ZESPÓŁ UOGÓLNIONEGO LĘKU
Zespól uogólnionego lęku charakteryzuje się przewlekłym lękiem przed całym szeregiem sytuacji czy wydarzeń. O zespole można mówić wtedy, gdy w okresie 6 miesięcy jest więcej dni z lękiem niż dni bez lęku i jest on trudny do opanowania. Poczuciu ciągłej trwogi muszą ponadto towarzyszyć 3 z 6 objawów: 1. Niepokój, poczucie tkwienia w potrzasku lub bycia na krawędzi, 2. Szybkie męczenie się, 3. Kłopoty z koncentracją albo pustka w głowie, 4. Drażliwość, 5. Napięcie mięśni, 6. Zakłócenia snu.
CHARAKTERYSTYKA OGÓLNA
Ludzie cierpiący na ZUL żyją w ciągłym napięciu. Stan ten charakteryzuje się wysokim poziomem afektywności negatywnej, nadpobudliwością oraz poczuciem niepanowania nad sytuacją. Osoby cierpiące na ZUL mają kłopoty z koncentracją i podejmowaniem decyzji, bojąc się popełnienia błędu. Ludzie tacy są niezwykle wyczuleni na ewentualne objawy zagrożenia w swoim otoczeniu. Skarżą się na napięcie mięśni karku i ramion, zaburzenia snu z bezsennością i koszmarami sennymi. Mają kłopoty z podejmowaniem decyzji, ale kiedy podejmą, to ciągle martwią się możliwością pomyłki.
ZACHOROWALNOŚĆ ORAZ POCZĄTEK CHOROBY
ZUL występuje dość często, dotyka on około 3% ludności w ciągu jednego roku, około 5% w którymś okresie życia. Cierpią na nią częściej kobiety niż mężczyźni. Choć choroba ta występuje dość często to większość osób pomimo lęku funkcjonuje w miarę normalnie. Około 60- 80% pacjentów mówi, że lęk towarzyszy im niemal przez całe życie, inni że wkradł się on powoli i podstępnie. Z uwagi na ciągłą jego obecność w życiu człowieka sami pacjenci uważają lękliwość za cechę swojego charakteru.
CHOROBY TOWARZYSZĄCE
Najczęściej są to zespół paniki z agorafobią (lęk przed wolną przestrzenią, wyjściem z domu), fobia społeczna (lęk dotyczy kontaktów z innymi ludźmi) i fobie specyficzne (lęk przed sytuacjami, przedmiotami). Ludzie cierpiący na ZUL miewają okazjonalne ataki paniki. Zdarzają się również przypadki łagodnej i umiarkowanej depresji, a także przewlekłego niepokoju. Kliniczny obraz ZUL często bywa zaburzony przez nadużywanie środków uspokajających i nasennych oraz alkoholu.
PRZYCZYNY PSYCHOSPOŁECZNE
UJĘCIE PSYCHOANALITYCZNE
ZUL wynika z nieświadomego konfliktu między ego a id, który nie może być bezpiecznie rozwiązany na skutek defektu mechanizmów obronnych. Zdaniem Freuda zespół ten pojawia się w wyniku stłumienia impulsów agresji i seksu albo kary za ich ujawnienie. Mechanizmy obronne zostają przeciążone, jeśli człowiek często doznaje intensywnego uczucia lęku.
KLASYCZNE WARUNKOWANIE WIELU BODŹCÓW
Obecnie uważa się, że zespół ten cechuje stałe napięcie lękowe, obawa przed rozmaitymi rzeczami, które mogą się zdarzyć, nie zaś lęk przed określoną liczbą bodźców zewnętrznych lub wewnętrznych, jak chcieliby behawioryści.
ROLA NIEPRZEWIDYWALNYCH I NIEKONTROLOWANYCH WYDARZEŃ
Nieprzyjemne wydarzenia, których nie można przewidzieć i nad którymi nie można zapanować, są niezwykle stresujące, wywołują więcej lęku i strachu niż wydarzenia przewidywalne i kontrolowane. Osoby cierpiące na ZUL stykają się z większą liczbą bodźców wywołujących stres pourazowy niż przeciętni ludzie. Poczucie panowania nad swoim życiem chroni nas przed ZUL. Jeżeli bodźców stresujących nie można przewidzieć, to nie wykształcają się sygnały bezpieczeństwa wskazujące kiedy można się odprężyć i poczuć bezpiecznie. Prowadzi to do przewlekłego uczucia lęku.
POCZUCIE PANOWANIA NAD SYTUACJĄ UODPARNIA NA LĘK
Poczucie panowania nad sytuacją skutecznie broni przed lękiem. Wykonano eksperyment. Dwie grupy małpek wychowywały się w grupach rówieśniczych i miały stałą kontrolę nad pożywieniem. Nazwano je „panami”. Dwie inne gr małpek nazywane „niewolnikami” wychowywały się w takich samych warunkach ale nie miały wpływu na otrzymywanie żywności, dostawały tylko wtedy pożywienie gdy małpki z gr „panów” chciały. Pomiędzy 7 a 11 miesiącem życia małpki poddano testom sprawdzającym ich reakcje na sytuacje lękotwórcze. Małpki z gr „panów” radziły sobie lepiej, były śmielsze, chętniej angażowały się w nowe sytuacje, lepiej radziły sobie w gr „niewolników” niż małpki z gr „niewolników” w gr „panów”. Wykształcone w młodym wieku poczucie panowania nad sytuacją uodparnia przeciw szkodliwym skutkom stresujących sytuacji, a może nawet przeciw ZUL.
TREŚĆ LĘKOWYCH MYŚLI
Automatyczne myśli oraz wyobrażenia osób cierpiących na ZUL dotyczą obrażeń fizycznych, choroby lub śmierci, utraty panowania nad sytuacją, porażki i bezradności, odrzucenia oraz choroby psychicznej. Np. : „ośmieszę się”, „ludzie będą się ze mnie śmiać”. Uważa się, że u podłoża tych negatywnych, automatycznych myśli leżą szkodliwe założenia lub schematy dotyczące otaczającej rzeczywistości, wykształcone w procesie dorastania. Wykształcone w początkowym okresie życia schematy zachowania w dziwnych i niebezpiecznych sytuacjach sprzyjają rozwojowi automatycznych myśli skupionych na ewentualnych zagrożeniach. Ciągły lęk wpływa na sposób przetwarzania informacji, każąc zwracać uwagę na sygnały ewentualnego zagrożenia.
PRZYCZYNY BIOLOGICZNE
CZYNNIKI GENETYCZNE
Dowody przemawiające za ewentualnymi wpływami czynnika genetycznego na ZUL są niejednoznaczne. Zachodzi tutaj umiarkowane dziedziczenie. Wyodrębniono gen odpowiedzialny za lęk i nerwice. Wpływa on na zdolność mózgu do korzystania z serotoniny(hormon szczęścia). Ów gen działa na transporter serotoniny.
FUNKCJONALNY NIEDOBÓR KWASU GAMMA- AMINOMASŁOWEGO- GABA
W latach 50- tych wynaleziono leki zmniejszające lęk, należą do nich środki psychotropowe (Valium, Librium, Xanax). W latach 70- tych stwierdzono, że stymulują one działanie kwasu gamma- aminomasłowego GABA, neuroprzekaźnika związanego obecnie z ZUL. Leki benzodiazepinowe wydają się zmniejszać lęk, pobudzając aktywność GABA w obszarach mózgu związanych ze stanami lękowymi, np. w ukł. limbicznym.
NEUROBIOLOGICZNE RÓZNICE MIĘDZY LĘKIEM A PANIKĄ
Strach i panika polegają na wyzwoleniu reakcji walki albo ucieczki. Odpowiedzialnym za nie obszarem mózgu jest miejsce sinawe w pniu mózgowym i/lub istota szara w śródmózgowiu. Uogólniony lęk czy napięcie lękowe są bardziej rozproszone, wyrażają się ciągłym pobudzeniem i wypatrywaniem zagrożeń. Wiążą się one z działaniem układu limbicznego oraz neuroprzekaźnika GABA.
LECZENIE ZESPOŁU UOGÓLNONEGO LĘKU
Ludzie cierpiący na ZUL częściej zgłaszają się do lekarzy rodzinnych, a nie do psychiatrów, szukają oni pomocy w związku ze swoją nerwowością lub lękiem. W leczeniu ZUL stosuje się leki benzodiazepinowe , np. Valium. Łagodzą one lęk i emocjonalną pobudliwość. Dobre efekty daje Buspiron, nie uzależnia ale działa dopiero po kilku tygodniach. Dobre efekty daje stosowanie kilku rodzajów środków przeciwdepresyjnych. Coraz skuteczniejszym sposobem leczenia jest terapia poznawczo- behawioralna. Polega ona na łączeniu technik behawioralnych (głęboka relaksacja mięśniowa z technikami restrukturyzacji myśli). ZUL jest jednym z najtrudniejszych do leczenia zaburzeń lękowych, jednak postęp w leczeniu doprowadził do tego, że obecnie skuteczność leczenia sięga 60- 70%.
ZABURZENIE OBSESYJNO- KOMPULSYJNE
Zaburzenie obsesyjno- kompulsyjne przejawia się występowaniem niechcianych obsesyjnych myśli i nieprzyjemnych obrazów; towarzyszy im zazwyczaj przymusowe zachowanie, którego celem jest neutralizowanie obsesyjnych myśli i obrazów lub zapobieganie wzbudzającym lęk wydarzeniom i sytuacjom.
Obsesje- polegają na trwałym powracaniu myśli, obrazów lub bodźców odczuwanych jako niepokojące.
Kompulsje- dotyczą czynności jawnych (mycie rąk, ciągłe sprawdzanie) lub ukrytych (liczenie, modlenie się).
Czynności kompulsyjne są zazwyczaj reakcją na obsesyjne myśli i często rządzą się bardzo sztywnymi regułami. Ich celem jest zmniejszenie napięcia lub zapobieganie przerażającym wydarzeniom i sytuacjom. Osoby cierpiące na tę chorobę mają różny stopień świadomości o bezsensowności swoich natrętnych obsesyjnych myśli i kompulsyjnych przymusowych czynności. W większości wypadków zdają sobie sprawę, że są one przesadne i nieracjonalne, ale nie potrafią nad nimi zapanować; w niektórych zaś takiej świadomości nie mają.
ZACHOROWALNOŚĆ ORAZ POCZĄTEK CHOROBY
Średnia jej występowania w czasie jednego roku w wybranej próbce społeczności wyniosła 1,6%, a średnia w ciągu całego życia 2,5%. Dotyczy głównie osób rozwiedzionych, żyjących w separacji oraz bezrobotnych. Choroba zwykle zaczyna się u progu dorosłości ale zdarza się również u dzieci. Wczesne pojawienie się zaburzenia obsesyjno- kompulsyjnego wiąże się z ostrzejszym przebiegiem. Najczęściej choroba rozwija się stopniowo, ale kiedy osiągnie zaawansowany stan, nabiera charakteru przewlekłego, a jej intensywność jest zmienna.
CHARAKTERYSTYKA ZABURZENIA OBSESYJNO- KOMPULSYJNEGO
Ponad 90% pacjentów zgłasza się do lekarza z powodu obsesji i czynności przymusowych. Jeżeli zaś do rytuałów zalicza się czynności psychiczne, takie jak liczenie w myślach, to wskaźnik sięga 98%. Badania wskazują, że granica między normalnymi a nienormalnymi natręctwami i przymusowymi zachowaniami jest płynna. Różnią się one głównie częstotliwością oraz intensywnością, stopniem, w jakim zakłócają normalne życie oraz w jakim można się im oprzeć.
RODZAJE OBSESYJNYCH MYŚLI
Najczęściej dotyczą one lęku przed zakażeniem, lęku przed skrzywdzeniem siebie i innych oraz patologicznych wątpliwości. Inne rodzaje obsesyjnych myśli dotyczą przemożnej potrzeby symetrii, obsesje seksualne oraz obsesje na punkcie religii i agresji.
RODZAJE PRZYMUSOWYCH CZYNNOŚCI
Ludzie cierpiący na to schorzenie często powtarzają działania pozornie bezcelowe i absurdalne, nawet dla nich samych i nawet wtedy, gdy wcale nie chcą ich wykonywać. Dzielą się one na 5 podstawowych typów: 1. Czyszczenie, 2. Sprawdzanie, 3. Powtarzanie, 4. Rozkazywanie/ organizowanie, 5. Liczenie. U pewnej grupy ludzi przymusowe czynności dotyczą stałych punktów dnia i mogą polegać np. na niezwykle wolnym jedzeniu lub ubieraniu się. Kolejnym przykładem jest rytuał mycia rąk, który może trwać 15- 20 min ale może także polegać na szorowaniu rąk środkami dezynfekującymi całymi godzinami, aż dłonie zaczynają krwawić.
SPÓJNOŚC TEMATYCZNA
Pewne elementy powtarzają się niemal we wszystkich wariantach choroby, są to: 1. Objawem afektywnym jest lęk (z wyjątkiem pierwotnej, obsesyjnej powolności), 2. Prawie wszyscy pacjenci boją się, że coś strasznego stanie się im lub ich bliskim, a oni będą za to odpowiedzialni, 3. Kompulsje zazwyczaj zmniejszają lęk, przynajmniej na krótki czas. Inną charakterystyczną cechą zaburzenia obsesyjno- kompulsywnego jest powtarzalna struktura zdania warunkowego „a jeżeli”.
CHOROBY TOWARZYSZĄCE
Zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne często występują razem z innymi zaburzeniami nastroju oraz chorobami lękowymi. Aż 67% ludzi dotkniętych tą chorobą w którymś okresie życia cierpi na depresję. Niejednokrotnie towarzyszy jej również fobia społeczna, zespół paniki oraz fobie specyficzne. U 12% osób cierpiących na zaburzenie obsesyjno- kompulsyjne stwierdzono jednocześnie zaburzenie obrazu ciała (obsesja na punkcie braków i defektów swojej urody). Rzekome defekty dotyczą najczęściej: 65% skóry, 50% włosów, 38% nosa. Osoby takie trafiają do dermatologa albo chirurga plastycznego. Są one kierowane do psychologa lub psychiatry. Zbyt często jednak chory dostaje to, czego chce- i prawie nigdy nie jest zadowolony.
PRZYCZYNY PSYCHOSPOŁECZNE
UJĘCIE PSYCHOANALITYCZNE
Zgodnie z Freudowską psychoanalizą osoba cierpiąca na tą chorobę nie potrafiła sobie poradzić z konfliktem popędów o edypalnej fazie rozwoju, więc albo się na niej zatrzymała, albo cofnęła się do wcześniejszego etapu rozwoju psychoseksualnego. Do fazy analnej (około 2 r ż), kiedy to dzieci czerpią przyjemność z wydalania, dającego fizyczne odprężenie i radość twórczą. Jednocześnie rodzice w tym okresie próbują nauczyć dziecko załatwienia potrzeb fizjologicznych, co polega na ich kontrolowaniu lub powstrzymywaniu. Gdy rodzice są zbyt surowi i krzyczą na dziecko, mogą wzbudzić poczucie winy i wstydu. Silny konflikt między domagającymi się rozładowania popędami id, a pochodzącym z ego nakazem kontroli i powstrzymywania się, prowadzi do powstania mechanizmów obronnych, odpowiedzialnych za powstanie zaburzenia obsesyjno- kompulsyjnego. 4 podstawowe mechanizmy to: 1. Izolacje, 2. Przemieszczenie, 3. Reakcja upozorowana, 4. Anulowanie.
UJĘCIE BEHAWIORALNE
Pochodzi z dwuprocesowej teorii nauki unikania. Według tej teorii bodziec neutralny zostaje połączony z bodźcem awersyjnym na drodze warunkowania klasycznego i zaczyna wzbudzać lęk. Dotknięcie klamki lub uścisk dłoni może zostać połączony z myślą o zarażeniu się. Kiedy ten związek się utrwali , dana osoba może stwierdzić, że lęk powstały wskutek dotykania klamki słabnie w wyniku, na przykład, mycia rąk. Przy powtarzaniu tej czynności lęk słabnie. Model behawioralny pomógł zrozumieć przyczyny utrzymywania się obsesji i czynności kompulsyjnych oraz wskazał sposoby ich leczenia. Nie tłumaczy on natomiast źródeł choroby ani powodu, dla którego ludzie na nią cierpiący tak błędnie oceniają poziom zagrożenia.
ROLA PAMIĘCI
Osoby dotknięte zaburzeniem obsesyjno- kompulsyjnym cierpią na zaburzenia pamięci newerbalnej, ale nie dotyczy to pamięci werbalnej (odwołuje się do pamięci słów i inne abstrakcje z udziałem języka). Niespecjalnie ufają one przy tym swojej pamięci.
SKUTKI PRÓB TŁUMIENIA OBSESYJNYCH MYŚLI
Ważnym czynnikiem wpływającym na częstość natręctw myślowych oraz złego nastroju jest usiłowanie stłumienia ich, co paradoksalnie prowadzi do ich nasilenia.
PRZYCZYNY BIOLOGICZNE
CZYNNIKI GENETYCZNE
Wśród krewnych w pierwszej linii osób cierpiących na tę chorobę występuje ona częściej niż średnio w całej populacji. Ogólnie, wydaje się, że dziedziczność zaburzenia obsesyjno- kompulsyjnego jest umiarkowana, choć może tu również chodzić o niespecyficzną, ogólną skłonność neurotyczną (cecha osobowości polegająca na silnym niezrównoważeniu emocjonalnym o charakterze nerwicowym, niskiej odporności na stres i skłonności do popadania w stany lękowe).
ZABURZENIA PRACY MÓZGU
Za zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne odpowiedzialny jest obszar mózgu zwany ciałem prążkowanym, uczestniczący w przygotowywaniu odpowiednich reakcji behawioralnych. Doznania, myśli i zachowania zwykłe są hamowane gdy ciało prążkowane funkcjonuje normalnie a wyzwalane są u pacjentów z zaburzeniem obsesyjno- kompulsyjnym.
LECZENIE ZABURZENIA OBSESYJNO- KOMPULSYJNEGO
1.Badania wykazują, że jedyną grupą leków wykazujących pewną skuteczność w leczeniu tych zaburzeń są preparaty oddziałujące na serotoninę (np. Prozac). Działanie polega na zmniejszeniu objawów tej choroby. 2.Najwłaściwszym sposobem leczenia jest terapia behawioralna łącząca kontrolowany kontakt z czynnikiem lękotwórczym z blokowaniem przymusowej reakcji. Eliminowanie rytuału jest niezbędne, aby pacjent przekonał się, że po pewnym czasie lęk sam ustąpi. ( np. ktoś nękany [przymusem mycia rąk dotyka podeszwy butów a następnie powstrzymuje się od wykonywania przymusowych rytuałów, które dotąd służyły łagodzeniu lęku wywołanego obsesyjnymi myślami). 3. Gdy wszystkie metody leczenia zawiodą a pacjent choruje na ciężkie zaburzenia obsesyjno- kompulsyjne co najmniej 5 lat (zdarza się to w 10%), wtedy brana jest pod uwagę interwencja neurochirurgiczna. Polega ona na zniszczeniu tkanki mózgowej w jednym z obszarów związanych z chorobą.