Przedmiotem niniejszego referatu są ogólne rozważania na temat podziału dochodu. Omawianie problemu należałoby wiec poprzedzić zdefiniowaniem podstawowej terminologii.

Dochód narodowy (MPS) jest to wartość pracy ludności produkcyjnej, czyli ludności pracującej w sferze materialnej oraz w usługach związanych z tą sferą (np. naprawy, konserwacja, transport, handel itp.)

Produkt społeczny (SNA) to wartość każdej pracy (materialnej i niematerialnej), która ma na rynku określoną cenę (regulowaną przez popyt na tą rzecz lub usługę).

Towary i usługi krajowe nabywane przez gospodarstwa domowe, tzn. osoby prywatne, nazywamy konsumpcją indywidualną.

Dochód do dyspozycji jest to dochód otrzymywany przez gospodarstwa domowe po odliczeniu podatków. Innymi słowy to dochód jaki faktycznie gospodarstwa domowe otrzymują aby wydać lub zaoszczędzić.

Inwestycje to zakupy dokonywane przez firmy na rynku krajowych.

Zakupy rządowe - wydatki czynione na rynku przez rząd, które obejmują zarówno zakupy rządu centralnego jak też władz terenowych i lokalnych, a finansowane są z podatków.

Podział dochodu następuje w momencie transakcji kupna - sprzedaży.

Wyróżniamy dwie metodologie tworzenia dochodu, według których następuje jego podział.

1. SNA - jest to system rachunku narodowego, w którym nie występuje podział na działy produkcyjne i nieprodukcyjne,

2. MPS - jest to system rachunku rzeczowego związany z gospodarką centralnie zarządzaną, gdzie decyzje podejmuje się według planu.

Cechą wyróżniającą MPS jest założenie, iż dochód narodowy tworzą działy produkcyjne, natomiast usługi, z racji tego, że powinny być dostępne powszechnie i nie powinny mieć cen, nie tworzą dochodu narodowego.

Podział dochodu według SNA

System of National Accounts - System rachunków społecznych - to przyjęty w gospodarce rynkowej sposób mierzenia produktu społecznego, tj. efektów działalności gospodarczej w skali makroekonomicznej.

Jego podstawą jest założenie, że każda praca wydatkowana w zorganizowanym przedsiębiorstwie tworzy produkt społeczny, niezależnie od tego, czy w jej wyniku powstają dobra materialne czy usługi. W rezultacie produkt społeczny w ujęciu rzeczowym przyjmuje postać wytworzonych w ciągu roku dóbr i usług finalnych. Istotą rachunkowości społecznej jest wyrażenie tego produktu w kategoriach wartościowych, jako sumy dochodów bądź wydatków wszystkich podmiotów gospodarczych: przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, państwa, banków oraz zagranicy (import i eksport).

Rezultatem prowadzenia rachunkowości społecznej jest ustalenie wartości produktu społecznego, która może być wyrażona wielkością produktu krajowego brutto, produktu narodowego brutto, produktu narodowego netto, a także wielkością dochodów osobistych.

Podział dochodu według System of National Accounts ( SNA) jest zilustrowany dwudziestoma równaniami, w których:

• lewa strona równania jest stroną popytową (dochód, popyt, aspiracje popytowe)

• prawa strona równania jest stroną alokacyjną, czyli „na co podmiot dzieli i jak wydaje dochód”

W celu zrozumienia poniższych równań należy wyjaśnić następujące oznaczenia:

Y - dochód narodowy wytworzony

YD - dochód do dyspozycji

C - konsumpcja

S - oszczędności

I - inwestycje

L - kredyty (udzielane pożyczki)

G - rząd

B - bank

TA - podatki

P - płatności

TR - transfery

Ex - export

Im - import

NX - saldo handlowe (różnica miedzy Ex a Im)

I Y=C+I

Równanie przedstawia dochód wytworzony przez dwa podmioty (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa), który jest dzielony na konsumpcję i inwestycje.

Gospodarstwa domowe otrzymują dochody od pracodawców, od rządu w formie świadczeń socjalnych oraz z inwestycji. Gospodarstwa domowe przeznaczają swoje dochody na konsumpcje towaru towarów i usług na płatności podatkowe lub na oszczędności. Każda grupa ludzi, którzy żyją razem, podejmują wspólnie decyzje ekonomiczne. Gospodarstwo domowe nie jest równoznaczne z rodziną. Dwie (więcej) rodziny mogą prowadzić wspólnie gospodarstwo. Wspólne gospodarstwo mogą prowadzić osoby, których nie łączą żadne wiezy rodzinne.

Przedsiębiorstwa czerpią dochód ze sprzedaży towarów i usług gospodarstwom domowym, z inwestycji i z subwencji rządowych. Przedsiębiorstwa wydają pieniądze na pensje, inwestycje, podział zysków i płatności podatkowe.

Najważniejszy wpływ na konsumpcje wywierają następujące czynniki:

- aktualny i przewidywany dochód

- aktualna i przewidywana zamożność

- miniona, aktualna i przewidywana dostępność kredytów

- zmiany ludzkich preferencji pomiędzy oszczędzaniem a wydatkami

- podatki, stopy procentowe i wydatki rządowe

- polityka rządu i dostępność towarów

II Y=YD=C+S

Równanie to jest konkretyzacją przeznaczenia dochodów. Dochód wytworzony równy jest dochodowi do dyspozycji, w przypadku, gdy mamy doczynienia z dwoma podmiotami. W momencie uwzględnienia banku dochody te różnią się między sobą o zobowiązania finansowe i salda kredytów.

III C+I=Y=C+S

Jest to równanie statyczne opisujące równowagę. Po stronie lewej znajdują się kreatorzy popytu, czyli konsumenci i inwestorzy, którzy otrzymują dochód i mogą go podzielić. Zgłaszają na rynku globalnym popyt, który decyduje o działalności producentów. Producenci tworzą podaż. Podmioty (gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa) przeznaczają środki finansowe na konsumpcję i oszczędności.

IV I=S

Równanie ukazuje nam, że aby była równowaga w gospodarce można zainwestować tyle ile się zaoszczędzi.

V Y=C+I+G

W równaniu tym pojawia się trzeci podmiot, którym jest rząd. Odpowiednio lokując posiadane dochody tworzy dochód (np. dochód z podatków, czynników wytwórczych).

Rząd otrzymuje pieniądze z podatków, z działalności przedsiębiorstw państwowych(jeśli osiągają zyski) i z pożyczek. Rządy przeznaczają pieniądze na wydatki, kupując bezpośrednio towary i usługi, przekazując pieniądze jako subsydia oraz spłacając pożyczki. (rys.1)

VI GS=G+TR

Równanie to przedstawia strukturę wydatków rządowych, na które składają się zakupy rządowe (np. zakupy dla armii) i transfery (np. zasiłki, świadczenia społeczne).

VII YD=Y-TA+TR

Dochód do dyspozycji przedsiębiorstw i konsumentów określa dochód wytworzony, pomniejszony o podatki a powiększony o transfery.

VIII C+S=YD=Y-TA+TR

Równanie przedstawia sytuację od strony popytowej. Po uwzględnieniu roli rządu dochód do dyspozycji jest pomniejszony w taki sposób, że od dochodu wytworzonego odejmujemy podatki i dodajemy transfery. Rozrasta się biurokracja i gospodarstwa domowe oraz przedsiębiorstwa otrzymują mniej dochodów.

IX Y=C+S+TA-TR

Jest to równanie statyczne ukazujące stan od strony wydatków, gdzie dochody wytworzone dzielimy na konsumpcję, oszczędności i podatki „minus” transfery.

X C+I+G=Y=C+S+TA-TR

Kreatorami popytu są konsumenci, którzy zarabiają pieniądze świadcząc pracę, przedsiębiorstwa, które wytwarzają produkcję materialną wypracowując zyski oraz rząd, którego głównym dochodem są podatki. Wytworzony dochód jest rozdzielony na konsumpcję, oszczędności i podatki „minus” transfery.

XI S-I=G-TA+TR

Oszczędności „minus” inwestycje „równa się” wydatkom rządowym pomniejszonym o podatki i powiększonym o transfery, co wynika z równania X.

W gospodarce mamy doczynienia z trzema następującymi sytuacjami:

1. G+TR>TA (gdzie G to zakupy rządowe) - deficyt budżetowy

2. G+TR<TA - nadwyżka budżetowa

3. G+TR=TA - równowaga budżetowa

Dochód rządu jest taki duży, jak duża jest różnica między oszczędnościami a inwestycjami (S-I).

W praktyce wiele społeczeństw boryka się z deficytem budżetowym, który jest zjawiskiem niekorzystnym i wskazuje, że państwo żyje na kredyt. Skala deficytu zależy również od prowadzonej polityki makroekonomicznej. W zasadzie można powiedzieć, że rząd o liberalnych poglądach będzie dążył do zlikwidowania deficytu, a rządy bardziej prosocjalistyczne do jego rozrostu, gdyż będą chciały zwiększyć wydatki budżetowe. Nie chcemy angażować się w dyskusje polityczne, ale warto zwrócić uwagę na przykład USA, gdzie liberalna polityka przyniosła zniesienie deficytu, a od kilku lat występuje tam nadwyżka budżetowa (jest korzystne ekonomicznie, bo pozwala na zmniejszenie podatków). Odchodząc od samego deficytu samo spojrzenie na rolę budżetu zależy od ideologii politycznej. Socjaliści uważają, że budżet spełnia ważną społecznie funkcję w gospodarce. Liberałowie z kolei sądzą, że lepsze efekty przynosi prywatna inicjatywa i dążą do zmniejszenia roli budżetu, czyli jego redystrybucyjnej roli (zmniejszenie podatków i wydatków).

XII Y=C+I+G+B

Pojawia się nowa instytucja - bank, który czerpie zyski z różnicy między oprocentowaniem kredytów a lokat, które wypłacają. Dla banku pozostaje renta i zysk oceniający jego rentowność. W równaniu tym przedstawione są cztery instytucje zgłaszające popyt, które mają prawo dzielić dochód, a to oznacza, że konsumenci i przedsiębiorstwa otrzymają mniejszy dochód niż dotychczas. (rys.2)

XIII C+S=YD=Y-TA+TR-P+L

Równanie to przedstawia sytuację w której konsumpcja i oszczędności równają się dochodowi do dyspozycji, który pomniejszony jest o należności, płatności na rzecz banków, a powiększony o pożyczki, kredyty. Efektem tego jest pomniejszenie się dochodu do dyspozycji.

XIV C+I+G+B=Y=C+S+TA-TR+P-L

Równanie przedstawia kolejny stan równowagi w podziale dochodów. Cztery instytucje dzielą dochód na konsumpcję, oszczędności, podatki pomniejszone o transfery, płatności pomniejszone o kredyty.

XV S-I=G+TR-TA+B+L-P

Równanie przedstawia podział dochodu (przez 4 instytucje) od strony wydatków. Dochód dzielony jest na zakupy rządowe powiększone o transfery, a pomniejszone o podatki oraz na zakupy bankowe powiększone o kredyty, a pomniejszone o płatności.

XVI Y=C+I+G+B+Ex-Im

Pojawia się kolejny podmiot - zagranica (zespół przedsiębiorstw eksportujących i importujących).

Export i import

Wielkość importu jest w znacznej mierze uzależniona od ceł i kontyngentów, które oddziaływają na mechanizmy rynkowe. Na wielkość importu mają wpływ następujące czynniki:

1. Tradycja

2. Konkurencyjność produktów krajowych

3. Wielkość popytu

4. Kurs wymiany walut

Na wielkość exportu wpływa szereg czynników:

1. Stan gospodarki światowej

2. Konkurencyjność produkcji krajowej

3. Kurs wymiany walut

XVII Y=C+I+G+B+Nx

W równaniu tym zagranicę przedstawiamy jako symbol Nx, czyli różnicę między eksportem a importem.

XVIII C+I+G+B+Ex=C+S+TA-TR+P-L+Im

Statyczne równanie gospodarcze w warunkach rozwiniętej struktury instytucjonalnej. Wielkość importu na ogół równa się wielkości eksportu.

XIX S-I=(G+TR-TA)+(B+L-P)+Nx

Równanie ukazuje nam ile dochodu „wypływa” poza podział między gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa. „Wypływ” jest tak duży jak dużo przypadnie w podziale rządowi, bankom i zagranicy. Dochód do dyspozycji zmniejszył się.

XX C+I+G+B+Nx=Y=YD+TA-TR-P+L=C+S+TA-TR+P-L

W ostateczności do kreatorów popytu (lewa strona) dochodzi jeszcze zagranica, ściślej mówiąc Nx (saldo obrotów z zagranicą będące różnicą między eksportem a importem; może ono przyjąć wartości dodatnie, ujemne bądź zerowe). Tak wytworzony dochód narodowy staje się dochodem do dyspozycji przedsiębiorstw i gospodarstw domowych powiększonym o podatki „minus” transfery i o lokaty „minus” kredyty. (rys.3)

Podział dochodu według MPS

Material Product System - System produkcji materialnej jest to sposób określania (liczenia) efektów działalności gospodarczej (produktu społecznego) w skali makroekonomicznej, przyjęty w krajach socjalistycznych (do 1989 również w Polsce). Jego podstawą było rozróżnianie pracy produkcyjnej i pracy nieprodukcyjnej oraz założenie, że produkt społeczny powstaje wyłącznie w wyniku tej pierwszej, jest więc sumą wartości dóbr materialnych (wytwarzanych w przemyśle, budownictwie, rolnictwie i leśnictwie) i usług produkcyjnych (transportu, łączności i handlu). Produkt społeczny nie obejmował natomiast usług nieprodukcyjnych ( o charakterze konsumpcyjnym i publicznym), powstających w tzw. sferze nieprodukcyjnej obejmującej: naukę, oświatę, kulturę, służbę zdrowia, i opiekę społeczną, gospodarkę komunalną i mieszkaniową, administrację państwową, wymiar sprawiedliwości, ochronę porządku publicznego i obronność.

Uzasadnieniem takiego podejścia było finansowanie tych usług ze środków budżetu państwa i nieodpłatne (lub tylko częściowo odpłatne) korzystanie z nich przez społeczeństwo. Praktyczną tego konsekwencją było niedocenianie znaczenia sfery usług w gospodarce, przejawiające się m.in. w niższych płacach jej pracowników oraz niedoinwestowaniu.

Podział dochodu narodowego według MPS, obowiązującego i charakterystycznego dla gospodarek centralnie zarządzanych odbywa się w trzech fazach:

1. faza podziału pierwotnego

2. faza podziału wtórnego

3. faza podziału ostatecznego

ad.1. Pierwotny podział dochodu narodowego dokonuje się w przedsiębiorstwach sfery produkcji materialnej, a więc bezpośrednio tam, gdzie został on wytworzony. W gospodarce socjalistycznej w procesie pierwotnego podziału dochodu narodowego tworzą się dochody pierwotne ludności i przedsiębiorstw. Pierwotny podział dochodu narodowego (w cenach bieżących) w latach 1970-1974 przedstawia tablica 2.6. Z danych tej tablicy wynika, że w 1974 r. w gospodarce uspołecznionej wytworzono i podzielono 82,4°/o dochodu narodowego, z tego około 35°/o stanowiły dochody pierwot­ne pracowników zatrudnionych w tejże gospodarce, a oko­ło 48% dochody pierwotne przedsiębiorstw uspołecznio­nych. Natomiast pozostałe 17,6°/o dochodu narodowego zostało wytworzone i podzielone w gospodarce nie uspo­łecznionej (głównie w rolnictwie), z tego około 13% sta­nowiły dochody netto

właścicieli.

Tabela 2.6

Pierwotny podział dochodu narodowego w latach 1970 i 1974

Wyszczególnienie	1970	1974	1970	1974
		mld zł		%
Dochód narodowy Gospodarka uspołeczniona Dochody pierwotne ludności w tym płace i wynagrodzenia typu płac - netto Dochody pierwotne przedsiębiorstw, z tego: koszty niematerialne podatki i różnice budżetowe (saldo) zyski-straty (saldo) Gospodarka nie uspołeczniona Dochody pierwotne ludności z pracy najemnej Dochody pierwotne ludności z działalności ubocznej Dochody pierwotne jednostek nie uspołecznionych, z tego: koszty niematerialne podatki dochody netto właścicieli	749,2 606,6 262,6 239,0 344,0 88,8 128,7 126,5 142,6 4,3 14,1 124,2 8,8 9,1 106,3	1209,3 996,8 417,5 400,9 579,3 217,5 101,7 260,1 212,5 6,7 20,9 184,9 11,5 14,3 159,1	100,0 81,0 35,1 31,9 45,9 11,8 17,2 16,9 19,0 0,5 1,9 16,6 1,2 1,2 14,2	100,0 82,4 34,5 33,2 47,9 18,0 8,4 21,5 17,6 0,6 1,7 15,3 1,0 1,2 13,1

Źródło: Rocznik statystyczny 1975, GUS, s. 71

Dochód narodowy rozdzielony na dochody osobiste ­głównie płace pracowników zatrudnionych w sferze pro­dukcji materialnej (V) - oraz dochody przedsiębiorstw produkcyjnych (M) ulega dalszemu podziałowi. Koniecz­ność dalszych (wtórnych) podziałów wynika z potrzeby finansowania rozwoju gospodarczego i działalności nie­produkcyjnej oraz dostarczenia środków utrzymania dla tych, którzy jeszcze nie pracują lub już nie pracują (sty­pendia, renty, emerytury).

ad.2. Wtórny podział dochodu narodowego odbywa się po­przez budżet państwa i poprzez rynek, tzn. kupno i sprze­daż produktów i usług nieprodukcyjnych, przy tym część dochodu, która przechodzi przez budżet, przechodzi rów­nież przez rynek. Przez budżet przechodzi ta część docho­du narodowego, która obejmuje wpłaty różnego rodzaju podatków do budżetu państwa, składki ubezpieczeniowe wpłacone na rzecz instytucji ubezpieczeń itp. W ten spo­sób powstaje scentralizowany czysty dochód państwa.

Dochody budżetu państwa. Przedsiębiorstwa i jednostki gospodarki uspołecznionej przekazują do budżetu pań­stwa:

1. Podatek obrotowy (stanowi on główną pozycję wpły­wów budżetowych państwa);

2. Wpłaty z zysku.

Ponadto do budżetu państwa wpływają:

3. Dochody od gospodarki nie uspołecznionej;

4. Dochody od ludności (podatki i opłaty za usługi).

Łączne dochody budżetu państwa z gospodarki uspo­łecznionej wynoszą około 78 % ogółu dochodów. Pozostałe dochody pochodzą z podatków gospodarki nie uspołecz­nionej i opłat od ludności. Zgromadzone w ten sposób w budżecie państwa środki zostają następnie w sposób planowy rozdzielone na różne cele społeczne i gospodarcze.

Budżet państwa przy wtórnym podziale dochodu naro­dowego spełnia zatem funkcję pompy ssąco-tłoczącej. Przez budżet państwa przechodzi około 50°/a podzielone­go dochodu narodowego. W 1974 r. dochód narodowy po­dzielony wynosił 1299,6 mld zł, a budżet państwa po stronie dochodów 604,1 mld zł, po stronie wydatków zaś 602,3 mld zł, co stanowiło około 47°/o dochodu narodowe­go podzielonego.

Wydatki budżetu państwa. Głównymi pozycjami wy­datków w budżecie państwa są:

- wydatki na finansowanie rozwoju gospodarki naro­dowej (stanowią one około 50°/0 ogólnych wydatków budżetu państwa, tj. około 25~/o podzielonego dochodu na­rodowego),

- wydatki na finansowanie działalności nieprodukcyj­nej (stanowią one ponad 50°/0 ogólnych wydatków budże­tu państwa).

Wśród wydatków przeznaczonych na finansowanie działalności produkcyjnej zasadniczą pozycję stanowią inwe­stycje produkcyjne. Natomiast wśród wydatków przezna­czonych na cele nieprodukcyjne kolejne pozycje zajmują: - usługi socjalne i kulturalne,

- obrona narodowa,

- administracja państwowa, - ubezpieczenia społeczne.

Główne pozycje dochodów i wydatków budżetu pań­stwa przedstawia tablica 2.7.

W drodze wtórnego podziału dochodu narodowego po­przez budżet państwa wypłacane są uposażenia pracow­nikom zatrudnionym poza sferą produkcji materialnej (np. urzędnikom, nauczycielom, lekarzom itp.). Z sum tych utrzymuje się wojsko, wymiar sprawiedliwości, finansuje się kulturę, oświatę, naukę, ochronę zdrowia itp.

W drodze wtórnego podziału dochodu narodowego członkowie społeczeństwa socjalistycznego otrzymują bez­płatne świadczenia lekarskie, świadczenia z zakresu oświaty, wczasów, pobierają renty, emerytury, stypendia. Z budżetu państwa jest finansowana znaczna część inwe­stycji (centralne i terenowe) oraz przyrost zapasów środ­ków obrotowych w sferze produkcji i usług. Znaczna część wydatków budżetu państwa trafia następnie na rynek, który odgrywa istotną rolę we wszystkich fazach po­działu dochodu narodowego.

Poprzez rynek dokonuje się wtórny podział tej części dochodu narodowego, którą pracownicy sfery produkcyjnej i nieprodukcyjnej wydat­kują na zakup niektórych dóbr i usług. Również na rynku, w wyniku sprzedaży swoich wyrobów lub usług, ludzie należący do wielu zawodów i grup społecznych otrzymują część lub całość swoich dochodów pieniężnych (chłopi - ze sprzedaży artykułów rolno-spo­żywczych, rzemieślnicy - ze sprzedaży swoich wyro­bów i usług, znaczna część wykonujących tzw. wolne za­wody - za świadczone usługi nieprodukcyjne na rzecz ludności). Następnie dochody te zostają znowu wydane na zakup innych towarów i usług. W ten sposób kształtuje się ostateczny podział dochodu narodowego.

Tablica 2.7

Dochody i wydatki budżetu państwa w latach 1961 1974 (w mln zł, ceny bieżące)

Wyszczególnienie	1961	1965	1970	1974
Dochody
Ogółem w tym: Podatek obrotowy i od operacji nietowarowych przedsiębiorstw gospodarki uspołecznionej Wpłaty z zysku przedsiębiorstw gospodarki uspołecznionej Dochody od gospodarki nie uspołecznionej Dochody od ludności	235 209 97 403 56 955 9 589 15 587	300 026 142 436 68 040 9 964 19 741	389 602 255 678 64 367 10 583 24 873	604 142 233 236 143 494 11 648 18 785
Wydatki
Ogółem w tym: Przedsiębiorstwa i inne uspołecznione jednostki gospodarcze­ Nauka Usługi socjalne i kulturalne Finanse i ubezpieczenia Administracja państwowa i wymiar sprawiedliwości Obrona narodowa	233 521 136 596 1 905 37 738 27 782 12 481 17 019	288 854 160 255 2 853 49 675 38 118 14 678 23 255	379 339 180 992 2 999 63 403 70 251 16 382 34 084	602 291 257 887 12 504 98 769 44 322 29 312 43 730

Źródło: Rocznik Statystyczny 1975, GUS, s. 501.

ad.3. W wyniku pierwotnego, wtórnego i dalszych podziałów dochodu narodowego tworzą się ostateczne dochody po­szczególnych grup ludności i państwa. Ostateczne zużycie dochodu narodowego polega na spożyciu (konsumpcji in­dywidualnej lub zbiorowej) i zakumulowaniu odpowied­nich jego części. Dochód narodowy dzieli się więc osta­tecznie na fundusz spożycia (konsumpcji) i fundusz aku­mulacji.

Fundusz konsumpcji. Konsumpcja jest to ta część do­chodu narodowego, która jest spożywana przez ludność w danym roku. Konsumpcję dzielimy na indywidualną i zbiorową (społeczną). Konsumpcja indywidualna obej­muje: spożycie przez ludność dóbr i usług materialnych zakupionych przez nią z dochodów osobistych oraz spo­życie naturalne wsi i zużycie funduszu mieszkaniowego. Na spożycie zbiorowe składa się zużycie materiałów i usług w przedsiębiorstwach i instytucjach sfery niepro­dukcyjnej oraz spożycie przez ludność dóbr i usług ma­terialnych dostarczonych jej nieodpłatnie (lub z niepełną odpłatnością).

Spożycie przez ludność nie jest zatem równe funduszo­wi płac pracowników sfery produkcyjnej, jest ono więk­sze od tego funduszu płac, po pierwsze - o fundusz płac pracowników sfery nieprodukcyjnej, po drugie - o spo­życie naturalne wsi i po trzecie - o fundusz spożycia zbiorowego. Fundusz płac pracowników sfery nieproduk­cyjnej i fundusz spożycia zbiorowego pochodzą z części produktu dodatkowego.

Jeśli od produktu dodatkowego odejmiemy część prze­znaczoną na finansowanie działalności nieprodukcyjnej oraz część przeznaczoną na spożycie zbiorowe, otrzyma­my fundusz akumulacji w całej gospodarce narodowej.

Fundusz akumulacji. Akumulacja jest to zatem nie skonsumowana część dochodu narodowego lub inaczej nagromadzone dobra materialne i środki finansowe służą­ce do dalszego rozwoju gospodarczego. Stanowi ona źródło reprodukcji rozszerzonej. Akumulacja obejmuje wartość inwestycji netto oraz wartość przyrostu zapasów środków obrotowych i rezerw państwowych.

Najważniejsze z punktu widzenia podziału dochodów jest, aby przy zbliżonym tempie wzrostu gospodarczego poszczególne grupy dochodowe uzyskiwały te same efekty. Rzeczywistość niestety jest odmienna. Istnieją bowiem dysproporcje, które w dużym stopniu wpływają na standard życia wielkich grup społecznych. Oczywiście patrząc na poszczególnych obywateli można zauważyć, że jednemu żyje się bardzo dostatnio a innemu z kolei źle. Nasuwa się taki wniosek, że państwo bogate może mieć miliony skrajnie ubogich mieszkańców, a tylko kilku bogatych, natomiast inne, uboższe, może tak rozdysponować swoim dochodem narodowym, aby każdy obywatel miał dość dobry standard życia. Cały problem więc wynika ze sprawiedliwego podziału wypracowanego przez wszystkich mieszkańców danego państwa dochodu narodowego.

Interesującym zagadnieniem jawi się rola rządu jako czynnika posiadającego główny wpływ na podział dochodu. Zarówno w metodologii MPS jak SNA jest to czynnik odziaływujący na dystrybucje oraz redystrybucję dochodu. W MPS posiada kluczowe znaczenie, ponieważ to właśnie instytucje państwowe zajmują się tworzeniem planu tak ważnego dla gospodarki tego typu . Dzięki niemu, przynajmniej teoretycznie możliwe jest „modelowanie” gospodarki czyli wpływanie bezpośrednio na strukturę powstawania i podziału dochodu. Jednak przykłady państw tak zwanego „bloku wschodniego” pokazały niską efektywność tego typu działań. Wskutek stopniowej deformacji założeń planowania centralnego nastąpił ogromny „wypływ” dochodów (ratowano się wpływami z kredytów zagranicznych) i gospodarki tego typu poniosły klęskę. Druga metodologia czyli SNA również ukazuje znaczącą pozycję rządu w procesie tworzenia i podziału dochodu. W państwach stosujących tą metodę możemy zaobserwować ciekawy proces polityczno - gospodarczy. Dotyczy on właśnie roli państwa a zatem i rządu. Jest to zderzenie dwóch poglądów. Koncepcja liberalna zakłada minimalizowanie roli państwa i ograniczanie jego wpływu na gospodarkę do roli `stróża nocnego”. Występuje tutaj również teoria „niewidzialnej ręki rynku” mającej samoistnie doprowadzać gospodarkę do stanu równowagi. Z drugiej strony pojawia się koncepcja socjalistyczna. Idea państwa opiekuńczego (w dobrym tego słowa znaczeniu), czynnie regulującego życie społeczno-gospodarcze. Wpływająca bezpośrednio na sprawiedliwy podział dóbr. Jednak można jednoznacznie stwierdzić, iż obie teorie w skrajnych formach są nieefektywne. Pogląd socjalistyczny może bowiem przybrać nieefektywną formę gospodarki centralnie planowanej, natomiast koncepcja liberalna narażona jest na kryzysy związanie z okresowym spadkiem koniunktury z którym przysłowiowa „niewidzialna ręka” rynku nie mogłaby sobie poradzić (doskonałym przykładem był międzywojenny kryzys w USA). Dlatego wymagany jest kompromis . Innym teoretycznym podziałem, obrazującym pogląd na rolę rządu, jest popularna ostatnio koncepcja ekonomii podaży i ekonomii popytu.

Pierwsza z nich nawiązuje do keynesizmu, teorii stworzonej przez jednego z największych ekonomistów Johna Maynarda Keynesa (1883-1946). U jej podstaw leży założenie, że poziom dochodu narodowego i zatrudnienia zależy od wysokości wydatków ponoszonych przez podmioty gospodarcze w danym kraju. Im większe zapotrzebowanie, czyli popyt na dobra i usługi w danej gospodarce, tym więcej produktów znajduje nabywców. Jeżeli producenci mogą stosunkowo łatwo sprzedać swe wyroby, to zwiększają rozmiary produkcji i więcej inwestują. Dzięki temu rosną zatrudnienie i dochody obywateli, a tym samym popyt. Rząd może sterować aktywnością gospodarczą poprzez regulowanie popytu w danym kraju. Temu celowi służą państwowe programy inwestycyjne, socjalne oraz zbrojeniowe, które zwiększając dochody obywateli i przedsiębiorstw, a co za tym idzie popyt globalny, wymuszają wzrost produkcji i zatrudnienia.

Zwolennicy ekonomii podaży twierdzą natomiast, że finansowanie programów rządowych wiąże się nieuchronnie z nadmiernym wzrostem wydatków państwa. Działania, mające na celu pobudzanie globalnego popytu, wymagają bowiem zainwestowania znacznych środków finansowych. Rząd może je uzyskać poprzez zwiększanie obciążeń podatkowych, a to ogranicza możliwości inwestowania przez przedsiębiorstwa. Co prawda, środki pozyskane przez rząd też są inwestowane, ale inwestycje państwowe są mniej efektywne, a więc część środków wydatkowanych przez państwo jest marnotrawiona. Poza tym, konieczne staje się rozbudowanie administracji państwowej do obsługi szeroko zakrojonych programów rządowych, co rodzi niebezpieczeństwo nadmiernego rozwoju biurokracji. Negatywne skutki takiej polityki mogą być widoczne również w sferze społecznej, bowiem nadmiernie rozwinięty system opieki socjalnej powoduje wśród ludzi obniżenie gotowości do podejmowania pracy i szerzenie się postaw roszczeniowych.

Ekonomia podaży sugeruje, że o wzroście gospodarczym decyduje wzrost produkcji, który sam generuje zapotrzebowanie na swe produkty. Istota działań państwa powinna polegać zatem na tworzeniu warunków sprzyjających zwiększaniu produkcji poprzez znoszenie ograniczeń dla ekspansji inwestycyjnej i przedsiębiorczości. Warunkiem skuteczności takiej polityki jest zahamowanie inflacji. Zwolennicy ekonomii podaży twierdzą, że główne metody walki z inflacją to zmniejszenie wydatków na świadczenia społeczne oraz ograniczenie wzrostu dochodów, w tym poprzez opóźnioną rewaloryzację rent i emerytur oraz płac w sferze budżetowej. Wiąże się z tym ograniczenie opiekuńczej roli państwa. Ta część programów rządowych, realizowanych według zasad ekonomii podaży, budzi zwykle największe emocje, ponieważ bezpośrednio dotyka najmniej zarabiających. Kluczem do sukcesu są jednak minimalizacja obciążeń podatkowych i pozostawienie swobody działania rynkowemu mechanizmowi samoregulacji, twierdzą zwolennicy ekonomii podaży.

Obie przedstawione koncepcje posiadają swoich zwolenników i przeciwników. Należy pamiętać, że nie istnieje żadna uniwersalna metoda. Każdy problem posiada własną specyfikę i uwarunkowania. Co sprawdza się w jednym kraju, gdzie indziej może przynieść zupełnie inny efekt. Za przykład czynnika, indywidualizującego sytuację państwa a zarazem związanego bezpośrednio z rolą rządu mogą posłużyć zobowiązania z tytułu obsługi długu zagranicznego. Jest to problem wynikający z zewnętrznych zobowiązań państwa. Polityka międzynarodowa wymusza pewne zachowania gospodarcze. Dlatego rząd nie posiada pełnej kontroli nad dochodem i sposobem jego rozdzielenia. Jest ograniczony wieloma czynnikami, jednak porównując go do pozostałych podmiotów uczestniczących w podziale dochodu można zaobserwować jego uprzywilejowaną pozycję.

---