WYKLAD 1

finanse- zjawiska związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych, immanentnie związane z pieniądzem zjawisko finansowe

zjawisko finansowe- zjawisko pieniężne, w którym pieniądz jest w ruchu

zjawisko pieniężne > zjawisko finansowe

finanse publiczne

definicje

1. są to publiczne zasoby pieniężne, operacje tymi zasobami oraz normy prawne je regulujące

2. jest to wyraz stosunków społecznych i ekonomicznych powstających trakcie nieustannych, dynamicznie ujętych procesów gromadzenia dochodów i przychodów oraz dokonywania wydatków i rozchodów na cele publiczne

finanse publiczne a finanse prywatne

finanse publiczne	finanse prywatne
równowaga finansów publicznych przemieszczanie zasobów publicznych zdominowane przez interwencje państwa wyznaczone przez władze publiczne	równowaga finansów prywatnych i przemieszczanie zasobów prywatnych, kształtowanie głownie przez prawa gospodarki rynkowej
przynajmniej jeden z podmiotów uczestniczących stosunkach finansowych jest podmiotem prawa publicznego(wyposażony w atrybut władzy, państwo)	podmioty uczestniczące w stosunkach finansowych SA podmiotami prawa prywatnego lub podmiotami z nimi zrównanymi (banki państwowe, spółki SP)
możliwość władczego wiążącego kształtowania sytuacji prawnej jednego podmiotu (podporządkowany) przez inny (nadrzędny) w celu zapewnienia dochodów władzy publicznej	równorzędny charakter stosunków prawnych
związane z realizacją interesu publicznego	zasadniczo związane z realizacja interesu prywatnego, indywidualnego (wyjątek- finanse fundacji lub niektórych stowarzyszeń)
koncentracja zasobów publicznych	rozdrobnienie zasobów prywatnych, operacje nie mają decydującego wpływu na kształtowanie się równowagi finansowej państwa
wysoki stopień reglamentacji prawnej (szczegółowa regulacja dotycząca źródeł dochodu, sposobu wydatkowania środków pieniężnych oraz organizacja zasobów pieniężnych) - w postaci norm prawnych kształtujących instytucje finansowoprawne jak i norm prawnych wynikających z planów finansowych	funkcjonują głównie w ramach uregulowań prawa prywatnego, niektóre ich aspekty w ogóle nie podlegają reglamentacji prawnej (np. sposób przeprowadzania rozliczeń pieniężnych pomiędzy nieprzedsiębiorcami)
mogą mieć charakter scentralizowany (finanse państwa) jak i zdecentralizowany (finanse województw, powiatów, gmin)	charakter zawsze zdecentralizowany
wyrażone w pieniądzu	obrót pieniądzem
większy zakres	węższy zakres

system finansowy (s.f.)

system finansowy - jest to całokształt uporządkowanych wewnętrznie instytucji finansowoprawnych, funkcjonujących danym państwie i regulujących gospodarkę finansową określonej kategorii podmiotów działających na jego terytorium (s.f. państwa, s.f gminy, s.f. spółdzielni, s.f. spółki akcyjnej)

instytucje finansowoprawne - stworzone przez normy prawne pewne zespoły spełniające określoną funkcje wobec finansów, np. podatek, budżet

gospodarka finansowa

gospodarka finansowa - jest to ogól czynności uczestników stosunków finansowych, których treścią jest gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych, jak również planowanie i organizacja posiadanych zasobów pieniężnych (np. tworzenie funduszy wewnętrznych wprowadzających samoograniczenie w działalności danego podmiotu- działalności finansowej)

WYKLAD 2

instytucje objęte systemem finansowym

1. służące gromadzeniu przez państwo/gminę środków pieniężnych (podatki, opłaty, cła); funkcja dwoista

2. służące wydatkowaniu środków pieniężnych przez państwo/gmine (dotacje, wynagrodzenia, stypendia); funkcja dwoista, tzn. mechanizm danej instytucji finansowo prawnej, mamy do czynienia z gromadzeniem i wydatkowaniem (zarazem)

3. służące organizacji zasobów pieniężnych państwa/gminy (budżet, fundusze celowe)- zespoły prawnie określonych zasad regulujących postępowanie ze środkami uzyskiwanymi przez dany podmiot ze źródeł jego przychodów oraz podejmowanych decyzji w sprawie dokonywanych wydatków

jest wiele budżetów!!!

funkcje finansów publicznych

1. funkcja fiskalna (podstawowa)- dostarczanie podmiotom publicznym (państwu, jednostkom samorządy terytorialnego) środków finansowych na realizacje ich zadań

2. funkcja redystrybucyjna (rozdzielcza)- przenoszenie wartości ze sfery produkcyjnej do nieprodukcyjnej, gromadzenie środków finansowych przez określony fundusz (najczęściej budżetowy) i rozdzielania ich określonym podmiotom (w płaszczyźnie przedmiotowej)

3. funkcja stymulacyjna- oddziaływanie na stosunki społeczne, w szczególności gospodarcze, zachęcanie lub zniechęcanie do określonych rodzajów aktywności

4. funkcja ewidencyjno-kontrolna (informacyjna)- wyciąganie pewnych wniosków stanie gospodarki państwa dzięki rejestracji i analizie zjawisk finansowych, kontrola przebiegu procesów gospodarczych za pomocą analizy kształtowania się przepływów finansowych

prawo finansowe

- „dyscyplina pogranicza” o charakterze interdyscyplinarnym

- przedmiot regulacji- gospodarka finansowa państwa (działalność finansowa)

działy prawa finansowego

1. prawo budżetowe

2. prawo finansowe samorządu terytorialnego

3. prawo podatkowe

4. prawo celne (daniowe, dochodowe)

5. publiczne prawo bankowe

6. prawo dewizowe

7. międzynarodowe prawo finansowe

8. prawo rynku finansowego

9. prawo ubezpieczeniowe

10. prawo walutowe

źródła prawa finansowego

1. konstytucja

2. ratyfikowane umowy międzynarodowe

3. ustawy

4. akty wykonawcze

5. prawo miejscowe

-zwyczaj nie jest źródłem prawa finansowego

normy konstytucyjne dotyczące finansów publicznych

1. bezpośrednio i wyłącznie art. 84, 89, 118, 123, 167, 168, 171 ust.2, 190, 204, 216-227

2. odnoszące się zarówno do finansów publicznych jak i do innych zjawisk społecznych i gospodarczych, art. 87-94, 118-124, 125, 173-201, 202-207 (dot. tybu uchwalania ustaw)

3. wywołujące lub mogące wywołać określone skutki w dziedzinie finansów publicznych uwagi na zakres ich stosowania, art. 67, 69, 70 ust.1 i 2, 74 ust.1, 75 ust.1, 77 ust.2, 176 ust.1|

4. dotyczące podstaw (ogólnych) zasad treści (wartości) prawa, które mogą bezpośrednio wpływać na kształt prawa finansowego jego wykładnie oraz na finanse publiczne- przez przyjęcie przez TK lub doktrynę, art. 2 w szczególności

WYKLAD 3

administracja finansów publicznych

Skarb państwa

• państwo jako podmiot stosunków cywilnoprawnych oraz państwo jako podmiot uprawnień organizacyjnych wobec państwowych osób prawnych

• złożona szczególna osoba prawna składająca się z wielu jednostek organizacyjnych działających na rożnych szczeblach zarządzania majątkiem państwowym

• instytucja dysponująca majątkiem i prowadząca działalność finansową oraz gospodarczą, a w szczególności polegająca na dokonywaniu wydatków i gromadzeniu dochodów

• reprezentowany jest w głównej mierze przez ministra właściwego do spraw Skarbu Państwa i ministra właściwego do spraw finansów publicznych (skupiają podstawowe kompetencje finansowe i majątkowe SP)

pojęcia SP i budżetu nie są tożsame:

• SP- mienie państwowe (zasoby)

• Budżet- strumienie środków pieniężnych

administracja finansów publicznych:

• zorganizowany zespól organów, osób i jednostek organizacyjnych, któremu powierza się wypelnianie zdań państwa albo samorządu terytorialnego terytorialnego w dziedzinie gromadzenia i wydatkowania publicznych środkow pieniężnych (kierowania lub wykonywania działalności finansowej)

• element w strukturze organów państwa i samorządów terytorialnych

organy zarządzające finansami publicznymi

kompetencje:

• programowanie finansów publicznych (RM)

• projektowanie (RM, Min. Fin.) i tworzenie prawa finansowego (Sejm, Min. Fin., Rada Gminy)

• planowanie finansowe

• organizacja i kierowanie wykonawstwem planowych zadań finansowych

• kontrola finansowa (NIK)

organy finansowe:

• wykonują zdania państwa i samorządu terytorialnego związane z konkretyzacją indywidualnych uprawnień i obowiązków prawnofinansowych podmiotów biernych stosunków prawnofinansowych

• wydają indywidualne akty finansowe (urząd skarbowy wydaje decyzje), są to organy wyłącznie powołane do realizacji prawa finansowego publicznego TWORZĄ RESORT FINANSÓW

Minister Finansów (teka Min. Fin. + (często) teka premiera)

- ds. budżetu państwa

- ds. finansów publicznych

- ds. instytucji finansowych

formy realizacji działań zadań Ministra Finansów

1. funkcje analityczne- wykonywanie analiz, ocen i składanie sprawozdań z funkcjonowania finansów publicznych

2. funkcje projektowania polityki finansowej- inicjowanie i projektowanie (nie prowadzenie!!!- RM) polityki państwa w zakresie finansów publicznych; współudział w kształtowaniu polityki społeczno- gospodarczej

3. działania planistyczne- opracowywanie projektu ustawy budżetowej oraz bilansu finansów sektora publicznego bilansu należności i zobowiązań SP

4. aktywność legislacyjna- minister finansów nie jest podmiotem tworzącym prawo w formie ustaw!!!- opracowywanie rządowych projektów ustaw z dziedziny finansów publicznych oraz opiniowanie projektów ustaw i aktów wykonawczych tej dziedziny

5. zadania kontrolne i nadzorcze- organizacja aparatu skarbowego i kontroli skarbowej oraz sprawowanie nadzoru nad nimi; sprawowanie nadzoru nad administracja celną i nadzoru właścicielskiego nad bankami państwowymi oraz nadzoru dewizowego; organizacja systemu rachunkowości i sprawozdawczości finansowej oraz dyscypliny finansów publicznych

6. pełnienie roli organu podatkowego (w sytuacjach ściśle określonych w ustawie)

7. reprezentowanie SP w sprawach nie zastrzeżonych dla innych organów

WYKLAD 4

Budżet państwa

definicja

Budżet- szczegółowy plan finansowy zawierający zestawienie liczbowe przewidywanych dochodów i granic wydatków ustalonych na określony okres w przyszłości , posiadający określoną formę prawna (ustawa lub uchwala)

Zasady budżetowe (nie są przepisami prawa) - są to postulaty nauki, formułowane przez doktryny, pod adresem ustawodawstwa i praktyki, dotyczące prawidłowej organizacji i funkcjonowania gospodarki budżetowej, w celu optymalnej realizacji jej zadań

Stosunek zasad budżetowych do prawa budżetowego praktyki budżetowej

Zasada budżetowa postepowanie podmiotów

Zasada budżetowa przepis prawa

Przepis prawa praktyka budżetowa

1. zasada powszechności (zupełności; budżetowania brutto)

a) treść

postulat aby budżet obejmował wszystkie dochody i wydatki państwa; wszystkie jednostki sektora finansów publicznych wchodziły do budżetu państwa całością swoich dochodów i wydatków ( w pełnych kwotach); określa zakres budżetu w ujęciu podmiotowym (odnosi się do sektora finansów publicznych rozliczających się z budżetem zgodnie z zasada powszechności)

jednostki budżetowe- stos. zasadę powszechności- finansowane z finansów publicznych całość dochodów przekazuje budżetowi

b) prawo i praktyka

ograniczona z uwagi na wymogi operatywności i efektywności działania- formy budżetowania netto w publicznej gospodarce budżetowej - zakłady budżetowe, środki specjalne, gospodarstwa pomocnicze, fundusze celowe

zakłady budżetowe- koszty działalności pokrywają z własnych dochodów i odprowadzają tylko nadwyżkę (nie jest os. prawną)- mogą otrzymywać dotacje

2. zasada jedności formalnej

a) treść

postulat, aby jeden budżet ujmowany był w jeden akt prawny

b)prawo i praktyka

odstępstwo poprzez ustalanie kilku różnych budżetów (np. budżety jednostek samorządu terytorialnego; budżety załącznikowe)

3.zasada jedności materialnej

a) treść

postulat zorganizowania budżetu na zasadzie jednej puli środków, której całość dochodów przeznaczona jest na całość wydatków; unikanie łączenia- logicznego i finansowego- dochodów budżetowych konkretnych źródeł z określonymi kierunkami wydatkowania (ujecie przedmiotowe budżetu)

b) prawo i praktyka

alternatywa- przeznaczenie konkretnych dochodów na konkretne wydatki; funduszowanie: środki pochodzące z określonych źródeł, przeznaczone na określone cele (fundusze celowe, środki pochodzące ze źródeł zagranicznych)

4. zasada szczegółowości

a) treść

postulat, aby budżet był uchwalany ze szczególnym podziałem dochodów i wydatków; takie usystematyzowanie dochodów i wydatków aby właściwiej wyrażały działania rządu, pozwalając na ocen€ tej działalności przez parlament

b) prawo i praktyka

narządzie- klasyfikacja budżetowa i określone prawnie zasady podziału dochodów i wydatków budżetowych, system jednostek klasyfikacyjnych mających formę podziałek budżetowych

!wyjątek! - prowizorium budżetowe (budżet tymczasowy z ogólnie ustalonymi kwotami dochodów i wydatków)

5. zasada roczności

a) treść

postulat mroczności planowania budżetowego (ograniczenie władzy wykonawczej na rzecz ustawodawczej)

wada- ogranicza pełne i elastyczne wykonywanie budżetu i realizacji ekonomicznych funkcji budżetu, swobodę prowadzenia sprawnej polityki gospodarczej i społecznej

6. zasada równowagi

a) treśc

postulat takiego ukształtowania wydatków, aby nie przekraczały wysokości dochodów, tzn. nie wystąpił deficyt budżetowy

b) prawo i praktyka

w klasycznej wersji w zaniku zastępowana teorią systematycznego deficytu, teoria budżetu cyklicznego, teorią impasu

deficyt działa inflacjogennie!

WYKLAD 5

7. zasada jawności (zasada ogólna finansów publicznych)

a) treść

postulat, aby budżet był ujawniany obywatelom w fazie planowania, uchwalania, wykonywania oraz poddanie ograniczonej kontroli operacji finansowych objętych tajemnicą państwową

b) prawo i praktyka

wyraża się w wielu aspektach (otwartości obrad nad projektem budżetu, publikowaniu ustawy budżetowej itp.)

8. zasada przejrzystości

a) treść

postulat uporządkowania dochodów i wydatków budżetowych w odpowiednim systemie podziałek, dzięki stosowaniu klasyfikacji budżetowej

b) prawo i praktyka

narzędzia- jednolite kryteria klasyfikacji, jasne i jednolite zasady rachunkowości i sprawozdawczości budżetu oraz czytelne i logiczne zasady konstrukcji budżetu

charakter prawny budżetu

postanowienia budżetu nie są skierowane do nieskończenie wielu adresatów co do których powstanie stan faktyczny; postanowienia budżetu są skierowane do ściśle określonych wykonawców; postanowienia budżetu mogą być wykonywane tylko raz! <konkretny adresat, konkretny cel>- normy planowe

dochody- nie mają charakteru normatywnego (mocy wiążącej)- są to prognozy

wydatki- postanowienia po stronie wydatków mają charakter wiążący (w ustawie wynika upoważnienie do wykonywania wydatków przez dysponentów ramach nieprzekraczalnego limitu

niemożliwe jest dochodzenie roszczeń przez dysponentów!

!wyjątek! - jednostki samorządu terytorialnego mają prawo dochodzić subwencji ogólnych i dotacji na realizację zadań zleconych

• fundusze celowe (zaprzeczenie jedności materialnej)

- są to formy organizacji publicznych zasobów pieniężnych (obok instytucji budżetu)

- zawiązanie dochodów ze ściśle określonych źródeł wydatkami na ściśle określone cele

Budżet	Fundusz
Urządzenie uniwersalne gromadzące dochody z różnych źródeł umożliwiające wydatkowanie zgromadzonych zasobów na różne cele- bez względu na to z jakich źródeł i w jakich proporcjach zasoby powstają	Urządzenia wyspecjalizowane służące finansowaniu wąskiej grupy celów w oparciu o zasoby gromadzone z niewielkiej grupy źródeł

fundusze celowe: przesłanki zaliczenie do funduszy celowych na podstawie art. 22 ustawy o finansach publicznych

- utworzone w drodze ustawy przed dniem 01.01.1999

- publiczny charakter dochodów i wydatków funduszu

- realizacja zadań państwa lub zadań jednostek samorządy terytorialnego

podział funduszy celowych

1) kryterium status prawny

1. fundusz celowy posiadający osobowość prawną- np. NFOS i GW, Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych

2. fundusz celowy nie tworzący odrębnej struktury podmiotowej- forma organizacyjna zasobów pieniężnych zarządzana przez wskazany w ustawie organ państwowy FUS

2) kryterium powiązanie z budżetem

1. fundusze autonomiczne- brak możliwości transferu środków z budżetu do funduszu lub odwrotnie, odrębność finansowa (ale nie funkcjonalna) np. NFOS i GW, FGŚP, Fundusz Promocji Twórczości

2. fundusze powiązane finansowo z budżetem- możliwość dotowania ich z budżetu i przekazywania nadwyżek zasobów ponad potrzeby do budżetu, np. FUS, Fundusz Pracy

3. fundusze wewnątrzbudżetowe- szczególna konstrukcja prawna samego budżetu, dopuszczalność finansowania jednego z celów jedynie w takich granicach w jakich osiągane są wpływy z określonego źródła dochodów budżetowych (brak odrębności funduszu z nazwą, wskazanymi dysponentami zasobów itp.)

3) kryterium wewnętrzna konstrukcja

1. fundusze scentralizowane- tworzą jednolite konstrukcje a ich zasoby znajdują się najczęściej w dyspozycji określonego ministra jako wykonawcy plany finansowego np. Fundusz Pracy

2. fundusze zdecentralizowane- stanowią zespoły jednorodzajowych funduszy znajdujących się w dyspozycji np. poszczególnych wojewodów bądź tworzą zespól składający się z funduszu centralnego i funduszy zarządzanych przez np. wojewodów lub jednostki samorządu terytorialnego, np. Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (FOŚiGW)

WYKLAD 6

Dług publiczny / deficyt budżetowy

Regulacje konstytucji RP dotyczące długu publicznego

1. obowiązek ustawowy dla problematyki emisji papierów wartościowych przez Skarb Państwa, zaciągania pożyczek oraz udzielania gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo (art. 216, ust. 2 i 4)

2. bezwzględny zakaz zaciągania pożyczek lub udzielania gwarancji i poręczeń finansowych w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 (60%) wartości rocznego produktu krajowego brutto (art. 216 ust. 5)

3. obowiązek ustawowy dla sposobu obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego (art..216, ust. 5)

	XII 2002	XII 2003
dług Skarbu Państwa - krajowy - zagraniczny	42,0% PKB 28% PKB 13,9% PKB	46,5% PKB 30,8% PKB 15,7% PKB
państwowy dług publiczny	45,1% PKB	50,2% PKB
państwowy dług publiczny powiększony o przewidywane wypłaty z tytułu poręczeń i gwarancji	46,7% PKB	51,6% PKB

Regulacje konstytucji RP dotyczące długu publicznego i deficytu

Zakaz zwiększania wydatków lub ograniczenia dochodów planowanych przez RM, których skutkiem jest ustalenie przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej (art. 220 ust. 1)

Regulacje konstytucji RP dotyczące długu publicznego

Obowiązek inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy o zaciąganiu długu publicznego oraz ustawy o udzielaniu gwarancji finansowych przez państwo wyłącznie dla RM (art. 221)

Zakaz pokrywania deficytu budżetowego NBP (art. 220 ust. 2)

Państwowy dług publiczny

Nominalne zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych ustalone po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (art. 9 ust. o fin. publ.)

państwowy dług publiczny = dług SP + dług sektora samorządowego + dług pozostałych

podmiotów sektora finansów publicznych

dług publiczny a deficyt budżetowy

dług publiczny(dotyczy okresy wieloletniego) = skumulowane deficyty budżetowe (związane z okresem rocznym) + zróżnicowane zobowiązania pozaplanowe zaciągnięte przez podmioty sektora finansów publicznych

saldo budżetowe

dochody (ustalone dla okresu rozliczeniowego, np. 1 rok) - wydatki budżetowe (ustalone dla okresu rozliczeniowego

saldo budżetowe >0 nadwyżka budżetowa

saldo budżetowe <o deficyt budżetowy

deficyt budżetowy

ujemna różnica pomiędzy dochodami a wydatkami państwa (art. 64 ust o fin. publ.) bądź budżetów jednostek samorządu terytorialnego (art. 112 ust. 1 ust. o fin. publ.)

deficyt sektora finansów publicznych

ujemna różnica miedzy dochodami publicznymi, powiększonymi o bezzwrotne środki pochodzące z budżetu UE oraz ze źródeł zagranicznych a wydatkami publicznymi w danym okresie rozliczeniowym (art. 7 ust. o fin. publ.); ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami tego sektora

deficyt budżetowy

dochody, wydatki (operacje definitywne) nie są równe przychodom i rozchodom (operacje nie ujmowane przy obliczaniu wielkości deficytu -> do pokrywania deficytu budżetowego)

źródła przychodów pokrywających deficyt

źródła przychodów pokrywających deficyt	deficyt budżetu państwa	deficyt budżetu jednostek samorządu terytorialnego
sprzedaż papierów wartościowych	skarbowych (emitowanych przez SP)	komunalnych
kredyty zaciągnięte w bankach	krajowych i zagranicznych	krajowych i zagranicznych
Pożyczki	+	+
prywatyzacja majątku	SP	jednostek sam. teryt.
nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych	+	+
wolne środki jako nadwyżka środków pieniężnych na rachunku bieżącym budżetu jednostki samorządu terytorialnego, wynikająca z rozliczeń kredytów pożyczek z lat ubiegłych	-	+

Skarbowy papier wartościowy- papier wartościowy, w którym SP stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny (emitowane wyłącznie przez Min. Fin.) lub niepieniężny (emitowane przez Min. SP); emitowane w granicach limitu zadłużenia określonego w ustawie budżetowej

Bon skarbowy- krótkoterminowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem (tj. poniżej wartości nominalnej) i wykupywanym według wartości nominalnej po upływie okresu, na jaki został wyemitowany (krótszym niż rok)

Rynek pierwotny- sprzedawcą remitent (transakcja miedzy remitentem a pierwszym nabywcą)

Dyskonto- w treści ustawy jest ustalona cena a sprzedawana po niższej cenie; różnica miedzy obniżoną wartością emisyjna a wartością nominalną (zysk nabywcy bonu skarbowego)

Obligacja skarbowa- długoterminowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży w kraju lub zagranicą oprocentowany w postaci dyskonta lub odsetek, może być sprzedawane z dyskontem, wg wartości nominalnej lub powyżej wartości nominalnej, a następnie wykupywane po upływie określonego termin, nie krótszego niż rok

Skarbowy papier oszczędnościowy- skarbowy papier wartościowy oferowany do sprzedaży wyłącznie krajowym osobom fizycznym np. obligacje oszczędnościowe

Euroobligacje- obligacje, których sprzedaż prowadzona jest poza państwem waluty jej denominacji i nie podlega regulacjom prawnym dotyczącym emisji papierów wartościowych obowiązującym w państwie, na terenie którego jest sprzedawana

WYKLAD 9

Budżet Unii Europejskiej

1) budżet ogólny UE- geneza

powstał w 1965r. w wyniku długotrwałych procesów integracyjnych budżetów wspólnot: budżetów EWWiS, budżetu EWG oraz budżetu Euratom

w 2002 r. nastąpiło połączenie tych budżetów

2) budżet ogólny UE- rola

podstawowe źródło finansowania działalności UE odzwierciedla prawie całokształt (ponad 95%) dochodów i wydatków dokonywanych przez UE

3) budżet ogolny UE- definicja

plan finansowy działalności Wspólnot Europejskich obejmujący przewidywane dochody ni wydatki w okresie rocznym, opracowywany i wykonywany przez Komisje Europejską i podlegle jej podmioty, podlegający okresowej autoryzacji przez Rade i Parlament Europ.

4) budżet ogólny UE- forma organizacji publicznych zasobów pienieżnych

cechy obciążeń na rzecz budżetu

• powszechność (dotyczy wszystkich państw UE)

• przymusowość (organy są zobowiązane do ściągania przymusem należnych świadczeń)

• bezzwrotność (wkłady raz wpłynąć do budżetu nie podlegają zwrotowi)

• nieekwiwalentnośc (brak wzajemnego bezpośredniego świadczenia ze strony WE)

5) budżet ogólny UE- ponadpaństwowość

- wyposażony we własne źródła dochodów, które wcześniej były źródłami dochodów budżetów państw członkowskich

- wydatki budżetowe dokonywane są na terenach wszystkich państw czlonkowskich WE

- budżet jest projektowany, uchwalany i wykonywany przez instytucje WE (niezależnie od władz publicznych państw czlonkowskich)

6) budżet ogólny UE- charakter prawny

nieokreślony akt prawny nie upoważnia do nakładania ciężarów podatkowych na konkretnych podatników i wydatkowania środków budżetowych na określone cele (konieczne odpowiednie akty wykonawcze do budżetu: decyzje, dyrektywy)

7) budżet ogólny UE- funkcje

• fiskalna-

służy WE gromadzeniu środków pieniężnych wysokości wystarczającej na pokrycie zaplanowanych wydatków

• redystrybucyjna

wtórny podział dochodów państw WE; odbieranie części dochodów państwom członkowskim za pomocą obciążeń fiskalnych, a następnie wydatkowanie zgromadzonych środków zgodnie z ustalonymi kierunkami na terenie państw czlonkowskich (2/3 środków alokowanych w rolnictwie i rozwoju regionalnego)

• alokacyjna

- optymalne przemieszczanie czynników produkcji z sektora prywatnego sektora publicznego poszczególnych państw czlonkowskich WE do sektora publicznego WE, a następnie ich podziale w ramach tego ostatniego sektora

- alokacja czynników produkcji dokonywana przez WE w obszarach, obszarach których optymalnej alokacji zasobów nie mogą dokonać ani mechanizmy rynkowe ani państwa członkowskie

• stymulacyjna-

- oddziaływanie na określone zjawiska i procesy gospodarcze w skali mikroekonomicznej

- oddziaływanie na decyzje gospodarcze konkretnych przedsiębiorstw w zakresie kierunków i rodzajów działalności preferowanej przez WE za pomocą dotacji, pożyczek, inicjatywy wspólnotowe

• informacyjno-kontrolna

- zakres i wielkośc dochodów i wydatków budżetowych dostarcza informacji o zjawiskach społecznych i ekonomicznych zachodzących na terenie WE

- dostarczanie istotnych informacji na temat jakości pracy organów WE odpowiedzialnych za jego projektowanie, uchwalanie i wykonywanie

WYKLAD 8

dyscyplina finansów publicznych

1) obowiązek przestrzegania zasad legalności i gospodarki finansowej

2) zakres podmiotowy odpowiedzialności

osoby fizyczne należące do jednej z dwóch kategorii

1. pracownicy sektora finansów publicznych, którym powierzono prace związaną z gromadzeniem i wydatkowaniem środków publicznych i oznaczono związany z tym zakres ich obowiązków

2. dysponenci środków publicznych innym charakterze niż pracownicy sektora finansów publicznych

3) znamiona czynu naruszenia dyscypliny finansów publicznych

1. umyślne lub nieumyślne

2. działanie lub zaniechanie

3. odnoszące się do jednej z postaci zachowań wymienionych w ustawie o finansach publicznych (art. 138)

4) kary za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

1. upomnienie

2. nagana

3. kara pieniężna (w wysokości od 1-miesiecznego do 3-miesiecznego wynagrodzenia)

4. zakaz pełnienia funkcji kierowniczych związanych z dysponowaniem środkami publicznymi na okres od roku do 5 lat

5) postępowanie z sprawach o naruszenie dyscypliny finansów pubbllicznych

• ma charakter sporny miedzy rzecznikiem dyscypliny finansów publicznych a obwinionym

• Komisja Orzekająca - I instancja (rozpatruje wnioski rzecznika dfp i wysluchuje obwionionego

• Główna Komisja Orzekająca przy MF - II instancja

FINANSE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

dualizm administracji publicznej

administracja rządowa (państwowa)

• szczebel centralny - naczelne i centralne organy administracji państwowej

• szczebel wojewódzki - wojewodowie

samorząd terytorialny

• samorząd wojewódzki

• samorząd powiatowy

• samorząd gminny

7) decentralizacja administracji publicznej

odpowiednie nałożenie zdań i kompetencji pomiędzy administracją rządową i samorządy terytorialne lub ewentualnie inne instytucje samodzielnie prowadzące działalność w zakresie administracji publicznej; przekazanie zadań i kompetencji ze sfery administracji rządowej do odpowiedniego szczebla samorządu terytorialnego a także z danego szczebla samorządu do niżej usytuowanej jednostki samorządowej.

8) decentralizacja a dekoncentracja

centralizacja i decentralizacja - w stosunkach pomiędzy państwem a samorządem terytorialnym (ewentualnie w ramach samorządu terytorialnego)

koncentracja i dekoncentracja- zadań lub kompetencji w sferze organizacji administracji; odnosi się do znaczenia i pozycji władz (organów) funkcjonujących ramach danej jednostki administracyjnej

9) finansowanie i nadzór na d realizacją zdań

Zadania samorządu teryt.	Zadania wlasne (służące zaspokojeniu potrzeb wspólnoty samoż.)	Zadania zlecone (zlecone do wykonania i bezpośredniego finansowania przez organy administracji rządowej)
Finansowanie	Zasadniczo z dochodów wlasnych oraz z subwencji ogólnej	Z dotacji celowych, przekazywanych przez administracje rządową
Nadzór nad realizacją	Badanie w oparciu o kryterium legalności	Badanie w oparciu o kryterium legalności, celowości, rzetelności i gospodarności

10) Finansowanie samorządu terytorialnego

całość stosunków społecznych związanych z gromadzeniem dochodów i dokonywaniem wydatków przez jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki i stowarzyszenia

11) system finansów samorządu terytorialnego

całokształt zasad, instytucji i procedur dotyczących gromadzenia i wydatkowania zasobów pieniężnych jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków i stowarzyszeń, regulowany normami prawa finansowego (prawo finansowe samorządu terytorialnego)

12) konstytucyjne zasady dotyczące finansów samorządu terytorialnego

1. jednostkom tym zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiesnio do przypadających im zadań

2. dochodami jednostek są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa

3. źródła dochodów są określone w ustawie

4. zmiany w zakresie zadań i kompetencji jednostek następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publicznych

5. jednostki maja prawo ustalania wysokości podatków i opłat lokalnych w zakresie ustalonym w ustawie

FINANSE GMIN

• źrodła wpływów z budżetu państwa

1. dochody własne gmin typu fiskalnego

1. Podatki

• rolny

• od nieruchomości

• leśny

• od środków transportowych

• od posiadania psów'

• od spadków i darowizn

• dochody od osób fizycznych, opłaty w formie karty

• od czynności cywilnoprawnych

• Opłaty

• skarbowa

• targowa

• miejscowa

• administracyjna

• eksploatacyjna

• inne opłaty na podstawie odrębnych przepisów

1. Udziały w podatkach stanowiących zasadniczo dochody państwa

• 39,34 PIT

• 6,71 CIT

1. dochody własne gmin typu majątkowego

1. dochody z najmu bądź wydzierżawienia nieruchomości lokali i przedmiotów majątkowych

2. dochody ze sprzedaży majątku gminy

3. odsetki od środków finansowych gmin gromadzonych na rachunkach bankowych

4. odsetki od pożyczek udzielonych przez gminne

5. dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe gmin oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetu gmin

6. wpłaty z samoopodatkowania się mieszkańców

7. spadki, zapisy, darowizny

8. 5% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami

1. dochody zewnętrzne gmin

1. subwencja ogólna

• wyrównawcza

• równoważąca powiat, gmina

• oświatowa

• regionalna województwo

1. dotacje - katalog zamknięty

• na zadania zlecone

• na finansowanie lub dofinansowanie niektórych zadań własnych

• usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi, osuwisk ziemnych, inne klęski żywiołowe

• realizacje zadań wynikających z umów międzynarodowych

• może również uzyskać dotacje celowa

ŚRODKI FINANSOWE pochodzące ze źródeł zagranicznych nie podlegające zwrotowi oraz środki pochodzące z UE

PRAWO PODATKOWE

• podatki

→ daniny publiczne (← pojęcie szersze i starsze od podatków)

(historycznie: daniny rzeczowe, pieniężne, osobiste → np. obowiązek służby wojskowej)

• system prawa podatkowego → szczególne

→ ogólne

- wzajemnie ze sobą powiązane normy, które regulują stosunki społeczne pomiędzy państwem a jednostką, związane z nieekwiwalentnym przesuwaniem środków pieniężnych pomiędzy tymi podmiotami

• cele opodatkowania

• fiskalne - uzyskanie środków pieniężnych niezbędnych dla pokrycia potrzeb publicznych

• gospodarcze - wizja skutków gospodarczych, jakie towarzyszą opodatkowaniu (celowe wykorzystanie podatków do oddziaływania na gospodarkę)

• społeczne - racjonalne dopasowanie interesów publicznych i interesów prywatnych

• zasada sprawiedliwości podatkowej:

Obejmuje powszechnośc¹, równość opodatkowania²

¹wszyscy wini przyczynić się do pokrywania potrzeb

²w zależności od sytuacji materialnej i możliwości, zdolno9ści świadczenia

• podatek → §6 ordynacji podatkowej

• charakter jednomyślnego aktu władzy

• nieodpłatny = nieekwiwalentny

• bezzwrotny - definitywny, nie ma obowiązku jego zwrotu

• zasady podatkowe sformułowane przez TK:

• zasada wyłączności ustawy w kształceniu obowiązków podatkowych

└art. 217 Konstytucji

• zasada powszechności opodatkowania

└art. 84 Konstytucji

• zasada równości

└art. 32 Konstytucji

• warunki konstytucyjności przepisów wykonawczych:

• są wydawane na podstawie wyraźnego, szczegółowego upoważnienia ustawy

• są wydawane w granicach upoważnienia ustawy i w celu jego wykonania

• nie zmieniają przepisów ustawy, na podstawie której zostały wydane

• zasada zakazu retroaktywności pr. podatkowego (lex retro non agit)

• zasada zaufania do państwa i stanowienia przezeń prawa

• jawność prawa (związane z vacatio legis)

• jasność prawa (komunikatywny język)

• pewność prawa

• zasada praw słusznie nabytych - nie ma charakteru absolutnego; dot. ulg i zwolnień wpływających na nasze decyzje; ma zastosowanie w ograniczonym zakresie

• zasada sprawiedliwości podatkowej

• zakaz zmian podatków wymienianych w skali roku w trakcie roku podatkowego (zasada wprowadzania przez TK)

• zasada zakazu zmiany pr. podatkowego w trybie przewidywanym dla ustawy budżetowej

• zasada zgodności z prawem (nie ma podatków bez prawa)

└217 art. Konstytucji

Metody wygasania zobowiązań podatkowych

- zaspokojenie roszczeń wierzyciela podatkowego - efektywne i nieefektywne

1. efektywne sposoby wygasania zobowiązań podatkowych:

1. zapłata podatku

• forma gotówkowa i bezgotówkowa

• sposoby specjalne:

- papierami wartościowymi,

- znakami skarbowymi akcyzy,

- znakami opłaty skarbowej,

- urzędowymi blankietami wekslowymi

2. pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta

3. potrącenie

→ warunki konieczne do dokonania potrącenia

- wzajemny charakter wierzytelności podatnika wobec SP lub j.s.t.

- bezsporny charakter wierzytelności podatnika wobec SP lub j.s.t.

- wymagalny charakter wierzytelności podatnika wobec SP lub j.s.t.

- powstanie wierzytelności podatnika wobec SP lub j.s.t. z taksatywnie wymienionych tytułów (w Ordynacji Podatkowej)

4. przeniesienie własności rzeczy lub praw wyjątkowych w zamian za zaległości podatkowe

5. przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w postępowaniu egzekucyjnym

6. zaliczenie nadpłaty na poczet zaległości podatkowych lub bieżących zobowiązań podatkowych lub zaliczenie zwrotu podatku

• nadpłata:

• nadpłacony podatek

• nienależnie zapłacony podatek

• kwoty pobrane przez płatnika nienależnie lub w wysokości wyższej od należnej

• świadczenia pieniężne płatnika lub inkasenta określone w decyzji organu podatkowego jako nienależne lub w wysokości wyższej niż należnej

• świadczenie pieniężne osoby trzeciej lub spadkobiercy określonej w decyzji organu podatkowego jako nienależne lub w wysokości wyższej od należnej

• odsetki za zwłokę zapłacone na podstawie uchylonej decyzji podatkowej

2. nieefektywne sposoby wygasania z. podatkowych

1. umorzenie zaległości podatkowej

2. zaniechanie poboru podatków art. 22

etapy rozwoju stos. prawnopodatkowego





3. przedawnienie zobowiązań podatkowych - wygaśnięcie z. na skutek upływu czasu /art. 70/ - jeśli uiścimy po tym terminie możemy żądać zwrotu podatku! jako nienależnie zapłaconego!

PODATEK KATASTRALNY

REFORMA OPODATKOWANIA MAJĄTKU

Obecnie funkcjonujący system opodatkowania nieruchomości reguluje:

• ustawa o podatku rolnym

• ustawa o podatku leśnym

• ustawa o podatkach i opłatach lokalnych

~ mogą być wymierzane jednym nakazem płatniczym

~ ewidencja nieruchomości(regulowana przez ustawę Prawo Gospodarcze i Kartograficzne

1. podatek rolny

• przedmiot- grunty sklasyfikowane w EGiB jako rolne lub grunty zadrzewione na użytkach rolnych

• podstawa opodatkowania- dla gruntów gospodarstw rolnych liczba hektarów przeliczeniowych, dla pozostałych liczba hektarów wynikającą z EgiB

• jedyna forma opodatkowania rolników nie płacą PIT ani CIT

2. podatek leśny

• przedmiot - grunty leśne sklasyfikowane jako lasy w EgiB

• jeżeli las nie jest zajęty na wykorzystanie innej działalności niż działalność leśna podlega podatku od nieruchomości

• podstawa opodatkowania-hektar przeliczeniowy

3. podatek od nieruchomości

• przedmiot- grunty, budynki lub ich części(lokale), budowle lub ich części związane z działalnością gospodarcza

• podstawa opodatkowania- dla gruntów powierzchnia na podstawie danych z ewidencji gruntów, dla budynków powierzchnia użytkowa, dla budowli wartość ustalona dla potrzeb amortyzacji albo wartość rynkowa + potencjalne korzyści

• system podatkowy

• tworzą 3 podatki o bardzo podobnym, zbliżonym przedmiocie - szeroko rozumiane nieruchomości

• w założeniu podatkowym podatek od nieruchomości ma najszerszy zakres przedmiotowy ponieważ obciąża grunty, budynki i budowle natomiast przedmiotem podatku leśnego czy rolnego są tylko grunty

• do końca 2002 roku użytki rolne niespełniające normy obszarowej gospodarstwa rolnego (1ha) obciążali podatek od nieruchomości, obecnie stanowią one przedmiot podatku rolnego

podstawowe etapy wprowadzania katastru

• założenie nowoczesnego systemu ewidencyjnego inwentaryzującego nieruchomości pod względem fizycznym i ekonomicznym i prawnym

• przeprowadzenie powszechnej taksacji nieruchomości -określenie wartości od której później liczony jest podatek

• wprowadzenie podatku od wartości nieruchomości( ad valorem)

podatek katastralny na świecie

• podstawą naliczenie podatku to wartość katastralna nieruchomości zbliżoną do wartości rynkowej

• grunty podzielone na klasy i sektory( w miastach) które decydują o podstawie opodatkowania- możliwe jest stosowanie przez gminy dodatkowego mnożnika

• szacuje się że na świecie właściciele nieruchomości płacą podatek w wysokości 0,5-2 wartości nieruchomości- nie zawsze płaci się podatek od 100% nieruchomości

kataster nieruchomości

• metodycznie prowadzona publiczna ewidencja danych o wszystkich nieruchomościach na terytorium danego kraju

• to synonim rejestru nieruchomości

• zintegrowany system Informacji o Nieruchomościach

3 podsystemy- kataster nieruchomości, nowa księga wieczysta, ewidencja podatkowa

- oraz Integrująca platforma Elektroniczna

• podsystemy katastru:

1. kataster fizyczny- zastąpi EgiB , dane o granicach nieruchomości, mapy, plany, dane dotyczące przeznaczenia i użytkowania

2. kataster prawny- związany z ustaleniem stanu prawnego nieruchomości, dane o właścicielu, prawach do nieruchomości

3. kataster fiskalny- system informatyczny gromadzący dane o zobowiązaniach podatkowych związanych z posiadaniem nieruchomości

wartość kastralna nieruchomości

- ustawa o gospodarce nieruchomości

- rozporządzenie o powszechnej taksacji:

• wartość ustalona na podstawie oszacowania nieruchomości reprezentatywnych dla poszczególnych rodzajów nieruchomości w danej gminie

• wartość nieruchomości ustalona z uwzględnieniem jej charakterystycznych cech np. położenie, rodzaj budynku, wyposażenia w instalację, dane techniczne, stopień zużycia

• tabele i mapy transakcyjne zbliżone do cen rynkowych

• nie wiadomo jeszcze jakie przedmioty będą upoważnione do prowadzenia powszechnej taksacji

• będzie zależna od lokalizacji (strefa podatkowa), powszechnych cech indywidualnych

• nie będzie to wartość stała (okresowość powszechnej taksacji np. co 5 lat)

przewidywane efekty

- wzmocnienie finansowe samorządu = odciążenie budżetu państwa

• urealnienie wysokości płaconych od nieruchomości podatków - racjonalizacja wykorzystania nieruchomości

• poprawa zagospodarowania gruntu, poprawa struktury urbanistycznej miast

• szybszy rozwój rynku nieruchomości

• publiczny dostęp do rejestru nieruchomości - rękojmia rzetelności informacji - bezpieczeństwo obrotu

MIĘDZYNARODOWE PRAWO PODATKOWE

1) nieograniczony obowiązek podatkowy:

- opiera się na zasadzie rezydencji - opodatkowaniu podatkiem dochodowym w danym państwie podlegają wszystkie dochody uzyskiwane przez osoby mające w tym państwie rezydencję bez względu na miejsce położenia źródeł tych dochodów

• miejsce zamieszkania ocenia się według kc

• sumuje się dochody uzyskiwane w kraju i za granica i ta suma jest podstawą opodatkowania

• certyfikat rezydencji podatkowej- wskazuje gdzie dana osoba płaci podatek od całości dochodu

2. ograniczony podatek podatkowy:

• oparty jest na zasadzie źródła ( która ma charakter uzupełniający w stosunku do rezydencji)- opodatkowaniem podatkiem dochodowym w danym państwie podlegają wszelkie dochody osiągane na terytorium tego państwa bez względu na to czy osiągają je osoby mające w nim rezydencje czy nie

• liczy się fakt uzyskania dochodu ze źródła znajdującego się na terytorium danego kraju

podwójne opodatkowanie:

• stosowane przez poszczególne państwa do określenia zakresu ich roszczeń podatkowych połączenie zasad rezydencji i źródła prowadzi do nieuchronnej kolizji przepisów podatkowych dwu lub większej ilości państw w zakresie opodatkowania osób osiągających dochody z zagranicy

• w sensie prawnym- polega na nałożeniu na tego samego podatnika od tego samego przedmiotu i za ten sam okres porównywalnego podatku przez 2 lub więcej państw

• ma zawsze charakter międzynarodowy - może nastąpić tylko wtedy gdy co najmniej 2 państw wysuwają roszczenia pod adresem podatnika z tego samego tytułu

• zjawisko negatywne bo obniża dochód

• w sensie ekonomicznym-sprowadza się do podwójnego obciążenia podatkiem tego samego przedmiotu ale u dwóch różnych podatników

• np. opodatkowanie zysku spółki a potem jeszcze dywidendy u udziałowców spółki

• Umowa o unikaniu podwójnego opodatkowania

• zawierane w danym kraju

• najskuteczniejszy środek unikania podwójnego opodatkowania

• Polska zawarła ponad 70 takich umów

• zwykle są to umowy dwustronne

• umowy te są wzorowane na modelowej konkurencji w sprawach podatku od dochodu i majątku opracowanej w 1997 roku przez OECD

• istotą umów jest ograniczenie stosowania wewnętrznego prawa podatkowego jednego z państw będących stroną umowy

• umowa wskazuje które z państw może opodatkować daną kategorie dochodów tak by nie doszło do podwójnego opodatkowania

• Metody służące unikaniu podwójnego opodatkowania:

1. metoda zwalniania czyli wyłączania podatkowego'

2. metoda obliczania(zaliczania) tzw. Kredytu podatkowego

różnica miedzy tymi metodami zasadniczo się sprowadza do tego że metoda wyłączania stosowana jest do dochodu podatkowego podlegającego opodatkowaniu a metoda kredytu podatkowego do podatku od tego dochodu

Ad.1. Metoda wyłączania

• państwo rezydencji zwalnia z opodatkowania dochody osiągnięte przez podatnika w innym państwie, następuje wyłączenie ich z podstawy opodatkowania

• zwolnienie z progresja- dochody wyłączone z opodatkowania są kumulatywne z innymi dochodami w celu ustalania stawki podatkowej - ale podatku od tej części dochodu się nie pobiera

• zwolnienie całkowite

Ad.2.Metoda kredytu podatkowego

• w państwie rezydencji podatnika przy ustalaniu podstawy opodatkowania dochodu podatnika pochodzące ze źródeł zagranicznych są łączone z jego dochodami krajowymi

• od podatku obliczonego od łącznej sumy dochodów odlicza się jednak zapłacony przez podatnika w państwie obcym podatek od dochodów zagranicznych

• zaliczenie pełne

• zaliczenie zwykłe( proporcjonalne) - odliczenie nie może przekroczyć tej części podatku obliczonego przed dokonaniem obliczenia która proporcjonalnie przypada na dochód uzyskany za granicą ( w państwie źródła)

• unikanie podatku i uchylanie się od opodatkowania

Unikanie- redukcja, ograniczenie obciążeń podatkowych przy pomocy metod u środków dozwolonych przez prawo podatkowe

Uchylenie- polega na podejmowaniu działań zakazanych przez państwo podatkowe a prowadzących do minimalizacji obciążeń podatkowych lub do całkowitej ich eliminacji

• raje podatkowe:

• ich istotą jest całkowita eliminacja podatków lub ich nieznaczna wysokość

• stabilizacja gospodarcza i polityczna - jedna z podstawowych kryteriów wyróżnienia rajów podatkowych

• brak restrykcji dewizowych

• pełna tajemnica bankowa

• dogodny system prawny

• nowoczesne środki łączności

• możliwość zakupu nieruchomości

Zgodnie z definicja OECD

-oaza podatkowa- to taka jurysdykcja która celowo kształtuje swoje prawa wbrew standardom obowiązującym w kręgach członkowskich

-ponadto świadomie reklamujące się jako miejsce w którym nie płaci się podatku

-różnicuje się sytuację prawnopodatkową rezydentów i nierezydentów

klasyfikacja

1. raj klasyczny- kraj w którym dochody przyrost kapitału i majątku nie są opodatkowane(Kostaryka, Andora, Bahrajn)

2. 2 kategoria- kraje które pobierają podatek jedynie wg. zasad terytorialnych(Kostaryka panama Hongkong, Haiti)

3. 3 kategoria- kraje o niskim opodatkowaniu( wyspa Man, Antyle Holenderskie)

4. 4 kategoria- kraje gwarantujące ułatwienia podatkowe(Jamajka, Gibraltar)

5. 5 kategoria- kraje stosujące przywilej holdingowy czyli zwolnienie z opodatkowania dywidend( Luksemburg)

regulacje antykrajowe:

• ograniczenie skutków utraty dochodów budżetowych będących następstwem korzystania podatnika z raju

• szczególne zasady dokumentowania transakcji dokumentowanych z podmiotami z rajów

POSTĘPOWANIE PODATKOWE

dr Anna Jurkowska

- ma na celu ustalenie istnienia i zakresu roszczeń pieniężnych państwa i samorządu terytorialnego w stosunku do podmiotów, które znajdują się w sytuacji określonej przez Pr. podatkowe

- w tym sensie postępowanie podatkowe ma charakter instrumentalny w stosunku do prawa materialnego

sprawa podatkowa

• podejmowane w postępowaniu podatkowym czynności organów podatkowych i innych uczestników postępowania zmierzają do rozstrzygnięcia sprawy podatkowej (wymiaru podatku, zwolnienia z uiszczenia podatku, przyznania ulgi, utworzenia zaległości itd.)

• rozstrzygnięcie każdej sprawy podatkowej wymaga ustalenia dwóch stanów:

1. stanu prawnego (przepisy ogólnego pr. podatkowego i poszczególne ustawy podatkowe)

2. stanu faktycznego

strona postępowania art. 133

• podatnik, płatnik, inkasent lub ich następca prawny

• osoba trzecia odpowiadająca za zaległości podatkowe podatnika, która ze względu na swój interes prawny żąda czynności organu podatkowego, do której czynności organu podatkowego się odnosi lub której interesu prawnego działanie organu podatkowego dotyczy

• inny podmiot niż wymieniony wyżej, jeżeli zgodnie z przepisami pr. podatkowego przed powstaniem obowiązku podatkowego ciążą na nim szczególne obowiązki lub zamierza on skorzystać z uprawnień wynikających z tego prawa

wszczęcie postępowania art. 165

• z urzędu (datą wszczęcia jest dzień doręczeń stronie postanowienia)

• na wniosek strony (datą wszczęcia jest dzień doręczenia żądania w formie elektronicznej)

zawieszenie postępowania art. 201

• śmierć strony

• utrata przez stronę zdolności do czynności prawnych

• zagadnienie wstępne

zasady ogólne art. 120-129; zasady konstytucyjne

• z. konst. - zasada demokratycznego państwa prawa; lex retro non agit, zasada ochrony prawa nabytych; zasada równości wobec prawa

• podnoszone jako zarzut w postępowaniu podatkowym (w odwołaniu, skardze do NSA)

1. zasada praworządności art. 120

• organy podatkowe działają na podstawie przepisów prawa

• zasada w praktyce oznacza, że w procesie stosowania prawa rozstrzygnięcia organów podatkowych powinny zapadać w oparciu o przepisy Konstytucji, ustaw, ratyfikowanych umów międzynarodowych, rozporządzeń, aktów prawa miejscowego

2. zasada zaufania do organów podatkowych art. 121§1

• organy podatkowe zobowiązane są prowadzić postępowanie w sposób bezstronny, w szczególności powstrzymać się od rozstrzygania jakichkolwiek wątpliwości na niekorzyść podatnika, czyli IN DUBIO PRO FISCO

• realizacja:

• interpretacja pr. podatkowego art. 14 (indywidualne i generalne ogłaszane w Dzienniku Urzędowym)

• wyłączenie pracownika organu podatkowego oraz organu podatkowego art. 130,131

3. zasada udzielania informacji art. 121§2

• postulat udzielania przez organy podatkowe „z urzędu” w postępowaniu podatkowym niezbędnych informacji i wyjaśnień o przepisach pr. podatk. pozostających w związku z przedmiotem tego postępowania

4. zasada prawdy obiektywnej art. 122

• realizacja zasady prawdy materialnej (obiektywnej) sprowadza się do podejmowania przez organy podatkowe wszelkich niezbędnych czynności sprawy w toku postępowania podatkowego

↓

postępowanie dowodowe

• otwarty katalog środków dowodowych; jako dowód należy dopuścić wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem art. 180

• szczególna moc dowodowa ksiąg podatkowych; rzetelność i niewadliwość ksiąg art. 193

• zasad swobodnej oceny dowodów art. 191

6. zasada czynnego udziału strony w postępowaniu art. 123

• udział czynny na każdym etapie postępowania

• organ podatkowy powinien przed wydaniem decyzji umożliwić stronie wypowiedzenie się co do zebranych dowodów, materiałów oraz zgłoszonych żądań

• obejście prawa podatkowego-ukrywanie jednego typu czynności prawnych pod innym dla uniknięcia zmniejszenia zobowiązania podatkowego

• - organ podatkowy wykrywający że pod daną umową stron ukryły inna treść rozpatruje skutki właściwe dla tej ukrytej czynności jednocześnie nie ma możliwość wpływu na organy prawa cywilnego by zmienić nieprawidłowa umowę

• umowa cywilnoprawna nie może wyłączać obowiązku podatkowego

• uszczegółowienie zasady art. 200- 7 dniowy termin na wypowiedzenie się w sprawie zebranego materiału dowodowego przed wydaniem decyzji przez organ

• wyjątki ( by nie przedłużać postępowania):

1. decyzja w całości ma uwzględniać wniosek strony

2. sprawa dotyczy zabezpieczenia zastawu skarbowego umorzenia zaległości podatkowych z urzędu

1. zasada przekonywania art. 124

• głównie ma znaczenie w egzekucji

• organy podatkowe powinny wyjaśnić stronom zasadność przesłanek którymi kieruje się przy załatwianiu sprawy po to aby jeśli to tylko możliwe strony zastosowały się do decyzji bez stosowania przymusu

• przejaw - uzasadnienie decyzji podatkowej

1. faktyczne- które fakty uznał organ za udowodnione, które opinie włączył do materiału dowodowego

2. prawne- przepis prawny + ewentualne interpretacja, orzeczenie

7. Zasada szybkości i prostoty postępowania art. 125

• organy podatkowe mają obowiązek prowadzenia postępowania w każdej sprawie bez zbędnej zwłoki stosując możliwie najprostsze środki prowadzące do jego załatwienia

• terminy załatwiania spraw art. 139:

• co do zasady- niezwłocznie- sprawy niewymagające przeprowadzenie postępowania wyjaśniającego

• I instancja -1 miesiąc- licząc od dnia wszczęcia postępowania

-2 miesiące- sprawy szczególnie skomplikowane

• II instancja -2 miesiące- od dnia otrzymania odwołania przez organ podatkowy

• Ponaglanie organu przysługujące stronie postępowania

• organu podatkowego wyższego stopnia

• ministra finansów

• Jeżeli organ odwoławczy nie załatwi sprawy w ciągu 2 miesięcy to z urzędu następuje wstrzymanie wykonania decyzji - od tego momentu nie są liczone też odsetki

• Organ odrzucając ponaglenie nie może powołać się na fakt że podatnik sam przedłuża postępowanie korzystając ze swych uprawnień np. dostarczając ciąagle nowe dowody

8. Zasada pisemności art. 126

• sprawy podatkowe załatwiane są w formie pisemnej, chyba że przepisy szczegółowe stanowią inaczej

• dopuszczalna jest forma elektroniczna

• ustne podania i wnioski wciągane są do protokołu

9. Zasada dwuinstancyjności art. 127

• każdy ma prawo do dwukrotnego merytorycznego rozpatrzenia sprawy

• organ 2 instancji ma obowiązek merytorycznie rozpatrzyć i wydać orzeczenie w sprawie już rozstrzygniętej przez organ 1 instancji

• wyjątek art. 221- odwołania od decyzji wydanych w 1 instancji przez ministra finansów, dyrektora izby skarbowej, dyrektora izby celnej, sko, rozpatruje ten sam organ

• zmiany ustawy o finansach publicznych:

• likwidacja środków specjalnych

• wykreślono art. 21

• środki specjalne zastąpione 3 innymi; m.in. zupełnie nowa forma - fundusze motywacyjne; zakłady budżetowe w miejsce likwidowanych środków specjalnych

• zmienił się art. 102 - rozszerzył się katalog wydatków niewygasających z końcem roku budżetowego

• skreślenie warunków powstania funduszy celowych, umożliwiając powstawanie funduszy celowych

FORMY ORZECZEN ORGANOW PODATKOWYCH

1. decyzja - rozstrzyga sprawę co do istoty albo w inny sposób kończy postępowanie w sprawie

a) ustalająca

b) określająca

obligatoryjne elementy decyzji art.210

2. postanowienie - dotyczy poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania np o odroczeniu, przywróceniu terminów

obligatoryjne elementy postanowienia art. 217

co do zasady - tylko postanowienie na które stronie przysługuje środek zaskarżenia, musi być doręczone na piśmie

środki zaskarżenia:

1. odwołanie

• strona może je wnieść co do zasady za pośrednictwem organu pierwszej instancji od decyzji w terminie 14 dni od dnia dostarczenia

• wnosi się je równocześnie z dopełnieniem czynności

2. zażalenie

• jest środkiem zaskarżenia postanowienia

• strona może je wnieść tylko jeśli przepis ustawy wyraźnie na to pozwala

• na złożenie zażalenia jest 7 dniowy termin

Ad.1. odwołanie:

• właściwy do rozpoznawania odwołania jest organ podatkowy wyższego stopnia

• budowa: powinno zawierać zarzuty prawne przeciw decyzji, określać istotę, zakres zadania oraz wskazywać dowody

• wniesienie odwołania nie wstrzymuje wykonania decyzji (w najpierw plac potem się kloc)

- organ podatkowy nie może wydąć decyzji na niekorzyść strony odwołującej się chyba ze zaskarżona decyzja rażąco narusza prawo lub interes publiczny wyjątek art. 230 - decyzja ustalająca (wymiarowa) - organ odwoławczy cofa decyzje do organu pierwszej instancji i ten poprawia decyzje wymiarowa (uzupełnienie decyzji)

a) w prawie podatkowym odsetki są ściśle związane z należnością główną - wplata jest proporcjonalnie rozkładana na należność główną i odsetki

b) wstrzymanie wykonania decyzji może nastąpić na wniosek podatnika ze względu na ważny jego interes

Ad.2. zażalenie:

- zażalenie nie wstrzymuje wykonywania postanowienia

- jeżeli na postanowienie nie służy zażalenie strona może je zaskarżyć w odwołaniu od decyzji

- nigdy nie powoduje wstrzymania realizacji postanowienia z urzędu

zasada decyzji ostatecznych art.128

- decyzje od których stronie nie przysługuje odwołanie, maja charakter ostateczny

- ostateczne decyzje maja atrybut trwałości, co oznacza, ze mogą być wzruszone w toku instancji, ale wyłącznie wówczas, gdy przewidują to przepisy ordynacji podatkowej lub ustawy podatkowe

- nie istnieje konkurencyjność trybów zaskarżenia i pojawia się ona dopiero na poziomie: wzruszyć decyzje czy wnieść sprawę do sadu administracyjnego

• decyzje ostateczne

- wydane przez organ drugiej instancji

- wydane w toku postępowania jednoinstancyjnego

- wydana przez organ pierwszej instancji jeżeli strona uchyliła terminowi do wniesienia odwołania i terminu nie przywrócono

• środki wzruszenia ostatecznej decyzji - środki nadzwyczajne:

1. wznowienie postępowania art. 240

• umożliwia wyeliminowanie z obrotu prawnego ostatecznych decyzji ograniczonych wadliwością ze względu na ujawnienie lub wystąpienie określonych okoliczności faktycznych np. fałszywe dowody

• decyzja została wydana przez pracownika podlegającego wyłączeniu

• strona nie z własnej winy nie brała udziału w postępowaniu - pobyt w szpitalu

• sprawa nie jest badana merytorycznie

1. stwierdzenie nieważności decyzji art. 247

• stosowane jeżeli ostateczna decyzja zawiera poważne wady merytoryczne o charakterze materialno-prawnym np.:

• wydanie decyzji z rażącym naruszeniem prawa

• skierowanie decyzji do osoby niebędącej strona w sprawie

• wydanie decyzji bez podstawy prawnej

• wydano decyzje z naruszeniem prawa o właściwości (np. Nieruchomość na granicy gminy)

1. zmiana lub uchylenie decyzji ostatecznej art. 253 - 256

• może jej dokonać z urzędu lub na wniosek strony organ, który wydal decyzje, jeżeli przemawia za tym interes publiczny lub ważny interes podatnika dotyczy:

• decyzji na mocy której strona nie nabyła prawa - zgoda strony nie jest wymagana

• decyzji na mocy której strona nabyła prawa - wymagana jest zgoda strony

postępowanie wykres!

• wygaśnięcie decyzji art.258

• służy usunięciu z obrotu prawnego decyzji, które stały się zbędne ze względu na zmianę w stanie prawnym bezczynności adresatów tych decyzji albo inne okoliczności

• decyzje często wygasają z mocy prawa np.:

• strona nie dopełniła przewidzianych decyzji lub przepisach prawa podatkowego warunków uprawniających do skorzystania z ulgi np. Nie zapłaciła jednej raty - decyzje uznaje się za niewydaną

• decyzja przewidywała odroczenie płatności a podatnik zapłacił zobowiązanie

• zasada ograniczonej jawności postępowania art. 129

- tylko dla stron

- tajemnica skarbowa

PRAWO CELNE

Prawo celne - zespół norm prawnych regulujących międzynarodowy obrót towarami, pobieranie z takiego obrotu ceł, innych należności celnych oraz podatków pośrednich;

prawa i obowiązki podmiotów dokonujących tego obrotu oraz ustrój prawa i obowiązki organów stanowiących, kontrolujących i egzekwujących przestrzeganie tych norm.

Funkcje:

1. fiskalna

2. regulator polityki handlowej

3. społeczna instytucja ochronna

4. porządkowa

5. stabilizująca bilans płatniczy kraju lub grupy krajów

Podstawowe regulacje w zakresie prawa celnego:

1. Kodeks Celny UE 1992r., Przepisy Wykonawcze Kodeksu Celnego oraz inne wspólnotowe akty prawa z zakresu prawa celnego

2. Wspólnotowa Taryfa Celna

3. Konwencje i umowy międzynarodowe w zakresie prawa celnego

4. Regulacje wprowadzające środki pozataryfowe

5. Polski ustawodawstwo celne - Prawo celne

Cło jest świadczeniem:

1. Pieniężnym

2. Przymusowym

3. Bezzwrotnym

4. Nieodpłatnym

5. Ogólnym

PODZIAŁY:

1) Podział ze względu na cel pobrania:

• Fiskalne

• Ochronne

2) Ze względu na sposób podejmowania decyzji o wysokości stawek celnych:

• Koncesyjne

• Autonomiczne

3) Ze względu na kierunek ruchu towarów w obrocie międzynarodowym:

• Przywozowe

• Wywozowe

• Tranzytowe

Ze względu na rodzaj taryfy celnej, w której są zawarte stawki celne:

• Maksymalne

• Minimalne

Cła:

• Preferencyjne

• Dyskryminacyjne

Dumping

► definicja normatywna - art. VI Układu ogólnego w sprawie taryf celnych handlu z 1994 r.

► produkt uznaje się za będący przedmiotem dumpingu, tzn. wprowadzony do handlu w danym kraju po cenie niższej od jego wartości normalnej, jeżeli cena eksportowa tego produktu eksportowanego z jednego kraju do drugiego jest niższa od ceny porównywalnej stosowanej w normalnym obrocie handlowym za podobny produkt przeznaczonydo konsumpcji w kraju eksportującym.

Akcesja Polski do UE przyniosła cztery podstawowe zmiany w zakresie obowiązywania środków antydumpingowych:

► przestały obowiązywać wszelkie środki antydumpingowe w obrocie między Polską a pozostałymi krajami UE.

► przestały obowiązywać wszelkie środki antydumpingowe stosowane dotychczas przez Polskę.

► polskie rynek został objęty środkami antydumpingowymi stosowanymi przez UE

► polskich eksporterów objęły środki antydumpingowe państw trzecich, które do tej pory skierowane były…?

Cło antydumpingowe

Może zostać nałożone na każdy produkt dumpingowy, którego wprowadzenie do wolnego obrotu we Wspólnocie powoduje szkodę - art.. 1 rozporządzenia 384/96

Przed wprowadzeniem antydumpingowych środków muszą zostać spełnione 4 podstawowe warunki:

1. Występowanie dumpingu

2. Występowanie szkody dla przemysłu wspólnotowego

3. Nałożenie środków dumpingowych musi leżeć w interesie wspólnoty

4. Związek przyczynowy między dumpingiem a szkołą.

Etapy postępowania w sprawie stwierdzenia występowania dumpingu:

• Obliczenie wartości normalnej

• Ustalenie ceny dumpingowej

• Porównanie między wartością normalną i ceną dump.

• Jeżeli dump. miał miejsce, ustalenie marginesu dump.

Koncepcje szkody:

• istotna szkoda dla przemysłu wspólnotowego

• zagrożenie istotną szkodą dla przemysłu wspólnotowego

• znaczne opóźnienie powstania takiego przemysłu

Skarga:

• musi zostać złożona na piśmie,

• może zostać złożona przez każdą osobę fizyczną lub prawną albo organizację nie posiadającą osobowości prawnej, działającej w imieniu przemysłu wspólnotowego,

• do Komisji lub do państwa członkowskiego, które przekaże ją Komisji,

• musi zawierać dowody na istnienie dumpingu, szkody i związku przyczynowego ,między rzekomym przywozem towarów po cenach dump. a domniemaną szkodą,

• uważa się, za złożoną pierwszego dnia roboczego po dostarczeniu Komisji przesyłką poleconą za potwierdzeniem odbioru przez Komisję.

Zanim rozpocznie się postępowanie Komisja sprawdza czy:

• producenci popierający skargę reprezentują ponad 50% łącznej produkcji podobnego wyrobu tej części przemysłu wspólnotowego, wyrażając poparcie lub sprzeciw w stosunku do skargi,

• producenci wspólnotowi jednoznacznie popierający skargę zapewniają ponad 25% całkowitej produkcji podobnego wyrobu wytwarzanej przez przemysł wspólnoty.

Obowiązki w wypadku wszczęcia postępowania:

• opublikowanie zawiadomienia o wszczęciu postępowania w Dzienniku Urzędowym Wspólnot Europejskich

• poinformowanie o wszczęciu postępowania

Środki antydumpingowe mogą przyjąć formę:

• ceł antydumpingowych:

1. tymczasowych

2. ostatecznych

• 3) zobowiązania cenowe

Ad 1) cła tymczasowe - na okres 6 miesięcy, przedłużone raz o 3 mies., wyjątkowo od razu na 9 mies.

Ad 2) cła ostateczne - co do zasady nakładane na 5 lat, ich obowiązywanie można przedłużyć

Ad 3) zobowiązania cenowe - dobrowolne zobow. eksportera do dokonania przeglądu cen lub zaprzestania przewozu towarów na dany obszar po cenach dumpingowych.

PRAWO BANKOWE

BANK:

• osoba prawna

• utworzona zgodnie z przepisami ustaw

• działa na postawie zezwoleń

- zezwolenie na utworzenie banku

- zezwolenie na rozpoczęcie działalności (techniczne przygotowanie)

zezwolenia tracą ważność w ciągu roku od wydania pierwszego zezwolenia

• ma uprawnienia do wykonywania czynności bankowych (obiektywne i subiektywne)

Czynności obiektywne - może wykonywać tylko bank!

Czynności subiektywne - co do zasady może wykonywać każdy podmiot, ale jeśli wykonuje to bank to jest to czynność bankowa

• jest instytucją zaufania publicznego (szczególne prawa i obowiązki) np.:

- tajemnica bankowa

- bezpośrednia windykacja

- szczególna ochrona konsumenta

• obciąża ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym (dysponowanie w formie kredytów)

PARABANKI:

• podmioty rynku finansowego, które nie będąc bankami wykonująca podstawie ustaw szczególnych czynności bankowe sensu stricto

np.: - spółdzielcze kasy skok

- kasy zapomogowo-pożyczkowe

- instytucje pieniądza elektronicznego

INSTYTUCJE KREDYTOWE:

• dyrektywa 2000/12/EC w sprawie podejmowania i wykonywania działalności przez instytucje kredytowe

• przedsiębiorstwo, którego działalność polega na przyjmowaniu depozytów depozytów innych zwrotnych funduszy i udzielaniu kredytów na własny rachunek

• w Polsce: podmiot działający za granicą na terenie UE

KLASYFIKACJA BANKÓW

1. Wg powierzonych zadań:

• centralny bank państwa (emisyjny)

• banki komercyjne (kredytowe i depozytowe)

• banki oszczędnościowe

• banki inwestycyjne (rozwojowe)

• banki specjalistyczne (branżowe, giełdowe) np. Bank Ochrony Środowiska

2. Wg własności kapitału:

• banki państwowe (BGK)

• banki komunalne (własność samorządu udziały większościowe)

• banki spółdzielcze (kapitał należy do członków spółdzielni)

• banki prywatne

• banki zagraniczne

• banki międzynarodowe, np. Bank Światowy

• banki o kapitale mieszanym

3. wg formy organizacyjno-prawnej

• banki państwowe

• banki spółdzielcze

• banki spółki akcyjne

POLSKI BANK CENTRALNY

NARODOWY BANK POLSKI

• jest bankiem centralnym RP

• posiada osobowość prawną i prawo używania pieczęci z godłem państwowym

• nie podlega wpisowi do rejestru

• prowadzi swą działalność na obszarze RP (nie może otwierać zagranicznych placówek)

• ma siedzibę w Warszawie

POZYCJA NBP

• nie jest przedsiębiorstwem państwowym

• nie można ogłosić upadłości NBP (art. 58)

• może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych (art. 51)

• nie może być udziałowcem ani akcjonariuszem innych osób prawnych (art. 5 ust. 2)

• prowadzi samodzielną gospodarkę finansową i nie jest dysponentem części budżetowej w budżecie państwa (choć wpływy z zysku idą do budżetu)

• do działalności NBP nie stosuje się przepisów ustawy Prawo bankowe - z czego wynika, iż nie jest to bank państwowy w rozumieniu tej ustawy

• NBP nie należy do sektora finansów publicznych

• NBP nie jest bankiem operacyjnym (nie prowadzi obsługi klientów)

- wyjątek: k. lat 90. NBP ogłosił przyjmowanie lokat na wyższy procent niż banki komercyjne (akcja interwencyjna, by ściągnąć środki z rynku)

• nie jest:

- urzędem

- organem naczelnym

centralnym / klasycznym przedsiębiorcą

• jest CENTRALNYM BANKIEM PAŃSTWA co oznacza sytuację odrębną od innych banków i innych podmiotów prawnych

• istotą działalności NBP jest niezależność od władzy wykonawczej i pełnienie funkcji centralnego banku państwa

PODSTAWOWY CEL DZIAŁANIA BANKU CENTRALNEGO

1) art. 227 ust. 1 konstytucji RP - NBP odpowiada za wartość polskiego pieniądza

2) art. 3 ust. 1 ustawy o NBP

- podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP (zapis szerszy niż w konstytucji)

- CEL - stabilność szeroko pojętego rynku finansowego (wartość złotego, stabilność wskaźników itp.)

- STABILNOŚĆ - odporność na wszelkie sytuacje kryzysowe

ORGANY NBP

1. Prezes

• powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta RP na 6-letnią kadencję

• jest odpowiedzialny za organizację i funkcjonowanie NBP

• ta sama osoba nie może być prezesem NBP dłużej niż dwie kadencje

• zajmował się polityką pieniężną i nadzorem bankowym do 1997

- polityka pieniężna → Rada Polityki Pieniężnej

- nadzór bankowy → Komisja Nadzoru Bankowego (nie jest org. NBP)

• przewodniczy NBP, RPP i KNB

• ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed TS

2. Rada Polityki Pieniężnej

• skład ustanowiony konstytucyjnie: Prezes NBP jako przewodniczący, 9 członków powoływanych przez Sejm, Senat i Prezydenta

• 6-letnia kadencja

3. Zarząd

• skład: Prezes NBP jako przewodniczący, 6-8 członków (w tym 2 wiceprezesów)

PREZES NBP → art. 9-12

• przełożony wszystkich pracowników NBP

• przewodniczy RPP, zarządowi NBP i KNB

• reprezentuje NBP na zewnątrz (w międzynarodowych instytucjach finansowych i bankowych

• odwoływany tylko w szczególnych sytuacjach (art. 9 ust. 5 - niezależność personalna)

• jest jedynym organem wobec którego przewidziana jest odpowiedzialność prawna przed TS

RADA POLITYKI PIENIĘŻNEJ - art. 12-16

• ustala coroczne założenia polityki pieniężnej

• ustala wysokość stóp procentowych NBP

• ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania

• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP

• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP

• ustala zasady operacji otwartego rynku

ZARZĄD - art. 17-20

• kieruje działalnością NBP

• realizuje zadania z zakresu polityki kursowej

• nadzoruje operacje otwartego rynku

• uchwala plan działalności i plan finansowy NBP

• ustala wysokość oraz prowizje i opłaty bankowe stosowane przez NBP

• określa zasady gospodarności finansami NBP

• sporządza bilans NBP i rachunek zysków i strat

• opracowuje bilans obrotów płatniczych państwa z zagranicą

• ustala zasady i tryb naliczania i utrzymywania rezerwy obowiązkowej

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO

- instytucja odpowiedzialna za funkcjonowanie całego systemu finansowego w kraju (stąd podległość funkcjonalna banków komercyjnych NBP)

1. NBP jako bank centralny:

• ustala założenia polityki pieniężnej

• prowadzi obsługę bankową budżetu państwa (nie jest!) <nie kumam?>

• prowadzi rachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwowych

• zajmuje się obsługą finansową długu państwowego (krajowego i zagranicznego)

• utrzymuje i zarządza rezerwami walutowymi (art. 52) - NBP realizuje funkcje centralnej i bankowej instytucji dewizowej - prezes NBP wydaje indywidualne zezwolenia dewizowe

• prowadzi politykę kształtowania kursu walutowego

• opracowuje statystykę pieniężną i bankową bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej

2. NBP jako bank emisyjny (głównie działalność prezesa) - art. 31 - wyłączne prawo emisji pieniądza (wg konstytucji)

• NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych (art. 4)

• określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia pieniądza gotówkowego do obiegu , organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu (funkcja gestora pieniądza)

• ustala wzory banknotów i monet

• określa sposób postępowania z uszkodzonymi lub fałszywymi znakami pieniężnymi

3. NBP jako bank banków

• organizuje system rozliczeń pieniężnych

• jest bankiem rozliczeniowym banków komercyjnych i innych instytucji finansowych; prowadzi bieżące rachunki międzybankowe i aktywnie uczestniczy w międzybankowym rynku pieniężnym

• jest kredytodawcą ostatniej instancji

- w wielu krajach funkcję pełni Fundusz Gwarancyjny

- wspomaganie płynności banku, gdy już nie ma innych chętnych poprzez kredyt refinansowy (najczęściej)

• jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego (funkcja wyprowadzona ze stabilności cen)

• sprawuje kontrolę nad działalnością banków, a w szczególności nad przestrzeganiem przez nie przepisów prawa bankowego

- Komisja Nadzoru Bankowego - przewodniczy jej Prezes NBP, wydzielona z NBP

- Generalny Inspektorat Nadzoru Bankowego - organ wykonawczy KNB, ale istnieje w strukturach NBP

struktura hybrydowa - zgodnie z przepisami KNB jest niezależna od NB, ale jest związana funkcjonalnie

INSTRUMENTY ODDZIAŁYWANIA NBP NA BANKI KOMERCYJNE

• zawarte w rozdziale VI ustawy o NBP

• są to instrumenty oddziaływania na politykę pieniężną, która nie może być realizowana w oderwaniu od banków komercyjnych

• strategia bezpośredniego celu inflacyjnego jest przeprowadzona od 1997 w ramach tego celu RPP tak dostosowuje instrumenty polityki, by maksymalizować osiągnięcie tego celu; od 2004 cel na poziomie 2,5%

1. INSTRUMENTY ADMINISTRACYJNE - wprowadzane metodą administracyjną czyli nakazową

2. INSTRUMENTY RYNKOWE - NBP jako uczestnik gry rynkowej

3. INSTRUMENTY RYNKOWE - dzisiaj dominują i. rynkowe (w przeszłości administracyjne)

Ad 1)

• rezerwa obowiązkowa (art. 38 ust. 2) - środki pieniężne, które banki są zobowiązane utrzymywać na rachunkach w banku centralnym w wysokości nie niższej niż określony odsetek

• pułapy kredytowe (art. 46) - wprowadzany w drodze uchwały RPP w sytuacjach zagrożenia - ograniczenie wysokości środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji kredytobiorców

REZERWA OBOWIĄZKOWA

1. funkcja fiskalna - swoisty podatek, bo zapewniała budżetowi źródło finansowania (do 1997 r.)

2. funkcja czynnika wpływającego na płynność pieniądza, banków, poziom stóp procentowych, podaż pieniądza (funkcja stabilizacyjna)

3. funkcja gwarancyjna - rezerwa jako bufor bezpieczeństwa w razie braku płynności banku

• instytucja powstała w USA w 1933 r.

• utrzymywana na rachunkach NBP; wyjątek: banki spółdzielcze, które utrzymują rezerwy w bankach zrzeszających, dopiero te w NBP

• łagodzi wpływ bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku bankowym

• służy ograniczeniu nadpłynności banków

• wysokość stopy ustala RPP - od 31.10.2003 - wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów

• od 30.09.2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys.€ (tendencja ogólnoeuropejska)

• od 1.05.2004r. środki rezerwy obowiązkowej są oprocentowane (ok. 0,8% w skali roku)

Ad 2)

- operacje otwartego rynku (najważniejszy ze wszystkich instrumentów)

- to transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi

- obejmują warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisje własnych papierów dłużnych banku centralnego

• równowaga, popyt i podaż środków utrzymywanych przez bank komercyjny w banku centralnym; dzięki temu NBP wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym

• obecnie polegają na emisji przez NBP własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych, których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez RPP

• stopa referencyjna jest elementem rynkowym stąd nie ma jej w ustawie; to górna granica oprocentowania bonów

Ad 3)

• operacje kredytowe NBP (art. 42)

a) kredyt refinansowy - udzielany przez NBP bankom komercyjnym w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych

- udzielany w złotych do określonej kwoty w rachunku (to nie jest debet!)

- może być udzielany na realizację programu naprawczego

b) kredyt lombardowy - odmiana kredytu refinansowego

- udzielany pod zastaw papierów wartościowych

c) kredyt redyskontowy - wiąże się z redyskontowaniem weksli

WEKSEL - zobowiązanie do spełnienia świadczenia pieniężnego za określony czas

DYSKONTO WEKSLA - spełnienie świadczenia pomniejszone o określony procent (tzw. odsetki dyskontowane przez bank)

• operacje depozytowe - rachunki lokat terminowych banków (deposit facility)

- zwykle są to depozyty jednodniowe

- NBP wyznacza minimalny pułap stóp depozytowych

OPERACJE KREDYTOWO-DEPOZYTOWE

• służą łagodzeniu tych wahań stóp rynku międzybankowym

• wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP

• największe znaczenie ma kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP

KREDYT LOMBARDOWY

• NBP udziela bankom kredytu lombardowego pod zastaw skarbowych papierów wartościowych

• umożliwia pokrywanie krótkookresowych niedoborów płynności

• narzędzie zapobiegające kryzysowi i służące wyjściu kryzysu

• bank musi mieć zdolność kredytową, niezbędne jest zabezpieczenie

• istnieje tendencja do stworzenia międzynarodowego banku będącego kredytodawcą ostatniej instancji (może to być EBC lub Międzynarodowy Fundusz Walutowy)

• udzielany jest na pewnych zasadach:

- zastawem są skarbowe papiery wartościowe

- wysokość kredytu nie może przekroczyć 80% wartości nominalnej papierów

- termin spłaty - następny dzień operacyjny po dniu udzielenia

- warunkiem udzielenia kredytu jest spłata wcześniej zaciągniętego kredytu

NIEZALEŻNOŚĆ NBP

• jest jednym z warunków konwergencji

• aspekt instytucjonalny - nie jest organem

- isnieje w trójpodziale władzy

- brak nadzoru Sejmu

- NBP nie jest podczepiony do żadnego z organów państwa

• aspekt personalny - 6-letnie kadencje

- tryby powołania i odwołania organów

- odwołanie zależne od sytuacji obiektywnych

• aspekt finansowy - samodzielny budżet

- własne fundusze

• aspekt funkcjonalny - premier czy minister finansów nie mają wpływu na

decyzje NBP

- współpracę rządu z NBP wyznaczają cele - stabilność cen

SYSTEM EUROPEJSKIEGO BANKU CENTRALNEGO

• od 1.01.1999 jest odpowiedzialny za prowadzenie polityki pieniężnej obszaru euro - największej po USA gospodarki na świecie

• obszar euro powstał po tym jak w styczniu 1999 r. odpowiedzialność za politykę pieniężną została przeniesiona z krajowych banków centralnych 11 państw członkowskich UE na EBC i jako dwunaste państwo dołączyła w 2 lata później Grecja

• 12 państw członkowskich musiało (i nadal musi) spełniać KRYTERIA KONWERGENCJI i to samo dotyczy przyszłych członków obszaru euro

kryteria konwergencji - nakładają wymogi gospodarcze i prawne, od których jest uzależnione uczestnictwo w unii walutowej

PODSTAWA PRAWNA

1. Traktat ustanawiający WE z Maastricht

2. Statut Europejskiego Systemu Banków Centralnych i europejskiego Banku Centralnego

- EBC i ESBC powstały na mocy Statutu z dniem 1.06.1998

EUROPEJSKI BANK CENTRALNY

• Powstał jako rdzeń Eurosystemu i ESBC

• ESBC ma budowę dwustopniową

1. EBC

2. NBP i inne banki centralne

• EBC i krajowe banki centralne wspólnie realizują powierzone im zadania

• EBC posiada osobowość prawną jako instytucja publiczna w rozumieniu prawa międzynarodowego

• Niezależność

1. Instytucjonalna

2. Personalna

3. Funkcjonalna

4. Finansowa

EUROPEJSKI SYSTEM BANKÓW CENTRALNYCH

• Tworzą go EBC oraz krajowe banki centralne wszystkich państw członkowskich UE (25) niezależnie od tego czy przyjęły wspólna walutę

EUROSYSTEM

• Składa się z EBC i krajowych banków centralnych, tych państw, które przyjęły euro

• Eurosystem i ESBC będą współpracować obok siebie tak długo jak co najmniej jedno z państw członkowskich UE będzie pozostawało poza obszarem euro

OBSZAR EURO

• Tworzą te państwa, które przyjęły wspólną walutę

• Euro stało się wspólną walutą ponad 300 mln Europejczyków 1.01.1999 (pieniądz bankowy)

• Banknoty i monety wprowadzono do obiegu po raz pierwszy 1.01.2002 - zastąpiły waluty narodowe

• Obecnie euro jest prawnym środkiem płatniczym 12 państw

• poza obszarem euro pozostają

• Nowi członkowie

• Szwecja i Wlk. Brytania - podejmą uchwałę to przystąpią (mechanizm IN)

• Dania - dostała propozycję, ale ją odrzuciła (mechanizm OUT)

• Uczestniczy w mechanizmie ERM II; oznacza to, że korona duńska jest powiązana z euro, ale jej kurs wymiany nie jest sztywny

ZADANIA ESBC

• traktat mówi o ESBC a nie o Eurosystemie, ponieważ tworzono go przy założeniu, że euro przyjmą wszystkie państwa UE; do tego czasu zadania te będzie pełnił Eurosystem

CELE ESBC

• głównym jest utrzymanie stabilności cen

• bez uszczerbku dla celu stabilności cen, ESBC wspiera ogólne polityki gospodarcze w WE, mając na względzie przyczynienie się do osiągnięcia celów WE

• wysoki poziom zatrudnienia

• osiągnięcie zrównoważonego, bezinflacyjnego wzrostu

PODSTAWOWE ZADANIA

• definiowanie i realizacja polityki pieniężnej obszaru euro

• przeprowadzanie operacji dewizowych

• utrzymywanie oficjalnych rezerw dewizowych państw obszaru euro

• wspieranie sprawnego działania systemów płatniczych

• EBC ma wyłączne prawo wydawania zgody na emisję banknotów na obszarze euro

• państwa członkowskie mogą emitować monety po otrzymaniu zgody EBC co do wielkości emisji

• działalność statystyczna (system Eurostat)

STABILNOŚĆ FINANSOWA I NADZÓR FINANSOWY

• Eurosystem przyczynia się do sprawnego prowadzenia polityki realizowanej przez właściwe władze odnoszące się do nadzoru ostrożnościowego nad instytucjami kredytowymi oraz stabilność systemu finansowego

• stabilność = brak kryzysów w gospodarce - ma charakter globalnego dobra publicznego

• normy ostrożnościowe - ograniczają wielkość kredytów, ilość kupowanych akcji itp.

• współpraca międzynarodowa i europejska

NIEZALEŻNOŚĆ EBC I ESBC

• sprzyja zachowaniu stabilności cen (ograniczeniu inflacji)

• została określona w dokumentach ustanawiających porządek instytucjonalny - traktat i statut

• aspekt polityczny - niezależność od władzy wykonawczej

• aspekt personalny:

• kadencyjność władz (8 lat)

• odwołanie w sytuacjach obiektywnych (ekstremalnych)

• aspekt finansowy - oddzielone finanse i budżet (tworzony przez wpłaty banków centralnych państw UE)

• aspekt funkcjonalny - wyposażenie w odpowiednie instrumenty i kompetencje do realizacji zadań

ORGANY EBC

1. Rada Ogólna

1. organ tymczasowy

2. wykonuje zadania na trzecim etapie przystąpienia do UW (przyjęcie wspólnej waluty)

2. Rada Prezesów

1. skład:

- 6 członków zarządu

- prezesi krajowych banków centralnych 12 krajów obszaru euro

- Jean-Claude Trichet - prezes od 1.11.2003

Funkcje:

• uchwalanie wytycznych i podejmowanie decyzji w celu wykonywania zasad Eurosystemu

• polityka pieniężna strefy euro

• decyzje w sprawach celów pieniężnych

• podstawowe stopy procentowe

• wielkość rezerw w Eurosystemie

3. Zarząd

Skład:

- prezes

- wiceprezes

4 innych członków

Funkcje:

• działalność wykonawcza

• kierowanie bieżącą działalnością

RADA OGÓLNA

Skład:

- prezes

- wiceprezes

- prezesi krajowych banków centralnych 25 członków

(innymi słowy - w skład RO wchodzi Rada Prezesów)

Funkcje:

• działania doradcze EBC

• działania statystyczne

• sporządzanie raportów rocznych

• ustala warunki zatrudniania personelu

• przygotowanie do nieodwołalnego ustalenia kursów walut państw członkowskich objętych derogacją

• procedury rachunkowe i sprawozdawcze banków centralnych wobec EBC

INSTRUMENTY POLITYKI PIENIĘŻNEJ EUROSYSTEMU

• realizacja polityki pieniężnej poprzez praktyczne stosowanie konkretnych instrumentów pozostała w gestii narodowych banków centralnych

• oznacza to, że banki komercyjne w dalszy ciągu współpracują z narodowymi bankami centralnymi

• proces decyzyjny w zakresie PP został zatem scentralizowany na poziomie EBC podczas gdy funkcje wykonawcze pozostały scentralizowane na poziomie NBP

• praktycznie oznacza to harmonizację instrumentów - kraje muszą mieć wypracowany jednolity system instrumentów, aby na jednolitych warunkach wprowadzać w życie postanowienia zarządu EBC

1

1. obowiązek podatkowy

2. zobowiązanie podatkowe

3. zaniechanie

4. zaległość podatkowa

5. umorzenie zaległości podatkowej

---