04.03.2014r.

Według Anny Przecławskiej w tradycyjnym rozumieniu pojęcia wychowania wyróżnić można kilka zasadniczych elementów:

1. Intencjonalność podejmowanej działalności.

2. Chęć przekształcania osobowości wychowanka według określonego wzoru dla celu, który chce dzięki temu osiągnąć. Strona 11 „O wychowaniu i jego antynomiach”

Moduł strukturalny aktu wychowawczego według K. Konarzewskiego „Wychowanie w kręgu pytań”:

• Oddziałujący na siebie ludzie (wychowawca i wychowanek).

• Myśl o wywołaniu zmian; intencjonalnie zmierzenie do wykonania zmian w człowieku  cel.

• Wspólna sytuacja symboliczna  wspólne podzielane przez wychowawcę i wychowanka (cele, wartości, ideały, ten sam kierunek).

Def. „Akt wychowawczy- czynność człowieka nastawiona na zmianę postępowania osadzona we wspólnej sytuacji symbolicznej.”

Konarzewski wychowanie określa 4 pytaniami:

1. Kto?- Kto jest prawdziwym i właściwym wychowawcą i wychowankiem (bohaterowie zdarzeń wychowawczych).

2. Jakie?- Jaki jest prawdziwy czy właściwy kontekst, przebieg czy metoda oddziaływania wychowawczego (Jak przebiega proces?, metody, strategie).

3. Co? – Co powinno się zmienić w wychowaniu (co powinno się zmienić pod wpływem wychowania).

4. Po co?- W imię czego chcemy tych zmian (Dlaczego?, w imię czego wychowujemy).

   Ad. Dla społecznej użyteczności (tradycyjne) lub dla indywidualnej pełni (współczesne).

William Stern człowiek:

• Strona intelektualno-sprawnościowa (dyspozycje psychiczno-instrumentalne  inteligencja, zręczność).

• Strona emocjonalno-wolicjonalna (dyspozycje psychiczne kierunkowe  wartości, normy, ideały).

Herbart- najważniejsze intelektualno- sprawnościowe.

Dzisiaj: obie strony są ważne!

Koncepcje Heliodora Muszyńskiego (str.23/24 „O wychowaniu i jego antynomiach”):

1. Koncepcja sprowadzenia wychowania do procesów socjalizacyjnych.

2. Koncepcja rozszerzenia pojęcia wychowania na wszelkie społeczne procesy osobotwórcze.

3. Koncepcja wyłączenia z pojęcia wychowanie elementu działania celowego.

4. Koncepcje wprowadzenia do pojęcia ograniczeń o charakterze wartościującym.

Porządkowanie def. wychowania według dyscyplin naukowych.

Dwie definicje wychowania według Antoniny Guryckiej (str. 124 „Podstawowe problemy teorii wychowania”)[Obie definicje są definicjami wąskimi]:

1. Psychologiczne (procesem)  teoria uprzedmiotowuje wychowanka

2. Pedagogiczne (działalnością)  trochę traktuje podmiotowo

Różnice:

1. Pedagogiczne- oddziaływania bezpośrednie

2. Psychologiczne- wywieranie wpływów

Cele:

1. Pedagogiczne- pożądane (akceptowane) i postulowane

2. Psychologiczne- realizowanie projektu jego osobowości

(+ różnice)

1. Wymiar jednostkowy, pełnia wychowanka, wychowanek- podmiotowo.

2. Społeczna użyteczność, wychowanek- podmiotowo.

Przenikanie się psychologicznego podejścia z pedagogicznym- str. 124/25 „O wychowaniu i jego antynomiach”

1. Podejście socjologiczne, uspołecznianie- oddziaływanie na człowieka wszystkiego, co go otacza.

   Szerokie i wąskie!- str. 124 „Podstawowe problemy teorii wychowania”

Def. wychowania Jana Włodarka:

• Wychowanie to składnik, element kultury.

• Wychowanie to wytwór kultury.

Definicyjne ucięcia wychowania według Stefana Kunowskiego(str. 125 „Podstawowe problemy teorii wychowania”):

1. Definicje prakseologiczne wychowania (Herbart), które zwracają uwagę na celowe działania wychowawców, wpływanie na wychowanków.

   (prakseologia- nauka o normach sprawnego skutecznego działania)

   - kształtowanie, urabianie wychowanka, traktowanie przedmiotowe

2. Definicje ewolucyjne( Dewey), które podkreślają, że istotą wychowania jest swobodny wzrost dziecka; wychowanie ujmowane jest w tych definicjach jako proces samorzutnego rozwoju w zakresie różnego rodzaju doświadczenia nabywanego przez wychowanka.

   - proces samorzutny, swobodne zdobywanie wiedzy, rozwoju…

3. Definicje sytuacyjne wychowania, które koncentrują się na warunkach i bodźcach przyczyniających się do rozwoju wychowanka.

   - warunki, bodźce przyczyniające się do rozwoju wychowanka

4. Definicje adaptacyjne wychowania, które zwracać uwagę na wytwory i osiągane skutki działania wychowawczego.

   - uwaga na rezultatach, wytworach, skutkach wychowania

5. We współczesnych systemach wychowania dominują ramowe definicje wychowania, które zawierają w sobie: działalność wychowawców, sytuacje wychowawcze, rozwój wszechstronny wychowanka, cel, do którego proces rozwojowy i działanie zmierza.

   - połączenie 4 w/w definicji (dominują we współczesnej pedagogice)

Def. ramowa wychowania według Kunowskiego:

„wychowanie jest zawsze społecznie uznanym systemem działania(prakseologiczne) pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich wszechstronnym rozwojem(ewolucyjne) dla przygotowania według określonego ideału(sytuacyjne) nowego człowieka do przyszłego życia(adaptacyjne)”

Def. ze względu na bezpośrednie i pośrednie:

Łobocki wskazuje na wychowanie jako (str. 27 „Podstawowe problemy teorii wychowania”):

1. Dokonywanie zmian w rozwoju człowieka;

2. Wspomaganie rozwoju wychowanków.

Katarzyna Olbrych (str. 126 „Podstawowe problemy teorii wychowania”):

1. Technologiczne

2. Teologiczne

Katarzyna Olbrych, biorąc pod uwagę stopień oraz charakter intencjonalności oddziaływań objętych wychowaniem, wyróżniła cztery sposoby rozumienia pojęcia wychowanie, a mianowicie jako:

• Kształtowanie tzw. cech kierunkowych,

• Świadomie, celowe kształtowanie osobowości wychowanie zgodnie z przyjętym ideałem,

• Świadome i celowe wywieranie wpływu na drugiego człowieka,

• Oddziaływanie na człowieka łącznie z socjalizacją i inkulturacją. [za: Łobocki, 2003,s.35].

Podział według A. M. de Tchórzewskiego (str. 127 „Podstawowe problemy teorii wychowania”:

• Definicje wychowania o charakterze sprawozdawczym (analitycznym), czyli takie, które starają się w miarę wiernie odtworzyć sens pojęcia „wychowanie”, zawierający się w języku naukowym i potocznym.

  Np. wychowanie jest przeważnie urabianiem od zewnątrz, przez celową i świadomą czynność wychowawcy (K. Sośnicki).

• Definicje wychowania o charakterze projektującym (syntetycznym), które to nadają pojęciu „wychowanie” nowe znaczenie, tylko w niewielkim stopniu lub w ogóle uwzględniają znaczenie tego pojęcia w języku naukowym i potocznym.

  Np. wychowanie jest to interwencja w dialektyczny związek człowieka i świata, regulująca ich wzajemne stosunki poprzez współdziałanie w twórczym rozwoju społeczeństwa i jednostki (R. Miller).

• Definicje wychowania o charakterze regulującym; stanowią podklasę definicji projektujących wychowania, istotą tych definicji jest częściowe dostosowanie treści definiowanego pojęcia do jego znaczenia zastanego, stosowanego w języku naukowym lub potoczny, a częściowo je zmieniające.

  Np. mówiąc o wychowaniu mamy na myśli zamierzone wpływanie na sferę wolicjonalno-emocjonalną jednostki (H. Muszyński); (…) wychowanie może oznaczać proces wychowania lub rezultat tego procesu (K. Sośnicki).

• Def. perswazyjne

  Istotą każdej definicji perwersyjnej jest, jak podaje Stefan Nowak, wykorzystanie przy definiowaniu jakiegoś pojęcia takiego zbioru jego właściwości, który ma pozytywny lub negatywny ładunek ocenny.

  Andrzej M. de Tchorzewski do definicji perswazyjnych wychowania zalicza definicję autorstwa Elżbiety Sujak, której treść jest następująca: (…) wychowanie jest włączaniem się człowieka dojrzałego w proces rozwoju psychicznego, który rozgrywa się na jego oczach w człowieku mniej dojrzałym [za: de Tchorzewski, 2002, s. 27]

11.03.2014r.

Zakres definicji

1. Zakres szeroki

A.M. de Tchorzewski „poprzez wychowanie rozumie się wszystkie rodzaje działań społecznych, które charakteryzują się następującymi właściwościami: akomodacją, aproksymacją, indoktrynacją.

1. Akomodacja – przystosowanie jednostek (bądź grup) do zastanych warunków i wymagań społecznych.

2. Aproksymacja – przybliżanie jednostkom ich możliwości oraz form zachowań, które przyjmują postać określonych powinności, jakie dopełniać powinien człowiek, przynależący do określonej społeczności.

3. Indoktrynacja – systematyczny i zorganizowany wpływ na poglądy i przekonania jednostek bądź grup.

K. Konarzewski określił wychowanie jako działalność, w której jeden człowiek stara się zmienić innego człowieka.

Według tej definicji człowieka możemy zmienić w znaczeniu zarówno dobrym, jak i złym. Szerokie definicje mogą wiele złego wprowadzić do praktyki pedagogicznej na etapie praktyki, dlatego są krytykowane.

1. Zakres wąski

Schulz „wychowanie interpretowane jest przede wszystkim teleologicznie i prakseologicznie – jako planowa aktywność człowieka, zorientowana na osiąganie pewnych celów, tj. pewnych, pożądanych, trwałych zmian w osobowości ludzi”.

Każda wąska definicja musi określać:

1. cel wychowania (aspekt teologiczny)

2. określony rodzaj działalności wychowawczej (aspekt prakseologiczny)

[A.M. de Tchorzewski „wychowanie to byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (działający) kieruje się powszechnie uznanym dobrem, umożliwia podmiotowi wychowywanemu (doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości”.

W tej definicji wyraźnie zarysowuje się płaszczyzna prakseologiczna, jak i teleologiczna wychowania.

1. Płaszczyzna prakseologiczna – odnosi się do dwustronnej, dwukierunkowej, dynamicznej relacji, istotą której jest przenikanie działania podmiotu działającego (wychowującego) z doznaniem podmiotu doznającego (wychowywanego) przy wykorzystaniu:

• dobra pożytecznego – bonum utile

• dobra przyjemnego – bonum delectabile

• dobra godziwego, zacnego – bonum honestum

I wartości z nimi związanych (animalnych, normatywnych i absolutnych)

1. Płaszczyzna teleologiczna – sprowadza się do osiągnięcia przez podmiot doznający (wychowywany) wzrostu tożsamości.

Dariusz Zając na temat definicji Tchorzewskiego: „Podmiot wychowujący (działający, nauczyciel) przyczynia się do ukazywania podmiotowi wychowywanemu określonych wartości, a podmiot wychowywany, w sposób wolny i świadomy, włącza te wartości do swojego indywidualnego systemu wartości i w ten sposób kształtuje własną osobowość”. TO NIE JEST ODDZIAŁYWANIE. Wychowanie polega na tym, że działanie podmiotu wychowującego wywołuje współ-doznawanie podmiotu wychowywanego, a ten z racji swojej aktywności odwzajemnia się działaniem na podmiot wychowujący. Istota wychowania jako bytu społecznego jest wychowanie – współdziałanie i doznawanie „współ” podmiotu wychowującego i wychowywanego.]

Nawiązując do definicji Antoniny Guryckiej to obie jej definicje są definicjami wąskimi.

1. Zakres najwęższy

H. Muszyński „mówiąc o wychowaniu mamy na myśli zamierzone wpływanie na sferę emocjonalno – wolicjonalną jednostki”. Definicje o charakterze wąskim są nieaktualne. Dziś wychowujemy całego człowieka a nie wpływamy tylko na jedną jego sferę. Nie można człowieka podzielić na jedną sferę i drugą.

Właściwości wychowania jako zjawiska społecznego

M. Łobocki

Do podstawowych cech wychowania należą:

1. Złożoność – odnosi się do zewnętrznych (oddziaływania wychowawcze) i wewnętrznych (osobiste przeżycia, doświadczenia, funkcjonowanie organizmu) uwarunkowań wychowania.

2. Intencjonalność – dotyczy świadomości celów, jakie chce wychowawca osiągnąć w wyniku planowo organizowanej działalności wychowawczej. [świadomość celów jaki wychowawca chce realizować wobec wychowanków]

3. Interakcyjność – oznacza współdziałanie wychowawcy i wychowanka, odbywające się na zasadzie wzajemności, a zatem oddziaływania co najmniej dwukierunkowego. [wzajemnie uczenie się w relacji uczeń- nauczyciel]

4. Relatywność – odnosi się do trudności w przewidywaniu skutków oddziaływań wychowawczych, bowiem wychowanie to tylko jeden z wielu wpływów na wychowanków; obok niego wyróżnia się niezamierzone wpływy środowiska rówieśniczego
   i lokalnego, środków masowego przekazu. [każdy uczeń jest indywidualnością jednemu uczniowi wystarczy powiedzieć coś raz, natomiast drugiemu np. dwa razy; uczeń podlega wpływom różnych środowisk; relatywność oddziaływań wychowawczych trudno nam przewidzieć jakie skutki odniesie nasze wychowanie]

5. Długotrwałość – oznacza, że każdy człowiek podlega przemianom własnej osobowości przez całe życie i wiąże się ta cecha wychowania z systematycznością, co ma doniosłe znaczenie dla ciągłego pogłębiania i utrwalania osiągniętych wyników. [ludzie dojrzali bardzo chętnie kształcą się, dowodem na to są Uniwersytety Trzeciego Wieku]

Koncepcje wychowania

1. Wychowanie jako byt społeczny wg Andrzeja Tchorzewskiego

„wychowanie to byt społeczny, będący wytworem przynajmniej dwóch osób, pomiędzy którymi zachodzi relacja wyrażająca się w przekraczaniu przestrzeni międzypodmiotowej za pomocą obranej formy kontaktu, w ramach którego podmiot wychowujący (działający) kieruje się powszechnie uznanym dobrem, umożliwia podmiotowi wychowywanemu (doznającemu) osiągnąć wzrost własnej tożsamości”

Definicja, której źródłem jest uniwersalistyczna filozofia artytelesowsko – tomistyczna. Czynniki sprawcze:

1. Czynniki podmiotowe – wychowawca (podmiot wychowujący, działający wg Filka), wychowanek (podmiot wychowywany, doznający wg Filka).

2. Wykorzystanie dóbr:

• - dobra pożytecznego – bonum utile

• dobra przyjemnego – bonum delectabile

• dobra godziwego, zacnego – bonum honestum

Kierując się dobrem podmiot wychowujący pokazuje wychowankowi wartości z tym dobrem związane, a podmiot wychowywany w sposób wolny i świadomy włącza te wartości do swojego indywidualnego świata wartości i w ten sposób tworzy swoją osobową tożsamość.

W koncepcji ontologicznej wychowanie to „współdziałanie”, „doznawanie–współ” podmiotu wychowującego i podmiotu wychowywanego.

Dynamiczny charakter wychowania jako bytu społecznego: działanie podmiotu wychowującego wywołuje współdziałanie podmiotu wychowywanego, a ten z kolei odwzajemnia się działaniem na podmiot wychowujący.

1. Wychowanie w optyce funkcjonowania i w optyce bycia wg Tadeusza Gadacza

Optyka funkcjonowania:

1. Obiektywny, przedmiotowy sposób traktowania człowieka.

2. Formowanie wychowanka zgodnie z obowiązującymi modelami życia charakterystycznymi dla danej ideologii czy społecznego systemu.

3. Wychowanie polega na bezosobowym zjednoczeniu z powszechnym obowiązkiem, obowiązującym prawem; na posłuszeństwie normom i przepisom systemów i organizacji.

4. Wychowawca jest mandatariuszem i stróżem prawa oraz panującego ładu. Jego relacja do wychowanka jest relacją siły i kontroli, a moralność, którą wpaja, jest moralnością zamkniętą opartą na przymusie.

5. Wychowawca-funkcjonariusz posiada autorytet oparty jedynie o prawo porządku, którego strzeże lub który reprezentuje, albo o osobę, której jest mandatariuszem. Jego autorytet jest autorytetem władzy i ma go tak długo, jak długo trwa porządek, którego strzeże, lub osoba, którą reprezentuje.

6. Dla wychowawcy szkoła jest rodzajem przechowalni, w której spełnia się jakieś funkcje, ale gdzie się nie mieszka.

7. Wychowawca oddziałuje jedynie na intelekt i pamięć wychowanka, gdyż jego celem jest przyswojenie mu zasad i przyzwyczajenie do nich.

8. Celem wychowania jest bezruch, „święty spokój”.

Optyka bycia:

1. Wychowanie to spotkanie osób, mistrza i ucznia, poprzez które otwiera się horyzont wartości, dzięki którym człowiek staje się człowiekiem, bez względu na ideologię czy system społeczny.

2. Wychowanie polega na naśladowaniu osobowych wzorców mistrzów. To żywi ludzie, których programem jest samo życie.

3. Wychowanie to wspólna wędrówka ku prawdzie, dobru i pięknu, poprzez kolejne stopnie wartości.

4. Wychowawca jest mistrzem, który odsłania te wartości i apeluje.

5. Wychowawca jest świadkiem wartości, a jego relacja do wychowanka jest relacją pomocy i służby.

6. Wychowawca ma autorytet duchowy i intelektualny, którego nie traci, kiedy upadają ideologie i zmieniają się porządki społeczne, gdyż jest mandatariuszem Boga.

7. Wychowawca jest mistrzem, który potrafi otworzyć wychowankowi swój dom i do niego zaprosić. Szkoła staje się przedłużeniem domu.

8. Wychowawca kieruje swój apel do całej osoby, szczególnie do uczuć, a jego celem jest uzdolnienie wychowanka do samodzielnego formułowania sądów o rzeczywistości.

9. Wychowanie jest twórcze i dynamiczne; jest otwarte, gdyż zawsze zmierza ku temu, co lepsze, prawdziwsze, piękniejsze. Jego celem jest miłość Boga, która jest źródłem wszelkiej twórczości.

Ambiwalentność wychowania- dwuznaczność, dwuwartościowość, przeciwstawność.

Ów dualizm nie moja również wychowania. Wychowanie w zależności od wielu czynników bywa:

• środkiem „wyzwolenia” lub „zniewolenia” jednostki;

• wartościowym „spotkaniem dwóch wolności” bądź burzącą go „walką” z uczniem;

• „dialogiem” albo „dyrektywnym monologiem”;

• wyrazem „wspólnoty działania” względnie „kooperacji negatywnej”;

• „pedagogiczną sublimacją” intratelicznych dążeń (potrzeb, sił instynktualnych), a nierzadko tylko jednostronną „aplikacją” danych zewnętrznie „celów kulturowych”;

• desygnuje światłą „miłość do dziecka” lub obojętny „stosunek przedmiotowy”.

Przezwyciężenie sygnalizowanej ambiwalencji- to właśnie „wyzwolenie wychowania”: wejście na drogę pedagogiki humanistycznej. Wyzwolenie oznacza:

1. walkę o nowy kształt wychowania;

2. ewolucję – jeśli nie rewolucję – w sferze kwalifikacji zawodowych nauczyciela.

Pedagogika humanistyczna zachowuje wiodącą rolę nauczyciela w procesie wychowania.

Nauczyciel ma być: aktywnym doradcą, animatorem, terapeutą, artystą w dziele edukacji, badaczem oraz współpracownikiem ucznia, razem z nim wciąż na nowo „stawać się” i przekraczać dotychczasowe osiągnięcia.

Nauczyciel musi preferować:

1. wolność

2. odpowiedzialność

   jako jedne z najważniejszych środków wychowania, a także czynników stałego rozwoju zawodowego, umieć dostrzegać ich opcja oraz wpajać tę umiejętność uczniom.

   Walka nauczyciela o rozszerzenie swobody i odpowiedzialności działania, poparta oczywiście konkretnymi osiągnięciami pedagogicznymi, stanowi warunek wyzwolenia z gorsetu schematów programowych oraz „instrukcji” dotyczących kształtowania takich, a nie innych, cech osobowości ucznia. Wyzwolenie to oznacza także możliwość bardziej twórczego urzeczywistnienia własnych kwalifikacji wychowawczych.

Tylko „nauczyciel wyzwolony” może stać się „wyzwolicielem ucznia” (i wychowania) ze szkolnej rutyny, nudy, nerwic oraz swoistej alienacji pracy w procesie dydaktyczno- wychowawczym.

Oto perspektywa „nowego wychowania” u progu XXI wieku – wyzwanie utopii, która ma szanse stać się rzeczywistością. Przykładem w tym zakresie mogą być choćby wciąż ulegające ewolucji szkoły systemu freinetowskiego, rozwijająca się pedagogika tzw. „nowych klas” stworzona przez Gustawa Monoda (Francja), waldorfowskie „szkoły wyobraźni”, a także współczesny polski ruch „szkół twórczych” czy też – jako przykład – doświadczenia pedagogiczne opisane przez H. Rylke i G. Klimowicz w książce „Szkoła dla ucznia”.

15.03.2014r.

Wychowanie w siatce pojęć podstawowych; wychowanie a inne procesy i zjawiska społeczne (socjalizacja, edukacja, nauczanie, uczenie się, kształcenie, opieka, wychowanie a samowychowanie).

Procesy, o których się mówi w znaczeniu najszerszym: socjalizacja i edukacja tzn. wychowanie w znaczeniu szerokim jest bliskoznaczne do socjalizacji i edukacji.

Tchórzewski wychowanie rozumie się ….

Stosunki: krzyżowanie (łączy i dzieli), wykluczanie, zamienność, nadrzędność, podrzędność.

WAŻNE!

STOSUNKI MIĘDZY ZAKRESAMI NAZW

Jeśli weźmiemy jakiekolwiek dwie nazwy, nazwę S i nazwę P (przy czym ograniczymy się do nazw, które mają jeden lub więcej desygnatów, pominiemy nazwy puste), i będziemy chcieli opisać, jaki- zachodzi stosunek między ich zakresami, to trafimy na jedną z następujących pięciu możliwości:

• STOSUNEK ZAMIENNOŚCI ZAKRESÓW: Istnieją przedmioty, które są jednocześnie desygnatami nazwy S i nazwy P, lecz nie ma takich desygnatów nazwy S, które nie byłyby desygnatami nazwy P, i nie ma takich desygnatów nazwy P, które nie są S, np.: S = jedno z czterech najludniejszych miast nad Wisłą, P = miasto nad Wisłą posiadające uniwersytet (Kraków, Warszawa, Toruń, Gdańsk).

• STOSUNEK PODRZĘDNOŚCI ZAKRESU NAZWY S WZGLĘDEM ZAKRESU NAZWY P: Istnieją przedmioty, które są desygnatami i - nazwy S, i nazwy P, nie ma takich przedmiotów, które byłyby S nie będąc zarazem P, ale są takie, które są desygnatami P, choć nie są S. Np.: S = wróbel, P =.ptak.

• STOSUNEK NADRZĘDNOŚCI ZAKRESU NAZWY S WZGLĘDEM ZAKRESU NAZWY P: Istnieją przedmioty, które są desygnatami i nazwy S, i nazwy P, oprócz tego są przedmioty będące desygnatami, nazwy S które nie są desygnatami nazwy P; lecz nie ma takich, które, byłyby desygnatami P nie będąc desygnatami S. np.: S = lekarz, P= chirurg,

• STOSUNEK KRZYŻOWANIA SIĘ ZAKRESÓW: Istnieją S, które są zarazem P, istnieją S, które nie są P, oraz istnieją P, które nie są S, np. S= student, P= inwalida;

• STOSUNEK WYKLUCZANIA SIĘ ZAKRESÓW: Istnieją S, które nie są P, istnieją P, które nie są S, natomiast nie istnieją takie przedmioty, które byłyby desygnatami nazwy S i zarazem nazwy P np.: S= nos, P= pięść. Stosunek wykluczania się zakresów dwóch nazw może on zachodzić w dwóch odmianach:

• Stosunek sprzeczności zakresów dwóch nazw-o takim stosunku jest mowa wówczas, gdy mamy jakąś nazwę i nazwę w stosunku do tej pierwszej negatywną, np. „sędzia” i „nie-sędzia”, „kamień” i „nie-kamień”; itp.; taką parę nazw nazywamy nazwami sprzecznymi; w przypadku sprzeczności zakresy obu nazw łącznie tworzą klasę uniwersalną: każdy przedmiot należy do pierwszej albo do zakresu drugiej nazwy.

• Stosunek przeciwieństwa zakresów dwóch nazw- zachodzi on, gdy nazwy te me mają wspólnych desygnatów, a zakresy obu tych nazw łącznie nie tworzą klasy uniwersalnej. Przykładem pary nazw przeciwnych mogą być nazwy „słowik” i „osioł”. Jeśli coś jest desygnatem jednej z tych, to wiadomo, że nie może być desygnatem drugiej - ale prócz, tego istnieją takie przedmioty, które nie są ani desygnatami pierwszej, ani drugiej nazwy, jak np. ludzie, rośliny, domy itd.

W każdym z tych pięciu przypadków istnieć mogą ponadto przedmioty, które nie są desygnatami nazwy S, ani nazwy P.

Siatka pojęć bliskoznacznych według A. M. de Tchorzewskiego.

EDUKACJA

Edukacja nie może zachodzić w człowieku zniewolonym.

Wychowanie to składowa edukacji.

Z. Kwieciński: „Ogół wpływów na jednostki i grupy ludzkie, wpływów sprzyjających takiemu ich rozwojowi i wykorzystaniu posiadanych możliwości, aby w maksymalnym stopniu stały się świadomymi i twórczymi członkami wspólnoty społecznej, narodowej, kulturowej i globalnej oraz by stały się zdolne do aktywnej samorealizacji, niepowtarzalnej i trwałej tożsamości i odrębności, były zdolne do rozwijania własnego Ja poprzez podejmowanie zadań ponadosobistych, poprzez utrzymywanie ciągłości własnego Ja w toku spełniania zadań dalekich. Edukacja to ogół czynności prowadzenia drugiego człowieka i jego własnej aktywności w osiąganiu pełnych i swoistych dlań możliwości, jak też ogół wpływów i w funkcji ustanawiających i regulujących osobowość człowieka i jego zachowanie, w relacji do innych ludzi i wobec świata.” każdy jest podmiotem edukacyjnym, wszędzie przebiegają procesy społeczne (najbardziej identyfikowana edukacja jest w szkole!), cel: zmiana człowieka itd.

1) Edukacja podrzędna do wychowania w znaczeniu szerokim.

2) Edukacja nadrzędna do wychowania w znaczeniu wąskim.

Na edukację rozumianą w znaczeniu Z. Kwiecińskiego składa się dziesięć procesów (dziesięciościan/ dekader edukacyjny):

1. globalizacja;

2. etatyzacja;

3. nacjonalizacja;

4. kolektywizacja;

5. polityzacja, biurokratyzacja, profesjonalizacja;

6. socjalizacja;

7. inkulturacja i personalizacja;

8. wychowanie i jurydyfikacja;

9. kształcenie i humanizacja;

10. hominizacja.

Podmiotem edukacyjnym jest każdy. Podstawowym zadaniem edukacji jest rozwijanie zdolności człowieka do dokonywania zmian przy zachowaniu własnej autonomii. Każda edukacja jest procesem zamierzonym, przypisuje się mu ściśle określone cele.

Edukacja zajmuje najwyższe piętro w siatce pojęć pedagogicznych wg Teresy Hejnickiej – Bezwińskiej.

A.M. de Tchorzewski: W przypadku dominacji w działaniach społecznych akomodacji i aproksymacji mówimy o socjalizacji, zaś w przypadku dominacji aproksymacji i indoktrynacji mamy do czynienia z edukacją.

Ajdukiewicz mówi o możliwych stosunkach znaczeniowo – zakresowych: podrzędność, nadrzędność, krzyżowanie.

Nie każda edukacja jest wychowaniem w znaczeniu wąskim, ale każdy wychowanie jest edukacją.

Każda edukacja jest wychowaniem w znaczeniu szerokim, ale nie każde wychowanie w znaczeniu szerokim jest edukacją.

Wychowanie w ujęciu szerokim jest nadrzędne w stosunku do edukacji.

Wychowanie w ujęciu wąskim jest podrzędne w stosunku do edukacji.

Wychowanie w znaczeniu szerokim

Edukacja

Wychowanie w znaczeniu wąskim

SOCJALIZACJA

Wychowanie wąskie a socjalizacja (nadrzędna do wychowania).

Socjalizacja podrzędna do wychowania w znaczeniu szerokim.

Socjalizacja a edukacja  podrzędne (Kwieciński)

Socjalizacja a edukacja  krzyżowanie (Ajdukiewicz- logika)

Istnieje socjalizacja nie będąca edukacją i socjalizacja będąca edukacją

Istnieje edukacja nie będąca socjalizacją i edukacja będąca socjalizacją.

Wychowanie mieści się w socjalizacji.

Rozbudowana definicja socjalizacji według Szczepańskiego.

Def. proces przekształcenia biologicznego organizmu noworodka w aktywnego uczestnika życia społecznego i kulturalnego.

Umiejscawia człowieka w społeczeństwie, daje klasyfikacje, umiejętności, sprawność. Poprzez socjalizację wchodzenie w roli ucznia. Prowadzi do konformizmu.

Peter L. Berger, Thomas Luckmann: „Wszechstronne i zwarte wprowadzanie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa albo jakiś jego sektor”.

Autorzy ci wyróżniają socjalizację pierwotną, czyli taką „którą jednostka przechodzi w dzieciństwie, i z której pomocą staje się członkiem społeczeństwa” oraz socjalizację wtórną, którą stanowi „każdy następny proces, który wprowadza jednostkę , mającą już za sobą socjalizację pierwotną, w nowy sektor obiektywnego świata jego społeczeństwa”.

Szerokie i wąskie znaczenie socjalizacji

Stanisław Kowalski: ”W szerokim rozumieniu socjalizacja oznacza kształtowanie osobowości społecznej lub nabywanie społecznej dojrzałości czy kompetencji społecznych czy też wchodzenie w kulturę, zwane akulturacją”

Mieczysław Łobocki: ”W wąskim rozumieniu socjalizacja to nic innego jak proces oddziaływania społecznego na jednostkę, a także skutek tego wpływu w postaci zachodzących w niej zmian, także w sferze osobowości”.

Po co socjalizujemy człowieka?:

1. Po to, żeby był ciąg kulturowy.

2. Aby człowiek nauczył się życia.

3. Aby nauczył się panowania nad emocjami.

4. Aby uczył się pełnienia ról społecznych.

5. Aby wpajać człowiekowi aspiracje(dążenie do określania wartościowych stanów rzeczy) i cele wartościowe.

Socjalizacja prowadzi do konformizmu.

Socjalizacja jest bliskoznaczna do pojęcia edukacji i wychowania w znaczeniu szerokim według Teresy Hejnickiej – Bezwińskiej.

Dwa rodzaje socjalizacji:

1. Pierwotna (dzieciństwo)

2. Wtórna

Dwa rodzaje socjalizacji według Z. Skornego:

1. Szeroki (pozytywne i negatywne zmiany)

2. Wąski bliższe bo wychowani dąży do nabywania pozytywnych cech (pozytywne zmiany  bliżej wychowania)

Wg A.M. de Tchorzewskiego w socjalizacji zawierają się akomodacja i aproksymacja.

Każda socjalizacja jest wychowaniem w znaczeniu szerokim, ale nie każde wychowanie jest socjalizacją.

Każde wychowanie w znaczeniu wąskim jest socjalizacją, ale nie każda socjalizacja jest wychowaniem w znaczeniu wąskim.

Socjalizacja jest podrzędna w stosunku do wychowania w znaczeniu szerokim.

Socjalizacja jest nadrzędna w stosunku do wychowania w znaczeniu wąskim.

Def. Wiesław Łukaszewski: „wychowanie jest składową procesu socjalizacji, a więc całokształtu oddziaływań ze strony jednostki, organizacji, wytworów ludzkich – adresowanych dla ludzi przynależnych danemu kręgowi kulturowemu”.

SOCJALIZACJA A EDUKACJA

Socjalizacja jest bliskoznaczna edukacji.

Socjalizacja wyraża się w stosunku krzyżowania do edukacji. Ze stosunku krzyżowania wynika, że muszą istnieć elementy różne i wspólne. Coś je musi łączyć i coś dzielić.

Istnieje socjalizacja nie będąca edukacją – akomodacja.

Istnieje edukacja nie będąca socjalizacją – indoktrynacja.

Istnieje socjalizacja będąca edukacją i edukacja będąca socjalizacją – aproksymacja.

Wg Z. Kwiecińskiego edukacja jest nadrzędna w stosunku do socjalizacji.

NAUCZANIE

Nauczanie odnosi się do sfery intelektualnej.

Władysław P. Zaczyński: „Nauczanie to zespół czynności podejmowanych intencjonalnie przez nauczycieli dla realizacji społecznie akceptowanych celów dydaktycznych”.  nauczanie jako czynność podejmowana przez profesjonalistów.

Ziemowit Włodarski: Odnosi nauczanie do „specyficznych działań podejmowanych przez jedne osoby, w tym celu, by inni przyswoili sobie jakieś wiadomości, podwyższyli poziom swojego wykształcenia, uzyskali pożądane osiągnięcia rozwojowe”.  prawie każdy naucza.

Nauczanie- organizowanie uczenia się i kierowanie uczeniem się innych.

Lepsza definicja nauczania według Włodarskiego, gdyż definicja Zaczyńskiego dotyczy tylko nauczycieli (sprowadza nauczanie do czynności prowadzonych przez profesjonalistów).

Włodarski nauczanie przedstawia znacznie szczerzej. Rodzice również nas uczą a nie są nauczycielami tzw. nauczyciele nieprofesjonaliści.

Najprościej nauczanie to:

• organizowanie uczenia;

• kierowanie innymi.

UCZENIE SIĘ

Uczenie się to tak zwane bezpośrednie poznawanie rzeczywistości.

Ziemowit Włodarski uczenie się rozumie w dwóch zakresach:

W znaczeniu szerokim uczenie się jest rozumiane jako proces nabywania przez jednostkę względnie trwałych zmian w zachowaniu na podstawie jej indywidualnego doświadczenia.

W znaczeniu wąskim uczenie się bywa ograniczone do świadomego i zamierzonego zdobywania wiadomości i umiejętności.

KSZTAŁCENIE

Kształcenie  nauczanie i wychowanie.

Wg Józefa Półturzyckiego kształcenie to nauczanie i uczenie się wespół z wychowaniem towarzyszącym tym procesom.

Jadwiga Kędzierska: „Kształcenie to ogół zjawisk i procesów stwarzających warunki dla wszechstronnego rozwoju umysłowego człowieka. Oznacza to nabywanie przez niego wiedzy, poglądów, przekonań na temat ludzi, ich dzieł, świata, w którym żyje, możliwości zmieniania otaczającej go rzeczywistości oraz samego siebie, gotowości do podejmowania działań intelektualnych i praktycznych, także dążeń do rozwijania swoich zainteresowań, zamiłowań, zdolności i uzdolnień.”

J. S. Bruner: „Kształcenie jest procesem dokonywania odkryć, sterowanym wewnętrzną motywacją, procesem, w którym jednostka aktywnie odbiera i przetwarza informacje, a także wychodzi poza nie.”

Rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

Wyróżnić można dwa rodzaje kształcenia: ogólne i zawodowe.

Ogólne (podstawówka, gimnazjum, liceum).

Zawodowe (kończy się uzyskaniem formalnych kwalifikacji, odbywa się na podstawie kształcenia ogólnego).

Jesteśmy na etapie zawodowym.

Kształcenie ogólne:

Komorowski: „Całokształt takich poczynań, czynności, działań, procesów, metod oddziaływania na jednostki i grupy, by efektem było wykształcenie ogólne tych jednostek i grup, czyli zdobycie kwalifikacji i kompetencji ogólnych. Przez tak pojęte wykształcenie ogólne rozumie się opanowanie podstawowych wiadomości, umiejętności, nawyków, przyzwyczajeń, rozwój zdolności i uzdolnień ogólnych, dorabianie się własnych poglądów i przekonań, rozwoju wielostronnych zainteresowań, zamiłowań, upodobań, pasji i technik całożyciowego samokształcenia, samowychowania i samorealizacji w ramach edukacji permanentnej czyli kształcenia ustawicznego.”

Kształcenie zawodowe:

Z. Wiatrowski: kształcenie zawodowe występuje w dwóch znaczeniach i zakresach:

1. Kształcenie zawodowe oznacza układ pojęć, twierdzeń i prawidłowości dotyczących organizacji procesu i wyników kształcenia zawodowego realizowanego w różnych warunkach społeczno-historycznych oraz przy różnych rozwiązaniach organizacyjno – programowych.

2. Kształcenie zawodowe to ogół celowo organizowanych czynności i procesów umożliwiających przygotowanie do pracy zawodowej w określonej gałęzi gospodarki narodowej i na określonych stanowiskach.

OPIEKA

Opieka- dwa rodzaje świadczeń:

• Świadczenie materialno – rzeczowe  „rybka”

• Świadczenie psychiczno – emocjonalne  „wędka” (pomaga w znalezieniu pracy)

Od sposobu świadczeń materialno – rzeczowego się odchodzi na rzecz pomocy psychiczno – emocjonalnej, gdyż w przypadku rodzin patologicznych otrzymywane pieniądze przeznaczano na alkohol itp.

Opieka – zapewnienie prawidłowych warunków do procesu wychowania.

W praktyce wychowanie bez opieki nie może się odbyć. Tak samo opieka bez wychowania.

Dąbrowski mówił o tym, że nie ma związku opieki z wychowaniem za co został skrytykowany.

M. Łobocki: „Najogólniej zaspokajanie pilnych potrzeb człowieka, któremu trudno byłoby samemu ją zaspokoić lub który w ogóle jest pozbawiony takiej możliwości”

Łobocki podkreśla, że opieka i wychowanie to pojęcia bliskoznaczne, których zakresy wzajemnie uzupełniają się, przenikają i wzbogacają.

Janina Maciaszkowa: Związki opieki i wychowania

1. Składają się z tych samych elementów(różniących się jakościowo)

2. Opieka: organizowanie, tworzenie warunków, zapewnienie środków i psychicznej pomocy, wychowanie: przekazywanie treści, norm i wartości, które są uważane za społecznie pożądane

3. Opieka: podejmuje się ze względu na potrzeby jednostki(lub grupy), wychowanie: ze względu na społecznie uznawany normatywny ideał

4. Tu i tu realizacja jest skuteczniejsza gdy występuje współdziałanie wychowanka-podopiecznego z wychowawcą-opiekunem

Opieka współcześnie  „Współcześnie opieka ma być stwarzaniem warunków, które wspomagałby i stymulowały naturalny rozwój człowieka.”

SAMOWYCHOWANIE

Ja- podmiot wychowujący i wychowany.

Irena Jundził: „Czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu własnego rozwoju, wyrażające się w regulowaniu własnego postępowania i działania według dobrowolnie przyjętych wzorów postępowania lub systemu wartości. Jest to świadome i celowe kierowanie sobą. Człowiek wychowując samego siebie, staje się podmiotem wychowania, jednostką zaangażowaną w działalność wychowawczą kierowaną na nią bądź na grupę, w której uczestniczy”

Aktywność samowychowawcza powstaje pod wpływem braku równowagi pomiędzy podmiotem, a otaczającym światem, przede wszystkim zaś światem ludzi i stosunków między nimi. Nierównowaga występuje wówczas, kiedy jednostka odczuwa konflikt między pragnieniami, a powinnościami, między zachciankami, a normami regulującymi współżycie ludzkie. Może ona powstać również pod wpływem różnic dostrzeganych między „ja” idealnym a „ja” realnym. Nierównowaga wywołuje potrzebę regulowania swego stosunku z otoczeniem oraz potrzebę osiągnięcia w życiu wybranych wartości. Potrzeby te stają się punktem aktywności samowychowawczej.

Strukturę samowychowawczą tworzą następujące elementy:

1. Wybór wzoru (cel, który podmiot chce osiągnąć) – człowiek wytwarza idealne „ja” wzór osobowy, który chce osiągnąć

2. Analiza sytuacji – podmiot wybiera wzór i dąży do jego osiągnięcia analizując różne sytuacje, w jakich go można realizować

3. Autoocena – na obraz autooceny składają się: wiedza o sobie, normalne stany wewnętrzne, właściwości podmiotu, relacje między podmiotem a innymi ludźmi. Autoocena jest zjawiskiem zmiennym, człowiek podnosi jej poziom pod wpływem powodzeń udanego działania, zaś obniża poziom pod wpływem niepowodzeń.

4. Podjęcie decyzji

5. Kierowanie sobą w dążeniu do osiągnięcia celu – dzieci w wieku 10 – 11 lat stają się zdolne do kierowania sobą w realizacji trudnych zadań. Dziecko zaczyna postępować według autonomicznych zasad moralnych i można dopatrywać się świadomego samowychowania.

6. Autokontrola – porównanie osiągnięć z zamiarami. Zbliżanie się do obranego wzoru dostarcza zadowolenia, zaś oddalanie – niezadowolenie.

Samowychowanie a wychowanie:

1. składnik wychowania (samowychowanie może być składnikiem wychowania)

2. cel wychowania (my sami możemy być celem wychowania)

Na następne zajęcia 1 i 4 temat z modułu drugiego ;)

25.03.2014r.

Termin „proces” może być interpretowany jako rozwój, przebieg, przeobrażenie czegoś (np. jakiegoś zjawiska).

Każdy proces ma:

• swoją strukturę,

• właściwości,

• jest uporządkowany.

Nauki humanistyczne: proces … W każdej dziedzinie życia mamy doczynienia z procesem.

Proces wychowania jako:

1. proces rozwoju człowieka, proces oddziaływania człowieka, proces przeobrażania się człowieka (wyartykułowanie zaznaczających się wyraźnie coraz wyższych i korzystniejszych etapów, zarówno z jednostkowego, jak i społecznego punktu widzenia);

2. przebieg (powodowanie, powstawanie) zmian wychowawczych w jego obiekcie (koncentrujemy się nad tokiem procesu, nad odbywaniem jego w czasie, nad pojmowaniem działań przez podmioty wychowawcze; przedmiotem rozważań staje się wówczas działalność wychowawcza pod postacią podmiotowych czynności wychowawczych);

3. proces przeobrażania się człowieka (interesuje nas postać i forma procesu).

Analiza tych trzech wątków ujmowania procesu wychowawczego (rozwojowego, działaniowego i przeobrażeniowego) uzmysławia nam całą złożoność zjawisk, faktów i zjawisk je określających. Musi to niewątpliwie oznaczać, że pogłębione i wielostronne wyjaśnienie procesu wychowawczego nie jest zadaniem łatwym.

Różne znaczenie i zakresy „procesu wychowania”:

Filozofia – Władysław Cichoń: „Proces wychowania określa jako jeden z wielu oddziaływań międzyludzkich, składnik współtworzący całą rzeczywistość człowieka, wpływający decydująco na to, kim jesteśmy, jaki jest nasz świat ludzki. Proces wychowania jest procesem, który rozgrywa się w psychice wychowawców i wychowanków, a więc posiada określone aspekty psychologiczne, pedagogiczne, socjologiczne, antropologiczne i aksjologiczne, a cały zaś proces dokonuje się w konkretnych warunkach i okolicznościach”.

Koncentruje się na aksjologicznym charakterze procesu wychowania, który wynika z faktu, że wychowanie jest procesem realizowania określonych wartości, przede wszystkim moralnych, które przejawiają się w treściach wychowawczych, metodach wychowania oraz celach wychowania na trzy sposoby:

• ogólny (przekazywanie teoretycznej wiedzy o wartościach);

• w mniejszym stopniu ogólności (przedstawianie wartości moralnych, tkwiących w zawartości przyjmowanych ideałów wychowawczych);

• poprzez bezpośredni kontakt z konkretnym światem wartości.

Psychologia – Antonina Gurycka określa trzy sposoby rozumienia procesu wychowania:

1. Proces wychowania to intencjonalne wywieranie wpływu na rzecz określonego celu.

2. Proces wychowania to dwukierunkowo przebiegający stosunek wychowawczy (interakcja wychowawcza).

3. Proces wychowania to układ zorganizowanych sytuacji wychowawczych mających na celu dostarczenie wychowankowi doświadczeń koniecznych do uzyskania zamierzonej, względnie trwałej zmiany w jego osobowości.

Socjologia:

• Stanisław Kowalski: „Proces wychowania uznaje się za komponent ogólnego rozwoju społecznego, którego podstawową funkcją jest przekazywanie kultury z pokolenia na pokolenie oraz przygotowanie dorastających pokoleń do czynnego i twórczego uczestnictwa w dynamice postępu społeczno – kulturalnego”.

• Robert Toporkiewicz: „Proces wychowania polega na uspołecznieniu się jednostki poprzez jej wyłączanie się w coraz liczniejsze i bardziej zróżnicowane pod względem wpływów wychowawczych grupy społeczne oraz wchodzenie w charakterystyczne dla tych grup role społeczne”.

Określenie pojęcia procesu wychowania według T. Hejnicka-Bezwińśka.

1. Proces wychowania w znaczeniu szerokim- jest jednym z rodzajów działań, które zmierzają do wywarcia wpływu na innego człowieka.

2. Proces wychowania w znaczeniu wąskim- obejmuje te sytuacje, które są celowo organizowane dla dokonania określonych zmian w osobowościach wychowanków.

Nie określa procesu wychowania z uwzględnieniem definicji wychowania w najwęższym znaczeniu, które odnoszą się do kształtowania emocjonalno- wolicjonalnej sfery osobowości człowieka, ponieważ nie znajdują one uzasadnienia w żadnej ze współczesnych teorii rozwoju ani w żadnej ze współcześnie uznanych koncepcji antropologicznych i psychologicznych człowieka.

Zróżnicowanie dwóch podejść teoretycznych do procesu wychowania, do których nawiązuje J. Górniewicz. Podejście subiektywistyczne i obiektywistyczne do procesu wychowania:

• Podejście subiektywistyczne – Kazimierz Sośnicki: „Proces wychowania jest pewnym ciągiem zmian dokonujących się w osobowości człowieka, zmian, które prowadzą do jego nowego stanu psychicznego i fizycznego”

• Podejście obiektywistyczne – Ryszard Wroczyński: „Proces wychowania jest ciągiem działań podejmowanych przez wychowawców wobec wychowanka lub wychowanków, działań zaplanowanych, ukierunkowanych, których skuteczność pedagogiczną można ocenić w postaci zmian w zachowaniach wychowanków uznanych przez wychowawców za pożądane.”

Romana Miller – skrytykowała obydwa podejścia za ich nieścisłość. Ujmuje ona proces wychowania na dwóch poziomach:

1. jako (…) cześć działań polityków i działaczy decydujących o całości życia społecznego i planujących jego rozwój;

2. jako ciąg działań wychowawców – specjalistów, którzy bezpośrednio oddziałują na młode pokolenie.

Mówiąc o procesie wychowania wskazuje się na jego wielowątkowość. Stąd też można mówić:

1. o procesie wychowania jako procesie rozwoju człowieka,

2. o procesie wychowania jako przebiegu zmian wychowawczych,

3. o procesie wychowania jako procesie przeobrażania się człowieka.

Właściwości procesu wychowania:

1. ukierunkowanie na cel i osobę,

2. dynamiczność (zjawiska się zmieniają to zmienia się proces wychowania),

3. długotrwałość.

A. W. Janke: „Proces wychowania to ciąg zmian wychowawczych dokonujący się we współdziałających podmiotach, połączonych stosunkiem interakcyjnym, wywołanych w celu uzyskania bliskich i dalekich efektów wychowawczych.”

Zmiany wychowawcze- dotyczą bądź wnętrza człowieka (jego psychiki, osobowości, charakteru) lub zewnętrznych przejawów jego zachowania (manifestowanie określonego postępowania).

Zmiany wychowawcze:

• związane z konkretnymi uczestnikami procesu;

• uświadamiane jako perspektywisty cze rezultaty wychowawcze;

• formułowane w kategoriach zamierzeń (postulowane stany rzeczy);

• przybierające postać różnych zachowań społecznych współuczestników;

• zweryfikowane aksjologicznie i etycznie zamiary wychowawcze;

• uwarunkowane organizacyjnie relacje wychowawcze;

• zweryfikowane jako mechanizmy psychospołeczne formy aktywności uczestników procesu;

• interpretowane jako rezultaty końcowe (efekty etapowe, ostateczne).

Płaszczyzny analizy procesu wychowania

A. W. Janke wyróżnia 3 płaszczyzny procesu wychowania:

• antropologiczno – filozoficzna;

• aksjologiczno – teleologiczna;

• prakseologiczna i psychospołeczna.

Struktura procesu wychowania

Socjologia – Florian Znaniecki: Wyróżnia 3 elementy struktury procesu wychowania:

1. Stosunek wychowawczy – swoisty stosunek społeczny, zachodzący między indywidualnym wychowankiem a którąkolwiek z osób lub grup, świadomie (choć niekoniecznie rozmyślnie) zdążających do urobienia go według pewnego wzoru. Jego istotę stanowi modyfikowanie osoby jednej strony przez działania drugiej strony, w którym to modyfikowanie jest społeczną racją stosunku, gdyż ze względu na nie stosunek zostaje nawiązany i unormowany.

2. Wpływy wychowawcze – składają się na nie wszystkie osoby i grupy, które mniej lub więcej trwale i skutecznie, bezpośrednio lub za pośrednictwem pomocników wychowawczych kierują w jakiejkolwiek mierze procesem rozwoju osobnika.

3. Przebieg procesu wychowania – wiąże się z uspołecznieniem jednostki poprzez jej włączenie się w coraz liczniejsze i bardziej zróżnicowane pod względem wpływów wychowawczych grupy społeczne oraz wchodzenie w charakterystyczne dla tych grup role społeczne.

Psychologia – Antonina Gurycka: wyróżnia dwie struktury: ogólną i właściwą.

1. Ogólna – dostrzega w niej 3 elementy: wychowawcę, wychowanka i wpływ wychowawczy.

2. Właściwa – wyróżnia tu:

• Planowany cel wychowawczy – stanowi cząstkę cech celu bardziej ogólnego jakim jest całościowy projekt osobowości.

• Sytuacje wychowawcze – układ rzeczy, ludzi oraz zadań powiązanych jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę – reżysera tych sytuacji.

• Doświadczenia – ślad pozostawiony po przeżyciu będący warunkiem dalszych przeżyć czy zachowań.

• Efekt procesu – kształtująca się lub ukształtowana właściwość osobnika.

Pedagogika – J. Górniewicz wyróżnia dwie warstwy:

1. Warstwę aksjologiczną – składają się na nią ideał i cele wychowania.

2. Warstwę operacyjną – tworzona jest przez formy, metody, środki wychowania.

UWAGI: tego nie musimy umieć, u Górniewicza zabrakło trochę warstwy osobowej w procesie wychowania (Czy człowiek bierze udział w procesie wychowania?).

A. W. Janke: Moduł strukturalny procesu wychowania:

1. Aspekt osobowy – osoby uczestniczące w procesie wychowania.

2. Aspekt przedmiotowy – przedmiot ich uczestnictwa.

3. Aspekt teleologiczno – etyczny – intencje, jakie przyświecają uczestnictwu.

4. Aspekt aksjologiczny – wartości, w imię których akceptowane i realizowane są owe intencje.

5. Aspekt prakseologiczno – organizacyjny – formy urzeczywistniania treści wychowawczych.

6. Aspekt prakseologiczno – pedagogiczny – stosowane metody, techniki, strategie i style.

7. Aspekt psychospołeczny – procesy zmianotwórcze, wyznaczające przebieg procesu wychowawczego.

8. Aspekt teleologiczno – finalny – okres, jaki powinni wychowawca i wychowanek trwać w relacji sytuacyjno – interakcyjnej, by osiągnąć zamierzone cele.

   UWAGI: ta struktura jest rozbudową wersją aktu wychowawczego (została rozbita).

Gurycka (schemat) => cel  sytuacja  doświadczenie  efekt.

Sytuacja – Antonina Gurycka: „Układ ludzi, rzeczy, treści, który występuje na tle środowiska jako element wyodrębniony poprzez czas i miejsce. Jedność czasu i miejsca jest w tym ujęciu podstawą wydzielenia sytuacji ze złożonego tła, którym jest środowisko człowieka.”

Sytuacja wychowawcza – Antonina Gurycka: „Układy rzeczy, ludzi oraz zadań związanych jednością miejsca i czasu, organizowane w celu zrealizowania założonego projektu osobowości wychowanka przez wychowawcę – reżysera tych sytuacji.”

Każda sytuacja wychowawcza będzie społeczną, ale nie każda społeczna będzie wychowawczą.

• Obiektywna (przedmiotowa) strona sytuacji wychowawczej polega na tym, że możemy ją zmieniać, obserwować.

• Subiektywna (podmiotowa) – każdy inaczej przeżywa sytuację obiektywną. Sytuacja obiektywna może być odbierana na wiele różnych sposobów. Każdy człowiek inaczej odbierze daną sytuację obiektywną i jego odbiór będzie sytuacją subiektywną.

Sytuacja wychowawcza – W. Cichoń: „Splot warunków, rzeczywistych faktów i całokształt towarzyszących im okoliczności, na podłożu których dokonuje się proces wychowawczy.”

Wg Guryckiej sytuacje wychowawcze przyjmują centralne miejsce w procesie wychowania. To one są wykładnią celu wychowawczego, źródłem doświadczeń, mają osobisty, indywidualny i niepowtarzalny wymiar dla jej uczestników.

Cichoń w odróżnieniu od Guryckiej za jednostkę nadrzędną względem procesu wychowania uważa sytuację wychowawczą i czyni ją punktem wyjścia dla swoich rozważań.

Typy sytuacji wychowawczych według Guryckiej:

1. Interakcja pełna bezpośrednia:

• wychowawca – wychowanek

1. Interakcja pełna – pośrednia:

• wychowawca – grupa – wychowanek

• wychowawca – zadanie – wychowanek

• wychowawca – zadanie – grupa – wychowanek

1. Interakcja niepełna, zawsze pośrednia:

• wychowawca – grupa (wychowanek jest tylko elementem grupy)

• grupa – wychowanek (wychowawca nie uczestniczy w sytuacji – można tylko przewidywać jego wpływ na grupę)

• grupa – zadanie – wychowanek (jak wyżej)

• zadanie – grupa (zadanie pochodzi od wychowawcy, który w sytuacji nie uczestniczy, a wychowanek jest tylko elementem grupy)

• zadanie – wychowanek (jak wyżej, związek zadania z wychowawcą)

Właściwości sytuacji wychowawczych:

Proces a sytuacja wychowawcza (pytania podchwytliwe na kolokwium).

Gurycka: proces wychowania jest nadrzędny.

Cichoń: proces wychowania jest podrzędny.

Zależy według którego.

01.04.2014r.

WYCHOWAWCA I WYCHOWANEK JAKO PODMIOTY WYCHOWANIA. RELACJE MIĘDZY PODMIOTAMI WYCHOWANIA. UKRYTE PROGRAMY DZIAŁANIA. STRATEGIE POSTĘPOWANIA.

Rodzice nie powinni rozmawiać przy dziecku o nauczycielu w sposób negatywny. Nauczyciel nie powinien podważać autorytetu innego nauczycielu w obecności uczniów.

Wychowanie w kręgu pytań str. 137

Scenariusze (nauczyciel – wychowawca jako aktor współczesnej sceny wychowania):

• scenariusz zarysowany przez OECD rola nauczyciela- wychowawcy (pytanie, czy ów dopisek wychowawca jest tu zasadny?) zmienia się począwszy od jej tradycyjnego ujęcia jako głównego przekazującego wiedzę i oceniającego postępy uczniów, poprzez profesjonalistkę cieszącego się szacunkiem otoczenia, stanowiącego rdzeń, wokół którego będą zgromadzeni inni profesjonaliści, działacze społeczni, rodzice zaangażowani w procesy decyzyjne i realizacyjne (zespoły badawcze, sieci, eksperci), aż po zanik profesji nauczyciela z uwagi na rozmycie się linii demarkacyjnych między nauczycielami a uczniami, między edukacją a społecznością (w tym przypadku miejsce nauczyciela zajmą „nowi profesjonalni edukatorzy zatrudnieni, by uczyć, lub występując jako konsumenci”).

  Scenariusze polskie:

• „Fabryka Komponentów”- nieautonomiczny nauczyciel, który jest kontrolerem i dozorcą zobowiązywanym do przekazania pełnego zasobu wiedzy oraz przygotowania do rozwiązywania testów;

• „Edukacja Instant”- rola nauczyciela „jest ograniczona do odpowiadania na potrzeby zgłaszane przez cznia (dostawca pakietu wiedzy)”. Nie ma tu miej da na głębsza interakcję nauczyciela z uczniami czy innymi uczestnikami procesu edukacyjnego, „ponieważ celem jest szybkie i sprawne przekazywanie materiału, na jaki zgłoszono zapotrzebowanie. Rządzi tu rachunek ekonomiczny, któremu podporządkują się wszyscy uczniowie i nauczyciele”.

• „Mozaika Możliwości”- rola nauczyciela jako osobistego trenera uczniów, osoby wpierającej ich indywidualny rozwój, samodzielne odkrywanie i poznawanie świata, biorącej odpowiedzialność za zakres kształcenia i stosowane metody, posiadającej dużą autonomię.

• „Wspólnoty Ideałów”- nauczyciel staje się „mentorem, przewodnikiem młodzieży. Następują odrodzenie jego autorytetu. Profesja nauczyciela traktowana jest jako zawód prestiżowy”.

Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania str. 146

Osobliwość roli zawodowej nauczyciela (4 elementy wg K. Konarzewskiego):

• niejasność – brak jej uzgodnionych, konkretnych, wymiernych kryteriów zawodowej doskonałości;

• wewnętrzną niespójność – składają się na nią takie oczekiwania, że spełnienie w danych warunkach jednych wyklucza lub utrudnia spełnienie innych;

• psychologiczną trudność – poczucie nieodwzajemnienia, negatywnego bilansu interakcji z uczniami, osamotnienie, niższość;

• niezgodność z innymi rolami – spełnianie oczekiwań związanych z rolą nauczyciela może utrudniać lub uniemożliwiać wywiązywanie się z obowiązków nakładanych przez inne role.

Moja notatka:

Niejasność- nikt nie jest w stanie wskazać jakie kryteria ma spełnić nauczyciel, aby był idealny; człowiek w obserwacji wychowawczej zachowuje się sztucznie, trudno jest zmierzyć wychowanie.

Psychologia trudności- np. nauczyciel daje z siebie wszystko a uczniowie będą oporni na to co robi, u nauczyciela pojawia się poczucie osamotnienia.

Niezgodność z innymi rolami- np. osoba pełni zarówno rolę nauczyciela jak i rodzica dla swojego dziecka na wsi. Młody osobnik nie przykłada się do nauki. Czy jego rodzic wystawi swojemu dziecko ocenę negatywną na koniec roku z przedmiotu, który realizuje w szkole?

Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania str. 146/47

Strategie przetrwania (mechanizmy obronne) nauczycieli:

1. socjalizacja – zabieg zmierzający do tego, aby uczniowie zaakceptowali wzory lansowane przez szkołę, służą temu tzw. „techniki uśmiercania”, które polegają na tym, aby ostentacyjnie nie zwracać uwagi na te aspekty osobowości młodego człowieka, które są niezgodne z rolą dobrego ucznia, a to z kolei ma doprowadzić do tego, aby szczególnie zajaśniały cechy pasujące do roli dobrego ucznia.

2. dominacja – polega na robieniu użytku z faktu, że nauczyciele są zwykle od uczniów więksi, silniejsi i mądrzejsi; w ramach tej strategii jedną z technik może być "„wyeksponowanie ucznia ze złośliwym komentarzem, tak by doprowadzić go do zmieszania w celu podkreślenia swej nauczycielskiej władzy, albo z przekonania, że zawstydzenie ma walory wychowawcze i zwiększy motywację do pracy bądź też ze względu na chęć wzięcia odwetu na uczniu”.

3. negocjacje – opierają się na idei wymiany, używania apeli, próśb, obietnic, pochlebstw, przekupstw, gróźb; nauczyciel w zamian za dobre zachowanie i wykonanie pracy przez uczniów oferuje im np.: chwilowe „przymknięcie oka” na jakieś reguły bądź też daje obietnice takich działań, które rozłamałyby monotonię życia szkolnego.

4. fraternizacja – opiera się na przekonaniu, że stanie się mniej dorosłym i wejście w świat ucznia jest sposobem na uniknięcie kłopotów z nim, np. młody nauczyciel może fraternizować się poprzez wygląd, sposób ubierania, zachowania itp., starszy zaś poprzez lekkie dystansowanie się do wymagań dyrekcji oraz od tego, co robią inni nauczyciele; do innych form fraternizacji należą: opowiadanie kawałów, dowcipkowanie (zniżanie się do poziomu uczniów).

5. nieobecność i wycofanie – usuwanie się z pola konfliktu; w przypadku nauczyciela mamy tu do czynienia z wycofywaniem się cząstkowym, np. rozpoczynanie i kończenie zajęć przed czasem, tzw. Kradzież paru minut, bycie nauczycielem od godziny X do godziny Y, ale także nieobecność duchowa nauczyciela na lekcji.

6. rytuał i rutynę – mają na celu zwiększenie posłuchu wobec idei porządku i poczucia bezpieczeństwa, przykładem szkolnej rutyny jest rozkład godzin, sprawdzanie listy obecności, semestry itp. Rutynę często wiąże się z tradycją, etosem szkolnym, często jednak wypacza ich istotę czy też tzw. Zbijaniem czasu – dyktowanie notatek uczniom.

7. terapia zajęciowa – polega na wykonywaniu czegoś, bez względu na to, czy ma to jakiś sens czy też nie ma; w ramach tej strategii przetrwania nauczyciel wymyśla coś, aby uczniów czymś zająć, np. rysowaniem map, obrazków, robotami ręcznymi, sprzątaniem.

8. moralizowanie – uzasadnienie i usprawiedliwienie wszystkich wyróżnionych powyżej nauczycielskich strategii przetrwania, np. terapią zajęciową nauczyciel usprawiedliwia koniecznością wychowania przez pracę.

Wychowanie w kręgu pytań str. 141/42

Typy nauczycieli według Renaty Komorowskiej- Iluk na podstawie analizy dwutygodnika „Gimnazjalista Victor”:

• „Nauczyciel Tyran”- pojawia się najczęściej w czasopiśmie (dotyczy go 45% wypowiedzi na łamach dwutygodnika) i charakteryzuje nieufnością w stosunku do uczniów, wrogością i bezwzględnością, niekiedy stosowaniem przemocy wobec nich oraz używaniem obraźliwych określeń;

• „Nauczyciel Luzak”- to najczęściej osoba młoda, rozpoczynająca pracę, która próbuje być raczej kumplem niż wychowawcą (37% wypowiedzi);

• „Nieudacznik”- cechuje go uległość, brak konsekwencji, pobłażliwość, bezradność, a zawód który wykonuje, nie jest pasją tylko „sposobem na… przeżycie” (18% wypowiedzi);

• „Swojak”- nauczyciel, który jest kimś bliskim, pomocnym, jest przyjacielem, troszczy się o uczniów, a ci obdarzają go szacunkiem i sympatią (najrzadziej wspominamy na łamach).

Wokół podstawowych zagadnień teorii wychowania str. 150

Strategie przetrwania (mechanizmy obronne) uczniów:

• strategia dobrego wojaka Szwejka (zwana szwejkizmem) – strategia tych ludzi, nad którymi ciąży władza, z którą z jednej strony nie mogą dać sobie rady, z drugiej zaś strony nie są w stanie jej obalić, w przypadku uczniów – wychowanków chodzi o ich umiejętność dawania sobie rady ze znacznie silniejszą władzą nauczycielską, wyróżnić tu można:

• strategię poszukiwania specjalnych względów poprzez przybliżanie się jak najbardziej do nauczycieli i zachowywanie się tak, by spowodować przychylne ustosunkowanie się nauczycieli, ta strategie może przejawiać się w postaci płaszczenia się, prawienia fałszywych komplementów nauczycielom, lizusostwo

• strategię określaną jako „ starać się nie podpaść” nauczycielom; będziemy mieli z nią do czynienia wówczas, gdy uczeń pokazuje nauczycielowi taką twarz, słowa, gesty, czyny, jakie on lubi, tym samym ukrywając te słowa, gesty i czyny, których ów nauczyciel nie lubi

• strategię wycofywania, polegającą na umiejętności życia w szkole, na cierpliwości, rezygnacji, byciu biernym i przystosowanym do reguł, regulaminów, rutyny, akceptowaniu planów zwierzchników, bez względu na to, czy się je rozumie, czy też nie rozumie;

• wyspecjalizowane strategie udzielania odpowiedzi na pytania nauczycieli – polegają na tym, że pytany nie interesuje się treścią pytania, ale sposobem znalezienia „czegoś”, co pozwoliłoby w miarę szybko zorientować się jakiej odpowiedzi nauczyciel oczekuje, wyróżnia się tu:

• zgadywanie, które może być ułatwione w sytuacji, gdy możliwe jest obserwowanie twarzy i zachowania nauczyciela;

• unikanie odpowiedzi, które przejawia się poprzez sprawianie przez ucznia wrażenia, że potrafi udzielić odpowiedzi na pytanie;

• odpowiadanie cicho i niewyraźnie, wynikające z założenia, że nauczyciel zawsze nastawiony jest na otrzymywanie dobrej odpowiedzi i wszystko, co brzmi podobnie do właściwej odpowiedzi interpretuje z korzyścią dla odpowiadającego ucznia.

• strategia adaptacji do sytuacji szkolnej, odbywająca się głównie poprzez negocjacje.

Wychowanie w kręgu pytań str. 142- 46

Pokolenie igreków określano też jako „pokolenie sieci”, pokolenie „zanurzonym” w świecie nocy technologii czy pokoleniem „cyfrowców”.

Charakterystyka pokolenia igreków:

• ceni sobie wykształcenie, wiedzę, umiejętności i kompetencje, w szczególności te, które przydają się poza szkołą;

• mają coraz większy apatyt na wymagających nauczycieli, na zajęcia i przedmioty, które dostarczają uniwersalnych umiejętności, a nie tych które są przypisane do programu nauczania i przyzwyczajeń danego nauczyciela;

• cenią sobie interaktywne zajęcia, kiedy można zadawać pytania i natychmiast otrzymywać odpowiedzi, i to nie koniecznie od nauczyciela, ale też od rówieśników;

• są złaknieni feedbacku (informacji zwrotnej) w komunikowaniu się;

• nie potrafią często zrozumieć takiej sytuacji, kiedy na wyniki sprawdzianu czy egzaminu musza czekać kilka dni, albo i dłużej;

• …

Właściwości pracy nauczycieli według A. Janowskiego:

1. Władza nad uczniami: Czego się uczyć itp.?

   Autonomia- nauczyciel ma możliwość wyboru z jakich książek korzysta.

Za dwa tygodnie temat 3 z modułu 2 + przynieść cele nauczania (Wokół podstawowych zagadnień- cele + przynieść swoje cele z programów).