WYKŁAD 1

WPROWADZENIE: CZYM ZAJMUJE SIĘ PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA?

PYTANIA OGÓLNE:

1. Jak ludzie myślą o obiektach społecznych?
2. Jak ludzie zachowują się w kontekstach społecznych?
3. Jak ludzie odnoszą się do siebie nawzajem?
4. Jak funkcjonują większe całości społeczne (grupy, społeczności itp.)?


SZCZEGÓŁOWE DZIEDZINY BADAŃ

SPOSTRZEGANIE INNYCH LUDZI.

(a) Różnice miedzy spostrzeganiem obiektów społecznych (np. innych ludzi), a obiektów niespołecznych (fizycznych)
(b) Wnioskowanie o nieobserwowalnych cechach z obserwowalnych wskaźników (np. zachowań). Wychodzenie poza zadane informacje. Interpretacja przyczyn zachowania
(c) Wpływ postaw, emocji i ocen wartościujących na spostrzeganie innych ludzi
(d) Trafność spostrzegania

ORGANIZACJA WIEDZY O ŚWIECIE SPOŁECZNYM.

(a) Pojęcia naturalne
(b) Wymiary poznawcze
(c) Schematy społeczne

PROCESY KATEGORYZACJI SPOLECZNEJ

(a) Prawa psychofizyczne w spostrzeganiu społecznym
(b) Kategoria "my" versus "oni". Stereotypy jako kategorie poznawcze

PROCESY WARTOŚCIOWANIA

(a) Procesy wartościowania społecznego. Tworzenie ocen. Jak integrowane są oceny?
(b) Czy oceny pozytywne są zwierciadlanym odbiciem ocen negatywnych? Asymetria pozytywno-negatywna w sądach, myśleniu i działaniu.

NAIWNE WYJAŚNIENIA LUDZKIEGO ZACHOWANIA.

(a) Procesy atrybucji
(b) Błędy jakie popełniamy wyjaśniając ludzkie zachowanie
(c) Funkcje regulacyjne procesów atrybucji. Kiedy ludzie spontanicznie zadają pytanie "dlaczego"?

CZY JESTEŚMY RACJONALNI?

(a) Błędy jakie popełniamy formułując sądy o obiektach społecznych
(b) Czy błędy są niebezpieczne? Niektóre pozytywne konsekwencje nieracjonalności.

SPOSTRZEGANIE WŁASNEJ KONTROLI NAD ZDARZENIAMI.

(a) Złudzenie kontroli
(b) Wyuczona bezradność: reakcja na niekontrolowalność sytuacji

NASTRÓJ A MYŚLENIE

(a) Kiedy i jak nastrój wpływa na procesy spostrzegania i myślenia
(b) Czy smutek sprzyja większemu realizmowi sądów?
(c) Realizm osób depresyjnych

"JA" I SAMOOCENA

(a) Schematy "ja"
(b) Mechanizmy egotystyczne w działaniu człowieka: mechanizmy obronne, mechanizm "self-handicapping" czyli rzucanie sobie kłód pod nogi.

POSTAWY

(a) Pomiar postaw
(b) Techniki manipulacji i zmian postaw
(c) Teorie zmian postaw
(d) Czy postawy zawsze przewidują zachowanie
(e) Relacje między postawami, a zachowaniami. Czy działamy w zależności od tego jak czujemy czy czujemy w zależności od tego, jak działamy?

STEREOTYPY I UPRZEDZENIA.

(a) Osobowość autorytarna i dogmatyczna
(b) Stereotypy jako kategorie poznawcze

MOTYWACJA SPOŁECZNA

(a) Motywacja wewnętrzna versus zewnętrzna
(b) Pułapki psychologiczne. Zaangażowanie i jego konsekwencje.
(c) Zachowania altruistyczne
(d) Zachowania antyspołeczne. Agresja

ATRAKCYJNOŚĆ INTERPERSONALNA

(a) Wyznaczniki atrakcyjności interpersonalnej
(b) Miłość: jej początek, dynamika i koniec

KOMUNIKACJA MIĘDZY LUDŹMI

(a) Werbalne i niewerbalne kanały komunikacji

WPŁYW SPOŁECZNY

(a) Wpływ grupy na jednostkę: konformizm
(b) Zjawisko "ułatwienia społecznego" i "bumelanctwa" pod wpływem obecności innych
(c) Wpływ większości na mniejszość i mniejszości na większość
(d) Przesunięcie ryzykanckie w grupie

KONFLIKTY MIĘDZY LUDŹMI I WSPÓŁZALEŻNOŚĆ

a) Współdziałanie i rywalizacja
(b) Negocjacje

GRUPY I ICH ORGANIZACJA

1. Struktura grupy a jej efektywność
   (b) Przywództwo w grupie
   (c) Zachowania w tłumie.
   

WYKŁAD 2

PROCESY TWORZENIA WRAŻENIA

WYCHODZENIE POZA ZADANE INFORMACJE

• Efekty aureoli (halo effect), łagodności (leniency effect) i diabelski (devil effect)

• Solomon Asch: cechy centralne i peryferyczne

• Ukryte teorie osobowości (Wishner, Schneider)

• Wymiary: społeczny (social good-bad) i intelektualny (intellectual good-bad) w przestrzeni cech osobowości (Seymour Rosenberg)

• Afektywne i deskryptywne reguły wnioskowania (Dean Peabody)

• Cechy "korzystne dla siebie" (self-profitable) vs, cechy "korzystne dla innych" (other-profitable) (Guido Peeters)

• Peabody versus Peeters

• 
  Schematy wnioskowań z zachowań o cechach: zdolności versus moralność (Glenn Reeder)
  

UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI

• Solomon Asch (1946): serdeczny (warm) vs. chłodny (cold)

• H.Kelley (1950): różnica między "serdecznym" i "chłodnym" utrzymuje się w warunkach naturalnych

• Peter Warr (1968): różnica między "serdecznym" i "chłodnym" znika wraz ze wzrostem liczby dodatkowych (nieistotnych) szczegółów w charakterystyce

• J. Wishner (1960): miarą "centralności" cechy - liczba jej korelacji z innymi cechami.

• Seymour Rosenberg (1968): dwa centralne wymiary ukrytych teorii osobowości: społeczny i intelektualny
  Zastosowanie pojęcia i metodologii ukrytych teorii osobowości do rekonstrukcji sposobu widzenia świata pisarza Th. Dreisera (Gallery of Women).
  

AFEKTYWNE VERSUS DESKRYPTYWNE REGUŁY WNIOSKOWANIA

Dwa rodzaje znaczeń (informacji społecznych):

1. znaczenie afektywne (ocena): "jak dobra/zła jest ta cecha"?

2. znaczenie deskryptywne: "co ta cecha znaczy"? "Jaką właściwość opisuje"?

Charles Osgood: znaczenie afektywne - powyżej 50% wariancji sądów o innych ludziach - niezależnie od kultury.

Podobieństwo afektywne a podobieństwo deskryptywne
szczery (+) - zaradny (+): podobieństwo afektywne - różnica deskryptywna
spokojny (+) - bierny (-): różnica afektywna - podobieństwo deskryptywne
Wnioskowanie zgodne z podobieństwem afektywnym (++ lub --) lub podobieństwem deskryptywnym

Wymiary Peabody'ego

Reguły wnioskowania a teoria Zajonca

AFEKTYWNE REGUŁY WNIOSKOWANIA stosowane gdy:

• niedobór informacji deskryptywnej

• przeładowanie informacyjne

• nastawienie na wydanie oceny

• sytuacja wymaga podjęcia szybkiej decyzji

• sytuacja jest angażująca emocjonalnie

• niski poziom złożoności poznawczej, niski poziom rozwoju poznawczego, u dzieci itd.
  

DESKRYPTYWNE REGUŁY WNIOSKOWANIA stosowane gdy:

• wystarczająca liczba informacji

• nastawienie na diagnozę

• sytuacja neutralna, umożliwiająca chłodny ogląd sytuacji

• duża złożoność poznawcza
  

• Adaptacyjne funkcje obu rodzajów orientacji
  
  

CECHY KORZYSTNE DLA SIEBIE (SELF-PROFITABLE)

VERSUS

KORZYSTNE DLA INNYCH (OTHER PROFITABLE)

Korzystne dla siebie	Korzystne dla innych
Inteligentny	Szczery
Aktywny	Zły
bez inicjatywy	Przyjazny
Przedsiębiorczy	Nieszczery
Niezgrabny	Egoistyczny
Bierny	Pomocny
Oszczędny	Odpowiedzialny
pewny siebie	Spolegliwy
Elastyczny	Skąpy
Niepunktualny	Hojny
Zdolny	Chłodny
Pracowity	Bezwzględny
Rozrzutny	Skromny

Jakiego przyjaciela chciałbyś mieć?

1. Inteligentnego przyjaciela?

2. Głupiego przyjaciela?
   

3. Uczciwego przyjaciela?

4. Nieuczciwego przyjaciela?
   

Jakiego wroga chciałbyś mieć?

1. Inteligentnego wroga?

2. Głupiego wroga?
   

3. Uczciwego wroga?

4. Nieuczciwego wroga?
   

Cechy A i B: korzystne dla siebie. Zmieniają znaczenie wartościujące w kontekście negatywnym

Cechy C i D: korzystne dla innych. Nie zmieniają znaczenia wartościującego w kontekście negatywnym

• Peabody a Peeters
  

GLENN REEDER: SCHEMATY WNIOSKOWAŃ Z ZACHOWAŃ O CECHACH


Co uważasz za bardziej prawdopodobne

1. Że INTELIGENTNY człowiek postąpi GŁUPIO?

2. Że GŁUPI człowiek postąpi INTELIGENTNIE?
   

Co uważasz za bardziej prawdopodobne?

1. Że UCZCIWY człowiek postąpi NIEUCZCIWIE?

2. Że NIEUCZCIWY człowiek postąpi UCZCIWIE?


Schematy wnioskowania dla zdolności i moralności


UKRYTE TEORIE OSOBOWOŚCI A ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZA


George Kelly (1955): teoria konstruktów osobistych
Złożoność poznawcza = stopień niezależności konstruktów osobistych
Technika pomiaru : Rep Test z generowanymi konstruktami
James Bieri (1960):
Złożoność poznawcza = podobieństwo ról. Im bardziej podobnie spostrzegane są do siebie różne osoby - tym niższa złożoność poznawcza
Technika pomiaru: Rep Test z narzuconymi konstruktami


MIARY ZŁOŻONOŚCI POZNAWCZEJ

• korelacja konstruktów (G. Kelly)

• podobieństwo ról (J. Bieri)

• liczba różnych etykietek słownych użytych w opisie (W. Crockett)

• Liczba różnych punktów widzenia (perspektyw) dopuszczanych przy opisie różnych złożonych kwestii (D. Schroeder).
  

SPÓJNOŚĆ AFEKTYWNA A ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZA


Im prostsza struktura - tym bardziej wysycona czynnikiem afektywnym
W najprostszym przypadku: jeden wymiar: "dobry - zły"


ZŁOŻONOŚĆ POZNAWCZA A SPOSTRZEGANIE INNYCH


<UL. Poznawczo złożeni: trafniejsza percepcja. Poznawczo złożeni: trafniejsza percepcja różnic między sobą a innymi Poznawczo prości: trafniejsza percepcja podobieństw między sobą a innymi.


EFEKTY W SPOSTRZEGANIU INNYCH

1. Efekt AUREOLI/ DIABELSKI/ ŁAGODNOŚCI
   

2. Efekt PIERWSZEŃSTWA/ OSTATNIEJ INFORMACJI
   Kiedy efekt pierwszeństwa - kiedy ostatniej informacji?
   Wyjaśnienia:

1. S. Asch: zmiana znaczenia kolejnych informacji pod wpływem oczekiwań wytworzonych przez pierwsze informacje

2. N. Anderson: spadek uwagi przy kolejnych informacjach

3. Efekt REDUNDANCJI
   charakterystyki złożone z określeń podobnych semantycznie prowadzą do mniej spolaryzowanych sądów niż charakterystyki złożone z określeń różnorodnych.
   

Redundantne	Nieredundantne
Rzetelny	Szczery
Odpowiedzialny	Zabawny
Punktualny	Cierpliwy



lub:

Redundantne	Nieredundantne
Nieodpowiedzialny	nieszczery
Bałaganiarz	niezgrabny
Niepunktualny	nudny




4. Efekty WIELKOŚCI ZESTAWU
   Wzrost polaryzacji oceny pod wpływem wzrostu liczby nowych informacji przypomina funkcję logarytmiczną
   

5. Efekty WARTOŚCIOWOŚCI
   
   (a) efekt negatywności: gdy informacja negatywna wywiera większy wpływ na ogólne wrażenie niż jednakowo spolaryzowana informacja pozytywna
   (b) efekt pozytywności: gdy informacja pozytywna wywiera większy wpływ na ogólne wrażenie niż jednakowo spolaryzowana informacja negatywna
   (a) - efekt negatywności: cechy związane z moralnością
   cechy o wysokim stopniu polaryzacji (skrajne)
   (b) - efekt pozytywności:cechy związane ze zdolnościami
   cechy o niskim stopniu polaryzacji (umiarkowane natężenie)




MODELE INTEGRACJI INFORMACJI W SPOSTRZEGANIU

1. MODELE LINIOWE

1. Model addytywny (Triandis & Fishbein)

2. Model uśredniania

3. Model średniej ważonej (N. Anderson)

2. MODEL KONFIGURACYJNY (S. Asch):
   Wrażenie: całość niesprowadzalna do sumy części. Znaczenie części zależne od pozostałych elementów całości.

ASCH VERSUS ANDERSON


Oba modele mogą być trafnym opisem procesu formułowania ocen.

1. W zależności od liczby wykorzystywanych wymiarów:
   Model uśredniania - gdy informacje pochodzą z jednego wymiaru (np. wymiaru oceniającego "dobry-zły")
   Model konfiguracyjny: gdy interpretacja wykorzystuje wiele wymiarów (np. wymiary deskryptywne)
   Przykładowo: przesunięcie znaczenia z cechy "korzystnej dla siebie" na "korzystną dla innych" (lub odwrotnie)
   

2. W zależności od trybu integrowania informacji:
   Model S. Fiske: spostrzeganie przez pryzmat kategorii (category-based integration) versus spostrzeganie indywidualizujące (piece-meal integration).
   
   Kategoryzujące: ocena obiektu wyprowadzona z globalnej oceny całej kategorii, do której obiekt należy
   Indywidualizujące: ocena globalna pochodną cząstkowych ocen poszczególnych własności obiektu
   

Kontinuum procesu formułowania ocen:

Faza 1
Szybka wstępna kategoryzacja osoby na podstawie dostępnych wskaźników:

• gdy obiekt jest mało istotny ---- pozostajemy przy kategorii

• gdy obiekt jest ważny ---- koncentracja na dalszych informacjach

Faza 2:

• gdy nowa informacja jest spójna z wstępną kategoryzacją --- pozostajemy przy kategorii

• gdy nowa informacja jest niezgodna z wstępną kategoryzacją --- ponowna kategoryzacja

Faza 3

Gdy brak odpowiedniej nowej kategorii, która pasowałaby do nowych informacji ---- integracja informacji cząstkowych ("piece-meal")


TRAFNOŚĆ SPOSTRZEGANIA LUDZI


Badania nad trafnością - lata 30-te - 50-te.
60-70-te - spadek zainteresowania kwestią trafności spostrzeżeń
Kontrowersyjna kwestia KRYTERIUM TRAFNOŚCI. Z czym powinno się porównywać sądy?
J. Bruner i Tagiuri (1954): trzy EFEKTY mające wpływ na trafność spostrzeżeń:

1. efekt aureoli

2. błąd logiczny (ukryte teorie osobowości)

3. efekt łagodności


Bruner i Tagiuri: główne wyniki będące podsumowaniem badań nad trafnością spostrzeżeń społecznych:

1. trafniej spostrzegamy osoby, które pod jakimkolwiek względem (płeć, wiek, pochodzenie itd.) są do nas podobne.

2. trafniejsze sądy dotyczące cech bezpośrednio przekładalnych na zachowania (np. "uprzejmość" w porównaniu z "twórczością").

3. Większość nietrafnych spostrzeżeń jest wynikiem systematycznych błędów (np. efekt aureoli, łagodności, ukrytych teorii osobowości).

4. ludzie zdolni do emocjonalnego dystansu wobec spostrzeganych obiektów - bardziej trafni w swych spostrzeżeniach

5. Empatia pomiędzy spostrzegającym, a spostrzeganym poprawia trafność.




CZY ISTNIEJE OGÓLNA ZDOLNOŚĆ DO WYDAWANIA SˇDÓW TRAFNYCH?


R. Taft (1955): Przegląd około 50 badań.
Konkluzja: nie istnieje ogólna zdolność tego typu. W pewnych warunkach pewne osoby wydają trafniejsze sądy na temat pewnych własności osobowości.


CZY ISTNIEJE JEDEN TYLKO RODZAJ TRAFNOŚCI?


L.J. Cronbach (1955): Rodzaje trafności.


1. ELEVATION ACCURACY
   Konsekwentne odchylenie w pewnym kierunku od kryterium (np. efekt łagodności: konsekwentne zawyżanie ocen na wszystkich wymiarach).
   Im mniejsze odchylenie tym wyższa trafność
   (np. oszacowania dokonywane przez Susan).
   

2. DIFFERENTIAL ELEVATION ACCURACY
   Trafność uporządkowań (przypisanych rang) ocenianych osób w porównaniu z uporządkowaniem w oparciu o kryterium. Im większa zgodność rang tym wyższa trafność.
   (np. oszacowania dokonywane przez Mary "5-7-12" najbliższe uporządkowaniu według obiektywnego kryterium "6-8-10")
   

3. TRAFNOŚĆ STEREOTYPOWA (STEREOTYPE ACCURACY)
   Trafność uporządkowań poszczególnych wymiarów w porównaniu z uporządkowaniem w oparciu o kryterium).
   Na przykład:

• ludzie najczęściej mają wyższe wyniki w "inteligencji" niż "twórczości". Czy to uporządkowanie zostało zachowane w zbiorze uwzględnionych cech.

• urzędnicy są na ogół mniej energiczni niż managerowie. Czy ta prawda została odzwierciedlona w oszacowaniach?

(np. uporządkowanie cech przez Petera najbliższe uporządkowaniu w oparciu o kryterium).


1. TRAFNOŚĆ RÓŻNICOWA (DIFFERENTIAL ACCURACY)
   Zdolność trafnego oszacowania każdej osoby na każdym wymiarze.
   Im mniejsza suma odchyleń poszczególnych wyników od wyników kryterialnych tym wyższa trafność.
   
   (np. Mary = 10, Peter = 11, Susan = 20).
   

CO TO ZNACZY "WYNIK PRAWDZIWY"?

1. samoocena ?

2. oszacowania wydane przez innych ludzi?

3. wynik testu osobowości?


Krytyka pojęcia "trafność" dokonana przez Cronbacha
Zanik badań nad trafnością spostrzeżeń


ZAMIAST BADAŃ NAD TRAFNOŚCIˇ

1. Wzrost zainteresowań różnicami indywidualnymi

2. Rosnące zainteresowanie charakterystyką samego PROCESU percepcji

3. Zainteresowanie tendencyjnościami (biases) w percepcji społecznej (błędy atrybucyjne, błąd konfirmacji, udział schematów poznawczych w spostrzeżeniach itd.)

WYKŁAD 3

ASYMETRIA POZYTYWNO-NEGATYWNA (PNA) W SPOSTRZEGANIU SPOŁECZNYM



Dwie grupy badań odnoszących czynniki afektywne do procesów poznawczych:

1. Wartościowość (+ vs. -) a procesy poznawcze

2. Afekt (+ vs. -) a procesy poznawcze

ASYMETRIA OCEN

PNA: Każda asymetria w poznaniu lub reagowaniu na pozytywne bodźce w porównaniu z bodźcami negatywnymi, która nie jest konsekwencją trywialnych różnic w wartościowaniu bodźców lub ich intensywności




INKLINACJA A EFEKT

I N K L I N A C J A = skłonność, tendencja, "bias"



Inklinacja to:

- Sposób, w jaki spostrzegamy obiekty wówczas, kiedy nic o nich nie wiemy
- Hipoteza "a priori" o naturze obiektu
- Opcja defaultowa ludzkiego umysłu
- Ma charakter podmiotowy, generatywny

W zakresie wartościowości inklinacja może przybierać formę:


INKLINACJI POZYTYWNEJ (positivity bias)


Skłonność do przypisywania ocen pozytywnych nieznanym obiektom, dostrzeganie pozytywnych aspektów rzeczy


INKLINACJI NEGATYWNEJ (negativity bias)


Przeciwieństwo inklinacji pozytywnej



E F E K T = reakcja na bodziec lub informację



Efekt jest:

- Zakotwiczony w bodźcu, ma charakter przedmiotowy
- Ma charakter "a posteriori"

W odniesieniu do wartościowości efekt może przybierać formę:


EFEKTU POZYTYWNOŚCI (positivity effect)


Pozytywnie oceniane bodźce mają większy wpływ na zachowanie niż bodźce negatywne o równej intensywności


EFEKTU NEGATYWNOŚCI (negativity effect)


Negatywne bodźce mają większy wpływ na zachowanie niż bodźce pozytywne

W rezultacie otrzymujemy cztery możliwości:


INKLINACJA		EFEKT
Pozytywna	Negatywna	Pozytywności	Negatywności



Badania pokazują, że INKLINACJA POZYTYWNA występuje istotnie częściej niż INKLINACJA NEGATYWNA
oraz, że EFEKT NEGATYWNOŚCI występuje istotnie częściej niż EFEKT POZYTYWNOŚCI


INKLINACJA POZYTYWNA

1. Widzenie swojego życia w kategoriach pozytywnych (złudzenie postępu) - patrz: drabina Cantrila

2. Skłonność do oceniania siebie w kategoriach pozytywnych

3. Skłonność do przeceniania swojej kontroli nad zdarzeniami w porównaniu z kontrolą przypisywaną innym ludziom (egocentryczny/nieralistyczny optymizm)

4. Skłonność do spostrzegania zdarzeń niekontrolowalnych jako kontrolowalnych (złudzenie kontroli)

5. Skłonność do spostrzegania innych w kategoriach pozytywnych (efekt "aureoli" częstszy niż "diabelski")

6. "Złoty podział odcinka" w proporcji ocen ludzi i zdarzeń

• "Złote cięcie" (sectio aurea) - pitagorejczycy w odniesieniu do architektury, rzeźby, malarstwa, harmonii w muzyce, obecnie też kanon w fotografii.

• "Boska proporcja" (divina proportione) - włoski matematyk Luca Paciolo.

• Doskonałe proporcje ciała ludzkiego u Leonardo da Vinci

• ""Złote cięcie" : stosunek długości całego odcinka do długości większej części jest taki jak stosunek długości większej części do części mniejszej:

7. Niższe rangi (wyższa proporcja) słów pozytywnych w słownikach frekwencyjnych

8. Pozytywne słowa nienacechowane, negatywne - nacechowane

uczciwy - nieuczciwy

odpowiedzialny - nieodpowiedzialny


Wyjątkiem:

interesowny - bezinteresowny


Sposoby oszacowywania nacechowania:

1. Określenia nienacechowane: nazwa zarówno członu pary jak i całego wymiaru
   wysoki - niski
   wymiar "wysokości". Np. Jak wysoki on jest? Czy on jest wysoki? (Nie: jak jest on niski?)
   
   ciężki - lekki
   wymiar "ciężaru". Jaki ma to ciężar? Jak jest to ciężkie? (nie: Jak jest to lekkie?)
   
   dobry - zły
   wymiar "dobroci". Czy to jest dobre? (nie: czy to jest złe?)
   

2. Negacja członu nienacechowanego bliższa znaczeniowo członowi nacechowanemu niż odwrotnie.
   niewysoki = niski
   nie-niski =/= wysoki
   
   niedobry=zły
   niezły =/= niedobry
   

Inklinacja pozytywna przejawia się:

1. Wobec nieznanych bodźców i sytuacji

2. W fikcyjnych sytuacjach zadaniowych (np. w fikcyjnych zakładach)

3. W odniesieniu do dłuższej perspektywy czasowej

4. W odniesieniu do bardziej odległych geograficznie, fizycznie miejsc (np. gradienty dążenia i unikania Millera)




EFEKT NEGATYWNOŚCI


Peeters i Czapiński: Dwa rodzaje efektu negatywności: afektywny i informacyjny


Afektywny efekt negatywności




Afektywny efekt negatywności= większy wpływ ocen negatywnych niż pozytywnych na sądy i zachowania



Przejawy:

1. Efekty negatywności w tworzeniu wrażenia: - Pojedyncza cecha negatywna burzy całe pozytywne wrażenie
   - Łatwiej stracić dobrą reputację niż ją ponownie odzyskać

2. Efekty negatywności w procesach atrybucji przyczynowej: - negatywne (świadczące o niemoralności) zachowania prowadzą do bardziej dyspozycyjnych atrybucji niż zachowania pozytywne (świadczące o moralności) (Jones & Davis, Reeder)

3. Efekty negatywności w podejmowaniu decyzji: - potencjalne straty wyżej ważą niż potencjalne zyski (krzywa użyteczności bardziej stroma dla strat niż zysków)
   - decyzje negatywne poprzedzają decyzje pozytywne w procesie podejmowania decyzji
   
   Fazy decyzyjne: I. Dostępne opcje decyzyjne: II. Faza odsiewania alternatyw negatywnych (screening stage) np.: III. Faza alternatyw nie-negatywnych IV. Dokonywanie wyboru pozytywnego:

4. Efekty negatywności w procesach uczenia i warunkowania: - Unikanie trudniejsze do wygaszenia niż dążenie
   - Gradienty unikania bardziej strome niż gradienty dążenia (gradienty Millera)

<be>

Informacyjny efekt negatywności




Informacyjny efekt negatywności= wyższa wartość informacyjna ocen negatywnych niż pozytywnych



Przejawy:

1. Zdarzenia negatywne przyciągają więcej uwagi niż zdarzenia pozytywne (Fiske, 1980)
   - naukowcy bardziej zainteresowani zjawiskami negatywnymi i patologicznymi niż pozytywnymi i normalnymi
   Np. Więcej teorii emocji negatywnych (lęku, strachu, gniewu) niż pozytywnych

2. Bardziej zróżnicowany język opisu zdarzeń negatywnych. Większa liczba określeń negatywnych w słownikach.

3. Sądy i opinie negatywne bardziej wypracowane i lepiej uzasadnione niż sądy pozytywne.

4. Większa aktywność atrybucyjna w odniesieniu do zdarzeń i zachowań negatywnych niż pozytywnych (Wong i Weiner, 1981)
   - Zachowania negatywne częściej charakter "zdarzeń" (occurrences) niż zachowania pozytywne ("actions") (A. Kruglanski, 1975)

5. Większa zgoda społeczna na to, co należy uznać za negatywne niż pozytywne - słowa negatywne mniej dwuznaczne
   - większa spójność odrzuceń niż wyborów pozytywnych (np. wybory socjometryczne)

6. Określenia negatywne bardziej diagnostyczne niż określenia pozytywne

WYKŁAD 4

NASTRÓJ A PRZETWARZANIE INFORMACJI



Poznawcza rewolucja w psychologii

1. lata 60-te : człowiek jako naiwny naukowiec

2. lata 70-te: człowiek jako ofiara nieracjonalności. Błędy w myśleniu i podejmowaniu decyzji (niekoniecznie wynikające z udziału emocji)

3. lata 80-te: rosnące zainteresowanie udziałem czynników emocjonalnych w poznaniu

Dwie grupy badań odnoszące nastrój do przetwarzania informacji

1. Nastrój wywoływany eksperymentalnie

2. Wpływ nastroju stałego (głownie depresyjnego)

• depresja niekliniczna (studenci)

• depresja kliniczna (hospitalizowani pacjenci

Techniki wywoływania nastroju

1. technika Veltena

2. przypominanie smutnych/radosnych wydarzeń

3. filmy

4. hipnoza

5. pozytywna/negatywna informacja zwrotna o własnych osiągnięciach

6. podarunki

7. muzyka

8. mimika, postawa ciała


Główni badacze:

• Klaus Fiedler

• Norbert Schwarz

• Joseph Forgas

• Alice Isen

• Robert Sinclair

• Andrea Abele

• Gordon Bower




JAK NASTRÓJ WPŁYWA NA PROCESY POZNAWCZE?



WPŁYWY NIESPECYFICZNE - nastrój pozytywny i negatywny wywierają symetryczne efekty

1. DROGA POŚREDNIA - poprzez torowanie afektywne (affect priming)

1. wybiórcza uwaga : Więcej uwagi poświęca się treściom zgodnym w tonie z dominującym nastrojem niż z nim niezgodnym.

2. wybiórcze kodowanie: dłuższy czas poświęcany treściom zgodnym z dominującym nastrojem

3. wybiórcze odtwarzanie: lepsze odtwarzanie treści zgodnych z dominującym nastrojem

4. asocjacje i interpretacje - treściowo zgodne z nastrojem




2. DROGA BEZPOŚREDNIA - Emocja jako informacja.
   
   "How do I feel about it?". Heurystyka: "Jak się z tym czuję?" (Schwarz, Clore)
   - Wykorzystywanie informacji płynących z nastroju w celu wydania ogólniejszego sądu. Eksperyment: Schwarz & Clore
   
   Ocena zadowolenia z życia w dni słoneczne i deszczowe - 3 grupy badanych

• Grupa 1: bez uprzedniego torowania (primingu)

• Grupa 2: torowanie pośrednie (A tak przy okazji: jaka tam u was pogoda?)

• Grupa 3: torowanie bezpośrednie ("jesteśmy zainteresowani wpływem nastroju na nasze samopoczucie i zadowolenie z życia")


Wyniki: Nastrój wpłynął na ocenę zadowolenia z życia tylko w grupie bez uprzedniego torowania


3. INNE KONCEPCJE NESPECYFICZNEGO WPŁYWU EMOCJI:
   

1. Wpływ pobudzenia (Easterbrook)

2. zawężenie pola uwagi

3. koncentracja na wyrazistych aspektach sytuacji

4. Koncepcja dyslokacji uwagi (Ellis i Ashbrook)

5. pobudzenie powoduje koncentrację na cechach nieistotnych dla rozwiązania zadania

KIEDY NASTRÓJ WPŁYWA NA PROCESY POZNAWCZE??


J.P. Forgas: AIM (Affect Infusion Model - 1993

Dwa założenia:

1. Wpływ nastroju na wydawane sądy zależy od rodzaju uruchomionej strategii przetwarzania informacji Konieczne:

1. klasyfikacja strategii

2. specyfikacja sytuacji, w której zostają one uruchomione

2. Minimalizowanie wysiłku: Ludzie stosują strategie, które są możliwie proste i wymagają możliwie mało wysiłku.


4 rodzaje strategii formułowania sądu:


1. STRATEGIE MAŁO PODATNE NA WPŁYW AFEKTU
   

1. Strategia bezpośredniego dostępu - bezpośrednie wydobywanie z pamięci dobrze przechowywanych informacji
   
   Uruchomiona gdy obiekt jest:
   - znany
   - prototypowy
   - mało angażujący
   

2. Strategia przetwarzania motywowanego
   
   Uruchamiana jest gdy:
   - utrzymanie nastroju lub jego naprawa
   - uruchomione konkretne cele lub motywy
   

2. STRATEGIE PODATNE NA WPŁYW AFEKTU
   

1. Strategia przetwarzania heurystycznego
   
   Uruchamiana jest gdy:
   - nie jest wymagana wysoka trafność
   - małe znaczenie osobiste
   - brak specjalnego celu
   - ograniczone możliwości poznawcze
   

2. Strategia przetwarzania treściowego (substantive)
   
   Uruchamiana jest gdy:
   - przedmiot złożony lub nietypowy
   - brak szczególnej motywacji




JAK NASTRÓJ WPŁYWA NA PROCESY POZNAWCZE?


WPŁYWY SPECYFICZNE - asymetryczny wpływ nastroju pozytywnego i negatywnego


1. NASTRÓJ POZYTYWNY
   

1. Efekty dodatnie:

1. zwiększenie liczby twórczych rozwiązań

2. zwiększenie liczby nietypowych skojarzeń

3. szersze kategorie w zadaniach kategoryzacyjnych

4. większa giętkość w zadaniach kategoryzacyjnych

5. szybsze decyzje

6. myślenie bardziej intuicyjne, heurystyczne

2. Efekty ujemne:

1. mniej trafne sądy o innych ludziach

2. silniejszy efekt pierwszeństwa

3. oceny mają bardziej subiektywny charakter (mniej oparte na deskryptywnych własnościach obiektu)

4. wykorzystywanie peryferycznych dróg perswazji

5. mniej przechodni system preferencji

6. większa awersja do ryzyka




2. NASTRÓJ NEGATYWNY
   

1. Efekty dodatnie:

1. bardziej trafne sądy o innych ludziach

2. bardziej realistyczne oceny

3. bardziej trafne oszacowania kowariancji

4. węższe kategorie

5. bardziej przechodni system preferencji

6. centralna droga perswazji

2. Efekty ujemne:

1. dłuższy czas podejmowania decyzji

2. trudności odróżniania tego, co ważne od tego, co nieważne

3. trudności organizowania pola poznawczego



WYJAŚNIENIA


1. Poznawcze

2. Motywacyjne

WYKŁAD 5

REALIZM DEPRESYJNYCH



Dwa stanowiska:

1. A. Beck, A. Ellis: Depresja konsekwencją deformacji poznawczych
   L. Rehm: mniej trafna autopercepcja u osób depresyjnych
   

2. L. Alloy & L. Abramson (1979). "Sadder but wiser": bardziej trafne oszacowania braku współzmienności między działaniami, a wynikami działan
   Pozytywe przeglądy badań:
   

1. Ruehlman, West, Pasahow (1985): Journal of Personality

2. Taylor i Brown (1988): Psychological Bulletin

3. Dobson i Franche (1989): Canadian Journal of Psychology

4. Alloy i Abramson (1988): rozdział w książce




WYNIKI BADAŃ

1. Inklinacja pozytywna a depresja
   - niedepresyjni: pozytywne autocharakterystyki negatywne autocharakterystyki (.62:.38)
   - depresyjni: pozytywne autocharakterystyki = negatywne autocharakterystyki
   

2. Atrybucja a depresja
   - niedepresyjni: dyspozycyjne atrybucje sukcesu, sytuacyjne atrybucje porażek
   - depresyjni: dyspozycyjne atrybucje obu rodzajów wyników
   

3. Trafność percepcji

1. sądy o kontroli

2. percepcja informacji zwrotnej

3. pamięć

WYNIKI: Trafność percepcji - osoby depresyjne wykazują niższą inklinację pozytywną w zakresie:

1. sądów o kontroli

2. spostrzegania informacji zwrotnej

3. wskaŹników pamięciowych



Powody:

REALIZM

czy

PESYMIZM?


Realizm = trafna percepcja niezależnie od wartościowości informacji
Pesymizm = negatywna samoocena

Rozstrzygające mogą być odpowiedzi na następujące pytania:

(1) Czy sądy o kontroli są jednakowo trafne w sytuacji zarówno posiadania jak i nie posiadania kontroli?
(2) Czy percepcja (np. kontrolowalności sytuacji) jednakowo trafna z własnej i cudzej pozycji?
(3) Czy jednakowo trafna percepcja pozytywnych i negatywnych informacji?
(4) Czy pamięć jednakowo dobra dla przyjemnych i nieprzyjemnych treści?


SˇDY O KONTROLI



Trzy paradygmaty badań:

(1) E. Langer: zadania losowe o cechach zadań sprawnościowych (rzut kostką, loterie)
(2) Ward & Jenkins: eksperymentalna kontrola współzależności między reakcją, a wynikiem
(3) N. Weinestein: Skala Nierealistycznego Optymizmu

WYNIKI:

(1) paradygmat I - niekonkluzywny
- pacjenci depresyjni bardziej realistyczni niż niedepresyjni

(2) paradygmat II - 8/12 badan - sytuacja obiektywnej niekontrolowalności (wyniki niekonkluzywne)
- osoby depresyjne bardziej realistyczne niż niedepresyjne
- złudzenie kontroli dla innych

Cztery pozostałe badania (sytuacja kontrolowalności):
I - brak różnic D=ND
II - D < ND
III i IV - D ND

(3) Paradygmat III - Weinsteina
depresyjni bardziej realistyczni niż niedepresyjni

Pozostałe badania:


TRAFNOŚĆ PERCEPCJI:


Depresyjni - lepsza percepcja materiału negatywnego
Niedepresyjni - lepsza percepcja materiału pozytywnego


PAMIĘĆ:


Depresyjni - gorsza pamięć materiału pozytywnego
D = ND dla materiału negatywnego


ALLOY & ABRAMSON (1988): CZTERY PERSPEKTYWY TEORETYCZNE NA KWESTIE REALIZMU DEPRESYJNYCH



(1) PERSPEKTYWA NAIWNA

Sądy obserwowane w laboratorium reprezentatywne dla sądów w tzw. życiu.

Implikacje:
- teoria Becka jest błędna. Depresyjni są bardziej realistyczni
- realistyczna percepcja - przyczyną depresji
- Terapia poznawcza Becka odnosi sukcesy nie dlatego, że czyni depresyjnych bardziej realistycznymi ale bardziej optymistycznymi

(2) PERSPEKTYWA IRONICZNA

Optymizm osób niedepresyjnych może oznaczać racjonalność w dłuższej perspektywie czasowej
Depresyjny realizm to nieracjonalnść w dłuższej perspektywie

Argumentacja
- złudzenie kontroli osób niedepresyjnych obserwowane w laboratorium to wyraz właściwej oceny kontroli w życiu pozalaboratoryjnym
- niedepresyjni mogą produkować pozytywne rezultaty
- Przykład złudzeń wzrokowych produkowanych w laboratorium (np. złudzenie głębii)

(3) PERSPEKTYWA KOMICZNA

Sądy i spostrzeżenia obu grup są trafnym odzwierciedleniem ich osobistych sytuacji
Niedepresyjni mają doświadczenia z sytuacjami kontrolowalnymi, niedepresyjni - niekontrolowalnymi
- samorealizujące się przepowiednie

(4) PERSPEKTYWA TRAGICZNA

Obie grupy są nierealistyczne w dłuższej perspektywie czasowej
Realizm depresyjnych w obserwowany w laboratorium wynika z faktu, że sytuacje laboratoryjne są tak aranżowane, że odpowiadają rodzajowi charakterystycznych dla nich tendencyjności (np. sytuacja niekontrolowalności odpowiadająca ich pesymistycznemu poglądowi na własne możliwości).

(5) PERSPEKTYWA REALISTYCZNA?



WYKŁAD 6

PROCESY KATEGORYZACJI SPOŁECZNEJ


Od jakich czynników zależy to, w którym miejscu na określonych wymiarach umieszczamy bodŹce społeczne?

1. SKALOWANIE PSYCHOFIZYCZNE
   

1. Prawo Webera-Fechnera
   

2. Funkcja potęgowa Stevensa
   

3. Funkcje użyteczności pieniędzy Kahnemana i Tversky'ego (1979)




2. TEORIE KATEGORYZACJI
   

1. Teoria poziomu adaptacji Helsona(1947, 1964: Theory of adaptation level)
   
   Rozróżnienie między sądami absolutnymi i porównawczymi
   Sądy absolutne są sądami porównawczymi - porównanie bodŹców z wewnętrznym standardem (kotwicą, punktem zakotwiczenia)
   
   AL (adaptation level = poziom adaptacji)
   
   AL = ważona średnia z:

1. bodŹców ogniskowych

2. bodŹców w tle

3. bodŹców rezydualnych


Poziom adaptacji wywołuje efekt kontrastu:


(Ilustracja 1) oraz (Ilustracja 2)



Badanie, którym porównywano zawodowców podnoszących ciężary oraz zegarmistrzów: różnice w AL


2. Volkman: Model "gumowej opaski" (rubber band)
   
   Przesunięcie percepcyjne czy semantyczne ?
   

Ilustracja


Ograniczony zasób słów wymaga zmiany znaczenia słów wraz ze wzrostem zakresu bodźców (to co kiedyś nazywało się "duże" teraz będzie nazywane "małe")


3. Parducci: Model zakresu częstotliwości (range frequency)
   

Ilustracja



Na wartość AL wpływa nie tylko wielkość zakresu bodŹców ale również inne parametry rozkładu (skośność, odchylenie standardowe)


4. Teoria asymilaji - kontrastu M. Sherifa
   lub: teoria zaangażowania ego (ego involvement)
   
   Punktem wyjścia: technika skalowania równych interwałów Thurstone'a
   Hovland & Sherif: model asymilacji-kontrastu będący polemiką z teoria skalowania Thurstone'a
   
   Twierdzenia:

1. Sędziowie nie są neutralni

2. Sędziowie wykorzystują własne poglądy jako kotwice

3. Efekty zakotwiczenia silniejsze dla sędziów bardziej zaangażowanych

4. Asymilacja poglądów zbliżonych do własnych (obszar akceptacji) Kontrastowanie poglądów oddalonych (obszar odrzucenia)

5. Zaangażowanie "ja" zwiększa obszar odrzucenia, zmniejsza obszar akceptacji i neutralności
   Wzajemne zakresy obszarów obrazuje
   

ilustracja




5. H. Tajfel : Teoria akcentuacji (accentuation theory)
   
   Główne twierdzenia teorii:
   </OL=1

1. Obiekty kategoryzacji społecznej - wielowymiarowe (porównywalne na wielu wymiarach)

2. Wymiary mogą być skorelowane

3. Wymiary mogą być:
   - ogniskowe
   - peryferyczne

4. Peryferyczny wymiar może być dwukategorialny (A vs. B; my vs. oni)

5. Peryferyczny wymiar może być ewaluatywny (dobry vs. zły)


Wymiar peryferyczny skorelowany z wymiarem ogniskowym wpływa na proces kategoryzacji obiektów na wymiarze ogniskowym poprzez:

1. wyostrzanie różnic międzyklasowych

2. niwelowanie różnic wewnątrzklasowych
   

Specjalne efekty:

1. wyostrzanie różnic międzyklasowych silniejsze niż niwelowanie różnic wewnątrzklasowych

2. lokalne normy dla poszczególnych kategorii --- lokalne efekty kontrastu w obrębie kategorii (np. wysoka kobieta vs. niski mężczyzna)



Teoria akcentuacji a myślenie stereotypowe

Pomiar zaangażowania "ja"


1. Kwestionariusz Uporządkowania Alternatyw (The Ordered Alternatives Questionnaires)
   
   (X X) - jedno stwierdzenie najbardziej akceptowalne
   (X) - inne stwierdzenia akceptowalne
   (- -) - jedno stwierdzenie najbardziej nieakceptowalne
   (-) - inne nieakceptowalne
   

2. Procedura Własnych Kategorii (Own Categories Procedure)
   
   60 stwierdzeń (lub więcej)
   Uporządkuj stwierdzenia przyporządkowując je do dowolnej liczby kategorii
   Stwierdzenia w jednej kategorii - reprezentują ten sam pogląd
   Im więcej kategorii --- tym mniejsze zaangażowanie "ja"

WYKŁAD 7/8

PROCESY ATRYBUCJI


Początki: Fritz Heider (1958) "Psychology of interpersonal relationships"
Attribute = przypisywać (np. przypisywać cechy)
W tym przypadku : atrybucja = przypisywanie przyczyn
Teoria atrybucji = naiwne teorie przyczynowości. Jak ludzie wyjaśniają zachowania swoje i innych ludzi

Teorie ATRYBUCJI a teorie ATRYBUCYJNE (za: Kelley i Michela, 1980)


Czynniki poprzedzające	Atrybucje	Konsekwencje
Informacje		Zachowanie
Przekonania	Spostrzegane przyczyny	Emocje
Motywacja		Oczekiwania

Teorie atrybucji

Teorie atrybucyjne





PODSTAWOWE TEORIE ATRYBUCJI



I. TEORIA FRITZA HEIDERA (1958)



• Podwaliny pod wszystkie kolejne teorie atrybucyjne

• Atrybucja jako percepcja: wnioskowanie z niepewnych wskaŹników (model soczewkowy Brunswika)

• Podział przyczyn zachowania na wewnętrzne (osobowe) i zewnętrzne (środowiskowe)

• Podział działań na intencjonalne i nieintencjonalne. Atrybucja - rozumienie intencji

• Podstawowe błędy atrybucyjne , w tym podstawowy błąd atrybucji (1921) "zachowanie wypełnia całe pole percepcyjne"
  

II. TEORIA ODPOWIEDNICH WNIOSKÓW (Correspondent Inference Theory) JONESA I DAVISA (1965))


• Atrybucja - znajdowanie dopowiedniości między zachowaniem a intencją

• Dwa etapy wnioskowania: (1) identyfikacja intencji ---(2) atrybucja dyspozycji
  

• Kiedy można wnioskować o intencjach (wiedza+ możliwości i swoboda działania)
  (1) wykonawca wiedział jakie skutki pociągnie za sobą zachowanie
  (2) wykonawca posiadał możliwości wywołania pożądanych skutków
  

• Wnioskowanie o dyspozycjach:

• Zasada wspólnych skutków: im mniej wspólnych skutków alternatywnych działań, tym bardziej jednoznaczne i pewne atrybucje dyspozycyjne

• Wnioski dyspozycyjne silniejsze gdy:
  - zachowania nietypowe, niekonwencjonalne, niezgodne z oczekiwaniami, negatywne
  * badanie Jonesa i Harrisa
  * asyemtria schematów atrybucyjnych Reedera
  

• zasada hedonizmu: konsekwencje zachowań mają wartość hedonistyczną

• zasada personalizmu - konsekwencje zachowań odnoszone do siebie
  

III. TEORIA AUTOATRYBUCJI DARYLA BEMA (1967)

Wnioskowanie o własnych postawach - autoatrybucja własnych zachowań

• Replikacja eksperymentu Festingera i Carlsmitha

• Efekty naduzasadniania (Lepper, Greene i Nisbett)

• Motywacja zewnętrzna vs. wewnętrzna (Deci)
  

• Badania Zanny i in. nad odczuwanymi emocjami - Chodzące ze sobą pary
  - wypełnienie skali miłości Rubina
  - odpowiedŹ na jedno z dwóch pytań:
  (a) "chodzę z nim/nią ponieważ....."
  (b) "chodzę z nim/nią aby...."
  - ponowne wypełnienie skali miłości Rubina
  Wyniki: spadek deklarowanej miłości w (b)
  

• Kiedy afekty autoatrybucyjne silniejsze? Siła postawy a efekty autoatrybucyjne
  

(IV) TEORIE ATRYBUCJI HAROLDA KELLEYA


1. teoria atrybucji dla zdarzeń powtarzalnych - model kowariancyjny ANOVA("sześcian atrybucyjny")

2. teoria atrybucji dla zdarzeń jednostkowych - teoria schematów przyczynowych
   

(1) MODEL ANOVA W PERCEPCJI PRZYCZYNOWOSCI

Klasyfikacja przyczyn:


WEWNĘTRZNE	ZEWNĘTRZNE
osoba	przedmiot	okoliczności



Osoba - przedmiot - okoliczności: trzy boki SZEŚCIANU ATRYBUCYJNEGO


• 3 rodzaje możliwych przyczyn:
  

1. osoba

2. przemiot zachowania

3. sytuacja (okoliczności)
   

lub: interakcja pomiędzy dowolną kombinacją czynników


• Trzy rodzaje informacji:
  

1. spójność (consistency):
   jak konsekwentne jest zachowanie aktora w różnych sytuacjach, momentach czasowych itp.

2. wybiórczość (distinctiveness):
   czy dane zachowanie występuje tylko w odniesieniu do jednego obiektu czy również do innych obiektów

3. powszechność (consensus):
   jak powszechne jest zachowanie w populacji (czy tylko ten aktor tak się zachowuje czy inni też)
   

SPÓJNOŚĆ + WYBIÓRCZOŚĆ + POWSZECHNOŚĆ ---- RODZAJ ATRYBUCJI


S - duża	przyczyną interakcja właściwości podmiotu i obiektu: Jas + Kasia
W - duża
P - mała




S - duża	przyczyną właściwości podmiotu: Jaś
W - mała
P - mała




S - duża	przyczyną właściwości obiektu: Kasia
W - duża
P - duża




• Model Kelleya - model analizy wariancji: obliczanie efektów głównych oraz interakcji między czynnikami

• Model Kelleya - modelem "racjonalnego" wnioskowania przyczynowego
  

• Testy modelu Kelleya:

• McArthur: nierównomierne ważenie trzech rodzajów informacji:

• spójność - 20% wariancji

• wybiórczość - 10%

• powszechność - 3%
  

• Niedocenianie informacji o powszechności - badania Nisbetta, Borgidy i innych

• Niedocenianie informacji o powszechności - zjawiskiem powszechnym?
  

OCENA MODELU ANOVA




• nierównomierne ważenie trzech rodzajów informacji

• czy ludzie sa w stanie poprawnie spostrzegac kowariancję?

• pozaformalne czynniki wpływające na rodzaj atrybucji:
  

• wartość emocjonalna wyniku (pozytywny czy negatywny)

• czyje zachowanie wyjaśniamy (własne czy cudze)

• treść zachowań (moralność czy zdolności)

• czy zachowanie ma charakter intencjonalny czy nie
  

(2) SCHEMATY WNIOSKOWANIA PRZYCZYNOWEGO

1. Zasada pomniejszania vs. zasada powiększania

2. Schemat wielokrotnych przyczyn wystarczających vs. wielokrotnych przyczyn koniecznych

3. Teoria wzorców atrybucyjnych (templates) Orvisa, Cunninghama i Kelleya (1975)



V. MODEL STANÓW NIENORMALNYCH (Abnormal Conditions Model) DENISA HILTONA




• reanaliza modelu czynnikowego Kelleya: których celek brak?

• Jakiej informacji brak: informacji o typowości zachowania
  

• Proces atrybucji - proces porównania aktualnego zachowania z jakimś kryterium:

• Kelley: dlaczego coś się wydarzyło zamiast się nie wydarzyć

• Jones i Davis: dlaczego dokonano wyboru działania X a nie innego działania?

• Fincham i Jaspars: dlaczego ktoś zrobił to, co zrobił, a nie to, co powinien był zrobić?

• Hilton i Slugoski: dlaczego wydarzyło się X a nie to, co się normalnie w tej sytuacji zdarza?
  

• Wyjaśniamy tylko zachowania nietypowe
  

• Wyjaśnienie dwuetapowe:

• znalezienie czynnika koniecznego (bez którego dane zdarzenie by nie zaistniało)

• znalezienie czynnika wystarczającego
  

• Informacje o spójności, wybiórczości i powszechności - rola identyfikatora "stanów nienormalnych"

• niska powszechność : przyczyną - osoba

• duża wybiórczość : przyczyną - przedmiot

• niska spójność: przyczyna - sytuacja
  

• Inne problemy z modelem Kelleya:

• Model przyczynowości oparty na kowariancji (Kelley) nie uwzględnia różnicy między warunkami wystarczającymi i koniecznymi zajścia zdarzenia, tzn. za przyczynę traktuje czynnik, który jest zarówno wystarczający jak i konieczny
  
  Ale: można mowić o przyczynie gdy tylko warunek wystarczający (a niekonieczny) lub tylko konieczny (a niewystarczający)
  Patrz: ludzka preferencja dla podawania warunków wystarczających, które koniecznymi nie są (np. "jak do tego doszło")
  

• Myśleć w kategoriach kontrfaktycznych (co by było gdyby nie to...) można również nie porównując danych o powszechności, wybiórczości itd. Większość naszych wniosków przyczynowych oparta jest na wnioskach kontrfaktycznych lecz nie na danych kowariancyjnych
  - np. gdyby pojechał on normalną drogą do domu, nie uległby wypadkowi
  

• Możliwe przyczyny o charakterze dysjunkcyjnym, których model Kelleya nie uwzględnia)
  Czyli A może być przyczyną X i B może być przyczyną X ale A i B razem nie bedą przyczyną X
  
  Przykład:
  Pan Kowalski jest duszą towarzystwa i potrafi zapewnić świetną zabawę
  Pani Kowalska jest duszą towarzystwa i potrafi zapewnić świetną zabawę
  Pan Kowalski razem z Panią Kowalską (ostatnio się rozwiedli) nie znoszą się nawzajem i potrafią zepsuć razem każdą zabawę
  

• Model Kelleya uwzględnia czynniki rozłączne (można je "wrzucić" w analizę wariancji)
  W sytuacjach naturalnych czynniki przyczynowe mogą być ze sobą powiązane Np. przyczyną niepowodzeń ucznia X w szkole jest jego niska motywacja (czynnik wewnętrzny) ale: przyczyną niskiej motywacji jest to, że codziennie bije go ojciec alkoholik (czynnik zewnętrzny)
  
  - bardziej adekwatna niż ANOVA - analiza regresji
  

• wyjaśnienia szczegółowe versus ogólne
  - ludzie wolą wyjaśnienia szczegółowe odwołujące się do warunków wystarczających, bardziej konkretnych niż ogólne warunki konieczne
  - np. przyczyną morderstwa jest otrucie a nie ustanie oddychania
  

VI. TEORIA ARIEGO KRUGLANSKIEGO (1975)




• Rozróżnienie: przyczyna CELOWA versus przyczyna SPRAWCZA

• DZIAŁANIA (actions) versus ZDARZENIA (occurrencers)
  

• Działania:

• Endogenne - stanowiące cel sam w sobie

• egzogenne - stanowiące środek do celu
  

• Wzorzec atrybucji dla "actions" (intencjonalnych wyników działań) inny niż dla "occurences" (nieintencjonalnych "zdarzeń")
  

• Zdarzenia - przetwarzane bardziej zgodnie z wymogami modelu Kelleya: uwzględniana informacja o powszechności zachowania)
  - częstsze atrybucje zewnętrzne

• Działania - koncentracja przede wszystkim na informacji o spójności

• Działania endogenne - atrybucje bardziej wewnętrzne niż działania egzogenne

Buss: rozróżnienie na PRZYCZYNY i RACJE

VII. ATRYBUCJA JAKO KOMUNIKACJA



Brown i Fish (1983):
CZASOWNIKI ODNOSZˇCE SIĘ DO DZIAŁANIA (action verbs) - wskazują na PODMIOT
CZASOWNIKI OPISUJˇCE STAN RZECZY (state verbs) - wskazują na PRZEDMIOT

Przykład:
Kasia POMAGA Staszkowi (czasownik odnoszący się do działania) - przyczyną Kasia
Kasia LUBI Staszka (czasownik opisujący stan) - przyczyną Staszek


Denis Hilton i Ben Slugiski (1986): KONWERSACYJNY MODEL ATRYBUCJI



ATRYBUCJA JEST KOMUNIKATEM: stosują się do niej zasady sprawnego komunikowania się , tzw. maksymy Grice'a.

Maksymy Grice'a (1975):
(a) maksyma jakości (maxim of quality): komunikat powinien być prawdziwy
(b) maksyma ilości (maxim of quality): komunikat powinien być informacyjny
(c) maksyma związku (maxim of relation): komunikat powinien zawierać informacje potrzebne do jego zrozumienia
(d) maksyma dobrych manier (maxim of manner): komunikat powinien być jasny

Słuchacz zakłada, że nadawca komunikatu przestrzega tych maksym, oraz że nadawca jest świadom tego, że słuchacz to właśnie zakłada (" ja wiem, że ty wiesz, że ja wiem...)
Zgodnie z maksymą ilości pytający (poszukujący wyjaśnienia) nie pyta o rzeczy znane i oczywiste, a jeśli nadawca komunikatu dostarcza pewnych informacji to widocznie są one istotne w tej sytuacji.
Stąd wiele nieporozumień w klasycznych zadaniach na wnioskowanie

Przykład konwersacji opartej na nieporozumieniu:
A: hej, słyszałeś kto uderzył nauczyciela?
B: Nie, kto to był?
A: Jaś.
B: Chyba zwariował
A: Raczej nie. Niczym się od innych nie różni. Wszyscy biją tego nauczyciela
B: O... No to po co mi mówisz o Jasiu?

Konwersacja II.
A: Hej, słyszałeś kogo uderzył Jaś?
B: Nie. Kogo?
A: Nauczyciela
B: No to nauczyciel musiał mu zaleŹć za skórę
A: Chyba nie. Nauczyciel niczym się nie różni od pozostałych. Jaś bije wszystkich nauczycieli po kolei
B: O... No to po co mi mówisz o tym nauczycielu?


BŁĘDY ATRYBUCYJNE



I. PODSTAWOWY BŁˇD ATRYBUCYJNY



- Gustav Ischeiser (1949): Misunderstandings in human relations. A study in false social perception.
- Fritz Heider (1921) - informacja ustna oraz (1958): "Zachowanie wypełnia pole percepcyjne"
- Lee Ross (1977): podstawowy błąd atrybucyjny Dopatrywanie się przyczyn zachowań w stałych cechach osobowości ("on taki jest") i intencjach ("on tak chciał") zamiast we właściwościach sytuacji i przedmiotu

Przyczyny:
(*) niedocenianie informacji o powszechności
Kassin: powszechność subiektywna (oczekiwania) i obiektywna
- ludzie kierują się częściej powszechnością subiektywna niz obiektywną
(*) Quattrone: heurystyka zakotwiczenia
- proces atrybucji zaktowiczony w podmiocie zachowania, korygowany (niedostatecznie) o informacje sytuacyjne
Gilbert i Malone: błąd korespondencji (correspondence bias)
- rola "cognitive business": Błąd korespondencji mniejszy gdy osoby badane nie były zaangażowane poznawczo
(*) podstawowy błąd atrybucji a rozwój poznawczy

II. ASYMETRIA AKTOR - OBSERWATOR



- Jones i Nisbett (1972) - atrybucje inne dla aktora i obserwatora
ja jestem wolny, jego zachowania są zdeterminowane
Zachowania własne częściej wyjaśniamy czynnikami sytuacyjnymi niz zachowania cudze, lecz liczba atrybucji wewętrznych jest taka sama dla siebie niz dla innych
Przyczyny:
(*) liczba informacji : większa o determinantach własnych niz cudzych zachowań
(*) odmienność perspektyw (figura - tło) - badania Stormsa
sytuacja odwraca się przy autokoncentracji (np. lustro)
(*) Buss (1978), Locke i Pennington (1982) : przyczyny vs. racje zachowań
przyczyny wewnętrzne i przyczyny zewnętrzne
przyczyny wewętrzne: racje oraz dyspozycje osobowościowe
Racje: sytuacyjne i psychologiczne
Ludzie częściej wyjaśniają zachowania własne niż cudze przy pomocy racji sytuacyjnych
(*) Semin i Fiedler: czynniki lingwistyczne - czasowniki vs. przymiotniki
- zachowania własne - częściej opisywane przy pomocy czasowników (zrobiłem to i to), zachowania cudze - przy pomocy przymiotników (on jest taki a taki).

III. EGOTYZM ATRYBUCYJNY: ASYMETRIA SUKCES - PORAŻKA



Dwie komponenty:
(a) atrybucje sukcesów do własnych dyspozycji (self-enhancement)
(b) atrybucje porażek do czynników poza podmiotem (self-protection)

Więcej dowodów empirycznych na (a) niż (b): atrybucje sukces ów bardziej jednolite niz porażek
Wyjaśnienia egotyzmu atrybucyjnego:

(*) egotyzm
(*) oczekiwaność sukcesu - nieoczekiwaność porażki
- działania (sukcesy) - zdarzenia (porażki)

IV. EGOCENTRYZM ATRYBUCYJNY (Michael Ross)



Mój wkład we wspólną pracę większy niż innych
Dotyczy zarówno pozytywnych jak i negatywnych wyników działań

Wyjaśnienia:

- nierównomierny dostęp do informacji o własnym i cudzym wkładzie
- wybiórcze kodowanie informacji (lepiej zapamiętywane informacje o własnym wkładzie)
- wybiórcze odtwarzanie informacji (lepiej przypominamy sobie własny wkład)
- czynniki motywacyjne

Najwięcej danych - wyjąśnienie trzecie

(V) BŁˇD FAŁSZYWEJ POWSZECHNOŚCI (false consensus effect):



Ross, Greene i House (1977): Przecenianie częstości własnych zachowań i postaw w populacji

Efekt szczególnie widoczny gdy postawy/zachowania są:
- ważne
- pozytywne
- jesteśmy niepewni ich wartości
- jesteśmy w mniejszości

Wyjaśnienia:
- dostępność informacji o własnych i cudzych przekonaniach
- wyrazistość i dostepność percepcyjna własnych postaw i zachowań większa niż cudzych
- mechanizm walidacji własnych przekonań - skoro w to wierzę - jest to prawdziwe , skoro jest to prawdziwe - inni też w to muszą wierzyć
- egotyzm - im większa powszechnośc zachowania tym mniej ono negatywne

Błąd fałszywej powszechności jako artefakt statystyczny:
- regresja do średniej - przecenianie zachowań/postaw rzadkich, niedocenianie - częstych
- Dawes: uprawniona heurystyka statystyczna - w braku informacji innych wnioskowanie z własnych postaw

Błędy atrybucyjne - podsumowanie

Sprzeniewierzanie się podstawowym założeniom modelu Kelleya:
(a) niedocenianie informacji o powszechności i wybiórczości------ skłonność do atrybucji dyspozycyjnych: podstawowy błąd atrybucyjny

(b) atrybucje zależą od wartościowości informacji i od ważności konsekwencji wyjaśnianego zachowania

Konsekwencje ważniejsze ---- bardziej dyspozycyjne atrybucje

Asymetria sukces - porażka: przyczyny sukcesów widziane inaczej niż przyczyny porażek
zachowania negatywne (zwłaszcza moralnie) - bardziej dyspozycyjne atrybucje niż zachowania pozytywne

(c) Inne atrybucje przy wyjaśnianiu zachowań własnych i cudzych
asymetria aktor - obserwator
egocentryczny błąd atrybucji

(d) trudności w szacowaniu częstości zdarzeń
efekt fałszywej powszechności

(e) atrybucje zależne od rodzaju i treści zachowania/wyniku
Glenn Reeder: atrybucje zdolności versus moralności


FUNKCJE PROCESÓW ATRYBUCJI



(a) kontroli
(b) predykcji
(c) obrony samooceny


KIEDY LUDZIE SPONTANICZNIE ZADAJˇ PYTANIE "DLACZEGO"?



(a) zdarzenia nieoczekiwane
(b) zdarzenia negatywne


KIEDY NIE JEST WSKAZANE ZADAWANIE PYTAŃ ATRYBUCYJNYCH?



J. Kuhl : nastawienie na działanie ("run") versus nastawienie na stan ("edit").


TEORIE ATRYBUCYJNE



I. TEORIE BERNARDA WEINERA:

(A) TEORIA OSIˇGNIĘĆ Podział przyczyn: wewnętrzne zewnętrzne stabilne zmienne stabilne zmienne kontr niekon kontr niekon kontr niekon kontr niekon (A) (B) (C) (D) (E) (F) (G) (H) Przykłady: A - umiejętności, wiedza, doświadczenie B - talent, inteligencja C - wysiłek D - ból brzucha, chwilowa niedyspozycja, lęk egzaminacyjny E - F - trudność zadania G - H - pech, szczęście (B) TEORIA EMOCJI: Dwuetapowy proces kształtowania się treści emocji: - prosta kategoryzacja skutku (przyjemne - przykre) - atrybucje - złożone treści emocjonalne II. TEORIA MOTYWACJI ZEWNĘTRZNEJ I WEWNĘTRZNEJ (EDWARD DECI) III. EFEKT VALINSA - TEORIE REATRYBUCJI

POSTAWY

Wykład 9


Trzy składniki postawy (model ABC: Affective, Behavioral, Cognitive)

(1) EMOCJONALNY: ustosunkowanie emocjonalne do przedmiotu postawy
(2) POZNAWCZY: wiedza o przedmiocie postawy
(3) BEHAVIORALNY: zachowanie wobec przedmiotu postawy
Najważniejszy (definicyjny) składnik postawy: Emocjonalny

Rodzaje postaw:
(1) Postawy o Źródłach emocjonalnych:
(1) Postawy o Źródłach poznawczych:


POSTAWY TWORZˇ STRUKTURĘ



Fritz Heider (1958)
* pojęcie jednostki poznawczej (cognitive unit)
obiekty = obiekty postaw
relacje = relacje emocjonalne (lubienia i nielubienia)
relacje rzeczowe: pozytywne (np. posiadanie, zbliżanie się) lub negatywne (np. unikanie, nienawidzenie, kłócenie się itd.)

Jednostki poznawcze mogą być zrównoważone
np. Polityk, którego cenię (+) wygłasza pogląd, z którym się zgadzam (+)
Przedstawiciel partii, której nie lubię (-) wygłosił ośmieszające go przemówienie (-) w Sejmie.

lub niezrównoważone
np. Polityk, którego cenię (+) wygłasza pogląd, z którym się nie zgadzam (-)
Przedstawiciel partii, na którą głosowałem (+) wygłosił ośmieszające go przemówienie (-) w Sejmie.

Warunkiem równowagi - spójność afektywna.

Techniki przywracania równowagi


TEORIE ZMIAN POSTAW



Dwa kierunki zależności: POSTAWA --- ZACHOWANIE


(I) POSTAWA --- ZACHOWANIE



Lubię go, a więc mu pomogę
Nie lubię ich, a zatem nie będę na nich głosował

Aby zmienić zachowanie należy najpierw zmienić postawę

(*) Teorie i badania oparte na tym założeniu:


(1) KOMUNIKACYJNY MODEL PERSWAZJI: (szkoła Yale: Carl Hovland, M. Sherif, I. Janis)



Procesy zmian postaw = procesy komunikacji
Techniki perswazji = techniki komunikacji


ŻRÓDŁO PRZEKAZU	PRZEKAZ	ODBIORCA
wiarygodność	jednostronny czy dwustronny	samoocena
atrakcyjność	budzący lęk czy nie	wykształcenie
	jak odległy od postaw odbiorcy
	zakończony wnioskiem czy nie




(2) MODEL PERYFERYCZNYCH I CENTRALNYCH DRÓG PERSWAZJI (R. Petty i J. Caccioppo)



(*) droga CENTRALNA: poprzez jakość argumentów

(*) droga PERYFERYCZNA: poprzez pozamerytoryczne aspekty perswazji

Sygnały peryferyczne:
* długość przekazu
* atrakcyjność Źródła
* wiarygodność Źródla


CENTRALNA	PERYFERYCZNA
przekaz dotyczy ważnej kwestii	kwestia jest mało ważna
odbiorca jest skoncentrowany na przekazie	działają dystraktory, np. hałas
przekaz jest łatwy	przekaz jest trudny
nastrój odbiorcy smutny	nastrój odbiorcy wesoły




((3) MODEL DZIAŁAŃ RACJONALNYCH (M. Fishbein i I. Ajzen)



Zachowanie = f(Intencja)

Intencja = postawa wobec zachowania + spostrzegane normy

I = w(a) P(zach) + w(b) N(zach)
P(zach) = S (Kon x Ocena )
Kon(i)= prawdopodobieństwo konsekwencji (i) określonego zachowania Ocena(i)= ocena konsekwencji (i)

N(zach) = S (N pi x M i)
N pi = przekonanie, że osoba i chce, żebym się tak zachował
M i = motywacja jaką mam, żeby zachować się tak jak ta osoba chce


II. ZACHOWANIE ----- POSTAWA



Zachowanie wyprzedza postawę
Postawa - uzasadnieniem postępowania

Pomagam mu, a więc go lubię
Zaszkodziłem mu, a więc go nienawidzę

Aby zmienić postawę, trzeba najpierw zmienić zachowanie

Teorie i badania oparte na tym założeniu


(1) TEORIA DYSONANSU POZNAWCZEGO FESTINGERA



Dysonans poznawczy - niezgodność między przekonaniami - taka, że z jednego przekonania wypływa zaprzeczenie drugiego
W praktyce eksperymentalnej - niezgodność między przekonaniem o sobie, a wiedzą o tym, jak postąpiłem

* Skłamałem, ale przecież jestem prawdomówny
* Straciłem mnóstwo czasu na bezsensowną pracę ale przecież jestem racjonalny
* Dokonałem głupiego wyboru ale przecież jestem racjonalny


WŁASNE ZACHOWANIE

-------

SAMOOCENA



Trzy grupy badań:

(A) Skutki niewystarczającej nagrody/wymuszonego posłuszeństwa

Eksperyment Festingera i Carlsmitha


	Uczestnictwo w nudnym eksperymencie
	Pomiar postawy numer 1
	Eksperymentator prosi o kłamstwo i obiecuje nagrodę
grupa A - $1		grupa B - $20
	Kłamstwo + nagroda
	Pomiar postawy numer 2



Wyniki:
grupa A: postawa 2 postawa 1
grupa B: postawa 2= postawa 1

(B) Skutki nieuzasadnionego wysiłku

Eksperyment Aronsona i Millsa

Obietnica interesującej dyskusji na tematy płci


grupa A - trudna próba		grupa B - brak próby
	Uczestnictwo w nudnym eksperymencie
	Pomiar postawy



Wyniki: grupa A grupa B

(C) Dysonans postdecyzyjny

Ocena alternatyw decyzyjnych przed wyborem
Wybór
Ocena alternatyw decyzyjnych po wyborze
Wyniki: opcja wybrana wyżej oceniana po wyborze niż przed

Wielkość dysonansu postdecyzyjnego zależy od:
(a) liczby opcji decyzyjnych (im więcej tym większy)
(b) ich podobieństwa (im mniejsze tym dysonans większy)

. Pytanie: dysonans postdecyzyjny czy przeddecyzyjny?
Model H. Montgomery'ego procesu decyzyjnego jako budowania dominacji opcji obiecującej.


DYSONANS CZY AUTOATRYBUCJA?



(*) Daryl Bem (1967) - teoria autoatrybucji: o tym jakie mamy postawy czy cechy wnioskujemy z obserwacji własnego zachowania.

Polemika z teorią dysonansu poznaczego:
pojccie dysonansu nie jest potrzebne do wyjaśnienia zaobserwowanych zjawisk.
wystarczy pojęcie (auto)atrybucji

Replikacja eksperymentu Festingera i Carlsmitha
* Wprowadzenie obserwatorów:
- 3 warunki: kontrolna, $1, $20
- przesłuchiwanie taśm z przebiegu eksperymentu:
właściwa sesja eksperymentalna (nudna)
prośba eksperymentatora o kłamstwo: $ 1 vs. $ 20
głos osoby na taśmie przekonującej, że zadanie było bardzo interesujące

- prośba wobec osób badanych o oszacowanie postawy wobec badania osoby, której głos słyszeli

- wyniki: replikacja wyników Festingera i Carlsmitha


EFEKTY WADLIWEJ ATRYBUCJI


(*) Efekt Valinsa: ocena własnych postaw na przykładzie obserwacji wskaŹników fizjologicznych
- fikcyjny wskaŹnik zmiany rytmu bicia serca --- ocena zdjęć nagich kobiet jako bardziej atrakcyjnych

wadliwa atrybucja pobudzenia a ocena atrakcyjności

(*) Efekty placebo

2 grupy:
- grupa A: że podany środek będzie powodował wzrost pobudzenia
- grupa B: że brak skutków ubocznych

Wyniki: A zasypiali szybciej niż B

(*) Efekt naduzasadnienia:

Lepper i Nisbett: zadanie samo w sobie interesujące gdy dodatkowo opłacone --- spadek zainteresowania

(*) Mechanizmy samoutrudniania jako prowokowanie wadliwych atrybucji


RELACJA ZACHOWANIE --- POSTAWA, A INNE TEORIE



(1) EFEKTY NIEDOSTATECZNEJ NAGRODY:


Teoria motywacji wewnętrznej E. Deci i R. Ryana

czynniki wygaszające motywację wewnętrzną:
- pieniądze
- terminy
- stopnie i punkty
- rywalizacja

(2) EFEKTY NIEUZASADNIONEGO WYSIŁKU

Teoria pułapek psychologicznych:
"Za wiele zainwestowałem, żeby się teraz wycofać"



---