Wpływ emocji (nastroju) na poznanie społeczne - teorie, ustalenia
Poznanie społeczne - proces myślenia o sobie i o innych.
Działania ludzkie determinowane są głównie przez poznanie społeczne - sposób myślenia o wydarzeniach czy napotykanych ludziach.
Istnieją cztery podstawowe procesy poznania społecznego:
Uwaga - selekcjonowanie informacji
Interpretacja - nadawanie znaczenia informacji
Sąd - używanie informacji do formowanie spostrzeżeń i podejmowania decyzji
Pamięć - zachowywanie wydarzeń i sądów na przyszłość
Emocje i poznanie - które z nich ma pierwszeństwo (3 podejścia):
Lazarus - ocena poznawcza → emocja
Ocena pierwotna - determinuje pojawienie się emocji i jej znak
Ocena wtórna - pozwala odpowiedzieć na pytanie, co robić w zaistniałej sytuacji
Izard - emocje i poznanie to zjawiska niezależne
Pierwszeństwo poznania nieuzasadnione - reakcja organizmu z ewolucyjnego punktu widzenia musi być błyskawiczna zarówno pod względem poznawczym jak i emocjonalnym
Procesy poznawcze i emocjonalne mogą (lecz nie muszą) przebiegać niezależnie od siebie
Zajonc - emocja → poznanie
W sytuacji zagrażającej brak czasu na analizę, zdanie się na emocje
Poznanie można czasowo zawiesić; emocje są zbyt silne, by ich nie odczuwać
Niektóre stany emocjonalne (zwłaszcza nastroje) mogą być pozbawione poznawczych treści
Bezpośrednie połączenie między siatkówką oka a podwzgórzem, strukturą powiązaną z emocjami (bez pośrednictwa kory, czyli bez udziału procesów poznawczych) oraz między wzgórzem a ciałami migdałowatymi
Ostatecznie uznaje się współzależność emocji i poznania - większość doświadczeń afektywnych pociąga za sobą procesy poznawcze, emocje i nastrój z kolei są często ważnym składnikiem poznania
Wpływ emocji i nastroju na przebieg procesów poznawczych:
Wpływ o dwojakim charakterze: informacyjnym (modyfikującym to, co ludzie myślą) oraz procesualnym (modyfikującym to, jak ludzie myślą)
Wpływ na poszczególne rodzaje procesów poznawczych
Pamięć
Zjawisko zgodności pamięci z nastrojem - częstsze przywoływanie zdarzeń zgodnych z aktualnym nastrojem (Bower, 1981); nastrój i inne stany afektywne aktywizują związane z nimi materiały w pamięci - w badaniach osoby, którym zaindukowano dobry nastrój, częściej przypominały sobie pozytywne zdarzenia z ich życia
Przetwarzane informacji
Dobry nastrój czyni przetwarzanie informacji
kategorialnym (Fiske i Pavelchak) - odwołanie się do już posiadanej wiedzy, utworzonej na bazie przeszłych doświadczeń
heurystycznym - zwiększa tendencję do stosowania strategii upraszczających, a to za sprawą ograniczonych możliwości skupienia uwagi oraz braku czujności → pozytywne emocje jako sygnał, że wszystko jest w porządku
odgórnym - od struktur wiedzy do stymulacji sensorycznej
polegającym na schematach, skryptach, stereotypach (Bodenhausen)
ale: nowość, elastyczność, oryginalność mogą powodować głębsze przetwarzanie (Isen i Means, 1983)
Zły nastrój czyni przetwarzanie
oddolnym (Palfai i Salovey, 1993), czyli od stymulacji sensorycznej do struktur wiedzy
systematycznym (Bodenhausen) - zwrócenie uwagi na ważność i rzetelność używanej argumentacji
ale: sztywność, nieelastyczność, niska twórczość mogą blokować wnikliwą analizę
Smutek (umiarkowany) - tendencja do bardziej złożonego myślenia, rzadsze używanie stereotypów (w odróżnieniu od gniewu i niepokoju)
Sądy
Podobnie, jak w kwestii pamięci, sądy formułowane są w oparciu o aktualnie przeżywany nastrój czy emocje; w badaniach (Forgas i Moylan, 1987) dowiedziono, że ludzie formułowali sądy (dotyczące jakości życia, przyszłych zdarzeń itd.) zgodne z treścią filmu, jaki właśnie obejrzeli w kinie (emocje: radość, smutek oraz złość).
Isen i in. (1978) - pod wpływem pozytywnego nastroju oceniamy obiekty lepiej ze względu na wzrost poznawczej dostępności informacji spójnych z nastrojem
Używanie uczuć jako źródła informacji i skłonność do upraszczania oceny (Schwarz i Clore, 1987):
Używanie uczuć jako wskazówek do oceny np. jakości życia - studenci, do których dzwoniono w deszczowe dni, generalnie czuli się mniej zadowoleni z życia w porównaniu z tymi, do których telefonowano w dni słoneczne (heurystyka „jak to czuję”), jednak różnica ta zanikała, kiedy zwracano uwagę badanych na możliwy wpływ pogody na ich nastrój - wtedy już nie używali oni go jako wskazówki na temat swej ogólnej sytuacji
Wojciszke podsumowuje: „różnica między nastrojem a specyficznymi emocjami ma dwie interesujące konsekwencje. Po pierwsze, choć emocje bywają z reguły silniejsze od nastrojów, ich wpływ na nasze sądy jest zwykle mniejszy, bowiem pozostaje ograniczony jedynie do treści związanych z konkretną emocją. Na przykład strach podnosi ocenę ryzyka, ale nie wpływa na przypisywanie winy, podczas gdy gniew odwrotnie - wpływa na przypisywanie winy, ale nie ocenę ryzyka (Gallagher, Clore, 1985). Po drugie, nastrój można traktować jako ogólną informację o relacji jednostki z otoczeniem. Dobry nastrój informuje o tym, że otoczenie nie sprawia problemów i nie wymaga podejmowania żadnych szczególnych działań. Zły nastrój - odwrotnie, że otoczenie stwarza problemy i konieczność podejmowania jakichś działań zaradczych. W konsekwencji, nastrój jest czynnikiem decydującym o tym, czy przetwarzania informacji ma charakter pobieżny i heurystyczny, czy też głęboki, dokładny i przemyślany (Wojciszke, 2004, za: Schwarz, Clore, 1996).
Nastrój a chęć pomagania (nastrój wpływa na procesy poznawcze, a te z kolei bezpośrednio wpływają na działania):
Pozytywny nastrój powoduje generalnie wzrost gotowości do pomagania innym. Nie dzieje się tak wtedy, kiedy czynność pomocy miałaby się wiązać z obniżeniem nastroju. Wiąże się to z procesem podtrzymywania pozytywnego nastroju (Isen), który sprawia, że ludzie nie tylko nie chcą angażować się w zachowania społeczne mogące powodować spadek nastroju, ale także unikają wszelkiego wysiłku o charakterze poznawczym (stąd podążanie mentalną drogą na skróty).
Negatywny nastrój również (w niektórych sytuacjach) sprawia, że jesteśmy bardziej pomocni. Jest to bowiem jedna ze strategii poprawy nastroju (myślenie „jeśli pomogę, poczuję się lepiej”). Wyższa gotowość do pomagania zanika, kiedy negatywne emocje/nastroje są zbyt intensywne, a osoba jest zbyt skoncentrowana na własnych kłopotach.
Model infuzji afektu (Affect Inffusion Model, Forgas, 1995) - proces polegający na tym, że informacja niosąca ładunek emocjonalny wywiera wpływ na procesy poznania i oceny, staje się ich częścią i modyfikuje je w kierunku zgodnym z nastrojem.
Cztery strategie przetwarzania (Forgas):
Bezpośredniego dostępu (niska infuzja afektu) - sprowadza się do bezpośredniego wyszukania ukształtowanej już wcześniej opinii lub postawy (np. wobec partii politycznej).
Przetwarzania zmotywowanego (kontrola nastroju) - uruchamiana, gdy mamy silną motywację, wyraźny cel (np. bronimy własnej wartości albo faworyzujemy swoją grupę).
Heurystyczna (afekt jako informacja) - gdy w prostych, typowych sytuacjach myślimy na skróty, szukamy szybkich odpowiedzi, nie angażując się zbytnio. Własny nastrój uznajemy wtedy za źródło informacji o swych ocenach.
Przetwarzania analitycznego (silna infuzja afektu) - wymaga ona od nas zrozumienia i interpretowania informacji. Stosujemy ją, gdy przedmiot oceny jest skomplikowany, nietypowy, a jednocześnie sytuacja wymaga od nas trafnego wykonania zadania. Paradoksalnie, afekt tym bardziej wlewa się i zakłóca nasze poznanie, im bardziej szczegółowo i analitycznie przetwarzamy informacje.
Podsumowując - afekt (pierwotny/wtórny) zapośrednicza poznanie i wpływa na jego efekt końcowy, czyli modyfikuje proces poznania (wpływa na formę i treść) i jego skutek.
Źródło:
Kenrick, Neuberg i Cialdini - „Psychologia społeczna”
Strelau - „Psychologia. Podręcznik akademicki”, t. II
Nęcka, Orzechowski i Szymura - „Psychologia poznawcza”
Wojciszke - „Człowiek wśród ludzi”
Wykład nr 5 z Psychologii Społecznej I „Afekt w społecznym poznaniu”
Charaktery (portal psychologiczny) - http://www.charaktery.eu/