Psychologia twórczości, Rozdział 1

- zadanie psychologii twórczości: zdobycie wiedzy na temat struktury, specyficzności, przebiegu aktywności twórczej

- twórczość - dorobek, rodzaj aktywności, cecha indywidualna

• Twórczość jako cecha wytworu

Mooney - PPPE (albo podejście „cztery razy P”)

• Materialny/niematerialny wytwór aktywności ludzkiej (pomysł, idea)

• Proces prowadzący do powstania wytworu

• Osoba/grupa osób (zespół badawczy/artystyczny)

• Otoczenie (klimat/środowisko) sprzyjające lub szkodliwe dla twóczości

- twórczy produkt cechuje się koniunkcją 2 cech: nowości i wartości

- nowość - cecha ciągła, a nie dychotomiczna, możemy ją przypisać różnym przedmiotom tylko tak, że umieścimy je na hipotetycznej skali od absolutnie znanego do absolutnie nowego → nie tylko absolutnie nowe jest twórcze

- z psychol. punktu widzenia różnica między tworzeniem dzieł nowych w sensie społecznym i w sensie indywidualnym nie bardzo znacząca

- atrybut nowości oraz atrybut twórczości są względne

- „wartościowy” oznacza „zawierający w sobie jakąś wartość”, one są różnego rodzaju i różnej miary

- 4 grupy wartości odpowiadają 4 sferom twórczej aktywności (nie należy rozumieć tę typologię zbyt ściśle)

• Wartości poznawcze - związane z poszukiwaniem prawdy i poszerzaniem jej obszaru (twórczość naukowa)

• Estetyczne - poszukiwanie i tworzenie piękna (artyści, poeci, pisarze, sztuka)

• Pragmatyczne - dotyczą warunków życia codziennego; użyteczność (wynalazki)

• Etyczne - poszukiwanie i tworzenie dobra (aktywność polityczna, założenie organizacji charytatywnych, działalność publiczna); nie jest powszechnie uznana

- historyczna, społeczno-kulturowa, polityczna relatywizacja wartości

Morris, Stein: twórczość = proces prowadzący do nowego wytworu, który jest akceptowany jako użyteczny lub do przyjęcia dla pewnej grupy w pewnym okresie

- społeczność - bezpośrednio lub z udziałem pośredników - dokonuje ocen i uznaje coś za twórcze lub nie tylko w konkr. kontekście społ. i hist.

- ocena społeczna nie tyle rozpoznaje, co tworzy dzieła twórcze (wytwory stają się i przestają być twórcze)

- ontologia dzieł twórczych, specyficzny - przejściowy, nietrwały - sposób istnienia cechy

Kasof, stanowisko atrybucyjne - twórczość = cecha przypisywana pewnym wytworom w wyniku ‹ lub › systematycznych analiz, a niekiedy na podstawie sugestii, stereotypizacji, efektu „halo” (efekt aureoli, na podstawie jednej cechy wnioskujemy o innych)

- twórcze jest tylko to, co nam się takie wydaje

• Twórczość jako cecha osoby

= zdolność osoby do produkowania wytworów charakteryzujących się koniunkcją 2 cech: nowości i wartości

≈ kreatywność - przejawia się w formie obserw. zachowania, poleg. na produkcji nowych, wartościowych wytworów

- wytworem może być samo zachowanie (choreografia)

- nie jest tożsama z zachowaniem, bo = PP + cechy indyw., ale musi być rodzaj ekspresji, by stwierdzić twórczość

Podejście elitarne: o twórczości można mówić tylko w odniesieniu do wybitnych umysłów, które wnoszą istotne do kultury/nauki/sztuki i są powszechnie uznane - „geniusz”, cecha wrodzona

Podejście egalitarne: każdy człowiek jest twórczy, choć nie w jednakowym stopniu; t jest cechą jak każda inna

- psychologia humanistyczna: t - nieodłączny atrybut osoby ludzkiej

- rozwojowa: t lingwistyczna dzieci, ryzowanie itd., egalitaryzm

- pedagogika: treningi t

- poznawcza: jedność PP, różnica w celu lub przebiegu

Barsalou, Prinz:

twórczość wyjątkowa = wprowadza zasadnicze zmiany w życiu całych społeczności

„przyziemna” = ma wymiar indywidualny; produkowanie nowości (nowych form zachowania), służących lepszemu przystosowaniu do otoczenia; sprawia że wyjątkowa w ogóle jest możliwa

3 formy:

• Produktywność - zdolność do wytwarzania nieskończonej liczby wytworów, głównie symbolicznych

(odwołanie do Chomskyiego; skończona liczba reprezentacji (symboli, słów) umożliwia tworzenie nieskończonej liczbt struktur, dzięki kombinacjom, zasadzie rekursji)

• Tworzenie poznawczych reprezentacji świata w postaci sądów - spostrzegany stan rzeczy można opisać na wiele sposobów, każdy wymaga konstruowania w umyśle odpowiednich struktur poznawczych

• Tworzenie i wykorzystanie plastycznych form reprezentacji obiektów - raczej obrazowa, bo symbole obrazowe są modalne (modyfikacja symbolu odpowiada modyfikacji obiektu), nie pojęciowa

A może to poznawanie jest procesem twórczym?....

- metodologia: przy egalitarnym możemy badać procesy twórcze na dowolnie wylosowanej próbce

- egalitarny punkt widzenia oznacza: twórczość jest cechą ciągłą; nie neguje wybitnych dzieł/autorów, ale przypisuje im tą samą zdolność do wytwarzania co każdemu innemu, po prostu jest u nich szczególnie dobrze rozwinięta;

Twórczość bez dzieł - humanistyczna, Maslow: proces samorealizacji jest twórczy; czym innym jest talent twórczy w okr. dziedzinie

Aktywność potencjalnie twórcza (Kocowski) = aktywność, kt. mogłaby doprowadzić do dzieł, gdyby ją kontynuować wystarczająco długo (użyteczne w badaniach rozwojowych i treningach); dysponowanie rozwiniętym choć zahamowanych potencjałem intelektualnym albo przejawianie okr.form zachowania, które jest typowe dla prawdziwej twórczości (pytania, analogie, przeformułowania)

- twórczość jako cecha indywidualna = kreatywność

• Kryteria twórczości

Kryteria jawne = zdefiniowane explicite i podane do publicznej wiadomości; obiektywne (=niezależne od tego, kto się nimi posługuje)

Kryteria wybitnych osiągnięć twórczych - obiektywnie stwierdzalne dowody społ. uznania dzieła/autora (liczba wydań, cechy aukcyjne, itd., namacalne dowody)

- trudności z metodologią

- Simonton: technika pomiarowa - podejście historiometryczne, badanie dzieł kompozytorów klasycznych...

Joy Guilford:

- źródło t w myśleniu dywergencyjnym (wytwarzanie licznych pomysłów w odpowiedzi na otwarty problem)

- Test Niezwykłych Zastosowań

- Test Odległych Konsekwencji

- często absurdalne pomysły →

- ocena na podstawie sensowności, ale też problem

- znaczenie ma też nastawienie osoby badanej - niekontrolowany czynnik

→ podatność testów na działanie ukrytych wymagań sytuacji eksperymentalnej → ↓ rzetelność

- wątpliwości co do trafności, bo czasem - specyficzne poczucie humoru, nie t

ocena rozwiązań ze względu na 3 kryteria:

• Płynność - łatwość wytwarzania pomysłów, operacjonalizuje się poprzez ich liczbę

- słowna (jak najwięcej słów na „L”)

- ideacyjna (jak najwięcej rozwiązań problemu) - „ilość rodzi jakość”, z czasem coraz mniej ale bardziej oryginalne → uwolnienie się od pomysłów oczywistych/banalnych

- skojarzeniowa (jak najwięcej skojarzeń z czymś)

• Giętkość - gotowość do zmiany kierunku myślenia; wskaźnik - róznorodność pomysłów, liczba kategorii

- spontaniczna - niewymuszona zmiana kierunku myślenia

- adaptacyjna - modyfikacja procesów myśłenia z konieczności dostosowania się do okoliczności, warunków zadania

• Oryginalność - wytwarzanie R nietypowych, niezwykłych, niepowtarzalnych

- jeśli pojawił się tylko u okr. liczby badanych

- oceny sędziów kompetentnych

U innych - 4 - staranność = miara - ilość pracy włożona w ekspresję pomysłu

- skale ocen typu likertowskiego - Skala semantyczna dzieł twórczych

- Besemer, Quin - wymiar; skale 1-7 (55 skal)

Nowości: - zadziwiający Sensowności: - logiczny Stylu: - naturalny

- oryginalny - przydatny - dobrze wykonany

- wartościowy - elegancki

- zrozumiały

Kryteria ukryte = działają implicite, nikt ich nie definiuje ani nie ujawnia przed przystąpieniem do oceny; osoba oceniająca ma jakieś wyobrażenie nt czym jest t i jakie ma cechy; bardziej subiektywne.

Technika oceny konsensualnej - T.Amabile

- definicja teoretyczna t: odwołanie do nowości i wartości

- operacyjna: wytwór/R jest twórcza, o ile właściwie dobrani obserwatorzy, niezależnie od siebie, zgadzają się co do tego (ludzie kompetentni w jakiejśc dziedzinie trafnie rozpoznają twórcze dzieło)

- kryteria oceny: poziom twórczości; „podobanie się”, spójność tematyczna, bogactwo wyobraźni, poczucie rytmu itd.

- oceniają względną wartość wytworów

Kryteria emocjonalne - J.Bruner

- skuteczne zdziwienie to mieszanka szoku i akceptacji, zaskoczenia i zgody

- może być także, początkowa nieufność, brak zrozumienia

- efekt powtórnej oceny

- całkowita relatywizacja sądów ! (ale dotyczy nie tylko psychologów, ale krytyków, recenzentów, zwykłych odbiorców)

• Ujęcie triadowe 3 grupy kryteriów:

1. subiektywno-emocjonalne - 5 rodzajów R psychicznej odbiorcy dzieła

- skuteczne zdziwienie

- początkowa nieufność

- efekt powtórnej oceny

- „nigdy bym na to nie wpadł”

- „tak bym właśnie zrobił”

2. cechy wytworu:

- trafność - sensowność/zaspokojenie potrzeby

- oryginalność - wolność od naśladownictwa/plagiatu/autoplagiatu

- niezwykłość - statystyczna rzadkość występowania w danym kontekście kult.-hist.

- konieczność - nieuchronność pojawienia się

- wartość estetyczna - wewn. spójność, elegancja, prostota

3. cechy procesu myślenia

- ruchliwość - skłonność do zmiany kierunku myślenia i łatwość tej zmiany

- synteza - łączenie różnych wątków/faktów/idei

- aktywny stosunek do tworzywa

- przełamanie bloku mentalnego - samodzielne zneutralizowanie przeszkody/bariery w myśleniu

- działanie w sytuacji niedoboru środków materialnych/intelektualnych - rozwiązywanie problemu w warunkach suboptymalnych

Psychologia tworczośći, Rozdział 2 : Struktura procesu twórczego

Proces twórczy - proces psychiczny prowadzący do wytworzenia nowej i wartościowej idei, może o też być proces rozwiązywania problemów, nie sprowadza się tylko do myślenia, ale też uwagi, percepcji idp.

1.podejście asocjacyjne

-cechowało psychologię introspekcyjną

-pochodzi od Arystotelesa

-umysł to mozaika przedstawień łączonych wg. praw asocjacji (kontrast, podobieństwo, współwystępowanie)

-proces myślowy to ciąg idei połączonych na zasadzie praw asocjacji

-przedstawiciel Mednick

-mechanizm twórczości sprowadza się do odległego kojarzenia, polegającego na połączeniu dwóch idei zwykle występujących osobno

- mechanizmy odległego kojarzenia: mediacyjna rola skojarzeń pośrednich, podobieństwo cech drugorzędowych (ukryte), wykorzystywanie przypadkowych zestawień bodźców

- różnice indywidualne wynikają z różnej hierarchii skojarzeń, czyli zróżnicowanej gotowości do reagowania pewną pulą skojarzeń w odpowiedzi na zadany bodziec

- stroma hierarchia - niewielka liczba skojarzeń uzyskuje przewagę nad innymi niemal je wykluczając

- płaska hierarcha - rozkład prawdopodobieństwa różnych skojarzeń jest b. równomierny, osoby o takim rozkładzie częściej dokonują odległych skojarzeń

- narzędzie do badania tw. To test odległych skojarzeń RAT ( 30 jednostek, składających się z trzech słów odlegle skojarzonych, zadaniem OB znalezienie 4 słowa

2.podejście postaciowe (gestalt)

- proces tw jako dążenie do zmiany struktury sytuacji problemowej

- proces rozw problemu to jakby próba domknięcia figury, czyli uzupełnienia sytuacji problemowej o brakujące elementy, to zmiana struktury problemu

- myślenie produktywne - proces przynoszący nowe efekty

- myślenie reproduktywne - proces rutynowego stosowania znanych reguł w celu rozwiązania problemu, nie przynoszący żadnych nowych efektów

- wgląd(Kohler) - nagła zmiana percepcji sytuacji problemowej

3.podejście psychodynamiczne

- odwołuje się d pojęcia nieświadomej pracy umysłu

- nie spożytkowana w akcie twórczym energia może znaleźć ujście albo w symptomach neurotycznych albo w aktywności twórczej (sublimacja)

- Freud wyróznł

#pierwotne procesy myślenia - impulsywne, niestereotypowe i podporządkowane zasadzie przyjemności, większy udział w twórczości

#wtórne procesy myślenia - logiczny, stereotypowy i podporządkowany zasadzie przyjemności

- Kubie - uważał, że procesy tw rozgrywają się w przedświadomości (nieświadomości latentnej)

- Kris - twórczość jako regresja w służbie ego, w sposób odwracalny i kontrolowany

- zwolennicy teorii inkubacji przyjęli pojęcie nieświadome pracy umysłu, zakłada 4 etapy procesu myślenia

1.przygotowanie (preparacja) - zbieranie danych, definiowanie problemu

2.inkubacja (samoistne generowanie pomysłów

3. olśnienie (iluminacja) - nagłe zrozumienie problemu

4. sprawdzanie, weryfikacja

4. podejście behawiorystyczne

- tw to proces generowania nowych form zachowania

- rodzina nawyków - wiązka potencjalnych reakcji w każdej syt bodźcowej, uporządkowana hierarchicznie ze wzg na zróżnicowane prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji

- myślenie twórcze - gdy przynosi efekty społecznie użyteczne

- nowsza wersja - teoria generatywności (Epstein) - nowe formy zachowani są syntezą wcześniej utworzonych nawyków, jeśli człowiek nie ma przystosowawczych form zachowania do danej syt to następuje dynamiczne współzawodnictwo między wcześniej wyuczonymi zach, mechanizm te jest powszechny i uniwersalny, a brak twórczości powoduje nieumiejętność ekspresji

- zachowanie twórcze jest rodzajem zachowania sprawczego, które może być wyuczone, wzmacniane i modelowane

5.współczesne teorie procesu twórczego

- wykazują trzy cechy:

• Eklektyzm teoretyczno-metodologiczny

• Rewizja wcześniejszych poglądów

• Poszukiwanie bazy empirycznej badaniach poznawczych

• Koncepcje rewzjonisyczne

- Perkins ->dawne teorie egzotyczne, bo zakładały jakościową swoistość procesów twórczych

- jego podejście „typu nic nadzwyczajnego”

- proces tw zbudowany z tych samych procesów twórczych

- Weisberg - rozwiązanie problemu wymaga przywołania z pamięci określonej proporcji wiedzy, nie ma nic wspólnego ze „zwrotami w myśleniu”

- jego teoria to „teoria stopniowego przyrostu” - wiedzy i umiejętności

- zanurzenie się trwa około 10 lat

• Koncepcja interakcji twórczej

- proces ciągłego wzajemnego oddziaływania celu aktywności twórczej i struktur próbnych

- struktury Pr mogą mieć postać materialną, niematerialną, symboliczną lub wyobrażeniową

- cel wpływa na strukturę Pr i odwrotnie

- interakcja między kolejnymi wersjami celu i struktur próbnych prowadzi do redukowania rozbieżności między dwoma elementami

- strategie - nadają procesowi twórczemu kierunek, dzięki nim możliwe jest przekształcenie struktur poznawczych lub dostrzeżenie podobieństwa między struk, automatyczne i nawykowe

- operacje wykonawcze - procesy poznawcze biorące udział w redukowaniu rozbieżności cel-struktura, należą tu: rozumienie dedukcyjne , indukcyjne, metaforyzowanie, dokonywanie skojarzeń, abstrahowanie, dokonywanie transformacji,

- myślenie krytyczne - proces ewaluacji i ewaluacji

- nie poddano jej empirycznej weryfikacji

• Model genploracji

- Finke, Ward, Smith - podejście zwane Twórczym poznaniem, to model heurystyczny

- charakterystyczną cechą ludzkiego umysłu jest generatywność, czyli zdolność do produkowania nowych jednostek wiedzy, a u podłoża leżą zwyczajne procesy poznawcze

- proces tw obejmuje dwa główne etapy: wytwarzanie wstępnych idei i sprawdzanie możliwości w nich tkwiących

- wstępne wygenerowane idee to struktury przetwórcze

- jest 6 grup procesów prowadzących do wytworzenia struktur przedtw

• Przywoływanie z pamięci trwałej

• Dokonywanie skojarzeń

• Synteza znanych elementów

• Przekształcanie struktur pojęciowych w nową jakość

• Przeniesienie inf z jednej dziedziny do innej

• Redukcja kategorialna, sprowadzenie cech obiektu do niektórych cech elementarnych

- struktury przedtw charakteryzuje nowość, wieloznaczność, nowe znaczenie, niespójność lub dywergencyjność

- faza eksploracji i interpretacji struktur przedtw sugeruje najczęściej powrót do fazy generatywnej, dochodzi albo do porzucenia albo do modyfikacji struktury

- modyfikacja może przyjmować 2 postacie: skupienie się na wybranym aspekcie danej struktury albo poszerzenie możliwości tkwiących w początkowy pomyśle

- trzeci element biorący udział w procesie tw to ograniczenia nasłane na proces tw

- model ten jest uniwersalny, próbuje opisać wszelkie procesy twórcze, niezależnie od dziedzin i rangi, dopuszcza różne wzorce przebiegu procesu twórczego

- pomysł nie musi być odpowiedzią na problem, może powstać spontanicznie

- umożliwia eksperymentalne badanie procesów twórczych

Rozdział 4. Emocje i motywacje w twórczości

Emocje w procesie twórczym

1. Dane z introspekcji

• Ghiselin, Rompel i Taylor- wskazywali na uczucie szczęścia, zachwytu, i „ubogacenia” przezywane w momencie olśnienia; negatywne emocje w okresie poprzedzającym wgląd oraz pozytywne poczucie odprężenia, spokoju i satysfakcji w okresie po krytycznym momencie, w którym wystąpił wgląd.

• Prawda subiektywna nie musi odpowiadać prawdzie obiektywnej, a doznawanie intensywnych emocji może ograniczać zdolność dokonywania wiarygodnej introspekcji

• Badania Shawa - wyniki badań wyraźnie faworyzują koncepcję nieświadomej pracy umysłu i teorię inkubacji

2. Emocje sprzyjające twórczości

• „emocje filokreatywne” -pojecie wprowadzone przez Kocowskiego; emocje przyczyniające się do wytworzenia nowych pomysłów, facylitujące proces wytwarzania pomysłów m.in. : zaciekawienie, radość, sympatia interpersonalna i inne emocje o pozytywnym znaku(nie można też wykluczyć filokreatywnego wpływu emocji negatywnych)

• nie można wykluczyć że czynnikiem sprzyjającym twórczość jest po prostu pobudzenie emocjonalne w tym przypadku nie zadziała prawo Yerksa -Dodsona;

-być może niski stan pobudzenia sprzyja, ponieważ zmniejszony poziom mobilizacji organizmu osłabia działanie wewnętrznej autocenzury, umożliwiając akceptację nowych pomysłów

• wysoki sprzyja tworzeniu licznych kojarzeń w sieci semantycznej, zwiększając prawdopodobieństwo skojarzeń nietypowych

• emocje pozytywne przypuszczalnie ułatwiają nam przejście na bardziej abstrakcyjny poziom wiedzy pojęciowej-łatwej dostrzegamy wtedy podobieństwa i częściej kojarzymy odległe fakty

• pozytywne emocje prawdopodobnie ułatwiają dostęp do zasobów pamięci trwałej

• podwyższony nastrój pomaga w tworzeniu dużej liczby pomysłów, ale nie ma związku z podnoszeniem ich jakości( w odniesieniu do problemów otwartych; w wypadku problemów zamkniętych; wymagających wglądu procesom intelektualnym sprzyja raczej nastrój obniżony)

• Heinzen wyróżnił 2 typy twórczości:

-proaktywną - ma charakter dążeniowy, polega bowiem na korzystaniu z dostrzeżonych możliwości działania, jest motywowana czynnikami wewnętrznymi i sterowana pozytywnymi emocjami (rzadsza)

-reaktywną - ma charakter unikowy, ponieważ polega na reagowaniu na pojawiający się problem; jest motywowana czynnikami zewnętrznymi ( kary lub negatywne konsekwencje nierozwiązania problemu ); sterowana emocjami negatywnymi, głównie lękiem

• hipoteza, jakoby twórczość była odpowiedzią na frustracje ( zablokowanie działań ukierunkowanych na cel ) jest raczej wątpliwa

• badania Heinzena wskazują, że pracom twórczym sprzyja najbardziej umiarkowany poziom frustracji

3. Emocje kierujące procesem twórczym

• Gordon opisał tzw. Reakcję hedoniczną, czyli pozytywny afekt, odczuwany wtedy, gdy zbliżamy się do rozwiązania problemu lub do wytworzenia istotnych półproduktów procesu twórczego ( ciepłe uczucie, że ma się rację )

• Nęcka uznał, że tego rodzaju afekt może leżeć u podstaw jednej ze strategii twórczego myślenia, zwanej strategią ukierunkowującej emocji - szczególnego rodzaju informacja udzielana procesom poznawczym przez procesy afektywne

• może się również pojawić „zimne przeczucie”, że jest się w błędzie

• eksperyment Blatta: w procesie rozwiązywania problemów wzrost fizjologicznych wskaźników pobudzenia emocjonalnego nieco wyprzedza kluczowe momenty tego procesu, np. wgląd

• badania Metcalfe: subiektywne odczucie ciepła dobrze odpowiada obiektywnej bliskości rozwiązania w wypadku problemów trywialnych, czyli wymagających użycia posiadanej wiedzy; w problemach otwartych odczucie ciepła pojawia się tuż przed rozwiązaniem, ale zwiastuje raczej porażkę niż sukces

• Jausovec stwierdził, że przeskoków emocjonalnych, polegających na zmianie oceny z ciepło na zimno lub odwrotnie było znacznie więcej w wypadku problemów wymagających wglądu

4. Emocjonalne koszty twórczości

• Możliwości twórcze człowieka są zazwyczaj znacznie większe, niż rzeczywiste osiągnięcia, może to wynikać z działania licznych i bardzo silnych bloków hamujących ekspresję twórczego potencjału, np. działanie sztywnych nastawień, społeczne otoczenie twórcy a przede emocjonalne koszty twórczości

-płacimy przede wszystkim lękiem przed odrzuceniem, przed oceną, przed samotnością, przed przekroczeniem granicy normalności; płacimy również częstymi, gwałtownymi zmianami nastroju

-do emocjonalnych kosztów twórczości należy też zaliczyć konieczność ponoszenia ryzyka; twórczość wymaga przede wszystkim przeciwstawiania się tłumowi, czyli wyboru własnej ścieżki

5. Motywacja a procesy twórcze

• Wyniki badań nad wpływem nagród za aktywność twórczą nie dają jednoznacznych odpowiedzi na pytania o wpływ nagród na intensywność i jakość tworzenia ( ilościowo rzecz ujmując dominuje dziś pogląd o szkodliwym wpływie nagród na tworzenie )

• Badania Amabile - oczekiwanie zewnętrznej oceny obniża jakość wykonywanych kolaży, chyba że osoby badane otrzymują jasną instrukcję jak je wykonać

• Nagroda może mieć pozytywny skutek w wypadku zadań dość dobrze określonych, wymagających wykonania jasno zdefiniowanych i dobrze wyuczonych czynności

• hipoteza nadmiernego uzasadniania: jeśli aktywność twórcza może być skutecznie motywowana przyjemnością, skłonnością do zabawy, ciekawością, zewnętrzne powody aby się jej oddawać są zbędne, tworzą tak zwane nadmierne uzasadnianie, mogące zniszczyć motywację wewnętrzną

• produktywność naukowa laureatów Nobla zwykle znacząco spada po otrzymaniu nagrody

• nagrody prawdopodobnie nie mają znaczenia w przypadku dojrzałych, wybitnych twórców, mogą jednak zaszkodzić w rozwoju potencjału twórczego dzieci i młodzieży

6. motywacja samoistna - czerpanie satysfakcji z nagród zawartych w samej czynności; prototypem takich czynności jest niewątpliwie zabawa

• twórczość jako dojrzała forma zabawy

-Csikszentmihalyi wprowadził pojęcie fali zwane również doświadczeniem autotelicznym, to jest subiektywne doznanie złożone z takich emocji jak podniecenie, radość, zaciekawienie; płynne i kompetentne wykonanie skomplikowanych czynności bez objawów znudzenia, zmęczenia i zniechęcenia; warunkiem jest równowaga między poziomem kompetencji a poziomem wymagań / trudności zadania; znajdowanie się poza nudą i lękiem, czyli „na fali”

• zaciekawienie motywuje nas do stawiania pytań i uporczywego poszukiwania odpowiedzi na działanie bodźców nowych, niespójnych, złożonych, nieregularnych

• można eksperymentalnie wzbudzać motywację samoistną

7. potrzeba wykazania własnej wyższości nad rywalami raczej nie sprzyja twórczości, natomiast potrzeba osiągnięcia coraz wyższego poziomu mistrzostwa w danej dziedzinie może być bardzo wspomagająca ( motywacja hubrystyczna - dążenie do przekraczania własnych osiągnięć na wybranym polu )

• aktywność twórcza uwarunkowana jest wieloma motywami działającymi łącznie, przy czym wzajemne proporcje motywów różnego typu mogą się zmieniać, między innymi wraz z kolejnymi etapami indywidualnego rozwoju twórcy lub etapami procesu twórczego

Psych.twórczości Roz. 5 Wgląd

Wgląd- centralny moment procesu twórczego, w którym rodzi się nowa idea.

1. CECHY WGLĄDU

• Pojęcie wglądu pochodzi od psychologów postaci:

Wgląd= nagła zmiana percepcji problemu

Stąd 2 cechy wglądu:

• Doświadczenie nagłości rozwiązania

• Zmiana sposobu widzenia problemu

• 3 cecha: Niekiedy dodaje się jeszcze do składników konstytutywnych doświadczenie impasu lub porażki, po którym następuje przerwa w zajmowaniu się problemem- przerwa inkubacyjna

ARTYSTA, MĘDRZEC, BŁAZEN: 3 PERSONIFIKACJE TWÓRCZOŚCI

Artur Koestler (pisarz, psycholog amator)-twórca teorii ,,bisocjacji”:

• wg niej twórczość powstaje w wyniku nałożenia na siebie dwóch różnych kontekstów lub systemów znaczeń

• w każdym akcie twórczym występują 3 pierwiastki:

• estetyczny: reakcja ,,ach” * dominuje w twórczości artystycznej

• poznawczy: reakcja ,,aha” * dominuje w naukowej

• humorystyczny: reakcja ,,ha, ha” *dominuje w kabaretowej

Każdy z nich obecny jest w każdym akcie twórczym, ale (patrz *).

• Twórca to zarazem artysta, mędrzec i błazen

• Wg Koestlera najlepiej do analiz teoretycznych nadaje się aspekt humorystyczny.

2. Nagłość

• Badania nad intuicją twórczą z użyciem techniki ,, ciepło-zimno”-przeczucie pomysłu na kilkanaście sekund przed sformułowaniem rozwiązania. (Metcalfe)

• Inny eksperyment (Matcalfe, Wiebe)- 2 typy problemów: algebraiczne i wymagające wglądu

Osoba badana określała systematycznie na skali ciepło-zimno prawdopodobieństwo zbliżania się do rozwiązania.

Zd algebraiczne-odczucie ciepła staje się b.intensywne w miarę pracy

Zd wglądowe - prawie cały czas odczuwa zimno, a ciepło nieoczekiwanie na końcu

• Badania nad intuicją (Westcott) - zgadywanie reguły rządzącej serią uporządkowanych liczb; u niektórych ,,przeskoki intuicyjne” (b. wcześnie nieraz już po 2 elementach formułowali (poprawne lub nie )rozwiązanie)

• Pochodzenie reakcja ,,aha!” (= subiektywne doświadczenie nagłości wglądu)

• Zwolennicy teorii inkubacji- HIPOTEZA MYŚLENIA NIEŚWIADOMEGO -twórcza idea powstaje w nieświadomości, przebija się po długim okresie inkubacji, czyli myślenia nieświadomego. Odczucie nagłości jest złudzeniem, a nie przejawem nieciągłości procesów twórczych.

• Rewizjoniści-reakcję ,,aha” można zrozumieć w świetle tego, co zachodzi przed wglądem i do czego prowadzi zmiana percepcji problemu.

CZY MOŻNA BADAĆ INTUICJĘ W LABORATORIUM?

• Bowers, Regher, Balthazard, Parker- ludzie nieświadomie formułują i potem weryfikują hipotezy

• Eksperyment: 3 słowa skojarzone z czwartym słowem (np. telefon-życie-odcinek; odp: linia)

Wynik : badani nawet kiedy nie znali odp, często byli przekonani, że takie skojarzenie jest możliwe. Częściej też byli przekonani o słuszności takiej decyzji.

• Inne eksperymenty: bodźce niewerbalne i podobne rezultat

3. Przerwa inkubacyjna

• Przerwa inkubacyjna- przerwa czasowa występująca między podjęciem problemu a wypracowaniem rozwiązania.

• Patrick- obserwowała artystów pracujących nad rysunkiem na zadany temat, zachęcając ich do głośnego myślenia.

• O inkubacji świadczy taki przebieg zachowania:

Pomysł pojawia się we wczesnych wypowiedziach artysty, następnie nic o nim nie słychać, a w końcu okazuje się, że stanowi on główny motyw gotowego dzieła

Tak inkubacja przebiega w 85%.

• Artyści od nieartystów nie różnili się występowaniem inkubacji

• Eksperymenty z manipulacją eksperymentalną (przerywanie pracy OB i zajmowanie ich czymś innym, a potem skłanianie do powtórnego podjęcia problemu):

• Ponomarev- rozwiązywanie problemu wymagającego przełamania sztywnego nastawienia percepcyjnego; w przerwie partyjka szachów (układ figur podobny do układu bodźców w problemie, a ruchy szachisty analogiczne do ruchów potrzebnych do rozwiązania)

Wyniki: przed przerwa prawie nikt nie potrafi rozwiązać, po przerwie 60% rozwiązuje. Nikt z OB nie pojął dlaczego.

• Też Dreistadt prowdział takie badania.

• Podsumowanie: przerwa inkubacyjna może mieć pozytywny wpływ na zadanie pod warunkiem, że podczas przerwy dochodzi do odbioru inf sugerujących poprawne rozwiązanie.

• Badania nad sztywnością funkcjonalną(Murray i Denny) -przerwa inkubacyjna nieco pomogła badanym o niższym poziomie zdolności intelektualnych, a zaszkodziła o wyższym.

• Być może inkubacja występuje gł w warunkach naturalnych, bo:

• Przerwy eksperymentalne krótsze od naturalnych

• Problemy w przerwie o znikomym podobieństwie do realnych problemów

• Mechanizm wpływu inkubacji:

• Przerwa to okazja do odpoczynku i regeneracji zasobów energetycznych

• Przerwa to okazja do osłabienia błędnych nawyków i wygaszenia sztywnych nastawień

• Przerwa to okres, w kt możemy natknąć się na sugestie jak rozwiązać problem → pożyteczna ,,podpowiedź”

4. Zmiana struktury problemu

• GESTALT wgląd polega na zmianie sposobu widzenia elementów syt problemowej poprzez przeorganizowanie pola percepcyjnego

• Potem dodano też poza percepcyjne procesy ważne dla zmiany struktury problemu np.:

• Asher- podstawę wglądu stanowi zmiana struktury w zakresie pojęć opisujących sytuację; rozwiązywanie problemu zaczyna się w momencie dostrzeżenia niekompletności w systemie wyuczonych pojęć

• Psychologia poznawcza- zmiana struktury problemu= zmiana jego poznawczej reprezentacji w umyśle

• Holyoak- reprezentacja problemu obejmuje 4 grup elementów:

1. cele do osiągnięcia

2. ograniczenia nałożone na przyszłe rozwiązania

3. możliwe lub dopuszczalne strategie szukania rozwiązania

4. obiekty, procedury lub fragmenty wiedzy, ułatwiające zdefiniowanie i rozwiązanie problemu

Tworzymy z nich wew, poznawczy model problemu, na którym dokonujemy manipulacji w celu dokonania rozwiązania

Sposób umysłowego przedstawienia sytuacji problemowej decyduje o pojawieniu się rozwiązania i o jego jakości

• Ohlsson- starał się pogodzić podeście postaciowe z podejściem inspirowanym poznawczą teorią Newella i Simona.

• ,,Zwyczajne” rozwiązywanie problemu polega na przeszukiwaniu przestrzeni problemu, czyli możliwych sposobów zredukowania rozbieżności między stanem rzeczywistym, a stanem pożądanym.

• Kiedy redukowanie rozbieżności nic nie daje pojawia się impas, kt skłania do restrukturyzacji (zmiana sposobu poznawczego reprezentowania sytuacji problemowej)

• Restrukturyzacja polega na przeszukiwaniu przestrzeni opisu problemu. Zmierza nie do szukania rozwiązania, ale do znalezienia alternatywnych sposobów reprezentacji problemu.

• Jeśli któryś z aktów restrukturyzacji sprawi, że na horyzoncie pojawi się rozwiązanie, możliwe jest subiektywne przeżycie olśnienia.

• Budowanie struktury problemu:

• Mumford, Reiter-Palmon i Redmond - prosili uczestników badania o rozwiązanie problemu dywergencyjnego: wymyślnie reklamy telewizyjnej trójwymiarowej. Te z OB. które przed przystąpieniem do pracy miały napisać, co ich zdaniem jest ważne w tym zadaniu i przedstawiły problem własnymi słowami miały lepsze wyniki w zakresie jakości i oryginalności rozwiązań.

• Gick i Lockhart- źródłem trudności w rozwiązywaniu problemów może być

1. dostęp do posiadanej reprezentacji problemu

2. budowa zupełnie nowej reprezentacji problemu

3. wykorzystanie przywołanej z pamięci lub nowo utworzonej reprezentacji

• Problemy wymagające wglądu charakteryzują się tym, że 2 pierwsze operacje są b.trudne, a 3-cia trywialna stąd uczucie zaskoczenia

• Reakcja aha- bezpośredni skutek zastosowania długo szukanej lub pracowicie konstruowanej , ale łatwej w użyciu reprezentacji problemu..

CO NAM DAJE PRZERWA INKUBACYJNA?

Eksperyment Dreistadta - zd wymagające wglądu np. narysowanie planu posadzenia 10 drzew w 4 rzędach po 4 w każdym.

1 grupa 20min na rozwiązanie,

2 grupa , ale podpowiadano im rozwiązanie,

3 grupa z przerwą na zupełnie inną czynność.

4 grupa z przerwą i podpowiedziami.

Wyniki:

• Przerwa inkubacyjna bez podpowiedzi nic nie daje.

• Podpowiedzi wyraźnie zwiększyły liczbę poprawnych odpowiedzi.

• Grupa 4 najlepsze wyniki choć była to tendencja dość słaba.

• OB. z 4 i 2 grupy nie zdawały sobie sprawy z podpowiedzi.

Wnioski:

• Funkcją okresu inkubacji jest poszukiwanie wzorców percepcyjnych analogicznych do szukanego rozwiązania problemu wcześniej podjętego, ale chwilowo zarzuconego.

5. Poznawczy mechanizm wglądu

• Wgląd dokonuje się dzięki wybiórczości

• Janet Davidson, Robert Sternberg - przy wglądzie występują powszechne procesy poznawcze, ale cechują się one szczególną selektywnością działania (wybiórczość procesów kodowania, porównywania, zestawiania-kombinowania lub łączenia posiadanych elementów wiedzy)

• Selektywne kodowanie- odbiór wybranych elementów sytuacji lub problemu, często od dawna obecnych w polu percepcyjnym, ale ignorowanych np. gorączka połogowa Semmelweisa (odkrył związek śmiertelności kobiet w połogu z niemyciem rąk przez lekarzy po badaniu);

2 rodzaje sk: → analogia do teorii Lewickiego

1. szczególne zwracanie uwagi na istotne elementy syt→ procesy abstrakcji pozytywnej

2. ignorowanie elementów nieistotnych → procesy abstrakcji negatywnej

• Selektywne porównywanie odkrycie istotnego związku wcześniej ukrytego między nowo nabyta wiedzą a tym, co wiadomo było już wcześniej. Zazwyczaj polega na dostrzeżeniu podobieństwa, analogii lub metafory, a następnie na wykorzystaniu ,,starej” wiedzy w nowej syt. np. Archimedes i eureka.

• Selektywne łączenie- zestawienie oderwanych, znanych fragmentów wiedzy w nowe sensowne całości np. konstruowanie nowej teorii naukowej na gruncie znanych przesłanek- np. Darwin teoria ewolucji

• Warunki, kt musi spełnić akt wybiórczości kodowania, porównywania i łączenia by prowadzić do wglądu:

1. Kryteria natury fenomenologicznej- selektywne procesy poznawcze powinny sprawiać wrażenie, że wystąpiły nagle i nieoczekiwanie

2. Kryteria społeczne- procesy te nie występują od razu w syt problemowej (przynajmniej nie u wszystkich ludzi)

3. w wyniku ich działania następuje zmiana poznawczej reprezentacji problemu

• Wymagane dalsze badania:

1. uściślenie kryteriów wybiórczości

2. dowody empiryczne na to, że wybiórczość procesów poznawczych charakteryzuje osoby o podwyższonym poziomie zdolności twórczych.

EMPIRYCZNA WERYFIKACJA TEAORII WYBIÓRCZOŚCI

• 3 kategorie problemów wymagających wybiórczego (kodowania, porównywania i łączenia) w 2 wersjach (ze wskazówką i bez).

• Założenie: jeśli wskazówki ułatwiające wybiórczość pomogą w rozwiązaniu problemów przez wgląd to znaczy, że porażka związana jest z brakiem dostatecznej selektywności

• Problemy ze wskazówką łatwiejsze do rozwiązania od problemów bez niej.

• Częstsze wypadki zmiany strategii w odniesieniu do problemów bez wskazówek sugerują, że niedostateczna wybiórczość prowadzi do impasu, co wymaga zmiany strategii.

• Problemy ze wskazówką pomagają wszystkim, ale relatywnie mniej tym b. inteligentnym

• Posługując się techniką ciepło-zimno wykazano, że subiektywne uczucie nadchodzącego rozwiązania jest najsłabsze w wyniku problemów rozwiązywanych poprawnie, ale bez wskazówek. Nagłość najwyraźniejsza w wypadku problemów bez wskazówek.

• Być może poprawne rozwiązanie poprzez wgląd wymaga samodzielnej dokonanej bez żadnych wskazówek selekcji w zakresie kodowania, porównywania lub łączenia wiedzy.

• Wgląd jest możliwy dzięki aktywnym procesom prowadzącym do uproszczenia problemu.

• Zwolennik Herbert Simon, niektóre idee też u Langleya i Jonesa.

• Simon- przesłanki dotyczące problemów wymagających wglądu:

1. odniesienie do prawdziwego problemu np. naukowego, a nie łamigłówek

2. takie problemy zazwyczaj są niewiarygodnie złożone- olbrzymia liczba pojedynczych reprezentacji potrzebnych do jego rozwiązania

3. rozwiązywanie problemu wymaga operacji kombinatorycznych, wykonywanych przez pamięć operacyjną

4. pamięć operacyjna ma ograniczoną pojemność

• Nadmierna złożoność problemu (w stosunku do SEM) uniemożliwia skuteczne poszukiwanie rozwiązania. Trzeba więc go uprościć.

• Typy operacji prowadzące do uproszczenia problemu:

1. ,,oswajanie problemu” - grupowanie tworzących go elementów w coraz mniejsze zlepki lub porcje inf, w struktury nadrzędne →pakowanie w pudła;

Na tym polega faza preparacji procesu twórczego.

2. selektywne zapominanie- zapominanie tych elementów struktury problemu, kt nie da się upakować. Mogą to być elementy nadmiarowe. Jest procesem uzupełniającym do oswajanie.

Następuje w fazie inkubacji.

• Obie operacje są automatyczne, czyli zachodzą bez intencji i udziału świadomości.

• Wgląd następuje wtedy, gdy w wyniku licznych cykli oswajania i selektywnego zapominania problem zostanie uproszczony na tyle, że zmieści się w SEM; jest skutkiem zrozumienia problemu.

• Warunkiem wglądu jest silna motywacja, najlepiej poznawcza, do zmagania się z problemem.

• Wątpliwości:

1. trzeba uzupełnić o heurystyki sterujące oswajaniem problemu

2. nie wyjaśniony mechanizm selektywnego zapominania - kryteria selekcji

3. Brak danych, że osoby z większą pojemnością SEM szybciej dochodzą do rozwiązania przez wgląd. Choć Davidson i Sternberg udowodnili, że osoby b. inteligentne lepiej rozwiązują problemy przez wgląd. A inteligencja zależy od pojemności SEM.

Brak danych, że twórczość jako cecha wykazuje też taką zależność. Być może teoria Simona nadaje się tylko do twórczości naukowej.

SELEKTYWNE ZAPOMINANIE W PROCESIE INKUBACJI

• Smith - porażka w rozwiązywaniu problemu może wynikać z blokującego działania wcześniej nabytych nawyków lub fragmentów wiedzy.

• Przerwa inkubacyjna ma funkcje wygaszające w stosunku do fragmentów wiedzy blokujących rozwiązanie.

• Eksperyment Smitha- OB. pokazywano rebusy z podpowiedziami naprowadzającymi lub błędnymi.

• Wyniki: istnieje odwrotna zależność między liczbą poprawnie rozwiązanych rebusów a liczbą pamiętanych wskazówek wprowadzających w błąd. Im dłuższa pzrerwa po błędnej wskazówce tym więcej poprawnych rozwiązań i tym mniej wskazówek pamiętały OB.

• Czł myśli sztywno tak długo jak pamięta coś, co go usztywniło.

• Korzystanie z okazji- wgląd następuje w wyniku wykorzystania inf przypadkowo pojawiających się w naszym polu percepcyjnym, a istotnym dla rozwiązania problemu.

• Następuje po porażce w rozwiązywaniu problemu.

• Jest automatyczne.

• ,,Oportunistyczna asymilacja” = wgląd wg Seiferta, Meyera, Davidsona, Patalano iYaniv.

• W fazie przygotowawczej mają miejsce 4 czynności intelektualne:

1. konfrontacja z problemem - próby zrozumienia go i znalezienia rozwiązania; może trwać b.długo więc wymaga nasilonej motywacji

2. doświadczenie porażki- zdanie sobie sprawy z braku rozwiązania i zrozumienie dlaczego dotychczasowe pomysły są błędne

3. porażka musi być przechowywana w pamięci trwałej

4. zaprzestanie pracy nad problemem

• W fazie inkubacji dochodzi do wykorzystania zew stymulacji jako źródła nowych, ważnych inf; dopuszczają możliwość, że źródłem tych inf mogą być myśli, fantazje, marzenia senne lub dzienne, inne procesy wewnątrzpsychiczne. Najwięcej rozwiązań przez wgląd jednak dzięki symulacji zew. Kulminacja tej fazy to powrót do inf o porażce w wyniku uaktywnienia struktur pamięci trwałej przez bodźce zew.

• Faza iluminacji składa się z 2 stadiów:

1. zinterpretowanie i zasymilowanie inf odebranych z zew jako wskazówek mogących pomóc w przełamaniu impasu; procesy te napędzane są poprzez emocje pozytywne powstałe w wyniku natrafienia na przydatną wskazówkę.

2. pełne zrozumienie problemu, reakcja ,,aha”

• Wgląd jest skutkiem działania wielu całkowicie zwyczajnych procesów poznawczych. Szczególny układ tych czynności może doprowadzić do niezwykłego i subiektywnie bardzo tajemniczego doświadczenia nagłości, z jaką rodzi się nowa idea.

• Krytyka: niewiele mówią o interpretacji i asymilacji nowych danych,

Co decyduje, że niektóre inf są interpretowane jako nadające się wykorzystać podpwiedzi? Czy to cechy tych podpowiedzi, czy osoby je wychwytującej?

6. Podsumowanie:

• Wgląd to przede wszystkim subiektywne dśw nagłości rozwiązania, z towarzyszącym temu dśw przeżyciem emocjonalnym (reakcja,,aha”). To również zmiana reprezentacji problemu, poprzedzona zazwyczaj doznaniem porażki oraz dłuższą lub krótszą przerwą inkubacyjną.

„PSYCHOLOGIA TWÓRCZOŚCI” R.7 - Społeczny kontekst twórczości

Czynniki społeczne w interakcji z czynnikami natury psychologicznej mogą sprzyjać twórczości lub ją blokować.

TWÓRCZOŚĆ A ŚRODOWISKO

• Środowisko rodzinne

Wyróżnia się odmienne typy twórczego rozwoju, wśród których jednym z możliwych jest model twórczości wskutek traumy. Badacze wyróżnili 3 możliwości przekładania się negatywnych doświadczeń z dzieciństwa na wybitne osiągnięcia twórcze:

1. mechanizm „ucieczki w twórczość” - intensywne zainteresowanie jakąś dziedziną nauki aby zapomnieć o rzeczywistości

2. rozwój twórczości dzięki zwiększonej wrażliwości dziecka - szczególne znaczenie w twórczości artystycznej, gdzie jest możliwe bezpośrednie przetworzenie własnych doświadczeń życiowych w dzieło sztuki.

3. twórcze „przywracanie równowagi” emocjonalnej i poznawczej zachwianej traumatycznym wydarzeniem- wymaga dużo pracy i może zaowocować twórczym dziełem

Badania nad środowiskiem rodzinnym przyszłych twórców:

badania MacKinnona- rodzice z jednej strony okazywali dzieciom szacunek i zaufanie do możliwości, a z drugiej nie przejawiali intensywnych uczuć ani nie kultywowali bliskości emocjonalnej; stwierdzono również, że matki okazywały stosunkowo niewiele matczynego ciepła i nadopiekuńczości

badania nad rolą kolejności narodzin- Ann Roe stwierdziła, że w grupie wybitnych matematyków występuje nadreprezentacja jedynaków i pierwszych dzieci w rodzinie ( jedynaki i dzieci ur. jako pierwsze kierują się przede wszystkim motywem osiągnięć), natomiast w innych dziedzinach twórczości znaczenie kolejności narodzin okazało się mniejsze.

Sulloway- twierdzi ze bardziej twórcze są osoby urodzone później, a dzieci ur. jako pierwsze i jedynaki są bardziej nastawione na spełnianie oczekiwań rodzicielskich i w większym stopniu ulegają wpływom zewnętrznym; Ludzie urodzeni jako kolejne dzieci muszą natomiast wywalczyć sobie własną „niszę ekologiczną”, która często polega na pielęgnowaniu ukrytego talentu.

Siła i kierunek wpływu rodziny zależy prawdopodobnie tez od rodzaju twórczości. Twórczość „powszednia” wymaga raczej wsparcia, ciepła i akceptacji ze strony rodziny, natomiast twórczość rozumiana jako wybitne osiągnięcia może wynikać z doświadczeń negatywnych, a nawet traumatycznych.

• Twórczość w szkole

Szkoła nie sprzyja twórczości z kilku powodów:

uczy konformizmu - dziecko uczy się obowiązujących reguł zachowania;

uczy zachowań konwergencyjnych- dziecko uczy się, że odpowiedź na pyt jest tylko jedna

odzwyczaja od skłonności do stawiania pytań- pyt. zadaje nauczyciel a uczeń odpowiada;

niesprzyjający sposób przekazywania wiedzy- wychowankom przekazuje się jak najwięcej wiadomości, w mniejszym stopniu stymulując myślenie i dociekliwość (zależność między myśleniem a twórczością jest krzywoliniowa- twórcze są osoby, które wiedzą dużo, ale nei nazbyt dużo).

Wpływ oddziaływania szkoły nakłada się na naturalne tendencje rozwojowe. Rozwój myślenia operacyjnego może doprowadzić do przejściowego osłabienia oryginalności. Znane jest również zjawisko „kryzysu czwartej klasy” polegające na znacznym obniżeniu się poziomu twórczego myślenia u dzieci 9-10-letnich.

Szkoła nie musi być środowiskiem antytwórczym. Postawy i zachowania nauczycieli (zainteresowanie dziećmi, entuzjazm do pracy) oraz atmosfera na lekcji są czynnikami decydującymi o twórczym rozwoju dziecka.

• Twórczość w miejscu pracy

Miejsce pracy jest dla twórczości środowiskiem szczególnie ważnym z racji tego, że twórczość jest samą istotą misji niektórych instytucji zatrudniających ludzi, po drugie twórczość i innowacyjność ma wymiar ekonomiczny, ponieważ przekłada się na zysk lub stratę. Twórczy klimat w miejscu pracy można określić w sześciu punktach:

1. stanowi wyzwanie dla pracowników,

2. pracownicy czują się wolni i nieskrępowani kiedy podejmują inicjatywy i nowe zadania,

3. nowe pomysły spotykają się z zainteresowaniem i wsparciem ze strony kolegów i kierownictwa,

4. pracownicy nie boją się wygłaszać nowych pomysłów, nie czują lęku,

5. dużo dyskutują w swobodnej atmosferze, bez sztywnych reguł,

6. toleruje się umiarkowane ryzyko, jak też sytuacje nie do końca określone.

• Osoby znaczące

Mentor- osoba, która sprawując indywidualną opiekę nad przyszłym twórcą, steruje jego rozwojem, doradza i chroni przed niebezpieczeństwem -zazwyczaj nauczyciel, mistrz zawodu (w szczególnym wypadku matka lub ojciec, jeśli jest aktywny w jakiejś dziedzinie twórczości).

Wywiady z wybitnymi twórcami zebrane przez Csikszentmihalyi wskazują na olbrzymią rolę mentorów w rozwoju indywidualnym każdego z nich. Rola opiekuna sprowadza się do utwierdzenia młodego człowieka w jego tożsamości jako artysty oraz przekazania mu tzw. „wiedzy ukrytej”- niepisanych reguł rządzących wybraną dziedziną twórczości.

Modelem roli zawodowej albo wzorcem osobowym nazywamy kogoś, na kim młody człowiek może się wzorować. Zdarza się, że jest to ta sama osoba, która pełni funkcje mentora.

Znaczenie wzorców osobowych pokazują badania Zuckermana nad noblistami. Simonton ostrzega, że nadmierne naśladowanie mistrza grozi utratą oryginalności.

Jedne z badań pokazało, że dzieci obserwujące na wideo modela w niezwykły sposób wykorzystującego zwyczajny przedmiot uzyskują później lepsze wyniki w testach twórczego myślenia niż dzieci obserwujące osobę zachowującą się standardowo.

*Ramka 7.2 str.154. Wnioski z badania Ruscio i Amabile: obserwowanie modela który pokazuje nam „przepis na twórcze dzieło” (instrukcja algorytmiczna- pokazuje krok po kroku etapy stworzenia dzieła) pomaga nam w wytworzeniu czegoś równie twórczego jeśli to „coś” ma być podobne do wzorca. Jeśli ma być niepodobne - wtedy znacznie lepsze efekty daje obserwowanie różnorodnych sposobów wykorzystania materiału przez modela (instrukcja heurystyczna). Jeśli zależy nam na nauczeniu twórczości przez modelowanie powinniśmy raczej posługiwać się instrukcjami heurystycznymi (wtedy obserwator tworzy coś niepodobnego, nowego…)

• „Kreatogenne” społeczeństwo

Warunki sprzyjające rozwojowi twórczości:

1. dobrobyt, rozumiany jako duża siła nabywcza pieniądza- stwarza popyt na twórcze dzieła i umożliwia sponsorowanie twórców przez innych członków społeczności;

2. wolność osobista - szczególnie wtedy gdy nastąpi rozluźnienie rygorów, osłabienie sztywnych zasad życia społecznego i przezwyciężenie dyktatury;

3. różnorodność kulturowa lub etniczna;

4. społeczność ceniąca wybitne dzieła oraz ich autorów - społecznie podzielane systemy wartości.

SPOŁECZNY ODBIÓR TWÓRCZOŚCI

• Ocena i krytyka

Paradoks Perkinsa dotyczy sytuacji, w której osoba oceniająca dysponuje wszelkimi środkami i umiejętnościami niezbędnymi do stworzenia dzieła, a mimo to go nie tworzy; potrafi za to doskonale ocenić oryginalność i wartość cudzych wytworów.

Brak korelacji miedzy umiejętnościami trafnej oceny a zdolnościami twórczymi ujawnia się kiedy ocena autorów na temat swoich prac nie pokrywa się z oceną społeczną. Nie zmienia to faktu, że ten sam autor potrafi trafnie ocenić cudze dzieło. Ta rozbieżność wynika z faktu, że odbiorcy cenią sobie głównie te wartości, które sami mogą czerpać z dzieła, np. przyjemność obcowania z czymś pięknym, a autor może cenić dzieła subiektywnie trudne w realizacji.

badania Runco i Chand: osoba twórcza raczej wie które z jej pomysłów są rzeczywiście coś warte, trudno jej natomiast rozpoznać pomysły mniej twórcze (tendencja do przeceniania własnych pomysłów, darzenia ich ojcowskim afektem)

badania Groborz i Nęcki: wysokie wyniki w teście twórczości nie gwarantują trafnej oceny wartości pomysłów.

Wpływ ocen zewnętrznych na przebieg i wyniki aktywności twórczej:

w wielu eksperymentach wykazano, że jest negatywny, oceny i krytyki niszczą motywację samoistną, sama świadomość czekającej nas oceny wpływa negatywnie;

badania prowadzone poza laboratorium wykazały pozytywny wpływ oceny na chęć do pracy i produktywność twórczą- być może twórczość przez duże T różni się pod tym względem od twórczości „powszedniej”;

w badaniach wykazano również, że osoby twórcze cechują się wewnętrznym umiejscowieniem kontroli;

Nęcka: negatywne skutki dla przebiegu procesów twórczych mają natychmiastowe, impulsywne oceny wyłaniających się pomysłów, tzw „tłamsiciele” lub zabójcy pomysłów; Zabójcy są szczególnie niebezpieczni, ponieważ prowadzą do odrzucenia nowego pomysłu oraz zniechęcają autora do kolejnych prób;

Runco i Chand, podsumowując rozważania nad rolą krytyki i oceny w twórczości, dokonali interesujących rozróżnień:

- pomiędzy ewaluacją polegającą na ocenie dzieła a waluacją polegającą na ulepszaniu dzieła;

- uważają, że inne procesy odpowiadają za ocenę rozwiązań problemów konwergencyjnych, a inne- dywergencyjnych;

- odróżniają ocenę końcowego pomysłu od oceny przebiegu procesu poznawczego rozumianą jako orientację w skuteczności własnych procesów twórczych.

• Pośrednicy

Pośrednicy- ludzie, którzy pośredniczą między autorem dzieła a jego właściwym odbiorcą, np. wydawcy, krytycy (w przypadku twórczości artystycznej), dyrektorzy galerii…

Rozmaite dziedziny twórczości różnią się pod względem wpływu i znaczenia pośredników. Decydują o tym 3 czynniki:

jednoznaczne kryteria oceny - w wypadku innowacji technicznych (nauk hipotetyczno-dedukcyjnych) kryteria są bardziej jednoznaczne niż w sztuce a tym samym rola pośredników mniejsza; w wypadku braku jasnych kryteriów pośrednik jak gdyby rekomenduje dzieło innym (nauki przyrodnicze, humanistyczne)

konkurencja na rynku- jeśli liczba potencjalnych autorów jest duża (jak w sztuce aktorskiej) pośrednicy zyskują na znaczeniu;

poziom specjalizacji konieczny do zrozumienia dzieła- jeśli dziedzina wymaga opanowania skomplikowanego systemu kodów rola pośredników wzrasta, np. teatr awangardowy.

• Spostrzeganie społeczne

Twórcze dzieci mają wśród nauczycieli opinię „niegrzecznych”, być może dlatego, że podatność na rozproszenie uwagi, charakterystyczne dla osób twórczych, czyni je mniej zdolnymi do uważania na lekcji. Opinia nauczycieli o kreatywnych uczniach kształtuje sposób traktowania zdolnego ucznia i wpływa na ocenę jego wytworów.

Stwierdzono tzw. efekt Rosenthala - procesy spostrzegania społecznego dotyczące relacji nauczyciel-uczeń mogą wywierać istotny wpływ na rozwój zdolności twórczych wychowanków eksperyment pokazał, że dzieci rzekomo przedstawione nauczycielom jako szczególnie twórcze rzeczywiście uzyskały lepsze wyniki w testach twórczości po upływie roku. Przypuszczalnie nauczyciele zachowywali się wobec nich w szczególny sposób, np. wzmacniając ich niestereotypowe zachowania, stwarzając dodatkowe możliwości rozwoju..

WPŁYW SPOŁECZNY

• Facylitacja czy inhibicja

Czy wpływ społeczny ułatwia czy utrudnia przebieg i wynik aktywności twórczej??

- efekt facylitacji społecznej polega na wzroście wykonania zadania w obecności innych ludzi, zazwyczaj w odniesieniu do prostych, dobrze opanowanych czynności.

- aktywność twórcza, jest przeciwieństwem czynności prostej i dobrze opanowanej, w tym wypadku należy oczekiwać efektu społecznej inhibicji

Badania Amabile (1990)- osoby pracujące w samotności stworzyły bardziej twórcze kolaże niż osoby pracujące w obecności innych osób. Szczególnie szkodliwy był wpływ osób spostrzeganych jako osoby oceniające (nawet tylko potencjalnie).

Drugi wariant badania, pisanie wierzy- okazało się, że obecność innych osób, z którymi łączy nas wspólnota losu, ma bardzo pozytywny wpływ na wyniki aktywności twórczej (tylko gdy nie spodziewamy się natychmiastowej oceny wyników, gdy ocena jest oczekiwana poziom twórczy dzieła wyraźnie spada) <ryc7.5>

-czynnikiem zakłócającym procesy twórcze jest nie tyle sama obecność innych ludzi, ale spostrzegana lub rzeczywista konieczność podjęcia rywalizacji.

-rywalizacja międzygrupowa- może w określonych wypadkach wpłynąć na twórczość pozytywnie

-rywalizacja wewnątrzgrupowa- prawie zawsze ma wpływ negatywny

-rywalizacja pierwotna- współzawodnictwo z innymi o najlepszy wynik lub najszybciej dokonane odkrycie, może mieć wpływ facylitujący (Nęcka, 1987)

-rywalizacja wtórna- współzawodnictwo o prestiż, sławę, pieniądze, a dzieło jest szczególnego rodzaju bronią w walce z konkurentami, nie sprzyja twórczości (Nęcka, 1987)

Efektu inhibicji społecznej nie da się wyjaśnić wyłącznie rywalizacją, bo już sama obecność innych ma negatywny wpływ na poziom twórczości. Być może wysoki poziom twórczości czyni człowieka odpornym na działanie efektu inhibicji (inhibicja działa ale można ją zneutralizować)

• Twórczość grupowa

W badaniach porównuje się wydajność grup rzeczywistych do grup nominalnych (równolicznych zbiorów jednostek, pracujących indywidualnie)

Przewaga grup nad jednostkami jest pozorna. Taylor, grupy nominalne stworzyły średnio 68,1 pomysłu na grupę, a grupy rzeczywiste 37,5.

Grupy rzeczywiste okazały się gorsze pod względem produktywności od grup nominalnych. Grupy rzeczywiste wyżej oceniają wyniki swoich działań, prawdopodobnie ulegając zbiorowemu złudzeniu. Przewaga grup nominalnych nad rzeczywistymi słabnie, gdy (nawet zanika), jeśli przedmiotem twórczego działania jest trudny, poważny problem.

Grupa twórczego myślenia może być wyjątkowo skuteczna, jeśli spełnia określone warunki i przekształci się w „umysł społeczny” (Nęcka, 1985, 1994a)

„PSYCHOLOGIA TWÓRCZOŚCI” R.8- Systemowe koncepcje twórczości.

8. 1. Twórczość jako transgresja (koncepcja Kozieleckiego)

Józef Kozielecki, jeden z pierwszych polskich psychologów, sformułował tzw. transgresyjną koncepcję człowieka (1987)

transgresja- świadome przekraczanie granic materialnych, społecznych lub symbolicznych, działania transgresyjne prowadzą do zmian, które „poszerzają świat”

Działania transgresyjne, reakcje na dostrzeżone możliwości, nastawione na zmiany, wewnątrzsterowane- przeciwstawione są działaniom adaptacyjnym (ochronnym), wyznaczonym przez konieczność, nastawionym na zachowanie statusu quo, sterowane z zewnątrz.

Dwa rodzaje transgresji:

Transgresja typu P (prywatna)- przekraczanie granic tego, co do tej pory samemu się zrobiło lub czego się doświadczyło, jest zjawiskiem powszechnym, pełni ważne funkcje rozwojowe i terapeutyczne, osoba przekraczająca granice własnych osiągnięć trenuje działalność transgresyjną

Transgresja typu H (historyczna)- wprowadzenie zmiany o zasięgu wykraczającym poza osobisty świat pojedynczego człowieka.

Transgresja jest zjawiskiem szerszym od twórczości, ponieważ może ograniczyć się do ekspansji dokonywanej w celu polepszenia bytu indywidualnego lub zbiorowego, jeśli nie prowadzi do wytworzenia czegoś nowego nie jest twórcza.

Zmiany transgresyjne typu P i H mogą być twórcze lub ekspansywne, konstruktywne lub destruktywne.

Twórczość jest czynnikiem bardzo bliskim transgresji.

Źródło działań transgresyjnych jest w indywidualnym systemie potrzeb. Trzy grupy potrzeb ludzkich: witalne, społeczne, i osobiste.

Transgresja i twórczość najczęściej pojawiają się z tzw. potrzebą hubrystyczna (zaliczaną do grupy potrzeb osobistych). Jest to trwałe dążenie człowieka do potwierdzania i powiększania własnej wartości.

Zachowanie motywowane potrzebą hubrystyczną może przybrać dwie formy:

1. rywalizacji z innymi ludźmi, potwierdzania własnej wybitności

2. dążenia do doskonałości (w wyniku zbliżania się do wewnętrznie ustalonego standardu perfekcji)

Nasilenie potrzeby hubrystycznej prowadzi do zachowań transgresyjnych.

Jeśli zmiana jest pozorna, nie przynosi niczego nowego zostaje wyeliminowana ze względu na kryterium nowości. Jeśli zmiana przynosi coś nowego dla jednostki stanowi transgresję typu P i zostaje wyeliminowana ze względu na kryterium wartości zbiorowej. Jeśli zmiana przynosi cos nowego dla społeczności, ale nie utrzymuje się w dłuższym okresie historycznym stanowi transgresje typu H, ale zostaje wyeliminowana ze względu na kryterium trwałości.

Dopiero zmiany, które spełniają trzy wymienione kryteria wzbogacają twórczy dorobek ludzkości (ryc. 8.1.) Tego rodzaju zmiany to transgresje kulturowe (kryterium trwałości jest względne)

8.2. Twórcze „inwestowanie” (koncepcja Sternberga i Lubarta)

Systemowa koncepcja twórczości nawiązująca do metafory kupowania i sprzedawania akcji na rynku papierów wartościowych.

Twórczość jest jak inwestowanie- tanio kupić drogo sprzedać.

„inwestowanie”- oznacza wybór tematu!!, któremu jesteśmy gotowi poświęcić czas wysiłek i inne zasoby.

twórczość- aktywność ludzka, której celem jest tworzenie nowych i wartościowych dzieł.

strategie inwestowania-

- analiza techniczna- wybranie tematu znajdującego się w początkowej fazie wzrostu, mało popularnego, ale dobrze rokującego na przyszłość

- analiza fundamentalna- wybór tematu, który będzie zawsze ważny i dlatego owocujący potencjalnie nowymi i ważnymi dziełami

- „różnicowanie portfela inwestycyjnego”- zajmowanie się więcej niż jednym tematem badawczym, jedną dziedziną sztuki.

Nie trzeba dysponować żadną specjalną zdolnością, aby skutecznie podjąć twórcze działania w wybranej dziedzinie, „każdy może to zrobić” („każdy”- zbiór osób kompetentnych). Twórczość jest kwestią wyboru, (jest to sprawa preferencji a nie zdolności czy geniuszu) drogi życiowej polegającej na podejmowaniu czynności obarczonych dużym ryzykiem niepowodzenia, ale i dużym potencjalnym sukcesem.

Wybór twórczej drogi życiowej zależy od łącznego oddziaływania sześciu rodzajów zasobów, są to:

1. zasoby intelektualne

- wysoce rozwinięta zdolność do syntezy

- dostatecznie rozwinięte zdolności analityczne i praktyczne

2. wiedza

- wystarczająca w obranej dziedzinie

- ale nie nazbyt obszerna

- wzbogacona elementami z innych dziedzin

3. style poznawcze

- ustawodawczy

- monarchiczny lub anarchiczny

- globalny

4.cechy osobowości

- chęć podejmowania sensownego ryzyka

- tolerancja na informacje dwuznaczne

- chęć pokonania przeszkód

5. motywacja

- samoistna

- ambicja, motywacja osiągnięć

- dążenie do wzrostu i do rozwoju

6. otoczenie społeczne

- ocenianie twórczych wytworów i działań

- obecność umiarkowanie silnych przeszkód

Działanie tych trzech czynników jest

1. nieliniowe

2. łączne

3. kompensacyjne

8.3. Przypadek i konfiguracja (koncepcja Simontona)

Wykorzystanie w badaniach podejścia historiometrycznego polegającego na stosowaniu pomiaru zmiennych psychologicznych w odniesieniu do postaci historycznych.

Założenia Simontona:

1. Twórczość jest rodzajem przywództwa, rozumianego jako wywieranie wpływu swoją twórczością na innych ludzi, jest to warunek konieczny, ale niewystarczający.

2. Twórczość zachodzi przy udziale przypadku,

Na podstawie tych założeń powstała teoria przypadku- konfiguracji. Procesy twórcze polegają na ślepym, przypadkowym wytwarzaniu zmian, które potem zostają przyjęte lub nie w wyniki selekcji przebiegającej według przyjętych kryteriów. Wytwarzanie idei nie zmierza do żadnego konkretnego celu, jest mechanicznym wytwarzaniem wielu przypadkowych zmian, z których tylko niewiele utrzymuje się dłużej spełniając, prze przypadek, jakąś ważną funkcję lub zaspokajając potrzebę. Proces twórczy jest analogiczny w stosunku do ewolucji.

Proces twórczy składa się z

1. przypadkowej permutacji składników poznawczych- spostrzeżeń, myśli wspomnień.

2. wyłonienie się konfiguracji- względnie trwałych zestawień składników poznawczych.

3. przekaz społeczny i akceptacja dzieła

8.4. Jednostka, pole i domena (koncepcja Csikszentmihalyi)

Podmiot twórczy to nie pojedynczy umysł, lecz złożony system składający się z trzech podsystemów

1. Jednostka- jest częścią systemu, który generuje zmiany, nieustannie wytwarza nowe formy zachowania, produkuje nowe wytwory materialne i symboliczne. wprowadza zmiany w zastanej strukturze.

2. Pole- jest właściwym systemem dokonującym selekcji wcześniej wygenerowanych zmian, stanowi formę społecznej organizacji, obejmuje ludzi, wzajemne relacje miedzy nimi oraz instytucje społeczne.

3. Domena- jest określoną dziedziną twórczości, systemem symboli, częścią kulturowego dziedzictwa ludzkości, wspólnotą kodów kulturowych, znaczeń, procedur działania, doświadczeń, jest w niej zawarta wiedza proceduralna i deklaratywna. Funkcją domeny jest przechowywanie dorobku kulturowego i przekazywanie go przyszłym pokoleniom, w ten sposób w procesie socjalizacji oddziałuje ona na konkretną jednostkę.

Proces twórczy wymaga czasu.

Rozdział 9. Stosowana psychologia twórczości

Pomiar Twórczości - to przede wszystkim ocena indywidualnego natężenia cechy, zwanej kreatywnością

Testy twórczego myślenia

• To narzędzie wymagające od osoby badanej rozwiązania jakiegoś problemu lub zestawu problemów według standardowej instrukcji w wyznaczonym czasie (bywają testy bez ograniczeń czasowych) .

• Narzędzia tego typu są testami zdobności, mierzącymi kompetencje intelektualne a nie osobowość czy styl poznawczy

• Guilford - szereg prostych zadań dywergencyjnych (wytwarzanie wielu rozwiązań) dla osób badanych, a następnie oceniał odpowiedzi pod względem płynności, giętkości i oryginalności myślenia

• Bateria testów Torrance'a - zbudowana na wzór testu Wechslera; składa się z zadań niewerbalnych i werbalnych wymagających twórczego rozwiązania jakiegoś problemu (np. usprawnienia produktu, użycia przedmiotu w nietypowej funkcji) lub nietypowej obróbki materiału (np. dorysowania czegoś do zestawu okręgów). Wyniki ocenia się pod względem: 1. płynności (liczba sensownych odpowiedzi 2. giętkości (różnorodność odpowiedzi) 3. oryginalności (statystyczna rzadkość występowania odpowiedzi) 4. staranności (szczegółowość opisu odpowiedzi); badania wykazują, że ten test nieźle różnicuje osoby twórcze od nietwórczych. Na podstawie tego testu można przewidywać twórczy rozwój człowieka (trafność prognostyczna)

• Test Twórczego Myślenia (Nęcką i Rychlicka) - test mierzy: 1. dostrzeganie podobieństw 2. umiejętność dziwienia się i zadawania pytań 3. zdolność dostrzegania wad istniejących przedmiotach 4. zdolność wielokrotnego, alternatywnego kategoryzowania obiektów 5. umiejętność dostrzegania problemów; TTM składa się z dwóch równorzędnych wersji (co jest dobre bo można przeprowadzić ten sam test na tej samej grupie po dokonaniu jakieś manipulacji); Każda z wersji składa się z 6 pytań otwartych; Oceny dokonuje się w trzech wymiarach: 1. płynność (wskaźnik ilościowy, pozostałe dwa są jakościowe) 2. giętkość 3. metaforyczność wypowiedzi osoby badanej;

• RAT - test odległych skojarzeń; tylko jedna poprawna odpowiedź ustalona wcześniej z góry

• Test Urbana i Jellena - całkiem fajny osobie badanej przedstawia się bardzo prosty obrazem (ramka i kilka elementów) i mówi się: „jest to obrazek zaczęty przez artystę ale niedokończony”. ; zadanie polega na dokończeniu rysunku według własnego pomysłu; istnieje 14 kryteriów (np. liczba i jakość uzupełnień, itp. Itd.) oceny odpowiedzi więc wyniki nie są oceniane subiektywnie; wyjście poza ramkę jest oceniane bardzo wysoko i traktowane jako przejaw skłonności nonkonformistycznych i niekonwencjonalnych;

Krytyka testów twórczości:

• Zależne od instrukcji tzn. np. w instrukcja każe myśleć twórczo!

• Wyniki są wrażliwe na takie czynniki jak: presja czasu, ogólna atmosfera badania, warunki prowadzenia badania (np. indywidualne czy grupowe)

• Zadania często bywają trywialne i nie mają żadnego odniesienia do rzeczywistości

• Rozkład wyników w testach twórczości często odbiega od normalności, ponieważ większość populacji uzyskuje w nich wyniki słabe lub bardzo słabe (krzywa dzwonowa skośna lewostronnie)

Kwestionariusze samooceny

• Chyba wszyscy wiemy co to jest kwestionariusz więc sobie podaruje.... ważne jest tylko to, że raczej stosuje się kwestionariusze tylko do osób dojrzałych i wykształconych ponieważ te osoby mają dużą samowiedzę

Kwestionariusz samooceny Twórczej (Andrzej Strzałecki) - składa się z 98 jednostek „ładujących 10 podstawowych wymiarów twórczego stylu zachowania. Wymiary: 1. silne ego, czyli umiejętność przezwyciężania ego 2. giętkość struktur poznawczych 3. nonkonformizm 4. spontaniczność 5. tolerancja niezgodności poznawczych 6. wewnętrzne umiejscowienie kontroli 7. autonomiczna motywacja poznawcza 8 . postawa estetyczna 9. oryginalność i swoboda ekspresji osobowości 10. tendencja do samorealizacji

Badanie kreatywności instytucji

• Morris Stein - badał pracowników firm specjalną baterią testów; Stein stwierdził, że ludzie ci pełnią pięć ról społecznych: uczonego, profesjonalisty, administratora, członka społeczności i osoby zatrudnionej; Stein twierdzi, że niektóre normy przypisane do danej roli, służą twórczości, a innej raczej jej szkodzą; np. reguła pracowitości i produktywności sprzyja twórczości natomiast reguła podporządkowania się autorytetowi szkodzi jej; ważne są postawy pracowników wobec twórczości!

Edukacja dla twórczości

• Usuwanie przeszkód

• Torrence zauważył ,że dzieci dysponują naturalnym potencjałem twórczym, który w wyniku niewłaściwych postaw nauczycieli ulega zahamowaniu; uważał, że dzieci nie trzeba uczyć twórczości wystarczy im nie przeszkadzać

• Prodcedury Torrenca „Nagradzanie twórczych zachowań”:

• Szacunek do niezwykłych pytań (np. szacunek do pytania „Czy kamienie rosną?” nauczeyciele bardzo często reagują na takie pyatania negatywnie, lekceważąco itp.)

• Szacunek wobec niezwykłych pomysłów (najlepiej swoją aprobatę wyrazić wsparciem dla niezwykłego poysłu tj. jego realizacją)

• Pomysły są wartościowe (poświęcenie czsu na dziecięce pomysły)

• Działanie bez oceny (od czasu do czasu dzieciom powinno się zagwarantować możliwości działania bez oceny dzięki temu dziceko może nieskrępowanie wyrażać siebie i eksperymentować, a może nawet odkryć w sobie ukryte zdolności)

• Związanie oceny z jej przyczynami i konsekwencjami (dokładne wykazanie dlaczego pomysł mi się podaoba a dlecgo nie np. „ten pomysł podoba mi się bo...” albo „ to można ulepszyć w ten sposób...”)

• Torrence odkrył, że najtrudniej nauczyciel stosować się do zasady 1,2 i 5

• Inne podejście w zakresie usuwania przeszkód dla twórczości w procesie edukacji polega na organizowaniu treningów twórczego myślenia dla nauczycieli

• Twórczy nauczyciel - wykształci twórcze dzieci

• Nauczanie twórczości

• „Odyseja umysłu” - jakiś tam wenezuelski program nauczania twórczośc, który ponoć przyniósł niezłe wyniki...

• W Polsce - książka „Porządek i przygoda” - zbiór ćwiczeń i zadań pozwalających ćwiczyć wszystkie zdolności poznawcze niezbędne do twórczego myślenia

Trening twórczości= gimnastyka umysłowa w której wiedza teoretyczna odgrywa stosunkowo niewielką rolę

• Trenowanie intelektu - np. Chińska encyklopedia - osoba stara się kategoryzować obiekty ze względu na ukryte podobieństwa cech tych obiektów; ważne jest także budowanie analogii; ćwiczy się także odraczanie oceny bo jest ono wiązane z procesem twórczym

• Trenowanie innych sprawności - trenowanie zdolności pokonywania przeszkód w procesie twórczym( np. unikanie sztywnych nastawień, przezwyciężanie emocjonalnego o poru przed ujawnieniem nowego pomysłu); inne techniki to np. psychodrama ćwiczenia oddziałujące na motywację, ćwiczenia z komunikacji, współdziałania z innymi itp.

• Skuteczność - chyba działa ale nie ma jednoznacznych danych; wyniki obejmują jedynie trening indywidualny ponieważ nie przeprowadzono badań nad skutecznością treningu grupowego

Techniki twórczego rozwiązywania problemów

• Podejście analityczne

• Techniki z tego nurtu polegają na systematycznym dążeniu do celu poprzez anlizę istoty problemu, a także analizę przeszkód utrudniających osiągnięcie rozwiązania

• Analiza morfologiczna - wymaga wyróżnienia kilku najważniejszych wymiarów, według których można opisać pole problemów; np. tworzymy nową zabawkę, nasze wymiary to: materiał (drewno, szkło, plastik itp.), przeznaczenie produktu (np. niemowlęta, dzieci, młodzież itp.), funkcja (kształcenie pamięci, wyobraźni, wrażliwości estetycznej itp.) i teraz sprawdzamy wszystkie możliwe kombinacje szukając NOWEGO połączenia...

• Analiza funkcjonalna - polega na wyróżnieniu funkcji jakie ma pełnić nowy produkt zamiast koncentrować się na materiale interesuje nas tylko funkcja nowego przedmiotu.

• Podejście intuicyjne

• Burza mózgów (wprowadził A. Osborn) - najważniejsze I ODRACZANIE OCEN. Zamiast poddawać rodzące się pomysły ocenie, powinniśmy się powstrzymać od wyrażania jakiejkolwiek opinii, również pozytywnej. II ILOŚĆ RODZI JAKOŚĆ powinniśmy być jak najbardziej produktywni im więcej pomysłów tym lepiej w końcu wymyślimy coś naprawdę wartościowego III powinniśmy wykorzystać każdą nadarzającą się okazję do wymyślenia nowego pomysłu lub ulepszenia już istniejącego

• Synektyka - umiejętne posługiwanie się analogią w celu zrozumienia problemu i wypracowania skutecznego rozwiązania

• Gordon wyróżnia 4 analogie:

• analogia prosta - przeniesienie rozwiązania z jednej dziedziny do drugiej

• analogia symboliczna - polega na wykorzystaniu stymulującej roli symbolu, metafory lub skojarzenia

• analogia fantastyczna - polega na użyciu inspirującej fantazji, marzeń, myślenia życzeniowego

• analogia osobista - polega na utożsamieniu się z problemem lub z jego ważnym elementem

Rozdział 10: PRÓBA SYNTEZY

• trudności związane z pojęciem “twórczości”

• wieloznaczność pojęcia

• różnorodność czynników: poznawczych, emocjonalnych, motywacyjnych, osobowościowych, społecznych - wykazujących związki z twórczością

POZIOMY TWÓRCZOŚCI

• kilka poziomów analizy

• wyróżnienie poziomów:

• znaczenie epistemologiczne - różne perspektywy na badane zjawisko

• znaczenie ontologiczne - możemy wyróżnić jakościowo odmienne rodzaje i sposoby istnienia interesującego nas zjawiska

• podział ze względu na 2 kryteria:

• złożoność zjawisk psychicz­nych występujących na danym poziomie

• ważność społecznej oceny wytworu

• jeśli jakiś składnik twórczości jest stosun­kowo złożony i ściśle związany z oceną społeczną - wyższy poziom analizy.

• Twórczość wymaga opisu na 4 poziomach:

• poziom twórczości płynnej

• poziom twórczości skrystalizowanej

• poziom twórczości dojrzałej

• poziom twórczości wybitnej

TWÓRCZOŚĆ PŁYNNA

• nazwa - analogia do Cattellowskiego terminu inteligencja płynna

• oznacza elemen­tarne procesy poznawcze, emocjonalne i motywacyjne, które decydują o możli­wościach człowieka w zakresie wytwa­rzania nowych pomysłów.

• zadatek, możliwość, potencja

• niezbędny składnik i przesłanka rozwoju innych rodzajów twórczości, związanych z wyższymi po­ziomami analizy, sama w sobie niczego jednak nie przesądza ani nie gwarantu­je

• składniki poznawcze: procesy odpowiedzial­ne za generowanie nowych pomysłów, przede wszystkim proces myślenia dywer­agencyjnego (+ wspomagające go kreatywnymi sposobami funkcjonowania uwagi, percepcji, wyobraźni i wiedzy poję­ciowej)

• składniki emocjonalne: ciekawość po­znawcza i emocje "filokreatywne"

• skła­dniki motywacyjne - potrzeba no­wości i niektóre przejawy motywacji samoistnej (np. zabawa)

• składniki osobowościo­we: procesy i cechy, związane z otwartością, ułatwiają one płynne i giętkie wy­twarzanie oryginalnych pomysłów

• można utożsamić ten poziom z ideacją, czyli zdolnością do wytwarzania no­wych pomysłów.

TWÓRCZOŚĆ SKRYSTALIZOWANA

• rozumiana w analogii do pojęcia inteligencji "skrystalizowanej" - wykorzystanie po­tencjalnych zdolności ideacyjnych w dą­żeniu do obranego celu lub w procesie rozwiązywania problemu.

• pojawia się nieco później w toku indywidualnego rozwoju niż twórczość. "płynna" - "płyn­ne" zadatki i możliwości "krystalizują" się w postaci zdolności do rozwiązywania określonej klasy problemów lub dążenia do określonej kategorii celów.

• efekt nie może być twórczy bez zdolności ideacyjnych (twórczości "plynnej"), ale też nie może w ogóle wystąpić bez wiedzy i umiejętności, potrzebnych do analizy. problemu lub celu

• składniki poznawcze: budowanie i zmiana poznawczej reprezentacji problemu (celu), dostrzeganie problemów (celów) i myślenie krytyczne

• składniki emocjonalne, motywa­cyjne i osobowościowe - nie występują większe zależności, choć oczywiście czynniki mo­tywacyjne są ważne, aby uruchomić pro­ces rozwiązywania problemu i podpo­rządkowane mu procesy ideacyjne

TWÓRCZOŚĆ DOJRZAŁA

• polega na podejmowaniu ważnych celów lub problemów i na wy­pracowywaniu rozwiązań uzyskujących - w wyniku społecznej oceny - status dzieł twórczych. Na tym poziomie ważny jest wybór celów aktywności twórczej lub problemów wartych roz­wiązywania

• używana wobec problemów rzeczywiście ważnych dla określonej dziedziny twór­czości

• Sternberg, Lubart (1995): twórczość.to kwestia wyboru - chodzi o decyzję inwestycyjną, czyli wybór, czym warto się zająć

• składniki emocjonalne (najważniejsze na tym poziomie): pewne formy motywacji samoistnej wspomagane motywacją hubrystyczną i motywacją osiągnięć

• składniki osobowościowe - ważne są niektóre mechanizmy osobowości, np niezależność (nonkonformizm, odporność na nacisk społeczny) i wytrwałość

• składniki poznawcze: nie wykazują swoistości choć oczywiście są niezbędne jako warunek ideacji i skutecznego rozwiązywania problemów lub formułowania celów

• poja­wia się w rozwoju indywidualnym człowieka znacznie później niż twórczość "płynna" i "skrystalizowaną" - wymaga dobrej znajomości dziedziny, rozwiniętych zdolności społecznych, i mądrości (zdolność kierowania się wartościami w dokonywaniu wyboru)

TWÓRCZOŚĆ WYBITNA

• szczególny rodzaj twórczości dojrzałej, który prowadzi do dzieł zmieniających w sposób znaczący pewną dziedzinę życia i twórczości

• Kuhn (1970) odróżnił naukę normalną od rewolucji naukowych - tylko nieliczni wprowadzają zmiany o charakterze fundamentalnym

• O tym czy twórczość dojrzała stała się wybitna decyduje przede wszystkim czynnik społeczny

• Simonton (1988) - istotna rola przypadku w rozwoju dzieł twórczych

Cztery poziomy twórczości i odpowiadające im czynniki psychologiczne

	Twórczość "ptynna"	Twórczość "skrystalizowana"	Twórczość dojrzała	Twórczość wybitna
Istota i sens	Wytwarzanie różnorodnych pomysłów"	Rozwiązywanie problemu lub osiąganie celu	Rozwiązywanie ważnych problemów i osiąganie ważnych celów	Zmiana fundamentalna (rewolucyjna)
Procesy poznawcze	Myślenie dywergencyjne i czynniki, które je wspomagają	Budowa i przebudowa reprezentacji problemu Dostrzeganie problemu Myślenie krytyczne	Wykorzystanie wiedzy w zakresie danej dziedziny
Pożądane cechy indywidualne	Płynność, giętkość, oryginalność, otwartość	Niezależność	Niezależność, wytrwałość
Emocje	Ciekawość	Emocje „sterujące”	Zmiany nastroju, depresja
Motywacja	Samoistna (zabawa)	Zadaniowa	Samoistna, osiągnięć i hubrystyczna
Ocena społeczna	Nieistotna	Dość istotna	Bardzo istotna	Decydująca
Szansa wystąpienia	Bardzo duża	Duża	Mała	Znikoma

CZAS JAKO WYMIAR TWÓRCZOŚCI

• poszczególne poziomy twórczości zachodzą w różnych perspektywach czasowych

• twórczość płynna - zajmuje od kilku sekund do kilku minut (wytworzenie pomysłu)

• procesy ideacyjne przebiegają szybko

• twórczość skrystalizowana przebiega w czasie od kilku minut do kilku miesięcy

• twórczość dojrzała - perspektywa obejmuje okres od kilku do kilkunastu lat

• trzeba dobrze opanować dziedzinę twórczości, dotychczasowy dorobek

• trzeba stać się ekspertem w danej dziedzinie

• w niektórych dziedzinach (muzyka, matematyka) można wcześnie rozpocząć proces stawania się ekspertem

• obowiązuje „reguła 10 lat” dochodzenia do poziomu eksperta

• stereotyp eksperta - im więcej wie, tym mniej jest zdolny do wymyślenia czegoś nowego (i odwrotnie), ale - potrafi dokonywać dojrzałych wyborów ważnych problemów

• twórczość wybitna - ta sama perspektywa czasowa co tw. dojrzała

• proces społecznego uznania dzieła może być dłuższy

• długość trwania procesu jest odwrotnie skorelowana z szansą doprowadzenia go do skutecznego końca

• procesy krótkotrwałe częściej kończą się sukcesem (mniej podatne na czynniki zakłócające)

• potoczna intuicja na ten temat jest inna - ludzie sądzą że mają większe szanse na osiągnięcie celu jeśli mają większą ilość czasu

• w wypadku procesów długotrwałych coraz większą rolę odgrywają czynniki motywacyjne i osobowościowe (wytrwałość w dążeniu do celu wbrew przeszkodom)

• im wyższy poziom twórczości tym mniejsze prawdopodobieństwo jej wystąpienia (nie w twórczości wybitnej)

• zróżnicowana częstość występowania w populacji osób zdolnych do przejawiania danego rodzaju twórczości

• elementarne uzdolnienia twórcze - według krzywej Gaussa

• twórczość skrystalizowana - rozkład skośny (stosunkowo często spotykamy osoby ze słabym rozwojem tych uzdolnień, osoby przeciętne - rzadziej, a ponadprzeciętne - b,rzadko)

• twórczość dojrzała - jeszcze bardziej skośny rozkład

• twórczość wybitna - j.w.

• rozwój potencjału twórczego w biegu życia ludzkiego:

• tw. płynna - pojawia się najwcześniej (pomysłowość i wyobraźnia twórcza małego dziecka)

• tw.skrystalizowana - po raz pierwszy pojawia się gdy dziecko skrystalizuje jakąś zdolność (np. budowanie z klocków) - może zostać zablokowany

• tw.dojrzała - jeśli w ogóle, to pojawia się dopiero w dorosłym życiu (raczej nie przed 25 r.ż).




---