Wykład 4 17.10.2007

Urzędnicy lokalni

Kasztelan

- zarządzał kasztelanią

- zbierał pieniądze i daniny od ludności

- dowodził wojskiem

- strzegł bezpieczeństwa wewnętrznego

- ścigał przestępców

- sprawował władzę sądowniczą

Kasztelan realizował swoje funkcje przy pomocy niższych urzędników np.

- sędzia grodowy - rozpoznawał sprawy w grodzie oprócz karnych także cywilne i majątkowe

Urzędnicy lokalni partycypują w zyskach książęcych:

- 1/3 kar sądowych dla sędziego

Dochody Kasztelana:

- część danin książęcych

- część wpływów z regaliów

- mógł także na własne potrzeby zażądać udostępnienia środka transportu itp.

- robocizna na jego korzyść wykonywana za darmo

- dochód z majątków ziemskich - uposażenie ziemi (???)

Z czasem Kasztelani przywłaszczali sobie majątki książęce, np. gdy majątek kolejno przechodził w ręce syna i wnuka Kasztelana. Po zjednoczeniu ziem polskich królowie, szczególnie Kazimierz Wielki zaczęli prowadzić intensywną rewindykację utraconych w ten sposób ziem.

W miarę upływu czasu wraz z lokacją miast i wsi na prawie niemieckim rozwój immunitetów (sądowego i ekonomicznego) w konsekwencji wpływa na to, że władza Kasztelana się ogranicza co do przedmiotu - wyłączone są pewne tereny. Ten urząd traci wtedy powoli rację swojego bytu a także traci źródła dochodu. Pozostają jedynie dochody z majątków ziemskich.

Starosta

Do Polski ten urząd wprowadza Wacław II. Do Czech przybył on z Niemiec.

- namiestnik królewski

- duży zakres władzy

Początki samorządów

Podział samorządów (ogólny, nie tylko w tamtych czasach):

- zawodowy

- terytorialny

- gospodarczy

Samorząd - pewna grupa ludzi zarządzająca własnymi sprawami bez ingerencji państwa

W okresie monarchii patrymonialnej mieliśmy do czynienia głównie z samorządem terytorialnym.

Miasta lokowano na prawie niemieckim. Przez prawo niemieckie należy rozumieć pewne formy administracyjne, ustrojowe miasta i wsi, które są brane z niemieckich wzorców:

- Rada Miejska

- Burmistrz - jest organem samorządowym dopiero gdy jest wybierany przez Radę Miejską

W dziejach miast wyróżnia się okres:

- wójtowski - urząd wójta był dziedziczny. Wójtowie niekiedy byli w miastach źle widziani przez władców ze względu na ambicje polityczne. Z czasem albo władca pozbywał się wójta albo Rada Miejska wykupywała wójtostwo. Wtedy rozpoczyna się okres samorządu.

- Rady Miejskiej

Rada Miejska:

- organizuje życie w mieście - możliwość stanowienia przepisów prawnych, norm prawnych

- ma władzę sądową

W tym czasie wytwarza się pojęcie obywatelstwa miejskiego.

Wszystko to działa na wyraźnie wyodrębnionym z kasztelanii terytorium. Miasta są obwiedzione murami miejskim a więc taki zakres miała władza Rady Miejskiej.

ADMINISTRACJA W OKRESIE MONARCHII STANOWEJ

Monarchia stanowa

Państwo w skali europejskiej zmienia swój charakter. W XIV wieku pojawia się forma monarchii stanowej.

Monarchia stanowa tak jak późniejsze formy państwa sprawiają, że państwo ma charakter publiczno-prawny. Państwo jest odrębnym podmiotem prawa w stosunku do władcy. Państwo przestaje być własnością władcy.

W Polsce 1320r. (koronacja Łokietka) umownie przyjmowany jest jako kres monarchii patrymonialnej i początek państwa publiczno-prawnego. Mimo tego po roku 1320r. pewne przeżytki monarchii patrymonialnej będą funkcjonować szczególnie w dziedzinie skarbowości.

Państwo Polskie nazywano wtedy Corona Regni Poloniae, ewentualnie Rzeczpospolita w rozumieniu „państwo”. Słowo Rzeczpospolita pochodzi od „res publica”.

Państwo:

- jako podmiot prawa istnieje cały czas

- ma charakter publiczny

- może nabywać uprawnienia, zaciągać zobowiązania (które nie są jednocześnie zobowiązaniami władcy)

Władca:

- jedynie uosabia państwo (w razie śmierci państwo uosabia ogół ludności, ale podzielony prawnie na stany)

- jest pierwszym sługą państwa

Koncepcja państwa Corona Regni pojawia się w XII wieku w Anglii. Następnie ta koncepcja w XIII wieku rozwija się we Francji. W państwach słowiańskich pojawia się ona w XIII wieku.

Osłabieniu ulegają dziedziczne prawa do tronu władcy. Państwo przestaje być patrymonium. W razie bezpotomnej śmierci władcy następca musi układać się z przedstawicielami stanów.

Stany wyrażają swoją wolę na zjazdach, które zwoływali królowie min. Łokietek i Kazimierz Wielki. Zjazdy wywodzą się z wieców. Uczestniczą w nich władca, rycerstwo i szlachta bez ograniczeń. Przedstawicieli na zjazdy wysyłały także miasta oraz kapituły.

Mamy do czynienia z osłabioną władzą monarszą, właściwie elekcyjną oraz z uprzywilejowanymi stanami.

Zasada suwerenności państwa

Zasada ta jest formułowano na podstawie twierdzenia „Rex est imperator in regno suo”.

1328r. Cesarz Ludwik Bawarski z racji zwierzchnictwa nadał Polskę w lenno swojemu synowi jednakże był to jedynie gest. Był to ostatni przejaw zwierzchnictwa Niemiec nad Polską.

Podobnie protekcja papieska nad Polską zanika.

Piastunem suwerenności państwowej był ogół mieszkańców.

Terytorium państwa nie jest własnością dynastii, jest to własność Korony.

Zasada integralności terytorium państwa

Monarcha nie może swobodnie dysponować terytorium (sprzedawać, dzielić, wykonywać operacji prawno-majątkowych). Ciało Korony stanowią nie tylko tereny na których faktycznie jest sprawowana władza ale także te, które znajdują się poza granicami Korony ale są one etnicznie Polskie. To co król posiada to Regnum Poloniae.

3

---