ONTOGENEZA – rozwój osobniczy, przemiany anatomiczne i fizjologiczne od chwili powstania nowego osobnika w procesie rozmnażania aż do jego śmierci. W organizmach rozmnażających się płciowo początek ontogenezy wyznacza połączenie się komórek płciowych. Ontogeneza obejmuje rozwój zarodkowy i poza zarodkowy do rozpoczęcia rozrodu a także okres dojrzałości i starzenia się.
FILOGENEZA – to pochodzenie i ewolucja grupy organizmów zwykle gatunków. Jednym z zadań systematyki jest ustalenie relacji pomiędzy znanymi organizmami zarówno współczesnymi jak i wymarłymi czyli filogenezy. Ontogeneza powtarza filogenezę.
ROZWÓJ FIZYCZNY – to ciągły proces przebiegający nierównomiernie i skokowo prowadzący do dojrzałości organizmu w toku rozwoju człowieka obserwujemy przewagę procesów anabolicznych nad katabolicznymi.
GEN – jednostka informacji genetycznej organizmów (układ DNA o określonej funkcji)
METODY OCENY WIEKU ROZWOJOWEGO:
A) wiek morfologiczny, oceniamy go najczęściej na wysokości, długości i masy ciała. Wiek rozwojowy = wiek wg masy ciała + wiek wg wysokości + wiek kalendarzowy / 3 LUB W.K. = wiek wg masy + wiek wg wysokości ciała / 2 (dokładniejszy)
B) wiek kostny: dojrzałość szkieletowa wyraża stopień zaawansowania w dojrzewaniu układu kostnego. W analizie stopnia rozwoju kości długich uwzględnia się następujące cechy: 1 pojawienie się punktu kostnienia; 2 stadium wzrostu; 3 kształtowanie się nasad; 4 osiąganie ostatecznego kształtu; 5 zespolenie się nasady z trzonem. W wieku kostnego stosujemy dwie metody:
JEDNOSEGMENTOWA: oceny dokonujemy na podstawie jednego odcinka ciała (metoda Todd’a);
WIELOSEGMENTOWA: oceny dokonuje się na podstawie kilku odcinków ciała (metoda Achesona) sumaryczna ocena poszczególnych kości badanych oddzielnie;
C) wiek zębowy: określa się na podstawie liczby zębów wyrżniętych u badanego dziecka i porównywaniu jej z tablicą podającą przeciętny wiek wyrzynania się poszczególnych zębów;
D) metoda wtórnych cech płciowych: oceniamy ja na podstawie zaawansowania w rozwoju narządów płciowych; CH: prącie, jądra, moszna; DZ na podstawie rozwoju piersi i owłosienia łonowego. Metoda ta ma zastosowanie jedynie w stosunkowo krótkim czasie ze względu na gwałtowny przyrost tempa wzrastania i ze względów na możliwość toczących się zmian.
Wydolność wg Kozłowskiego: -zdolność do wykonywania ciężkiej lub długotrwałej pracy fizycznej bez szybko narastającego zmęczenia i warunkujących jego rozwój głębokich zmian środowiska wew. Ustroju -zdolność do szybkiej likwidacji ewentualnych zaburzeń homeostazy po zakończonym wysiłku -wysoka tendencja zmian środowiska wew. ustroju, szczególnie przy wysiłkach o dużej intensywności
Wydolność zależy od: 1.cechy budowy morfologicznej 2.energetyka wysiłków 3.termoregulacja 4.koordynacja mięśniowo-ruchowa 5.czynniki psychiczne
Sprawność ruchowa wg Drzewędy: jest to złożona własność człowieka, jest to aktualna możliwość wykonania wszelkich działań motorycznych. To zintegrowany zespół trzech możliwości osobniczych: 1.wydolność robocza i poziom zdolności motorycznych 2.umiejetności ruchowe 3.motywacje i subiektywne zaangażowanie w działanie
Tendencja przemian to: zjawisko przyśpieszonego rozwoju biologicznego człowieka. Osiągania wyższych wartości ostatecznych wymiarów ciała, ale pomiędzy kolejnymi pokoleniami ludzi okresu obszaru.
Trend sekularny składa się: -akceleracja rozwoju i dojrzewania biologicznego -zmiana kolejności niektórych etapów rozwojowych -retardacja procesów inwolucyjnych.
Akceleracja- jest to międzypokoleniowe przyspieszanie rozwoju i dojrzewanie, a więc wcześniejsze osiąganie kolejnych etapów rozwoju
Retardacja- opóźnienie rozwoju danego narządu w stosunku do innych narządów lub całego organizmu, następujące w toku ewolucji organizmów lub ich rozwijaniu osobniczym
Ewolucja- jest to proces biologiczny spowodowany działaniem doboru naturalnego, polega na zmianach organizmu w czasie prowadząc do powstawania nowych gatunków.
Inwolucja- wsteczne zmiany budowy lub zanik tkanek czy narządu w czasie rozwoju osobnika np. zanik grasicy w czasie dojrzewania płciowego.
Menopauza(przekwitanie)- etap przejściowy w życiu kobiety, pomiędzy wiekiem prokreacyjnym a początkiem starzenia się.
Menopauza- jest ostania miesiączką po której następuje co najmniej 6 miesięczna przerwa, jest związana z ustawaniem czynności gonad, 45-55 lat trwa 1-2 lata.
Andropauza- w ujęciu biopsychospołecznym definiowana jest jako okres w życiu mężczyzny zapowiadający zbliżające się wejście w okres starości z początkiem wystąpienia szeregu dolegliwości w różnych strefach funkcji jednostki, zarówno somatycznej, psychicznej jaki i seksualnej o podłożu wielonarządowych zmian w organizmie.
Rozwój ukł. kostno stawowego- pierwotne centrum kostnienia jest to moment przejścia tworu chrzęstnego w kości. Zjawisko wytwarzania tkanki kostnej jest równoczesne ze zjawiskiem niszczenia się kości. Kościec mięśnie i stawy powstają z 3 listka zarodkowego mezodermy. Rozwój kościotwórczy zachodzi dzięki komórkami zwanymi osteoblastami łączą się wypustkami układając się w sieć wydzielając substancję osteoid zawierają włókna koloidalne. Później podczas wydzielania soku wapniowego włóknista istota podstawowa przekształca się w istotę zbitą. Zjawisko wytwarzania tkanki kostnej jest równoczesne ze zjawiskiem niszczenia kości przez osteoblasty . tworzenie się jamy szpikowej osiągany jest ok. 3 miesiąca życia płodowego. Główne centra kostnienia znajdują się w nasadach.
Płytka wzrostowa- zrośnięcie chrząstki nasadowej czyli połączenie nasady z trzonem to koniec rozwoju tkanki kostnej oraz uformowanie kształtu i wymiaru danej kości
Proces przebudowy kości: 1.zmiany gęstości kości 2.zmiany przekroju kości 3.grubości warstwy korowej
Gibkości- zakres ruchu w stawach
Czynny zakres ruchu: uzyskamy wtedy kiedy aktywizujemy moment sił mięśni działający na dany staw
Bierny: uzyskamy przy pomocy sił zewnętrznych (mięśnie to siła bierna)
Podział kości 1. k. długie- większy wymiar dł. od szer. 2. k. płaskie- szersze niż grubsze 3.k krótkie- nieregularny kształt 4. k pneumatyczne- jamy wypełnione powietrzem
Funkcje kości- podporowa, chwytna, ochronna, ruchowa, amortyzacyjna
Typy stawów: 1.jednoosiowe: zginanie i prostowanie śrubowy obrotowy jeden rodzaj ruchu 2.dwu osiowe: -eliptyczne: zginanie przywodzenie i odwodzenie -siodełkowe 3.trójosiowe: kulisty wolny zginania i prostowania odwodzenia i przywodzenia 4. Płaskie: staw krzyżowo-biodrowy 5.Nieregularne: staw obojczykowo-barkowy
Czynniki warunkujące zakres ruchów w poszczególnych stawach i pł. -różnica wielkości pow. stawowych sąsiadujących ze sobą -różnica kształtu pow. stawów o dwóch stopniach swobody -umiejscowienie dł. wiązadeł oraz budowa torebki stawowej -kształt chrząstek wew. stawowych i około stawowych -opór mięśni otaczających dany staw -opór struktur łączno tkankowych
fizjologiczne czynniki ograniczenia zakresu ruchu w stawach: 1. ograniczony zakres skracania lub rozciągania mięśnia 2. spadek elastyczności mięśni 3. spadek elastyczności aparatu więzadłowego 4. przerost mięśnia
3 płaszczyzny ciała: 1.czołowa- biegnie równolegle do kości czołowej (skłony boczne tułowia, przywodzenie ramion) 2.strzałkowa- biegnie równolegle do szwu strzałkowego(słony tułowia głowy zginanie prostowanie kończyn) 3.poprzeczna- biegnie poziomo pod katem prostym w stosunku do poprzednich płaszczyzn(skręty tułowia kończyn odwracanie w stawach łokciowych)
Osie ruchu: 1.długa- prostopadła do płaszczyzny poprzecznej 2.przednio tylna- prostopadła do płaszczyzny czołowej 3.poprzeczna- prostopadła do płaszczyzny strzałkowej
Rodzaje ruchów w stawach: 1.ślizganie- w trakcie ruchu jedna pow. stawowa dotyka ta sama część nowych części drugiej pow. stawowej 2.toczenie- nowe części jednej pow. stawowej dotyka nowych części drugiej pow. stawowej np. skroniowo żuchwowej 3.obracanie- pow. stawowe o kształcie wycinków kul przylegają do siebie w jednym punkcie jest punkt styczny gdzie jedna kość obraca się na drugie
Podział mięśni: 1.Długie- występują w obrębie kończyn 2.Szerokie- ściany klatki piersiowej i brzusznej 3.Krótkie- występują wokół kręgosłupa 4.Wachlarzowate 5.Mieszane
Precyzja i koordynacja ruchu: sprawna praca mm, koordynacja i precyzja ruchów zależy nie tylko od budowy samych mm ale przede wszystkim od funkcji ukł nerwowego. W rozwoju sprawności pracy mm istotnym elementem jest czucie czyli propriocepcja. W mm, ścięgnach i stawach znajdują się receptory, które umożliwiają orientacje ośrodkowego ukł nerwowego co do położenia, szybkości i siły ruchów wykonywanych w określonym stawie przez mm w tym ruchu zaangażowanych. Rozwój siły jest stopniowy na ogół siła mm zależy od ilości włókien mięśniowych.
Metoda siatek centylowych: polega na obserwacji częstości występowania obserwacji poszczególnych wielkości cech we wzorcowej populacji na podstawie, czego można sądzić czy konkretne dziecko odbiega od przeciętnych wielkości dla jego wieku, płci i środowiska. Siatki centylowe umożliwiają śledzenie rozwoju, służą do oceny stanu zaawansowania mierzonej cechy np. wysokości ciała na tle populacji w danym wieku.
Mediana-idealnie średnia wartość 50 centyl. Norma od 25 do 75 centyla. Centyle tworzą kanał.
Mechanika mięśni: rozróżnia się dwa rodzaje pracy mm:
Statyczna praca mięśni: występuje, gdy mięsień pracuje bez zmiany długości, natomiast w miarę upływu czasu wzrasta jego napięcie. Ten rodzaj pracy pogarsza warunki krążenia, ponieważ skurczone włókna mięśniowe powodują zastój krwi w naczyniach krwionośnych. Rodzaje statycznej pracy mm: utrzymująca, wzmacniająca, ustalająca. Wielkość napięć mm w poszczególnych odmianach pracy statycznej jest zróżnicowana. Największe zaangażowanie napięć mm w pracy utrzymującej a najmniejsze w wzmacniającej.
Dynamiczna praca mięśni (izotoniczna): charakteryzuje się zmianą długości mięśnia przy stałym napięciu. Mm może pracować: koncentryczny-przyczepy zbliżają się do siebie, ekcentryczny- oddalają. Praca dynamiczna przyśpiesza krążenie krwi.
Wiek kalendarzowy a wiek rozwojowy: Wiek kalendarzowy nie jest i nie może być miarą dojrzałości biologicznej osobnika, ale znajomość jego jest punktem wyjścia przy ocenie rozwoju fizycznego osobnika. Wiek rozwojowy jest miarą biologicznej dojrzałości organizmu, wskazuje on na stopień zawansowania w rozwoju niektórych cech lub układów ustroju.
Wiek kalendarzowy a wiek rozwojowy: Wiek kalendarzowy nie jest i nie może być miarą dojrzałości biologicznej osobnika, ale znajomość jego jest punktem wyjścia przy ocenie rozwoju fizycznego osobnika, żeby obliczyć wiek kalendarzowy trzeba: datę badania – datę urodzenia= wiek kalendarzowy Wiek rozwojowy jest miarą biologicznej dojrzałości organizmu, wskazuje on na stopień zawansowania w rozwoju niektórych cech lub układów ustroju.
wskaźnika dojrzałości biologicznej WSDB (wyraża stosunek wieku rozwojowego do kalendarzowego) WSDB=Xij*100/Xich-100
Rozwój układu oddechowego: kuł oddechowy rozwija się z endodermy, najpierw powstają kieszonki oskrzelowe, które szybko zanikają a na ich miejscu ok. 6 tyg. pojawiają się związki płuc i oskrzeli. tk. płucna jest w pełni zróżnicowana ok. 6 miesiąca życia płodowego wymiana gazowa odbywa się jednak poprzez krążenie łożyskowe. Po odcięciu pępowiny wzrasta stężenie, CO2 we krwi, co powoduje podrażnienia ośrodków oddechowych w rdzeniu przedłużonym.
Powietrze oddechowe: to ilość pow. wdychanego i wydychanego w czasie 1 s
Pow dopełniające: jest to ilość Pow która jest wciągana do płuc po normalnym oddechu
Pow zapasowe: to ilość Pow wydychana dodatkowo po normalnym wydechu
Pow oddechowe: dopełniające zapasowe, które składa się na pojemność życiową płuc
Pow zalegające: to objętość Pow jaka pozostaje w płucach po najgłębszym wydechu. Pojemność życiowa płuc wzrasta do 14 roku życia, a największa jest ok. 20. Po 20-30 roku życia zmniejsza się ogólna pojemność płuc.
Wentylacja: u zdrowych ludzi czynność oddechowa. Człowiek oddycha 10-22 raz na min, średnio 14-16. Czynność oddechowa jest przyspieszona pod koniec dnia z zmniejszona rano. W normalnych warunkach wydech jest dłuższy niż wdech.
Wentylacja spoczynkowa: objętość gazu na jednostkę czasu, iloczyn objętości oddechowej i częstości oddechów na min średnia 5-8 litrów na min.
Objętość wdechowa: ilość Pow wprowadzana do płuc podczas spokojnego wdechu Pojemność całkowita płuc: suma wszystkich 4 objętości
Pojemności: całkowita poj płuc TLC, poj życiowa VC, poj oddechowa IC, czynnościowa poj zalęgająca FRC
Charakterystyka płuc noworodka: słaby rozwój górnych dróg oddechowych i zatok obocznych nosa. Nozdrza i kanał nosowy kształtują się około 4 roku życia rozwój krtani ma miejsce od 1 roku życia a przyśpieszeniu ulega w okresie pokwitania. Tchawica wzrasta szybko w 2 poł I roku życia zaś drugie przyśpieszenie jest w okresie pokwitania.
Pow oddechowe- jest to ilość powietrza wdechowego i wydechowego w czasie spokojnego oddechu
pow dopełniające- jest to ilość powietrza która jest wciągana do płuc po normalnym oddechu pow zapasowe- to ilość pow wydechowa po normalnym wydechu
pow oddechowe + dopełniające zapasowe= poj życiową płuc , pow zalegające- to objętość pow jaka pozostaje w płucach po najgłębszym wydechu
Poj płuc całkowita- TLC dzieli się na pojemność wdechową IC i pojemność zalegającą czynnościową FRC
Poj wdechowa IC- stanowi powietrze wciągane do płuc w czasie najgłębszego wdechu po spokojnym wydechu
Poj zalegająca czynnościowa FRC jest to powietrze pozostające w płucach po spokojnym wdechu
Poj IC i FRC dzieli się na 2 objętości Obj oddechowa- TV- wdychana i wydychana w czasie swobodnego wdechu i wydechu
Obj zapasowa wdechowa IRV –wciągana do płuc w czasie max wydechu, usuwając z płuc
objętość zapasową wydechową ERVObj zalegająca RV- pozostaje w płucach w czasie max wydechu
Poj zalegającą czynnościową FRC tworzą obj zapasowa wydechowa i obj zalegająca
Poj życiowa wdechowa IVC- po największym wydechu wykonując max wdech
Poj życiowa- VC –ilość powietrza którą można usunąć z płuc po max wydechu
wzory: na poj życiową „M” VC(ml)=[17,63-(0,112*wiek)]*wzrost(cm)
poj całkowitą „M” TLC[36,2-[0,06+wiek)]+wzrost (cm)
Okresy rozwojowe człowieka
Okres prenatalny.Trwa od momentu zapłodnienia do chwili urodzenia osobnika zdolnego do życia.Rozwój prenatalny pokrywa się w czasie z długością ciązy.40 tyg jeżeli liczymy ją od ostatniej miesiączki.Dzieli się na 3 fazy.I jaja płodowego(0-2 tyg)następuje bardzo intensywny podział/namnażanie komórek.Iiokres zarodkowy(3-7)formułują się 1-sze narządy,tworzą się 3 listki zarodkowe,z których formułują się poszczególne uklady(np. ektodermo).Ukł.te nie funkcjonują dokładnie,ale można je już roapoznać.
Noworodkowy.należy do ‘przelomowych’ okresów w życiu człowieka.Trwa przez pierwszy miesiąc po ur.W ciągu tego miesiąca organizm musi przystosować się do całkiem nowych warunków:-konieczność regulacji temp.ciała,-zmiana sposobu oddychania’-nerki zaczynają wydalać produkty przemiany materii,-noworodek musi opanować odruch ssania,-uruchamiaja się czynności trawienne,-zaczynają docierać do dziecka bodźce z zewnątrz stymulując ukł.nerwowy,-styka się z drobnoustrojami.Donoszonuy noworodek waży średnio 3000g i ma dł.Dziecko ważące poniżej 2500g jest zaliczone do kat.wcześniaków.Wcześniakiem nazywa się również dziecko ur znacznie przed terminem.Wcześniactwo nie rokuje dobrego rozwoji i stanu dziecka.
Niemowlęcy. Trwa od 1-go miesiąca do końca 1-go roku.Organizm niemowlęcia intensywnie przyswaja składniki odżywcze.Wyraża się to podwojeniem ciężaru ciała po 5 msc i potrojeniem po roku.W okresie tym rozpoczyna się kształtowanie czynności ruchowych.Dziecko w tym wieku uczy się podnosić głowę,siadać,wstawać,a także chodzić.Równocześnie dokonuje się rozwój manualny-dziecko uczy się chwytać zabawki i manipulowac nimi.Charakterystyczne dla tego okresu jest duże zapotrzebowanie na sen.Początkowo dziecko śpi stale,budzi się tylko do karmienia.Później ustala się właściwy rytm snu,12 godz noc,3-4 dzień.Po upływie pierwszego półrocza zaczynają wyrzynać się 1-sze zęby mleczne.W czasie tego okresu bardzo groźne dla dziecka są różne choroby.Zwłaszcza zakażenia ukł.pokarmowego(biegunka),infekcje dróg oddechowych.Rozwój niemowlęcia jest stymulowany przez bodźce z zewnątrz.Dziecko pozbawione tych bodźców rozwija się powoli,a niektórych umiejętności może w ogóle nie opanować.Środowiskiem,które dostarcza najwiecej bodźców jest rodzina.Duża rolę w tym okresie odgrywa wit D która powinno się podawać dziecku do półtora roku.Zapobiega ona przed krzywizną i wzmacnia kości.
Poniemowlęcy. Okres ten trwa od 1 do 3 roku.W okresie tym dochodzi do pełnego wykształcenia się mechanizmów zapewniających właściwą człowiekowipostawę ciała i chód dwunożny.Składa się na to wiele czynników. Po pierwsze zachodzą zmiany w ukształtowaniu kręgosłupa.U noworodka i niemowlęcia, kręgosłup jest łukowo wygięty. U człowieka w okresie poniemowlęcym kształtuja się typowo ludzkie wygięcia kręgosłupa. Należy zaznaczyć że wygięcia te stanowią nieodzowny warunek dla utrzymania stabilnej równowagi ciała.Ulegaja usprawnieniu mechanizmy nerwowe ,od których zalezy utrzymanie postawy i lokomocja. Doskonali się czynność ośrodków nerwowych kierujących czynnościa chodzenia.Okres ten odznacza się szybkim rozwojem mowy.Zasób słów powiększa się z dnia na dzień.Idzie to w parze z intensywnym rozwojem umysłowym.Kształtuje się osobowość.
Przedszkolny. Trwa od 3 do 6 r.ż.Jest to okres dużej dynamiki psychicznego i fizycznego rozwoju dziecka.Okres ten jest także nazywany wiekiem zabawy,dlatego że dziecko poprzez zabawę uczy się i poznaje świat.Ważne jest aby nie ograniczać mu tego.Zbyt mało ruchu,powietrza powoduje słabszy rozwój fizyczny,brak zabawek,kontaktów z dorosłymi,z dobrami kultury opóźnia rozwój intelektualny,a niezaspokojenie potrzeb psychicznych,zwłaszcza poczucia bezpieczeństwa i miłości może zburzyć całośćrozwoju psychicznego dziecka.Dzieci w tym wieku wykazuja dużą potrzebę ruchu,są żywe,hałaśliwe,mówią wiele,miewają bujną wyobraźnie.Poszukują rówieśników,uczą się podporządkowywać grupie,niekiedy rezygnować z własnych zachcianek.W wieku ok. 6 lat następuje przyspieszenie wzrastania ciała wzwyż.
Szkolny. 7-11 lat.W tym okresie zaczyna się tracić uzębienie mleczne i wyrzynają się pierwsze zęby stałe.Okres ten nazywany jest niekiedy ‘okresem dojrzałości dziecięcej’.Wzrastanie organizmu zostaje nieco spowolnione,ale następują zmiany w zakresie ukł kostno-stawowego i mięśniowego.Kości grubieją,wzrasta masa mięśniowa.Dzieci wykazują dobrą koordynację ruchową,zwiększa się szybkość wykonywanych ruchów,zręczność oraz precyzja i siła.Dzieci chorują stosunkowo rzadko.Jest to okres wielkiej chłonności umysłowej.Dzieci zapamiętują wiele szczegółow,łatwo przyswajają wiedzę,wszelkie wiadomości i umiejętności,oraz wykazuja łatwość w nawiązywaniu kontaktów.
Pokwitania. Cały okres dojrzewania płciowego jest procesem wieloetapowym,w którym kształtują się odpowiednio cechy fizyczne,zdolność do wytwarzania komórek rozrodczych oraz cechy psychiczne.Okres ten u chłopców rozpoczyna się w wieku 12-14 lat przyspieszeniem wzrastania.Powiększają się narządy płciowe.W wieku 14-16 lat pojawia się wyraźnie owłosienie koło części płciowych i pod pachami,rysy twarzy ulegają zgrubieniu.Chłopcy przechodzą mutację głosu,wiąże się to z rozwojem krtani,manifestuje się to uwypukleniem na szyi zwanym’jabłkiem Adama’.W wieku 16-18 lat budowa ciała staje się typowo męska.Charakterystyczne dla okresu dojrzewania chłopców są zmazy nocne.Dziewczęta dojrzewaja wcześniej.W wieku 10-12 lat.Okres ten na początku charakteryzuje się przyspieszeniem wzrastania ciała,rozwojem piersi.Od 12 roku rozpoczynaja się zmiany polegające na poszerzeniu miednicy,powiększeniu się piersi i pojawieniu się typowo kobiecego owłosienia koło narządów płciowych i pod pachami,oraz wysubtelnieniem rysów twarzy.Istotnym objawem dojrzewania płciowego u dziewcząt jest pierwsza miesiączka,pojawia się ona srednio w wieku 13-14 lat,ale nie oznacza to pełnej dojrzałości płciowej.Komórki jajowe często są wytwarzane dopiero w późniejszym okresie.Pierwsze miesiączki bywaja nieregularne,towarzysza im bóle głowy,krzyża,zmęczenie,bóle w okolicy brzucha.Zarówno u chłopców jak i dziewcząt okres dojrzewania płciowego przebiega ze znacznym przyrostem ciężaru ciała,często przyczyną jest rozwój ukł.kostnego i mięśni.Masa mięśniowa ulega powiększeniu,zmieniaja się proporcje w budowie tułowia.Wtraża się to rozwojem barków u chłopców i bioder u dziewcząt.W okresie tym kończy się proces formowania się uzębienia stałego.Jako ostatnie wyrzynaja się wówczas zęby ‘mądrości’.Występuje wzmożona czynność gruczołów łojowych.Okres dojrzewania jest czasem w którym dziecko osiąga dojrzałość fizyczną(zakonczenie procesu wzrastania),biologiczną(dojrzałość narządów płciowych),rozwija się osobowość.W okresie dojrzewania udział biora prawie wszystkie gruczoły hormonalne.O szybszym dojrzewaniu decydują lepsze warunki życia,odżywianie.Wpływ ma także klimat,tryb życia,praca fizyczna,czynniki dziedziczne.Niekorzystne warunki i choroby wpływają na opóźnienie rozwoju.
Okres dorastania. Trwa od ok. 17do 20/25 r.ż. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej organizm ludzki przechodzi jeszcze jeden etap rozwoju ontogenetycznego, w którym zachodzące zmiany maja charakter progresywny. Charakteryzuje się on dalszym, choć bardzo powolnym wzrastaniem wzwyż. Kobiety 18-20,mężczyźni 20-23.
Dorosłości. Okres wieku dorosłego u mężczyzn trwa do 35-40 r.ż.,a u kobiet 30-35.Organizm jest w pełni rozwinięty. Wszystkie narządy i ukł.wykonuja swe czynności na najwyższym poziomie.Pod koniec tego okresu zaczynają się pierwsze objawy starzenia się ustroju.Objawy te potęgują się w następstwie wieku dojrzałego .Należy do nich: odkładanie się tłuszczu,siwienie i wypadanie włosów,zmiany próchniczne w zębach, upośledzenie sprawności fizycznej,upośledzenie zdolności do akomodacji oka.Okrez ten ma łatwe do uchwycenia zakończenie u kobiet w postaci ustania miesiączkoweania.Często proces ten ma dość burzliwy przebieg,towarzyszą mu dolegliwości o charakterze nerwowym.Zakończenie okresu wieku dojrzałego u mężczyzn jest mniej uchwytne.
Starości.trwa od ok. 55,60 r.ż.Jest to ostatni etap rozwoju ontogenetycznego-charakteryzuje się regresywnym/wstecznym kierunkiem zmian zachodzących w narządach i tkankach ustroju. Występuje zwiotczenie skóry, osłabienie siły mięśniowej, powstaja zmiany w ukł.kostno-stawowym, ulega upośledzeniu czynność ukł. oddechowego i krążenia, występują zaburzenia układu nerwowego(miażdżyca naczyń krwionośnych oraz wynikające stąd upośledzenie krążenia krwi w mózgu).Zwiększa się wrażliwość ustroju na działanie czynników chorobotwórczych.
1. Kształtowanie postawy ciała w ontogenezie i filogenezie.
Ontogeneza jest to rozwój osobniczy związany ze zmianami w budowie ciała jak: kl. pierś., kręgosłupa oraz kończyn dolnych i stóp.
Kl. pierś. - wielkość i kształt zmieniają się z wiekiem. W 1 r.ż. wzrasta obw. o 42-50% (13cm), w 2 r.ż. 9%, a w 3-4 r.ż. od 4-7%. Wzrost kl. pierś. Odbywa się w okresie dojrzewania u chłopców, następuje rozwój barków oraz kl. pierś., a u dziewcząt biodra ulęgają rozszerzeniu.
Kręgosłup – po urodzeniu przez całą dł. Kręgosłup przebiega kifoza, z której wyodrębnia się w 3-4 miesiącu lordoza szyjna w wyniku prób dźwigania głowy, w 9-12 mieś. kształtuje się lordoza lędź. związana z pionizacją dziecka. W 12-14 mieś. kręgosłup ma kształt esowaty i wykształcone wszystkie fizjologiczne wygięcia.
Miednica kręgosłup opiera się na miednicy z która połączony jest za pomocą kości krzyżowej. Krzywimy kręgosłupa zależą od położenia miednicy. Prawidłowe nachylenie miednicy ku przodowi waha się w zależności od wieku i płci. U dzieci rozpoczynających chodzenie miednica ustawiona jest pionowo i w wyniku wytworzenia się krzywizn kręgosłupa zwiększa swe nachylenie ku przodowi. W okresie dojrzewania u dziewcząt fizjologiczne nachylenie miednicy wynosi w 4 r.ż. ok. 22%, w 7 -25%, u obojga płci, u osób starszych płci męskiej 31%, żeńskiej 28%.
Kolana i stopy – u noworodków prawidłowością jest ustawienie szpotawy kolan oraz zgięciowe ustawienie stawów biodrowych i kolan wynikające z przewagi zginaczy nad prostownikami.
Stopy - u niemowląt nie mają wysklepienia ponieważ podeszwowa część stopy jest wypełniona miękka tk. tłuszczową. Gdy dziecko zaczyna chodzić zaczyna się kształtowanie stopy. W wieku 3-. kształtuje się wklęsłość podeszwowa części stopy. A w 6 r.ż. oba łuki stopy są wyraźne ale ulegają dalszemu rozwojowi do ok. 8 r
Filogeneza jest to rozwój, który związany jest z przejściem ssaków z postawy czworonożnej na dwunożną. Człowiek jest jednym z przedstawicieli ssaków charakteryzujący się postawą pionową. Ze zmianą tej postawy w budowie człowieka zachodziły zmiany tak jak: głowa, obręcz barkowa, tułów.
Głowa – doszło do przesunięcia ku przodowi podparcia głowy, co zapewniło lepsze zrównoważenie tej siły ciężkości pomimo zwiększenia masy przez znaczny rozwój mózgowia.. pionowe ustawienie głowy ułatwiło ekonomikę ruchu i zwiększył się jego zakres przy krótkiej szyi. W ten sposób ułatwiony został pobór tlenu i polepszone pole widzenia dla oczu.
Obręcz barkowa – przestała brać udział w podporze co spowodowało zmniejszenie się masy tk. kostnej oraz skrócenie kończyn. Obniżył się przez to punkt ciężkości ciała i zwiększyła się stabilność.
Tułów – przy postawie pionowej cały ciężar głowy i górnej połowy ciała równoważą trzony kręgowe. Poprawiają się warunki rozwojowe kl. pierś. o narządy jamy brzusznej, podparte zostają na kościach obręczy biodrowej w wyniku czego maleje wysiłek mięśni powłok brzusznych i zmniejsza się obj. brzucha. Został również zwiększony zakres ruchów tułowia w pł. strz.
3. Postawy ciała, a okresy krytyczne posturogenezy. Posturogeneza to nauka o postawie ciała. Postawa ciała jest nawykiem ruchowym kształtującym się na określonym podłożu morfologicznym i profilaktycznym. W osobniczym rozwoju postawy ciała wyróżnia się okresy stabilizacji i chwiejności, okresy kiedy zmiany są wyraźniejsze a wady postawy częstsze.
Okresy krytyczne dla posturogenezy:
* I okres przypada na 7 r.ż. i nosi nazwę szkolnego – w okresie tym do najważniejszych czynników zaburzających przebieg posturogenezy zalicza się niekorzystne poz. statyczne spowodowane długotrwałym siedzeniem w ławce szkolnej, noszeniem dodatkowych ciężarów. W okresie tym następuje przodowygięcie kręgosłupa w odc. lędź.
* II okres przypada w czasie dojrzewania płciowego inaczej skoku pokwitaniowego – w okresie tym następuje szybki rozwój kośćca za którym nie nadąża rozwój mięśni, towarzyszy temu przesunięcie środka ciężkości ciała ku górze co spowodowane jest intensywnym wzrostem kończyn dolnych. W okresie tym powstaje też kifoza młodzieńcza i pierś.
* III okres po 35 r.ż. – w okresie tym brzuch zaczyna wstawać i lekko zwisać. Pogłębiają się wszystkie fizjologiczne krzywizny kręgosłupa oraz miednica ulega przodopochyleniu. 5.
Postawy anatomiczne kształtowanie się prawidłowej postawy ciała. Prawidłowa postawa ciała to harmonijna i bez wysiłkowe ułożenia poszczególnych elementów postawy w stosunku do osi długiej ciała. Postawa prawidłowa zależy od prawidłowego ukształtowania ukł. kostno-więzadłowego, dobrze rozwiniętego i wydolnego ukł. mięśniowego sprawnie działającego ukł. nerw. Prawidłowa postawa ciała charakteryzuje się takimi cechami jak:- prostym ustawieniu głowy- fizjologicznymi wygięciami kręgosłupa w pł. strz., a prostym w pł. czołowej - dobrze wysklepioną kl. pierś.- dobrze podparta miednicą na głowach kości udowych- prostymi kończynami dolnymi i prawidłowo wysklepionymi stopami
6.Stabilizacja postawy, wpływ stabilizatorów biernych i czynnych na jakość postawy ciała Utrzymanie postawy pionowej zależy od stabilizacji złożonej: czynnej i biernej. Stabilizacje bierna zapewnia: -równowaga mechaniczna – która zależy od równoważenia się środków ciężkości poszczególnych segmentów tj. kl. pierś., miednicy. Jeżeli jeden segment przeniesie swój śr. ciężkości – ogólna równowaga ulega zaburzeniu.-obciążenie optymalne – to wskaźniki wagowe -napięcie ukł. więzadłowo- torebkowego-budowa stawów (ograniczenie ruchów budową stawów Stabilizacja czynna: Zapewnia napięcie określonych mm., które pracują zmiennie, zmienność napięcia zależy od rozkładu śr. ciężkości. Jeżeli tylko jeden segment przemieści swój środek ciężkości ogólna równowaga ulegnie zaburzeniu powodując przemieszczenie się innych segmentów. W skład stabilizatorów czynnych wchodzą mm. które dzielimy na:-krótkie – przykręgosłupowe, poprzeczno-kolcowe, kolcowe między-kolcowe, miedzy-poprzeczne- długie- biodrowo-żebrowy, prostownik grzbietu-mm. oddziaływujące na kręgosłup i kończyny dolne
Obręcz miednicza i barkowa-ich powiązania z kończynami dolnymi i górnymi oraz z kręgosłupem. Obręcz miednicza- składa się z 2 kości miedniczych które powstały na wskutek połączenia się kości kulszowej , biodrowej , i łonowej. Obie kości miednicze z przodu są połączone spojeniem łonowym a z tyłu kością krzyżową. Miednica umieszczona jest na głowach kości udowych , stawem biodrowym i porusza się za pomocą siły mięśni. W prawidłowych warunkach miednica jest pochylona do przodu i kąt pochylenia wynosi u mężczyzn 50-55% a u kobiet 55-60%W ustawieniu położenia miednicy biorą udział 2 zespoły mięśni tj, Zwiększające swym skurczem przodopochylenie miednicy i są to takie jak: prosty uda, biodrowo- lędźwiowy, czworoboczny lędźwi, prostownik grzbietu odcinka lędźwiowego.Zmniejszające swym skurczem przodopochylenie miednicy i są to mm takie jak: pośladkowe, półbłoniasty, półłścięgnisty , głowa długa mm dwugłowego, przywodziciel wielki, prosty brzucha.Obręcz barkowa- składa się z obojczyka łopatki i stawem barkowym jest połączony z kością ramienna. Obojczyk łączy wyrostek barkowy łopatki z wycięciem obojczykowym mostka oraz stawem połączenie między kośćcem kończyny górnej a szkieletem klatki pierś. Łopatka połączona jest z kończyną górną oraz obojczykiem także żebrami kl.pierś. do stabilizatorów obręczy barkowej zaliczamy mm. takie jak: *ściągające łopatki, *cofające łopatki do tyłu ( równoległoboczny, czworoboczny, najszerszy grzbietu, zębaty przedni)
16.metody badania stopy Metoda ortopedyczna- jest to oglądanie i zakwalifikowanie stopy do jednej z 3 grup tj. wydrążonej, prawidłowej, płaskiej metoda antropometryczna- badanie stopy za pomocą przyrządów mierniczych metoda planatokonturograficzna- sporządzanie odcisków stopy dzięki niej ocenia się typ budowy stopy ( 2 sposoby: porównanie plantogramu badanego ze wzorami, wykreślenie odpowiednich kątów) metoda badań wydolnościowych- wykrywanie wydolności mięśni stopy , metoda z zastosowaniem różnych aparatów i przyrządów pomiarowych. Metoda podkopowa- rozłożenie nacisku stopy metoda mathiasa- pomiar wysokości sklepienia podłużnego stopy