Rozdział II - Łobocki - Pojęcie wychowania i jego cechy.
Szerokie rozumienie wychowania - takie wychowanie rozumiane jest jako wszystkie rodzaje działań społecznych, które charakteryzują się następującymi cechami akomodacją, aproksymacją, indoktrynacją.
akomodacja - oznacza przystosowanie się jednostki bądź całych grup do zastanych warunków i wymagań społecznych.
aproksymacja - odzwierciedla się w przybliżaniu jednostkom ich możliwości oraz form zachowań, które przyjmują postać określanych powinności jakie dopełnić powinien człowieka przynależący do określonej społeczności
indoktrynacja - jej istotą jest systematyczne i zorganizowane wpływanie na poglądy i przekonania jednostek bądź grup społecznych.
Wąskie rozumienie wychowania - planowa działalność człowieka zorientowana na osiągnięcie pewnych celów o charakterze etyczno-moralnym.
DEFINICJE WYCHOWANIA:
• A. Gurycka-
- def. pedagogiczna: „dynamiczny, złożony układ oddziaływań społecznych, instytucjonalnych, interpersonalnych, pośrednich i bezpośrednich, wywołujących zmiany w osobowości człowieka tym oddziaływaniom poddawanego”
- def. psychologiczna: „ wychowanie to dynamiczny, złożony układ wzajemnie od siebie zależnych procesów nadawania i odbioru wpływu (wywierania wpływu) zachodzących między jednostkami o zróżnicowanych, specyficznych rolach, w których jedna jest dojrzałym wychowawcą, a druga mniej od niego dojrzałym wychowankiem, w celu zrealizowania, w sposób względnie trwały, jakiegoś mniej lub bardziej, ale świadomie złożonego przez wychowawcę projektu jego osobowości”.
• E. Durkheim- „wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które nie dojrzały jeszcze do życia społecznego”.
• S. Szepański- „intencjonalne kształtowanie osobowości dokonane w ramach stosunku wychowawczego między wychowawcą a wychowankiem, według przyjętego w grupie ideału wychowawczego”.
• W. Brzezinka- „takie działanie, poprzez które ludzie starają się w sposób trwały udoskonalić układy dyspozycji psychicznych innych ludzi lub też utrzymać ich stany uznane za wartościowe, bądź wreszcie zapobiegać powstaniu dyspozycji, które ocenia się negatywnie”.
• R. Miller- „ Interwencja w dialektyczny stosunek człowieka i świata, regulująca ich wzajemna stosunki za pomocą twórczego współdziałania dotyczącego rozwoju społeczeństwa i jednostki”.
• R. Szulz- „planowa aktywność człowieka, zorientowana na osiągnięcie pewnych celów, tj. pewnych pożądanych i trwałych zmian w osobowości ludzi”.
• H. Muszyński- „sterowanie procesami socjalizacyjno- enkulturacyjnymi oraz uczenia się jednostek podporządkowane celom kształtowania określonych dyspozycji osobowościowych”.
KLASYFIKACJA DEFINICJI WYCHOWANIA:
♦ Wg Stefana Kunowskiego
- definicje prakseologiczne, wg których wychowanie jest równoznaczne z oddziaływaniem wychowawców na wychowanków, czyli z ich „urabianiem”;
- definicje ewolucyjne, upatrujące w wychowaniu proces samorzutnego rozwoju wychowanka, w tym szczególnie w wyniku nabywanego przez niego doświadczenia;
- definicje sytuacyjne, doceniające uwarunkowania środowiskowe w procesie wychowania łącznie z tzw. Sytuacjami wychowawczymi;
- definicje adaptacyjne, podkreślające mniej lub bardziej wymierne efekty wychowania, których wyraźnym przejawem jest przystosowanie wychowanka do słusznych wymagań i oczekiwań społecznych.
♦ Wg Katarzyny Olbrycht
- „kształtowanie tzw. cech kierunkowych”;
- „świadome, celowe kształtowanie osobowości wychowanka zgodnie z przyjętym ideałem”;
- „świadome i celowe wywieranie wpływu na drugiego człowieka”;
- „oddziaływanie na człowieka łącznie z socjalizacją i inkulturacją”.
♣ Wychowanie bezpośrednie- z góry ukierunkowana interwencja w rozwój człowieka, jest dostrzegana zwłaszcza przez rzeczników socjologizmu. Socjologizm znajdujemy szczególnie w poglądach E. Durkheima. Socjologizm uwydatnia oddziaływania zewnętrzne na wychowanka. Wychowanie jest nade wszystko bezpośrednim oddziaływaniem na dzieci i młodzież
♣ Wychowanie pośrednie- praktykowane przez zwolenników naturalizmu. Reprezentują go Jan Jakub Rousseau i Hellen Key, a współcześnie Hubertus von Schoenebeck- gorliwy wyznawca tzw. antypedagogiki. Naturalizm uwydatnia oddziaływania od wewnątrz, tj. poprzez okazywanie głębokiego respektu dla spontanicznego (naturalnego) rozwoju dziecka.. Wychowanie zgodne z poglądami naturalizmu jest głównie wspomaganiem wychowanka w jego rozwoju poprzez oddziaływania pośrednie i nieprzeszkadzanie mu w tym, zwłaszcza gdy nie wymaga interwencji z zewnątrz.
♣ Wychowanie dyrektywne- wychowanie rozumiane jako proces bezpośredniego dokonywania zmian w rozwoju dzieci i młodzieży zakłada wywieranie wpływu na owe zmiany głównie przez osoby dorosłe. Dlatego osoby te stanowią jedyny w swoim rodzaju konieczny warunek skutecznego realizowania celów wychowawczych. To znaczy, że wychowanie takie odbywa się niejako bez czynnego udziału samych wychowanków lub z wyraźnym ograniczeniem ich aktywności.
Definicja wychowania dyrektywnego wg Stefana Kunowskiego: „społecznie uznawany system oddziaływania pokolenia starszego na dorastające, celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem dla przygotowania wg określonego ideału nowego człowieka do przyszłego życia”.
♣ Wychowanie niedyrektywne- istotą takiego wychowania jest nie tyle wymyślna technologia bezpośrednich oddziaływań wychowawczych, ile dyskretne dopingowanie wychowanków do osobistego angażowania się w proces samowychowania, czy inaczej mówiąc samorealizacji lub pracy nad sobą.
Na wychowawcy spoczywa obowiązek:
• wchodzenia z dziećmi i młodzieżą w relacje oparte na współpracy i partnerstwie,
• zachęcania ich do kierowania własnym rozwojem,
• nieustannego towarzyszenia w ich radościach i smutkach,
• częstego prowadzenia z nimi otwartych i szczerych rozmów,
• wspomagania w realizowaniu tkwiących w nich możliwości.
Słowem, wychowanie takie oznacza: wyzwalać, dodawać odwagi, strzec przed ubezwłasnowolnieniem, usuwać wpływy zagrażające naturalnemu i spontanicznemu rozwojowi dzieci i młodzieży, przygotowywać ich do przyszłego życia przez mobilizację do własnej aktywności, pobudzać do zachowań zgodnych z oczekiwaniami społecznymi, zasadami moralności, w tym także etyki normatywnej. Podkreśla się tu znaczenie współdziałania i współpracy pomiędzy wychowawcą i wychowankiem, a nade wszystko rolę ich wzajemnego porozumiewania się w atmosferze autentycznego partnerstwa i demokratyzmu.
SOCJALIZACJA- ogół działań ze strony społeczeństwa, zwłaszcza rodziny, szkoły i środowiska społecznego, zmierzających do uczynienie z jednostki istoty społecznej, tj. umożliwienia jej zdobycia takich kwalifikacji, takich systemów wartości i osiągnięcia takiego rozwoju osobowości, aby się mogła stać pełnowartościowym członkiem społeczeństwa.
♦ W szerszym znaczeniu obejmuje zarówno „kształtowanie osobowości społecznej” lub „nabywanie społecznej dojrzałości czy kompetencji społecznych”, jak również „wchodzenie w kulturę, zwane enkulturacją” (współcześnie inkulturacją).
♦ W węższym znaczeniu to wpływ życia społecznego czy po prostu proces oddziaływania społecznego na jednostkę, a jednocześnie skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian, także w sferze osobowości. Oczekuje się bowiem, iż w wyniku socjalizacji dzieci i młodzież staną się pełnowartościowymi członkami społeczeństwa. Uogólniając, wąsko rozumiana socjalizacja jest procesem włączania jednostki w społeczeństwo, umożliwiającym integrację z nim, czyi zaadoptowanie przyjętego w danym społeczeństwie sposobu myślenia i odczuwania.
Fazy socjalizacji:
- najwcześniejsza przypada na okres od urodzenia do 2-3 roku życia. Nazywana jest fazą przygotowawczą lub stadium presocjalizacji. W tym okresie podstawowym środowiskiem dziecka jest jego rodzina naturalna lub zastępcza, albo zakład, w którym przebywa.
- druga faza socjalizacji wiąże się z wieki przedszkolnym dzieci. Uchodzi ona za pierwszą fazę socjalizacji właściwej, w której wpływy socjalizujące zaczynają obejmować również środowisko rówieśnicze.
- w trzeciej fazie wpływy te rozciągają się również na szkołę.
- w dalszych fazach większa się krąg socjalizujących środowisk.
INKULTURACJA- proces wrastania w kulturę bądź kultury.
Inkulturacją oznacza przejmowanie przez człowieka dziedzictwa kulturowego poprzednich pokoleń. Jest procesem uczenia się kultury albo też procesem kulturowego przystosowania.
CECHY WYCHOWANIA:
• Intencjonalność wychowania- oznacza ona, że wychowawca jest świadomy celów jakie pragnie realizować w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. Chodzi tu o działalność zawodową wychowawców, specjalnie przygotowanych do pełnienia swej funkcji i należycie znajdujących cele, które warto realizować w procesie wychowania. Wychowanie obejmuje wyłącznie wpływy intencjonalne, czyli świadomie ukierunkowane, których celem jest oddziaływanie na rozwój zwłaszcza społeczny i moralny wychowanków lub wspomaganie ich w tym rozwoju.
• Interakcyjność wychowania- oznacza to, że proces wychowawczy zwykle mam miejsce w sytuacji interakcji, tj. współdziałania ze sobą wychowawcy i wychowanka. Wychowanie rozumiane jako proces interakcyjny zakłada przede wszystkim, iż wychowanek nie jest i nie może być jedynie biernym odbiorcą wpływów wychowawczych. Nie tylko bowiem im podlega, lecz także jest Relatywność stanie odpowiednio na nie zareagować i być ich nośnikiem w formie relacji na oddziaływania ze strony wychowawcy.
• Relatywność wychowania- Wiąże się ona z trudnościami, jakich nastręcza przewidywanie skutków oddziaływań wychowawczych. Na ogół przewidywanie takie ma charakter stwierdzeń raczej hipotetycznych niż kategorycznych. Wynika to w znacznej mierze ze procesu wychowania, a także ze złożonej dynamiki osobowości ludzkiej.
• Długotrwałość wychowania- Właściwość ta sugeruje, iż każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości niemal przez całe życie. Dlatego o wychowaniu można mówić nie tylko w odniesieniu do dzieci i młodzieży, lecz także wobec osób dorosłych. Nawet ludzie w podeszłym wieku są w stanie się czegoś nauczyć i wewnętrznie przeobrazić.
Tchorzewski i Łobocki - PODMIOTOWOŚĆ I PODMIOTY WYCHOWANIA.
Podmiotowość wg Tomaszewskiego - na podmiotowość składają się: specyficzna tożsamość człowieka, wyraźna indywidualność różniąca go od innych ludzi oraz fakt, że jego własna działalność zależy w znacznym stopniu od niego samego. Podmiotowość w aspekcie pedagogicznym ma sens zarówno teoretyczny jak i praktyczny.
Podmiotowość dla pedagogów wyraża się częściej w aktywności własnej wychowanka w procesie wychowania, rzadziej zaś oznacza konieczność głębokiego kontaktu psychicznego i zrozumienia między wychowankiem a wychowawcą.
Podmiotowość:
odpowiedzialność za własne czyny
prawo do decydowania o sobie
poszanowanie inności i odrębności jednostki
uznanie dziecka jako indywidualną osobowość
uznawanie praw dziecka
akceptacja i zrozumienie
dziecko postrzegane jako istota wolna, myśląca
aktywny uczestnik zdarzeń
Wychowanie - musi kształtować przyczynowość osobistą, poczucie sprawstwa, swobodę wyboru, umiejętność podejmowania decyzji i odpowiedzialności za te decyzje. Jestem podmiotem więc - jestem źródłem przyczynowości, sprawczości, samodzielnie oceniam wartości, poczucie wpływu na siebie, na rzeczywistość, na otoczenie, jestem aktywny społecznie.
Podmiotowość w wychowaniu:
wychowanie podmiotowe - relacja pomiędzy dwoma podmiotami, sytuacje wychowawcze to wynik działań podmiotów. Warunki: postrzeganie dziecka w perspektywie personalistycznej, akceptacja, zaufanie i szacunek, empatia oraz autentyzm czyli zgodność deklaracji ze stanem faktycznym
cel wychowania - świadome kształtowanie orientacji podmiotowej, czyli do generatywności (spontaniczne zachowania, tendencja do wypróbowywania nowych schematów myślenia i działania); optymizm (nastawienie jednostki na zdarzenia pozytywne, oczekiwanie sukcesu); zaufanie do siebie (wiara we własne siły); selektywność (zdecydowane wartościowanie, selektywny wybór i przetwarzanie informacji); poszukiwanie przyczynowości (nastawienie na wykrywanie związków przyczynowo-skutkowych między zjawiskami).
Podmioty wychowania: jednostka ludzka mająca świadomość swojej odrębności w stosunku do świata, stanowiącą układ odzwierciedlający ten świat w sposób specyficzny dla niej i w oparciu o to kierującą swoim zachowaniem. Podmiotem jest ten kto: pełni swoją rolę społeczną, kieruje swoimi stanami psychicznymi i swoją aktywnością, ma wpływ na zdarzenie, pozostaje w stałym procesie samodoskonalenia się, przekraczania samego siebie, własnych granic, rozszerza stale zakres swojej podmiotowości i podmiotowości środowiska społecznego, ułatwia realizacje podmiotowości drugiemu człowiekowi.
Nauczyciel - wychowawca jako podmiot wychowania.
specyficzne właściwości pracy nauczyciela:
zaangażowanie, oddanie się pracy, co często wiąże się z rezygnacją z własnego życia i wykrzywia nauczyciela;
izolacja, nauczyciel zdany całkowicie na siebie;
ustawiczna konieczność bycia w stanie ciągłej gotowości, do natychmiastowej reakcji;
władza nad uczniami przejawiając a się w możliwości określania co jest wiedzą, którą warto się zajmować a co nią nie jest, możliwość określania właściwych zachowań;
autonomia związana z możliwością doboru własnego programu, sposobów realizacji (głównie w USA).
Demokratyczny styl kierowania wychowawczego:
- okazywanie uczniom życzliwości i zrozumienia, pozyskiwanie sobie ich sympatii, zaufania, przyjaźni
- umożliwianie im podejmowanie samodzielnych lub wspólnych decyzji
- odwołanie do inicjatywy i pomysłowości dzieci, liczenie się z ich zdaniem
- udzielanie im gruntownych informacji
- nauczyciele pełnia wobec dzieci rolę inicjatorów, animatorów, doradców.
9. Autokratyczny styl wychowania:
- przeciwieństwo stylu demokratycznego
- nauczyciel przejmuje odpowiedzialność za wszelkie zachowania wychowanków
- metody nagradzania i karania jako sposoby oddziaływań wychowawczych
- stosuje się wszelkiego rodzaju zakazy i nakazy
- słaba więź emocjonalna, osobowa
- od nauczyciela zależy kto z kim siedzi, kto z kim pracuje i bawi się
- sam decyduje o wszystkim
10. Liberalny styl wychowania:
- dawanie dzieciom możliwie szerokiego zakresu swobody
- wychowawca wywiera minimalny wpływ na swych podopiecznych, zachowuje się wobec nich niemal całkowicie biernie, a więc praktycznie rezygnuje z kierowania nimi
- nie stara się zachęcać ich do zachowań społecznie i moralnie wartościowych
- poczuwa się zwolniony z odpowiedzialności za zachowania wychowanków
- nie prowokuje ich do zachowań, ani ich nie ocenia, doradza im tylko, kiedy jest o to proszony
- dostarcza jedynie niezbędny materiał potrzebny do wykonania zadań, jakich podjęli się uczniowie z własnej inicjatywy
Tchorzewski i Łobocki: Cele wychowania.
1. Cele wychowania - to pewien postulowany stan osiągany w wyniku oddziaływań wychowawczych. Celami takimi są tzw. normy (standardy) wychowawcze, wskazujące na pożądane społecznie i moralnie zachowania i postawy oraz inne cechy osobowości wychowanków. Są nimi zazwyczaj pożądane i oczekiwane zmiany, jakie pod wpływem respektowania odpowiednich metod, środków i warunków kształtują się w osobowości wychowanków w postaci poglądów, postaw, nawyków i innych cech osobowości.
2. Postulowane w celach wychowania zmiany dotyczą zwykle zmian:
a) o charakterze poznawczo-instrumentalnym poznawanie świata, ludzi, wartości, łącznie z wywieraniem na niego własnego wpływu
b) o charakterze motywacyjno-emocjonalnym formowanie stosunku wychowanka do świata i ludzi, jego przekonań i postaw, systemu wartości i celu życia
3. Cele formalne (cele na gruncie wychowania instytucjonalnego, np. w szkole, placówkach opiekuńczo-wychowawczych; są słabiej przyswajane) i nieformalne (w naturalnym środowisku wychowawczym, szczególnie w rodzinie, cele własne, mogą być czasami sprzeczne z celami formalnymi, wychodzą od wychowanka - są jego potrzebami, dążeniami)
4. Klasyfikacja celów wychowania wg Guryckiej:
Cele kreatywne - typu „wywołać”, „ukształtować” np. nowe zachowania, zainteresowania, przekonania…
Cele optymalizujące - typu „zwiększyć”, „wzmóc”, poszerzyć” np. wrażliwość, zaangażowanie…
Cele minimalizujące - typu „osłabić”, „ograniczyć” np. agresję, nadmierną wrażliwość…
Cele korekcyjne - typu „przekształcić”, „zmienić” np. postawę, przekonania…
5. Klasyfikacja celów wychowania wg Muszyńskiego:
Ideał wychowania - naczelne cele wychowania, jest to ogólna charakterystyka osobowości dojrzałej jednostki jako wyniku społecznego procesu wychowania (humanizm, patriotyzm)…
Globalne cele wychowania, podporządkowane są celom naczelnym, takie jak wiedza, umiejętności, poglądy, przekonania, postawy…
Szczegółowe cele wychowania, poddawane są pomiarowi.
6. Klasyfikacja celów wychowania wg Muszyńskiego II:
Zakresowe - bardzo szczegółowe, zawierają się logicznie w innych bardziej ogólnych;
Funkcjonalne - realizacja jednego lub kilku z nich jest czynnikiem sprzyjającym realizacji innych;
Przyczynowe - realizacja jednych jest warunkiem logicznym lub niezbędnym do realizacji innych.
7. Klasyfikacja celów wychowania wg Kocowskiego (wyróżnia cele nadrzędne, naturalne człowieka, które stanowią cele wychowania):
Cel egzystencjalny (E) - utrzymanie życia i maksymalizacja szans dalszego przetrwania.
Cel prokreacyjny (P) - uzyskanie potomstwa i zapewnienie mu warunków wszechstronnego rozwoju.
Cel koegzystencjalny (K) - osiągnięcie pozycji społecznej.
Cel funkcjonalny (F) - osiągnięcie dużej efektywności w realizacji założonych celów.
Cel szczęścia (S) - maksymalizacja satysfakcji i minimalizacja dyssatysfakcji - w kierunku trwałego zadowolenia z całości życia.
8. Klasyfikacja celów wychowania wg Suchodolskiego:
Przygotowanie do zaangażowanego uczestnictwa społecznego
Przygotowanie do twórczego wykonywania pracy zawodowej
Przygotowanie do aktywnego udziału życiu kulturalnym
9. Klasyfikacja celów wychowania wg Brezinki:
Wychowanie w aspekcie rozwojowym:
* ochrona wychowanka przed wpływami, które mogą zakłócić jego rozwój
* zapewnienie naturalnego przebiegu rozwojowego
* chronienie dzieci przed nadmierną ilością stresu i frustracji
* dbanie o ich poczucie bezpieczeństwa, dobre samopoczucie i zdrowie psychiczne
Wychowanie w aspekcie społecznym:
* przystosowanie wychowanka do warunków i sytuacji w jakich wypadnie mu żyć i pracować
* naśladowanie konstruktywnych wzorów zachowań
* identyfikacja wychowanka i emocjonalny związek z wychowawcami
* przyswajanie reprezentowanego przez wychowawców systemu wartości i norm, wysoko cenionych w społeczeństwie
Wychowanie w aspekcie kulturowym:
* przyswajanie materialnego i duchowego dorobku ludzkości
* wychowankowie mają posiadać wiedzę o świecie i życiu oraz mają poprawnie myśleć lecz także ważne jest to, aby wzbogacali wewnętrznie swoją osobowość
* wyzwalanie u wychowanków ciekawości i zainteresowania kultura oraz chęć jej samodzielnego poznawania
Wychowanie w aspekcie religijnym:
* religia umożliwia odpowiedź na pytania egzystencjalne, pomaga w chwilach rozczarowań, porażek, samotności
* wprowadzenie dzieci w życie wartościowe, zapewniające poczucie bezpieczeństwa i znaleźnie sensu własnej egzystencji
10. Źródła celów wychowania (cele wychowania tworzy się w oparciu o…):
- prawa natury
- religie
- ideologie
- filozofie
- osiągnięcia poszczególnych dyscyplin naukowych
- norm moralnych/etycznych (altruizm, tolerancja, poczucie odpowiedzialności, sprawiedliwość, wolność)
- deklaracje praw dziecka
- politykę i strukturę państwa
- naśladownictwo wielkich autorytetów
- odwołanie do tradycji, historii
- postępująca cywilizacja (humanitaryzm)
11. Cele wychowania wg Ossowskiej - 3 nurty moralności
a) nurt mądrości życiowej - konieczność przynoszenia ulgi w ludzkim cierpieniu, chodzi tu o nieuniknione cierpienie, wpisane niejako w los każdego człowieka - np. z powodu lęku przed śmiercią, przeżywanego bólu lub utraty kogoś bliskiego, dlatego głównym celem jest asekurowanie przed cierpieniem i tym samym nabywanie umiejętności bezbolesnego znoszenia przeciwności losu. Z tego powodu nie warto przywiązywać się do rzeczy materialnych gdyż szybko je można stracić - zaleca się ubiegać o wartości duchowe np. wiedzę, czystość sumienia itd.
b) nurt perfekcjonistyczny - troska o własną doskonałość, człowiek walczy ze swymi skłonnościami i rozwija w sobie cechy wartościowe. Jednostka taka ubiega się o rzeczy rzadkie i trudne do osiągnięcia co daje mu poczucie przewagi nad innymi.
c) nurt społeczny - kształtowanie postawy, którą cechuje szczególna czułość na krzywdę społeczną, kult ofiarności i solidarności i troska o dobre współżycie - humanitaryzm. Wysoko ocenia się czyny, które sprzyjają wzajemnemu współżyciu i współdziałaniu ludzi - przyczynianie się do dobra wspólnego.
12. Cele wychowania godne preferencji:
- altruizm - zabieganie o dobro innych w sposób świadomy i bezinteresowny
- tolerancja - wyrozumiałość wobec ludzi o różnym wyznaniu religijnym, światopoglądzie, sposobie myślenia i odczuwania, pochodzenia społecznego itd…
- poczucie odpowiedzialności zwłaszcza za własne czyny, dokonywane zgodnie z obowiązującymi zasadami i normami moralnymi oraz własnym sumieniem,
- wolność polegająca na braniu odpowiedzialności za swoje postępowanie i kierowanie nim zgodnie z poczuciem powinności moralnej (dokonywanie właściwych wyborów)
- sprawiedliwość, czyli przestrzeganie prawa w najogólniejszym tego słowa znaczeniu, w tym prawa naturalnego
Tchorzewski i Łobocki: Metody wychowania
1. Metody wychowania - systematycznie stosowane sposoby postępowania wychowawczego lub powtarzalne czynności zmierzające do urzeczywistnienia celów, jakie stawia sobie wychowawca.
2. Klasyfikacja metod wychowania:
a) metody indywidualne i grupowe
b) metody bezpośredniego i pośredniego oddziaływania wychowawczego
c) metody wpływu osobistego, sytuacyjnego i społecznego oraz metody kierowania samowychowaniem
d) metody strukturalne i sytuacyjne
3. Metoda modelowania
* inaczej metoda przykładu
* najczęściej stosowana do dzieci starszych
* przyswajanie sobie zachowań i postaw innych osób
* skłonność do powtarzania postrzeganych sposobów postępowania
* np. rodzice są często osobami, z którymi dzieci łatwo i chętnie się upodabniają
* w szkole takimi osobami są zwracający na siebie uwagę uczniowie i cieszący się autorytetem nauczyciele
* metoda działania własnym przykładem/dawanie dobrego przykładu
* nabywanie nowych zachowań i/lub modyfikowanie zachowań już wcześniej nabytych
* zachowania, które są najszybciej przyswajane to: okazywanie sobie wzajemnego zaufania, szacunku, szczerości, serdeczności
* chłopcy chętniej upodabniają się do zachowań męskich, a dziewczynki do kobiecych
* na zmianę zachowania ma większy wpływ kiedy kilka osób zachowuje się w taki sam
sposób lub kiedy zachowują się tak postacie z bajek, filmów…
* łączy się z metodą perswazyjną
4. Metoda zadaniowa
# powierzanie dzieciom konkretnych zadań, których wykonanie - jak się zakłada prowadzi do wytworzenia się pożądanych zachowań i postaw oraz wzbogacenie wiedzy i doświadczeń
# powierzanie dzieciom zadań w rodzinach wielodzietnych w celu pomocy rodzicom
# umożliwianie jedynakom podejmowania zadań
# dzieci, które mają za zadanie tylko się uczyć i są odsuwane od wszelkich innych zadań stają się obojętne na sprawy i problemy innych, przez co nie są lubiani w otoczeniu
# w szkole ta metoda może być prowadzona w formie pomocy koleżeńskiej - uczniowie zdolniejsi pomagają w nauce tym słabszym
# zadania wykonywane np. w parach lub trójkach, występuje wówczas podział obowiązków, każdy może się wykazać, uczniowie pomagają sobie nawzajem (samopomoc)
# dbałość o czystość klasy, zmywanie tablicy, ustawianie stolików i krzesełek, chodzenie w pantoflach zmiennych
# umożliwia ona prowadzenie i organizowanie imprez klasowych (także szkolnych) - z okazji Święta Niepodległości, Dzień Matki, Dzień Nauczyciela itd.
# uczęszczanie do wolontariatu, branie udziału w akcjach charytatywnych
# należy powierzać dzieciom takie zadania, które nie przerastają ich możliwości, aby zadania nie były rozkazem, lecz zostały podjęte z własnej inicjatywy dzieci, za wykonane zadanie spotykały się z pochwałą a w wykonywaniu zadań czuły wsparcie i pomoc osób dorosłych
5. Metoda perswazyjna
* polega na uświadamianiu dzieciom różnych obowiązków i powinności, jakie mają wobec społeczeństwa, innych ludzi i siebie samych oraz na przypominaniu przysługujących im praw
* perswazja - przekonywanie kogoś o czymś lub tłumaczenie czegoś komuś w celu spowodowania zmiany opinii, przekonań i postaw jednostki lub korygowania i wzbogacania posiadanego przez nią zasobu wiadomości w różnych sprawach
* uświadamianie za jej pomocą moralnego porządku w życiu i świecie - odróżnianie dobra od zła, poznawanie podstawowych norm i zasad moralnych
* może to być rozmowa na godzinie wychowawczej, rozmowa jaką prowadzą dzieci z rodzicami
* za najbardziej skuteczną uchodzi rozmowa, która nie jest bezpośrednio skierowana do konkretnego dziecka, a jednak wzbudza zainteresowanie - z takiej rozmowy dziecko zapamięta najwięcej
* swobodna i szczera wymiana poglądów m.in. na temat postępowania ludzi - podczas lekcji wychowawczej, podczas lekcji religii czy języka polskiego
* w celu lepszego zapamiętania i włączenia się uczniów do rozmowy można zapisywać na tablicy aforyzmy związane z omawianym tematem
* do tej metody można włączyć także filmy, audycje telewizyjne i radiowe o tematyce społeczno-obyczajowej, spotkania z kombatantem, z osobą duchowną, z aktorem, z pedagogiem…
6. Metoda nagradzania
# tzw. wzmacnianie pozytywne
# polega na promowaniu zachowań pożądanych z wychowawczego punktu widzenia za pomocą udzielania pochwał lub przyznawania nagród
# pochwał udziela się w formie ustnej lub pisemnej lub poprzez okazanie gestu - skinienie głową, uśmiech itp.
# nagrody mogą być materialne lub niematerialne (np. dłuższe niż zwykle granie w grę komputerową)
# należy dobrać odpowiednią nagrodę - jednym dzieciom wystarczy ustna pochwała a inne oczekują na nagrodę materialną bądź niematerialną
# dzieci dowiadują się o zgodnym z oczekiwaniem dorosłych wykonaniu określonych poleceń, a udzielenie pochwały lub nagrody jest czynnikiem motywującym do zachowań społecznie i moralnie pożądanych
# należy wzmacniać pozytywnie jedynie te zachowania, które są pożądane, natomiast świadomie i celowo unikać wzmocnień o charakterze destruktywnym
# należy nagradzać po tym jak dziecko dobrze się zachowało lub dobrze wykonało swoje zadanie - nie należy odciągać tego w czasie - np. do apelu na zakończenie roku szkolnego
# jeśli zachowanie, które jest pożądane występuje rzadko to przy każdym jego pojawieniu się powinniśmy nagradzać dziecko
# kiedy zachowanie to zacznie występować często (w stopniu zadowalającym) powinno się je wzmacniać w sposób przerywany, a nie ciągły i systematyczny
# wzmocnienia materialne powinny być połączone z pochwałą słowną, uśmiechem, przytuleniem - z biegiem czasu powinno eliminować się nagrody materialne na rzecz wzmacniania w postaci pochwał
# ta metoda umacnia poczucie własnej wartości i godności wśród dzieci, wpływa na ich aktywności i kreatywność
# może jednak uczyć działań interesownych, dziecko oczekuje nagrody praktycznie za każdą rzecz którą zrobi
# zaleca się wystrzegania stosowania nagradzania wobec jednych dzieci a wobec innych już nie, poważnym błędem jest rezygnowanie z tej metody w stosunku do dzieci społecznie nieprzystosowanych
# nagrody powinny być adekwatne do wykonanego zachowania i do zainteresowań ucznia
# metoda ta nie gwarantuje natychmiastowego sukcesu pedagogicznego, korzystny wpływ jest widoczny dopiero po jakimś czasie
7. Metoda karania
* tzw. wzmacnianie negatywne
* jest jednym z najmniej skutecznych sposobów modyfikacji niepożądanych społecznie i moralnie zachowań dzieci
* oddziaływanie wychowawcze za pomocą świadomie stosowanych kar w celu zapobiegania zachowań niezgodnych z powszechnie obowiązującymi
* uczeni na ogół są zgodni, że ta metoda tłumi a nie wygasza niepożądane zachowania u dzieci, przyczynia się do chwilowego ich zaprzestania a nie do całkowitego wyeliminowania
* nadmiar karania wyzwala skłonność do agresji
* skuteczne są kary naturalne będące nieuniknionym następstwem jakiegoś niewłaściwego zachowania np. przejedzenia się lub nieostrożnej jazdy na rowerze
* kary fizyczne uwłaszczają godności każdego człowieka i wzbudzają agresję
* złe skutki powoduje karanie niesprawiedliwe, w ten sposób osoby karane tracą zaufanie i chcą się zemścić
* kara nie może dotykać w jakikolwiek sposób godności człowieka, nie może być stosowana kiedy dorosły jest bardzo zdenerwowany
* należy wyjaśnić karanemu co zrobił niewłaściwie, co nam się nie podobało w jego zachowaniu i ewentualnie wymierzyć mu adekwatną do czynu karę
* nie należy karać w obecności osób trzecich, na forum klasy, szkoły
* do tej metody powinniśmy odwoływać się jak najrzadziej
Gurycka: Proces wychowawczy.
1. Wychowanie - (globalny czynnik rozwoju człowieka) jest to bogaty zestaw różnorodnych wpływów społecznych, materialnych, biologicznych pochodzących od świata ludzi i wytworzonej przez nich cywilizacji. Wśród nich znajduje się wpływ instytucji wychowujących, przeznaczonych do oddziaływania na człowieka w sposób celowy, świadomy jak np. szkoła. W niej wpływ wywiera cała infrastruktura społeczności szkolnej oraz nauczyciele.
2. Wychowywanie - to wszystko co w sposób świadomy odbywa się między wychowawcą a dzieckiem, młodym człowiekiem określanym jako wychowanek, uczeń.
3. Między wychowankiem a wychowawcą zachodzą różne interakcje, Baley podaje 4 typy stosunków społecznych (interakcji):
a) stosunki przychylności - wywołują potrzebę przebywania i współdziałania z innymi ludźmi, łatwo przyjmujemy wówczas od drugiej osoby wzory i wartości. Bardzo korzystne pomiędzy wychowawcą a wychowankiem - tworzą się dogodne warunki do wywierania zamierzonego przez wychowawcę wpływu.
b) stosunki przewodnictwa i mocy - przywódca działa jak przymus - określany jako przymus moralny, przywódca dobiera takie środki i metody oddziaływania, które sprawiają, że jego zwolennik będzie postępował tak jak on sam, stosunki mocy mogą nie przybierać postaci przywództwa, jednak widoczna jest przewaga jednego człowieka na drugim co powoduje silny i bezwzględny przymus, ograniczenie wolności jednostki i zmuszanie jej do całkowitego podporządkowania się
c) stosunki walki - w nich odpowiedzią na przymus jest przeciwstawianie się, podczas gdy w stosunkach mocy obserwujemy uległość
d) stosunki tolerancji - szczególnie słaba możliwość wywierania wpływu, spośród wielu wpływów działających na jednostkę, sami wybieramy które akceptujemy, tolerujemy, a które odrzucamy
4. Cztery główne typy stosunków społecznych wg Leary'ego:
I. DOMINACJA Z ZACHOWANIEM DYSTANSU - wysokie posłuszeństwo, szacunek do nadawcy wpływu, może budzić nieufność i poczucie niższości ucznia a w skrajnych wypadkach wrogość i opór
II. ULEGANIE Z ZACHOWANIEM DYSTANSU - może budzić chęć udzielenia pomocy, lekceważenie lub nawet agresję
III. ULEGANIE Z TENDENCJĄ DO BLISKOŚCI - może wywoływać chęć udzielania pomocy połączonej z czułością lub lekceważenie i odrzucenie
IV. DOMINACJA Z TENDENCJĄ DO BLISKOŚCI - może budzić akceptację, ufność, szacunek i posłuszeństwo - najbardziej skuteczne/korzystne
5. W celu nawiązania kontaktu ze swym wychowankiem wychowawca uruchamia cztery różne rodzaje wpływów - zachowania charakterystyczne dla stosunku wychowawczego. Są to:
A. Podawanie wzorów - sposób zachowania się wychowawcy jako przykład do naśladowania dla wychowanka, w sposób przystępny opowiedzieć o danych wartościach, zachowaniach posługując się analogią dawnych bohaterów, osób znanych, bliskich. Mamy wzbudzić w dzieciach chęć do naśladownictwa - możemy to zrobić poprzez projekcję filmu, ciekawej prezentacji, opisem słownym, opowieścią, książką…obok naśladownictwa występuje też modelowanie zachowań. Chcąc być takie jak model dziecko musi przeżyć identyfikację z wzorem-modelem: „chciałbym być taki jak on…” Gdy wychowawcy udaje się być w tym układzie wzorem/modelem dla swych wychowanków przeważnie efektem staje się to, że dziecko uważa go za autorytet (wzmacnia to wywieranie innych wpływów).
B. Prowokacja sytuacyjna - stwarzanie takich sytuacji problemowych, z których dziecko samo musi wybrnąć (najlepiej w sposób pożądany przez wychowawcę), stosowane wówczas, gdy chcemy uzyskać zaradność i samodzielność wychowanka. Istnieje możliwość wycofania się dziecka, kiedy uzna ono że powierzone mu zadanie przerasta jego możliwości. Prowokacją jest powierzenie uczniowi agresywnemu opieki nad młodszym dzieckiem, uczeń ten może nie podjąć opieki ale będzie szukał innego wyjścia z tej sytuacji - tak naprawdę są zauważalne 2 główne zachowania - albo dziecko agresywne będzie przejawiało swoją siłę i złość na kolegach dokuczających jego „podopiecznemu”, albo nauczy młodsze dziecko jak powinno radzić sobie z zaczepkami starszych, będzie dodawać mu odwagi, pomagać, współdziałać. Ryzykiem może być bunt przeciwko podporządkowaniu się - wówczas uczeń agresywny może wyładowywać swoją agresję właśnie nad „swoim podopiecznym”, nie angażując się w realizację zadania. Wybór właściwego zachowania się wobec zadania wymaga zrozumienia sytuacji i aktywnego do niej ustosunkowania się - uczenie się przez wgląd
C. Trening - mechaniczna formuła uczenia się, powtarzanie ćwiczeń, czynności na ogół prostych, których efektem było wyrobienie w dziecku nawyku. Funkcją treningu jest dostarczenie jednostce wzorca bodźca, na który należy reagować w celu realizacji danego założenia.
D. Nadawanie znaczenia - uczenie znaczeń, różnorodnych zjawisk, zachowań, osób i ról. Nie zależy mylić tego z moralizatorstwem, autorytatywnym przekazywaniu własnych słusznych sądów o ludziach, życiu, świecie, sobie samym. Jeśli dążymy do tego aby wychowanek stał się osoba niezależną, przygotowaną do pełnienia ról w społeczeństwie musimy pozwolić mu: *zdobywać prawdziwe informacje o świecie, *wątpić i kontrolować prawdziwość tych informacji, *bronić własnych racji, *przeżywać konfrontacje z innymi poglądami, *głęboko rozumieć sens swoich racji i innych także, *dokonywać własnego wyboru. Proces nadawania znaczenia uruchamia dwa mechanizmy psychologiczne: interioryzację i internalizację - uwewnętrznienie czynności, włączenie jakiejś dotąd zewnętrznej wobec nas myśli, tezy w jego psychikę. Najpierw dziecko liczy „na palcach” a później w myślach (w głowie), najpierw młody człowiek słyszy o jakimś problemie, później ten problem dotyczy jego samego.
3