnieniu od zawartych w bilansie zobowiązań związanych z dostarczaniem materiałów, towarów, świadczeniem usług, wypłatą wynagrodzeń, podatków itd., zobowiązania pozabilansowe nie są źródłem taniego finansowania działalności przedsiębiorstwa. Są to zobowiązania, które mogą, ale nie muszą być w przyszłości egzekwowane i nie dają one żadnych wymiernych korzyści.

Jednak kodeks handlowy (art. 422) narzuca obowiązek wykazania ,,w dodatku do bilansu poręczeń, gwarancji, zastawów i kaucji z wydzieleniem sumy każdego rodzaju”. Oznacza to, że należy wykazać wszystkie zobowiązania wynikające z dyskontowania weksli, z poręczeń. Intencją prawodawcy jest zapoznanie adresata bilansu, przy pomocy tego przepisu, z istniejącymi lub grożącymi zobowiązaniami, wykazanymi jako zobowiązania warunkowe oraz przekazanie ,,siły zagrożenia” tego rodzaju zobowiązań.

Załącznik budowany jest na podobnej zasadzie jak bilans. Jego także dotyczy wymóg przestrzegania zasad prawidłowej księgowości i przekazywanie faktycznego obrazu sytuacji majątkowej, finansowej i dochodowej przedsiębiorstwa.

W przedsiębiorstwach mogą występować różne zobowiązania pozabilansowe, będą one zależały od sytuacji danego podmiotu gospodarczego. Na przykład firma, która zaciągnęła kredyt może mieć zobowiązania pozabilansowe z tytułu hipoteki pod maszyny czy budynki jako zabezpieczenie dla kredytodawcy. Inny przykład, to udzielenie poręczenia (gwarancji) wypłacalności innej firmie ubiegającej się o kredyt w banku lub innym przedsiębiorstwie. Jeszcze innym przykładem może być wpłacenie kaucji za wypożyczone np. maszyny czy urządzenia, jako gwarancji zwrócenia ich w nienaruszonym stanie.

Wyżej wymienione zobowiązania warunkowe należą do dosyć powszechnie występujących w przedsiębiorstwach, rzadziej spotykanymi obecnie są natomiast zobowiązania z tytułu dyskonta weksli.

Zobowiązania pozabilansowe, jak poręczenia czy gwarancje udzielane innym firmom są generalnie ryzykowne i nie przynoszą bezpośrednio wymiernych dochodów. Dlatego, takich gwarancji udziela się przedsiębiorstwom dobrze znanym, zaufanym i co do których jest się pewnym dobrej sytuacji finansowej, ponieważ w razie niewypłacalności tej firmy, podmiot udzielający poręczenia będzie musiał pokryć zobowiązania kredytowe tamtej firmy. Udzielanie gwarancji wiąże się także z pewnymi korzyściami. Należą do nich takie korzyści, jak potwierdzenie i utrwalenie dobrych stosunków pomiędzy firmami oraz pogłębienie współpracy, co często przynosi w przyszłości duże korzyści. Można więc powiedzieć, że udzielane gwarancje są pewnego rodzaju inwestycją, która może nic nie kosztować a przynieść duże korzyści.

Bibliografia:

FINANSE PRZEDSIĘBIORSTW Autor: Stephen A. Ross, Randolph W. Westerfield, Bradford D. Jordan

1

---