Słowo terapia, ze względu na różnorodne pojmowanie tego pojęcia, posiada bardzo wiele definicji.
Terapię określa się między innymi poprzez szereg czynności medycznych i innych, zmierzających do przywrócenia homeostazy organizmu dotkniętego chorobą. Terapia jest również postępowaniem ,które ma na celu przywrócenie zdrowia jednostce dotkniętej chorobą lub poprawę jej jakości życia.
Według Andrzeja Mielczarka terapia jest jedną z form rehabilitacji leczniczej, w której zajęcia dobiera się w taki sposób, aby usprawniały one w jak najlepszym stopniu uszkodzoną funkcję organizmu. (Mielczarek, 2010, s.274).
Andrzej Wojciechowski mówi natomiast, iż terapia odbywa się nie inaczej, niż poprzez twórczość, pojmowaną jako każdą pracę, która posiada świadomy charakter. Jej celem jest jak największy rozwój zdolności, które będą przydatne przy czynnościach samoobsługowych każdej jednostki. (Wojciechowski [w:] Mielczarek, 2010, s.274).
Terapia to działanie przede wszystkim wielokierunkowe, oparte na wykorzystaniu tkwiącego w każdej osobie niepełnosprawnej potencjału rozwojowego, niezależnie od stopnia jego niesprawności (http://www.idn.org.pl/sonnszz/rehabilitacja_terminy.htm 05.04.2010r.).
Podstawowymi celami terapii są:
ogólne usprawnianie jednostki,
rozwijanie umiejętności wykonywania czynności życia codziennego ,
przygotowanie jednostki do życia w środowisku społecznym, np. przez rozwój umiejętności planowania oraz komunikowania się, dokonywania samodzielnych wyborów, decydowania o własnych sprawach,
rozwijanie swoich umiejętności przy zastosowaniu różnych technik terapii zajęciowej,
rozwijanie sprawności psychoruchowych przydatnych w pracy,
rozwijanie podstawowych oraz tych specjalistycznych zdolnosci zawodowych umożliwiających podjęcie pracy.
Zakres oddziaływań terapeutycznych posiada bardzo rozległy zasięg. Z tego właśnie powodu wyodrębnia się wiele rodzajów terapii, których liczba w miarę upływu czasu wciąż wzrasta. W skład terapii zajęciowej często wchodzą:
arteterapia
teatroterapia,
chromoterapia,
ergoterapia,
choreoterapia,
biblioterapia,
muzykoterapia,
kinezyterapia,
autoterapia
i inne. (http://www.studium-med.zabrze.pl/ 05.04.2010r)
Termin arteterapia w wąskim znaczeniu obejmuje on terapię z użyciem sztuk plastycznych i nosi nazwę plastykoterapii albo terapii malarskiej, w szerokim znaczeniu zaś obejmuje on swoim zasięgiem „muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię, jak również działania terapeutyczne z wykorzystaniem teatru, filmu i sztuk plastycznych, takich jak malarstwo, rzeźba, grafika i inne. Arteterapia jest metodą leczenia, która wywodzi się z różnych koncepcji teoretycznych, jak psychoanalizy, teorii postaci, psychologii twórczości, fenomenologii. Znalazła ona również zastosowanie w postępowaniu psychoterapeutycznym i socjoterapeutycznym (Hanek 1990 s. 14).
Arteterapia w swojej działalności pełni kilka bardzo istotnych funkcji terapeutycznych:
eliminuje zahamowania i poczucie niepewności,
buduje wiarę we własne możliwości, zdolności
buduje dobrą samoocenę u jednostki,
usprawnia manualnie,
usprawnia koordynacje wzrokowo-ruchowa,
pomaga jednostce w samorealizacji,
pomaga w nawiązywaniu i podtrzymywaniu relacji interpersonalnych z innymi ludźmi (Baum, 2008, s.37).
Pojęcie teatroterapia w szerszym kontekście oznacza leczenie. Jest rozumiana jako narzędzie do wewnętrznego wzrostu i wzbogacenia osobowości oraz definiowana jako spontaniczne przedstawienie teatralne, które stosowane jest w celach terapeutycznych przy udziale dzieci i dorosłych, posiadających zaburzenia charakteru. Owy rodzaj terapii ma na odreagowanie stłumionych uczuć człowieka , co sprzyja oczyszczeniu się jego psychiki i pozwala częściowo (w ramach przedstawienia) stać się osoba, która chciałoby się być. Teatroterapia pośrednio wiąże się również z terapią poprzez sztuki teatralne, czyli terapia za pomocą utworów przeznaczonych do wystawiania na scenie (Konieczna 2007, s.68,69).
Do rodzajów teatroterapii zalicza się:
psychodramę, czyli spontaniczne przedstawienie sceniczne,
dramę, przez którą kształci się umiejętności współpracy z innymi ludźmi,
pantomimę, czyli nieme widowisko sceniczne, w którym zdarzenia przekazywane są przez aktorów wyłącznie za pomocą ruchów ciała, gestów, mimiki (Konieczna 2007, s.69).
Chromoterapia jest to inaczej leczenie kolorem. Kolory działają w dwóch kierunkach. Mogą pobudzać i uspokajać jednostkę, podniecać lub usypiać, drażnić lub koić, oziębiać albo ogrzewać. Każda barwa wywiera inny wpływ na umysł i ciało człowieka. Barwa to nic innego jak energia, która jest postrzegana dzięki komórkom światłoczułym w siatkówce oka . Kolory tak naprawdę, są energią. Odbieramy określoną częstotliwość tej energii jako dany kolor. Udowodnił to Isaac Newton. Kolor jest jednym z najlepiej rozpoznawalnych dla nas źródeł energii. Terapeuci wiedzą, że poszczególne barwy mają różne długości fal. Znając te długości, wiedzą, jaką barwę wykorzystać w leczeniu danego schorzenia. I tak np: barwy ciepłe stosuje się w terapiach służących pobudzeniu aktywności, natomiast barwy zimne służą do wywołania efektu uspokajającego. Stosunkowo niedawno odkryto, że odpowiedni dobór kolorów może tak silnie wpływać na psychikę i emocje, że zaczęto ten fakt wykorzystywać w szpitalach do wspomagania procesów leczenia. Na świecie są już szpitale, w których zależnie od potrzeb pacjentów sale mają różne kolory: czerwony służy do pobudzania energii chorych, pomarańczowy przywraca im radość, zielony poczucie równowagi, turkusowy zwiększa odporność, a niebieski pomaga odzyskać spokój i ukojenie. Należy jednak pamiętać, że niewłaściwie stosowana chromoterapia może wywołać także wiele skutków ubocznych. Dlatego też ta terapia nie powinna być stosowana na własną rękę. (http://www.geonumer.com/chromoterapia.html)
Ergoterapia opiera się głównie na wiedzy medycznej, psychologicznej, socjalnej a także rzemieślniczej. Stosuje się ją przede wszystkim przy zaburzeniach ruchowych, czuciowych, przewodzenia nerwowego i psychicznych dzięki czemu ma zastosowanie właściwie we wszystkich dziedzinach medycyny.. Ergoterapeuci podobnie jak i fizjoterapeuci, przywracają jednostce sprawność ruchową, pomagają również pokonać trudności z wykonywaniem codziennych czynności życiowych takich jak ubieranie się , przygotowywanie i spożywanie posiłków, higiena osobista itp. Ergoterapia jest bardzo ważnym środkiem leczniczym prowadzącym do rekonwalescencji chorych i niepełnosprawnych osób Zajęcia prowadzone są, w taki sposób aby osiągnąć możliwe jak najlepsze wyniki w poprawie ogólnego, zarówno psychicznego i fizycznego stanu chorej osoby.
Choreoterapia- inaczej jest to leczenie tańcem. Taniec nabrał wielkiego znaczenia w lecznictwie. Nie jest to zjawisko nowe. Jedna z definicji choreoterapii mówi, że jest to: psychoterapeutyczne wykorzystanie ruchu jako procesu, który zwiększa fizyczną i psychiczną integrację człowieka. Terapia tańcem zalecana jest m.in. dla chorych: z zaburzeniami emocjonalnymi, z dolegliwościami fizycznymi, wymagających długotrwałej rehabilitacji, z trwałym kalectwem, z zespołem Downa, z chorobą Alzheimera i Parkinsona, cierpiącym na depresję, nerwicę, schizofrenię oraz zaburzenia odżywiania. Psychoterapia opiera się na wykorzystaniu ruchu jako procesu, który zwiększa fizyczną i psychiczną integrację jednostki. Terapia tańcem obejmuje wzory napinania i odprężania mięśni, wzory strukturalne ciała i jego gesty, jakość ruchu, wzorce ruchowe uwarunkowane rozwojowo, rytmikę i dynamikę ciała, improwizację tematyczną oraz nieświadomy ruch symboliczny ciała. (D. Koziełło, Psychoterapia tańcem, Poznań 2002). Bazuje głównie na tańcu naturalnym, dzięki któremu można odnaleźć swój własny rytm i uwolnić się od codziennych stresowych sytuacji. (http://relaksacja.pl/Relaksacyjne/choreoterapia.html)
Biblioterapia według E. Tomasik jest zamierzonym działaniem przy wykorzystaniu książek lub materiałów niedrukowanych tj.(obrazów, filmów itp.) prowadzącym do realizacji celów rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych, profilaktycznych i ogólnorozwojowych. Takim celem może być:
- akceptacja siebie,
- wyrównywanie braków,
- akceptacja dziecka upośledzonego przez środowisko, w którym funkcjonuje.
Podstawowym celem stosowania książki w terapii jest poza tym rozwój osobowości oraz pomoc w rozwiązywaniu trudnych sytuacji. (www.edukator.org.pl)
Muzykoterapia to inaczej terapia czy leczenie muzyka. Podstawowym środkiem oddziaływania na jednostkę w muzykoterapii jest dźwięk. Ze względu na techniki stosowane obecnie w muzykoterapii zasadniczo wyróżnia się podział na: muzykoterapię aktywną, do której zalicza się oddziaływania angażujące „fizycznie” (jak śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, improwizacja) oraz muzykoterapię receptywną, której podstawą jest słuchanie muzyki, relaksacja i wizualizacja. Potocznie mianem muzykoterapii określa się również terapię zajęciową, w której muzyka, śpiew, czy gra na instrumentach odgrywają główną rolę .W sesji muzykoterapii może uczestniczyć każda jednostka, bez względu na poziom jej umiejętności, czy też możliwości muzycznych, stopień niepełnosprawności, oraz rodzaj zaburzeń.
Kinezyterapia to potocznie mówiąc leczenie ruchem. Inne, mniej fachowe określenia, tego pojęcia to gimnastyka lecznicza lub też ćwiczenia usprawniające. Kinezyterapia jest to jedna z wielu metod fizjoterapii. Kinezyterapia najczęściej stosowana jest w schorzeniach i dysfunkcjach narządu ruchu, w zespołach bólowych kręgosłupa, po udarach mózgu, po zawale serca, w niektórych chorobach układu oddechowego, w chorobach reumatoidalnych, po zabiegach operacyjnych w jamie brzusznej, i w wielu innych sytuacjach. Kinezyterapia może być również stosowana jako podstawowa i najczęściej jedyna forma leczenia (np.: w leczeniu wad postawy, bólów krzyża, bolesności stawu rzepkowo udowego, ) .Podstawowymi celami kinezyterapii są:
przywrócenie możliwie największej sprawności fizycznej i psychicznej,
przywrócenie ruchomości w stawach, siły i wytrzymałości mięśni,
poprawa funkcji układu nerwowego, optymalizacja czynności ośrodkowego układu nerwowego,
poprawa wydolności narządowej (najważniejsze: układ oddechowy i sercowo-naczyniowy),
korygowanie wad postawy i patologicznych nawyków ruchowych.(http://rehabilitacja.wieszjak.pl/abc-rehabilitacji/260133,Kinezyterapia- rehabilitacja-ruchowa.html)
Nauczanie i kształcenie dzieci upośledzonych umysłowo oraz niepełnosprawnych wymaga stosowania różnorodnych pomocy dydaktycznych. Jedną z takich pomocy jest właśnie komputer.
Stosowanie komputerów na zajęciach dydaktycznych sprawia, iż nauczanie staje się ciekawsze, wydajniejsze, łatwiejsze.
Komputer stał się podstawowym narzędziem pracy w wielu dziedzinach życia, a umiejętność jego wykorzystania poszukiwaną cechą i atrybutem.
Komputer może stanowić szczególnie wartościowe narzędzie edukacyjne w następujących zakresach działań kształceniowych szkolnictwa specjalnego:
wspomaga nauczyciela w prowadzeniu zajęć, lekcji
w realizacji wyznaczonych programem kształcenia zajęć dydaktycznych ( lekcje, ośrodki pracy) wspomagane komputerowo
w kontroli postępów jakie czyni uczeń
w diagnozowaniu postępów ucznia
w prowadzeniu zajęć korekcyjno –wyrównawczych
ćwiczeniu nabytych umiejętności i sprawności
Zaletą terapeutycznych programów komputerowych są szerokie i różnorodne możliwości graficzne, które w znacznym stopniu mogą wzmocnić stymulację rozwoju psychoruchowego dzieci oraz pomagają zindywidualizować pracę dla określonego dziecka, w zależności od predyspozycji i stopnia jego upośledzenia.
Komputerowe środki dydaktyczne stosowane na zajęciach nauczania zintegrowanego mają wiele zalet. "Bawiąc się z komputerem", dzieci ćwiczą pamięć, wyrabiają koncentrację i spostrzegawczość. Ćwiczą koordynację ręki i oka, a więc umiejętności niezbędne podczas nauki szkolnej.
Zastosowanie komputera do realizacji zajęć dydaktycznych pełni funkcję:
wzbogaca proces kształcenia o nowe, trudno dostępne w kształceniu tradycyjnym środki ilustracji poznawczych, obiektów i procesów np. poprzez możliwość pokazania ich dynamiki
sprzyja aktywizowaniu uczniów wywołując ich pozytywną motywację do nauki przez uatrakcyjnienie procesu dydaktycznego;
dziecko może samo wybierać sobie poziom, styl nauczania czy wygląd programu dzięki czemu proces edukacji staje się bardziej przyjemny i atrakcyjny.
Efektywności komputerowych programów dydaktycznych w procesie rewalidacji zależy od:
- atrakcyjności programu- ma on wzbudzać zainteresowanie ucznia;
- prostej obsługi i zrozumiałych poleceń;
- dostosowania trudności zadań do możliwości psychomotorycznych oraz intelektualnych ucznia
w psychologii wyrównywanie niepowodzeń w jednej dziedzinie przez wzmożoną aktywność i sukcesy w innej dziedzinie.
W zakresie działań kompensacyjnych komputer zaopatrzony w specjalne oprzyrządowanie pozwala np. dzieciom z porażeniem mózgowym pisać, rysować, korzystać z programów alternatywnej komunikacji
naprawy zaburzonej funkcji organicznej bądź psychicznej.
użycie komputera pozwala nauczycielowi, a także uczniowi staranniej kontrolować wykonywane czynności,
usprawnić zaburzone funkcje. istotna jest już sama konieczność umiejętności posługiwania się myszką i klawiaturą, co usprawnia rękę
dynamizowanie wysiłku jednostki nastawionego na usprawnianie zaburzonej funkcji. Dzięki atrakcyjności komputer stanowi najbardziej pożądane narzędzie do dynamizowania wysiłku jednostki
Właściwe wykorzystanie możliwości kreacyjnych komputera może zmienić nastawienie dziecka do zajęć dzięki możliwości wplecenia do żmudnego procesu rewalidacyjnego elementów humoru, sympatii, poprzez manipulowanie wyobraźnią dziecka.
Role komputera w nauczaniu i wychowaniu uczniów niepełnosprawnych
należy rozpatrywać w aspekcie działań kompensacyjnych, terapeutycznych
i korekcyjnych
nauczanie komputerami jest wykorzystywane w rehabilitacji dzieci z
-dysfunkcją narządu ruchu,
-dzieci głuchych,
-niedowidzących
-niewidomych
Poprzez tzw. komputerowe programy rehabilitacyjne. Programami takimi są
zestawy programów edukacyjnych czyli:
-audiometria zabawowa
-rozwijaniu umiejętności z matematyki
-czytania i pisania
-mają zastosowanie w rewalidacji dysleksji, dysgrafii, dysortografii,
Forma zabawowa tych programów bardziej przyciąga uwagę ucznia niż tradycyjne formy kształcenia i prowadzenia zajęć.
Jak pisze Jolanta Zielińska:
Nauka za pomocą komputerów ma być pomocą dydaktyczną ułatwiającą i uatrakcyjniającą prowadzenie lekcji
Dzięki różnorodności programów komputerowych o coraz większej atrakcyjności wizualnej funkcjonalności , komputery oprócz zastosowania w szkołach masowych, mogą znakomicie ułatwiać pracę z dzieci i młodzieżą o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Jedną z takich grup są uczniowie z wadami słuchu.
Praktycznie cała komunikacja odbywa się tu poprzez ekran komputera i dłonie użytkownika oparte na klawiaturze, czy myszy. Biorąc pod uwagę fakt generalnie wyższej spostrzegawości i pamięci wzrokowej wśród osób z wadą słuchu, uzasadnione wydaje się stwierdzenie, że jest to medium komunikacyjne wręcz stworzone dla nich.
Komputer pozwala w naturalny sposób uatrakcyjnić proces edukacyjny ułatwiając i przyspieszając tym samym przyswajane wiadomości.
programy edukacyjne można podzielić na :
-zabawy komputerowe, ( przyzwyczajenie młodszych dzieci do korzystania z komputera)
-ćwiczenia komputerowe (realizujemy tu wprost określone cele edukacyjne lub terapeutyczne)
- gry komputerowe (Ten typ programów w większym lub mniejszym stopniu wykorzystuje elementy rywalizacji bądź to z komputerowym przeciwnikiem, innym uczniem lub nauczycielem)
-programy użytkowe i informacyjne. (Są to programy - narzędzia służące do tworzenia rozmaitych obiektów, takich jak pismo, grafika, tabele, itp.)
Melosik Z.: Komputery w edukacji: eksperyment czy przeznaczenie. „Dydaktyka Szkoły
Wy_szej” nr 2/1989
Zastosowanie komputera w nauczaniu i wychowaniu tej grupy osób niepełnosprawnych można uporządkować w następujący sposób:
- wychowanie i trening słuchowy,
- nauka mowy dźwiękowej,
- nauka języka migowego.
Jolanta Zielińska:,, Techniki komputerowe w diagnozie i terapii mowy dziecka z wadą słuchu”, Szkoła Specjalna 2/3 2000r.
Według Pani Juszczyk zaletami stosowania komputerów w szkolnictwie są:
ćwiczenie koncentracji i uwagi
łączenie w pary różnych przedmiotów
oddziaływanie na zmysł wzroku i słuchu,
skuteczność w przekazywaniu informacji,
zainteresowanie dzieci,
umożliwienie pokazania procesów niedostępnych w bezpośredniej obserwacji,
sprawienie że klasa stanie się w pozytywny sposób aktywna
przetwarzania wielkich ilości informacji,
dokładność,
zdolność do powtarzania tych samych operacji,
dziecko przy komputerze czuje się swobodnie.
ćwiczenie koncentracji uwagi i wyobraźni.
Juszczyk S.- Komputer w edukacji wczesnoszkolnej, Życie Szkoły nr 2/1996.
Juszczyk S. (red.): Edukacja medialna w społeczenstwie informacyjnym. Wydaw. Adam
Marszałek, Torun 2003
Bajki w terapii pedagogicznej
Bajka odgrywa ogromną rolę w wychowaniu emocjonalnym dziecka. Dostarcza ona wzorców moralnego postępowania, sprzyja rozumieniu siebie i własnych przeżyć. Dziecko słuchając bajek zaczyna rozróżniać własne stany emocjonalne, potrafi je nazwać, ocenić oraz panować nad nimi. Bajki wzbogacają życie psychiczne dziecka przez pobudzanie jego wyobraźni, rozwijanie inteligencji, porządkowanie uczuć, umożliwienie rozpoznawania własnych trudności, a jednocześnie podanie rozwiązywania nękających je problemów. Dziecko podczas słuchania bajki przeżywa razem z bohaterem jego przygody, doświadcza jego emocji, lęku, samotności, bezradności, złości, ale jednocześnie wierzy, że dobry bohater zwycięży, a zły zostanie ukarany.
Obecnie dzieci mogą oglądać bajki w telewizji, na wideo, CD, gdzie często świat przedstawiony jest w taki sposób, że wzbudza strach, a to przyczynia się do powstawania sytuacji lękowych, co może w przyszłości ukształtować osobowość zdominowaną lękiem. Do ukształtowania się takiej osobowości może przyczynić się także rodzina, która nie zaspakaja podstawowych potrzeb psychicznych dziecka, takich, jak: poczucie bezpieczeństwa, miłości, przynależności, uznania. Innym czynnikiem lękotwórczym może być przedszkole czy też szkoła. Zadaniem tych środowisk jest wyrabianie u dziecka prawidłowego obrazu samego siebie i pozytywnej samooceny. Jeżeli nauczyciel stawia zbyt duże wymagania dziecku, nie traktuje go indywidualnie, z szacunkiem, może przyczynić się do tego, że dziecko będzie miało poczucie mniejszej wartości, a jest to również źródło powstawania lęku (przed pójściem do przedszkola, do szkoły, przed kolegami, przed wyśmianiem).
Jedną z metod, która pomaga radzić sobie dziecku z trudnościami, lękami jest bajka terapeutyczna. Nam dorosłym, niektóre wydarzenia w życiu codziennym wydają się proste, banalne, ale dla dziecka mogą być dramatem – wywołać lęk, smutek, wstyd, czy też poczucie winy.
Bajki terapeutyczne dotyczą różnych sytuacji, które wzbudzają lęk. Głównym bohaterem jest zwierzątko, dziecko, zabawka czy przyjazna postać np. pszczółka, motylek czy mały kosmita. Cechą charakterystyczną jest ciężka sytuacja w jakiej znajduje się bohater oraz towarzyszący mu lęk. Bajkowy bohater uczy się różnych sposobów przezwyciężania i radzenia sobie z lękiem, trudnościami życiowymi. Adresatami są dzieci w wieku od 4 do 9 lat, dla których świat widziany jest z dziecięcej perspektywy.
W narracji bajki terapeutycznej zastosowano następujące sposoby oddziaływania na bohatera bajkowego:
• konkretyzacja i racjonalizacja doznawanych lęków - wzmacnia się poczucie własnej wartości dziecka, uczy pozytywnego myślenia czy radzenia w nowej, trudnej sytuacji,
• „odwrażliwianie” - dziecko oswaja się z przedmiotem lęku (osoby, sytuacje), by po pewnym czasie reakcje lękowe zniknęły,
• łączenie bodźców lękotwórczych z przyjemnymi emocjami - dziecko wyobraża sobie czynniki lękotwórcze bez doznawania lęku, a umiejętność tą przenosi na sytuacje w swoim życiu.
M. Molicka przedstawia schemat bajki terapeutycznej, składa się on z następujących elementów :
• głównego tematu – sytuacji, która wywołuje lęk, np. przed bólem, śmiercią,
• głównego bohatera – to dziecko, zwierzątko z którym dziecko się identyfikuje. Bohater radzi sobie ze wszystkimi trudnościami, nabywa umiejętności, dzięki którym myśli pozytywnie, redukuje lęk,
• inne wprowadzone postacie - „pomagają zwerbalizować lęk, uczą skutecznych sposobów zachowań, umożliwiają przeżycie sukcesu głównego bohatera, uczą pozytywnego myślenia w sytuacjach lękotwórczych w kategoriach: mogę, potrafię, chcę, nie boję się, poszukuję rozwiązań. Postacie te kreują nastrój emocjonalny pełen miłości, serdeczności i zrozumienia, stymulują głównego bohatera do mówienia o swoich problemach, otwierania się.”
• tło opowiadania – miejsce znane dziecku, które tworzą pogodny nastrój.
W zależności od celu działania terapeutycznego, wyróżnię się trzy rodzaje bajek terapeutycznych:
relaksacyjne
psychoedukacyjne
psychoterapeutyczne.
W bajce psychoedukacyjnej celem jest „wprowadzenie zmian w szeroko rozumianym zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań” . Główny bohater ma podobny problem co dziecko np. niska samoocena, bałagan w pokoju, agresja rówieśnicza, słabe wyniki w nauce. Poprzez bohatera bajkowego dziecko uczy się, jakie wzory zachowania powinien posiadać, jak zachować się w trudnej sytuacji, by rozwiązać problem.
Układając taką bajkę powinnyśmy wziąć pod uwagę:
• symbole znane dziecku
• metafory, które mogą mieć postać krótkich historyjek
• jest formą propozycji, a nie nakazu, nie mogą pouczać, ponieważ może to zniechęcić do naśladownictwa budząc sprzeciw.
Bajki psychoedukacyjne wskazują „nowe twory myślenia o sytuacji lękotwórczej, tym samym przedstawić inne wzory reagowania emocjonalnego i inne wzory zachowania. Mają też za zadanie uwrażliwiać dzieci na problemy innych.” Skierowane są do dzieci w wieku od 4 do 9 lat, są dość krótkie. Po przeczytaniu bajki, dobrze jest zachęcić dzieci do narysowania bajki, porozmawiania o tym, co czuli bohaterowie, jakie emocje towarzyszyły w sytuacjach, jakie napotykały postacie bajkowe. Nie należy zarzucać interpretacji dziecku, ono samo musi odnaleźć własny sens bajki psychoedukacyjnej. Przykładem może być „Bajka o mróweczce” M. Molickiej, w której celem jest zaakceptowanie swoich mocnych i słabych stron, siebie takim, jakim się jest oraz budowanie poczucia własnej wartości, samooceny.
Bajka psychoterapeutyczna jest dłuższa od psychoedukacyjnej, jest opowiadaniem fantastycznym. Wymaga też dobrej analizy emocji dziecka – lęk, strach, smutek, których ma ona dotyczyć. Szczególne zastosowanie ma w sytuacjach trudnych emocjonalnie, tzn. przeżycia kryzysowe np. separacja rodziców, pojawienie się małego brata, siostry, śmierć rodziców, zwierzątka a nawet choroba, ale także początki dziecka w szkole. Bohater bajki musi być atrakcyjny dla dziecka i odnosić sukces.
Bajka psychoterapeutyczna ma następujące cele jakie wymienia M. Molicka:
• zastępczo zaspokoić potrzeby, dowartościować dziecko, które jest w trudnej sytuacji – kompensacja
• dać wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację budowanie pozytywnych emocji, nadziei, przyjaźni jaką zapewniają bajkowe postacie
• przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia sobie.
W narracji stosuje się następujące oddziaływania na bohatera bajkowego, M. Molicka wymienia:
• konkretyzacja lęku – dziecku pokazuje się jakie sytuacje osoby, przedmioty wywołują lęk. Dziecko poprzez odczucia bohatera doznaje emocji, w ten sposób ma odnaleźć siebie, własne przeżycia - ułatwia to identyfikowanie się.
• uświadomienie przyczyn i skutków – pomaga działać i nie ulegać panice, bohater bajkowy posiada takie wzory zachowań, dzięki którym dziecko rozumie sytuację,
• wzmacnianie poczucia własnej wartości,
• uczenie myślenia pozytywnego,
• racjonalizacja doznawanych lęków – pokazanie innego sposobu myślenia, przeżywania, zachowania i działania,
• łączenie bodźców lękotwórczych z przyjemnymi emocjami – dziecko wyobraża sobie bodźce lękotwórcze bez doznawania lęku i nie przenosi go na realne sytuacje życiowe.
Trzecią bajką jest bajka relaksacyjna. Posługujemy się tutaj wizualizacją w celu rozluźnienia całego ciała, mięśni, odprężenia, usunięcia zmęczenia, np. po ciężkim dniu w szkole, przykrym wydarzeniu, które było stresujące. Tłem bajki są miejsca spokojne, przyjazne i bezpieczne.
Przykładem może być „Bajka o motylku”. Tło stanowi las, otoczenie jest miłe i przyjemne, ciepłe, celem natomiast jest rozluźnienie całego ciała, mięsni, kończyn. Adresowana jest do dzieci w wieku od 3 do 9 lat. Według E. Małkiewicza bajka powinna być krótka i trwać od 3 do 7 minut. „Powinny w niej występować specyficzne wydarzenia, które związane są z piciem wody ze źródła, kąpielą nad wodospadem. Wydarzeniom tym przypisuje się silne działanie oczyszczające, uwalniające od napięć i innych negatywnych emocji.” Przed opowiadaniem bajki, osoba prowadząca powinna być rozluźniona, spokojna, pozytywnie nastawiona do życia. Bajkę relaksacyjną należy poćwiczyć ze względu na utrzymanie rytmu, stosowanie przerw w odpowiednich momentach, a także zsynchronizowaniu oddechu. Wprowadzając dzieci w stan rozluźnienia można zacząć od słów: „Teraz posłuchamy bajeczki. Usiądź wygodnie, jeszcze wygodniej, posłuchaj swego oddechu, możesz przymknąć oczy, wszystkie dźwięki oddalają się.” Dodatkowym elementem podczas czytania może być muzyka relaksacyjna typu szum morza, lasu, powiew wiatru czy śpiew ptaków.
Bajkoterapia nie działa od razu, niestety. Jest to proces długotrwały. Dokonuje on się w dziecku po zrozumieniu bajki, bądź też nie. Nie każda bajka stanie się ważnym przełomem w życiu dziecka, ale może się zdarzyć, że jej po prostu nie zrozumie i ją odrzuci. Czasami może się zdarzyć, że dziecko powraca do swojej ulubionej bajki, co może stanowić sygnał do roli bajki, jaką ona sama w sobie zawiera.
Bajkoterapia jest lekarstwem na różnego rodzaju lęki, smutki, sytuacje kryzysowe. Dzieci bardzo długo pamiętają przykre sytuacje, co może rzutować na dalsze lata życia, na dorosłość. W podświadomości mogą tkwić lęki z przeszłości , które po otwarciu, jak puszka Pandory, sieją w naszym życiu, zdrowiu psychicznym a nawet fizycznym spustoszenie.
Bibliografia:
/1/ Molicka M. Bajki terapeutyczne dla dzieci, Leszno 1998, s..32.
/2/ Małkiewicz E. Bajki relaksacyjno – terapeutyczne w pracy z dziećmi z problemami emocjonalnymi w : Wspomaganie rozwoju, red. B. Kaja, Bydgoszcz 1997, s. 273.
/3/ Molicka M. Bajkoterapia, Poznań 2002, s.162.
/4/ Molicka M. Bajkoterapia, Poznań 2002, s. 155.
/5/ Tamże. s.155-156.