PRAWO CYWILNE-WYKŁADY

ZAGADNIENIA WSTĘPNE

1)Prawo cywilne-zespół norm regulujących stosunki majątkowe pomiędzy osobami fizycznymi i prawnymi na zasadzie autonomii i równorzędności podmiotów.

2)Cechy prawa cywilnego:

przedmiot regulacji-pewna grupa stosunków społecznych, zarówno majątkowych jak i niemajątkowych. Dominują wyraźnie stosunki majątkowe, gdyż głównym zadaniem pr. Cywilnego jest realizacja i ochrona interesów majątkowych. Stosunki niemajątkowe, objęte na ogół w niewielkim stopniu unormowaniami pr. Cywilnego.

podmiot-a ściślej stosunków społecznych regulowanych przez normy pr. cywilnego, są określone kategorie uczestników życia społeczno-gospodarczego, zwane osobami fizycznymi i prawnymi.

metoda regulacji-zwana jest metodą autonomii i równorzędności podmiotów(stron). Oznacza ona uznanie swobody podmiotów pr. cywilnego w kreowaniu wzajemnych stosunków oraz takim kształtowaniu ich treści, które zagwarantuje podmiotom równorzędną względem siebie pozycję.

3) Systematyka prawa cywilnego

● działy podstawowe

-część ogólna-dotyczą zasad wspólnych całemu pr. cywilnemu

-prawo rzeczowe-odnoszące się do rzeczy

-prawo zobowiązań-zawierające normy prawa majątkowego o charakterze względnym

-prawo spadkowe-zawierające normy prawne dotyczące przejścia majątku po zmarłym na inne podmioty prawa

-prawo rodzinne-reguluje stosunki prawno rodzinne i majątkowe wewnątrz rodziny

● działy szczególne

-prawo handlowe

-prawo spółdzielcze

-prawo na dobrach niematerialnych

● dział obok kolejny

-prawo prywatne międzynarodowe

4)Zasady prawa cywilnego

jednakowego statusu i ochrony jednostki ludzkiej-podmiotowość każdego człowieka w stosunku cywilnoprawnym przedstawia się jednakowo, a także integralność osoby ludzkiej pr. cywilne zapewnia intensywną ochronę; realizację tej zasady zapewniają w szczególności przepisy o zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych osoby fizycznej oraz o ochronie dóbr osobistych

równości i równorzędności podmiotów-z jednej strony oznacza równość wobec prawa, czyli brak przejawów prawnego uprzywilejowania lub dyskryminacji określonej kategorii podmiotów, z drugiej gwarantuje wszystkim podmiotom równorzędną pozycję względem siebie w stosunkach cywilnoprawnych

autonomii woli-samodzielność w kształtowaniu stosunków prawnych osób fizycznych bądź prawnych

ochrony mienia-jest realizowana zwłaszcza przez system instytucji zapewniających nienaruszalność własności, innych praw majątkowych oraz posiadania

ochrony dobrej wiary-zapobiega ujemnym następstwom wobec tych uczestników stosunków cywilnoprawnych, którzy podejmują określone działania pozostając w błędnym, aczkolwiek usprawiedliwionym przekonaniu kierując się przede wszystkim zaufaniem do innych uczestników

5)Przepisy prawa cywilnego

bezwzględnie obowiązujący(ius cogens)to taki, którego zastosowanie nie może być wolą stron wyłączone lub ograniczone, narzucają one w sposób kategoryczny ich adresatom powinność określonego zachowania się nie dając im możliwości swobodnego ustalenia treści stosunku cywilnoprawnego

względnie obowiązujący(ius dispositivum)znajduje zastosowanie dopiero wtedy, gdy strony nie skorzystały z możliwości uregulowania łączącego ich stosunku prawnego w sposób odmienny od przewidzianego w dyspozycji przepisu.

jednostronnie bezwzględnie obowiązujący-poddaje silniejszej ochronie jedną ze stron. Jego zastosowanie może być wyłączone lub ograniczone tylko gdy ustalenie treści stosunku cywilnoprawnego następuje w sposób korzystniejszy dla strony objętej silniejszą ochroną

definicja ustawowa to przepis, który w sposób wiążący ustala znaczenie pojęcia używanego w treści aktu normatywnego

odsyłający-spełnia swoją funkcję gdy w treści aktu normatywnego występuje kilka zbliżonych do siebie stanów faktycznych

6)Zasady współżycia społecznego

Są to pewne reguły postępowania niebędące normami prawnymi. Często utożsamia się owe zasady z normami moralnymi. Będą nimi pewne zasady kształtujące stosunki międzyludzkie, które nie zawsze dają się ocenić w kategoriach dobra lub zła. Jednak związek zasad współżycia społecznego z normami moralnymi wydaje się najsilniejszy. Nie będąc normami prawnymi nie stanowią one źródła prawa, jednak ich wpływ na obowiązywanie norm prawnych, a także ich wykładnie i stosowanie jest znaczny. Ustawodawca uznaje za naganne zachowanie się naruszające zasady współżycia społecznego wiążąc niejednokrotnie z takim zachowaniem ujemne konsekwencje prawne. Zasady służą niekiedy do ściślejszego sprecyzowania treści stosunku cywilnoprawnego lub prawa podmiotowego. Ich ważną funkcją jest też swoisty „udział” w ocenie przesłanek prowadzących do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

PRAWO PODMIOTOWE

1)Prawo podmiotowe-jest przyznana i zabezpieczona przez normy prawa cywilnego oraz wynikające ze stosunku prawnego możność postępowania w określony sposób.

2)Normatywne powstanie prawa podmiotowego:

prawo bezpośrednie-charakteryzuje się takim oznaczeniem przez przepisy sfery możności postępowania, które umożliwia uprawnionemu wykonywanie przysługującego mu prawa w sposób bezpośredni tzn. bez udziału innych osób

roszczenia-polega na domaganiu się przez uprawnionego oznaczonego zachowania się ze strony innej osoby(zobowiązanego ze stosunku prawnego)

prawo kształtujące-jego wykonanie polega na wywołaniu skutków prawnych, czyli na doprowadzeniu do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

3) Klasyfikacja praw podmiotowych:

♣ bezwzględne-są skuteczne wobec wszystkich.

♣ względne- są to prawa podmiotowe skuteczne tylko wobec niektórych indywidualnie określonych podmiotów

♣ majątkowe-są bezpośrednio uwarunkowane interesem majątkowym uprawnionego

♣ niemajątkowe-nie są w sposób bezpośredni uwarunkowane interesem majątkowym uprawnionego

♣ zbywalne- Jest to prawo, które może przejść z jednego podmiotu na drugi na podstawie czynności prawnej.

♣ niezbywalne- wykluczone jest przejście prawa na inną osobę.

♣ związane-przysługują jedynie podmiotowi określonego innego prawa np.służebność gruntowa

♣ akcesoryjne- nie zawsze są związane z podstawowym prawem, Istnieje dopóki istnieje główne prawo np. hipoteka

4) Nabycie praw podmiotowych

→ pierwotne-gdy nabywca uzyskuje prawo nie istniejące wcześniej np. własność nowo wytworzonej rzeczy, bądź nabywa je niezależnie od uprawnień przysługującej innej osobie np. zasiedzenie

→ pochodne-nabywca wywodzi swoje prawo od innej osoby, staje się następcą prawnym tej osoby. Zasada: nemo plus iuris- nikt nie może przenieść więcej praw niż sam posiada. Rodzaje:

≡ sukcesja uniwersalna-nabywca na podstawie jednego aktu uzyskuje ogół praw i obowiązków lub fragment praw i obowiązków poprzednika np. dziedziczenie

≡ sukcesja singularna- gdy przedmiotem przejścia jest jedno prawo podmiotowe-tyle sukcesji singularnych ile praw przechodzi.

→ translatywne- gdy nabywca uzyskuje już istniejące i przysługujące innej osobie prawo, przy czym może mieć ono charakter zarówno nabycia pochodnego(np. przy darowiźnie) jak i pierwotnego(np. przy zasiedzeniu)

→ konstytutywne- jego przedmiotem jest prawo powstałe dopiero w momencie nabycia, wcześniej nieistniejące. Może być pochodne( np. w wyniku wynajęcia rzeczy powstaje na rzecz drugiej strony prawo najmu) albo pierwotne(np. w razie wytworzenia nowej rzeczy nabywa się nowo powstałe prawo własności).

5)Zmiana prawa podmiotowego

Zmiana ma miejsce gdy ulegają przekształceniu pewne elementy tego prawa, jednak prawo jako całość pozostaje niezmienione.

6)Utrata prawa podmiotowego dochodzi wskutek:

•przeniesienia prawa na inny podmiot np. darowizna

•wygaśnięcie prawa w następstwie różnych zdarzeń np. upływ terminu

7)Wykonywanie praw podmiotowych

► podmiot stosunku cywilnoprawnego nie musi osobiście wykonywać tych uprawnień może przez przedstawiciela

► niektóre prawa mogą być wykonywane stale lub jednorazowo

► nie ma obowiązku wykonywania praw podmiotowych wyjątek: prawo do opieki

8)Czasowe granice realizacji praw podmiotowych:

Przedawnienie

♦ ogranicza możliwość dochodzenia roszczenia nie powodując jego wygaśnięcia, czyli nie jest możliwe przymusowe dochodzenie roszczenia

♦ zobowiązany może uchylić się od jego wykonania

♦ jeżeli zobowiązany roszczenie spełni nie może żądać zwrotu

♦ przedawnieniu ulegają roszczenia majątkowe poza ustawowymi wyjątkami

♦ zarzutu przedawnienia można się zrzec

♦ terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną

♦ sąd nie uwzględnia przedawnienia z urzędu, tylko na zarzut dłużnika

♦ bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne

♦ 10 lat-termin podstawowy, 3 lata-dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, 10 lat-dla roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu

Prekluzja(terminy zawite)

◘ z chwilą upływu terminu zawitego następuje wygaśnięcie prawa podmiotowego

◘ terminy zawite ograniczają w czasie realizację wyraźnie wskazanych w ustawie praw podmiotowych, dotyczą: praw kształtujących, praw podmiotowych bezpośrednich, roszczenia majątkowe

◘ upływ terminu zawitego sąd uwzględnia z urzędu

9)Ochrona praw podmiotowych

Pomoc własna:

=samoobrona-uprawniony odpiera niebezpieczeństwo, które grozi jego prawom podmiotowym

=samopomoc-uprawniony własnym działaniem, stosując przymus fizyczny przywraca naruszone prawo podmiotowe do poprzedniego stanu albo zapewnia mu należyte zabezpieczenie

Ochrona sądowa-z inicjatywą udzielenia ochrony prawnej występuje sam zainteresowany zgłaszając żądanie rozpoznania i rozstrzygnięcia sprawy cywilnej, czyli wytaczając powództwo.

+ciężar dowodu-udowodnienie faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, a więc w procesie powód ma obowiązek udowodnić prawdziwość swojego żądania np. fakt udzielenia pozwanemu pożyczki

+domniemanie faktyczne-sąd może choć nie musi uznać za ustalone pewne fakty, jeżeli dadzą się one wyprowadzić z innych ustalonych faktów

+domniemanie prawne-mówimy gdy tego rodzaju wniosek wyciąga ustawa, przy czym sąd jest tym domniemaniem związany. Domniemania prawne w systemie polskiego prawa cywilnego należą do tzw. domniemań usuwalnych(wzruszalnych) tzn. mogą być obalone dowodem przeciwnym.

+domniemanie dobrej wiary-jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary.

10)Nadużycie prawa podmiotowego

Nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony czynienie ze swego prawa użytku w sposób sprzeczny:

=ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa

=z zasadami współżycia społecznego

Z nadużyciem prawa mamy więc do czynienia gdy realizacja prawa nie jest podyktowana jakąś gospodarczą lub życiową potrzebą, zaś podejmujący ją podmiot kieruje się bardziej pragnieniem zemsty, szykany, złośliwością, chęcią uzyskania nieuzasadnionych korzyści lub innymi niskimi pobudkami.

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

1)Stosunek cywilnoprawny-to więź istniejąca pomiędzy podmiotami prawa cywilnego, polegające na tym, że podmioty te względem siebie mają uprawnienia i obowiązki, a cechą charakterystyczną jest równorzędność podmiotów.

2)Elementy stosunku cywilnoprawnego:

+podmiot stosunku-może być tylko ten kto ma zdolność prawną

+przedmiot stosunku-zasadniczo jest określone zachowanie podmiotów, również mogą być obiekty materialne, niematerialne, których to zachowanie dotyczy.

+treść stosunku-składają się uprawnienia i obowiązki podmiotów, uprawnienia wynikające ze stosunku cywilnoprawnego noszą również nazwę praw podmiotowych.

3)Zdarzenia cywilnoprawne

Jest to stan faktyczny, z którym norma pr. cywilnego wiąże powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego. Dwie zasadnicze kategorie:

zdarzenia w znaczeniu ścisłym(zdarzenia naturalne, sensu stricto)-to fakty niezależne od ludzkiej woli(powódź, pożar)

zachowania-gdy mamy do czynienia z przejawami woli człowieka, dotyczy również organów lub osób prawnych. Wśród zachowań wyróżniamy:

→ czynności prawne-zachowania, których niezbędnym elementem jest oświadczenie woli i które zmierzają do wywołania skutków prawnych. Przejaw woli nie zawsze musi być wyraźny, wystarczy pewien kontekst sytuacyjny wskazujący na zamiar wywołania skutku prawnego.

→ czyny-zachowania, które nie zmierzają do wywołania skutków prawnych(nie zawierają oświadczeń woli), jednak mimo to skutki te wywołują. Czyny dzielimy na:

-zgodne z prawem np. znalezienie rzeczy, zawiadomienie o wadzie; niektóre z nich przypominają oświadczenie woli(czynności prawne) np. wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia

-bezprawne np. wyrządzenie szkody, bezpodstawne użycie cudzej rzeczy

→ akty organów państwa-to czynności decyzyjne tych organów mające charakter konstytutywny, czyli powodujące powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego

PODMIOTY STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

1)Osoba fizyczna- każdy żyjący człowiek jest podmiotem prawa cywilnego, każdy człowiek od chwili urodzenia do śmierci.

a) zdolność prawna osoby fizycznej:

Przez zdolność prawną należy rozumieć zdolność do występo­wania w charakterze podmiotu (strony) w stosunkach cywilno­prawnych. Początkiem zdolności prawnej jest chwila jego urodzenia się, czyli moment odłączenia płodu od ciała matki, domniemywa się przy tym, że urodzone dziecko przyszło na świat żywe.

W kilku wypadkach przepisy pr. cywilnego regulują skutki prawne określonych zdarzeń odnoszących się do dziecka jeszcze nienarodzonego:

•z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem

•dziecko poczęte w chwili otwarcia spadku może być spadkobiercą lub zapisobiercą, jeżeli urodzi się żywe

•dziecko poczęte może być uznane

Zdolność prawna kończy się z chwilą śmierci człowieka. Fakt śmierci stwierdza się poprzez sporządzenie aktu zgonu.

stwierdzenie zgonu-gdy śmierć osoby jest niewątpliwa, jednak nie sporządzono aktu zgonu z powodu nieodnalezieni zwłok, jednak relacje naocznych świadków zdarzenia lub inne okoliczności pozwalają przyjąć, że fakt śmierci jest niemal pewny. W postanowieniu stwierdzającym zgon sąd oznacza chwilę śmierci stosownie do wyników postępowania, a w braku takiej możliwości przyjmuje chwilę najbardziej prawdopodobną.

uznanie za zmarłego-znajduje zastosowanie do osoby zaginionej, czyli o której nie wiadomo czy żyje czy zmarła. Zaginiony może być uznany za zmarłego dopiero po upływie przewidzianego w ustawie czasu:

-w sytuacjach typowych po upływie 10lat od końca roku kalendarzowego(od 31grudnia) w którym według istniejących wiadomości osoba jeszcze żyła

-w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70lat, wystarcza upływ 5lat

Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby 23lata

b)zdolność do czynności prawnych osoby fizycznej:

Zdolność do czynności prawnych to zdolność do nabywania praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych.

Polskie prawo cywilne przewiduje tu trzy możliwe sytuacje:

pełna zdolność do czynności prawnych-nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletniości.

ograniczona zdolność do czynności prawnych-małoletni, który ukończył 13lat oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Nie mogą oni dokonywać czynności prawnej polegającej na zaciąganiu zobowiązania lub rozporządzeniu prawem, do ważności takiej czynności wymagana jest zgoda przedstawiciela ustawowego. Jeżeli brak takiej zgody to jednostronna czynność prawna jest nieważna. Jednak osoby takie mogą również samodzielnie dokonywać pewnych czynności prawnych, nawet gdy są one dla nich zobowiązaniami lub rozporządzeniami, należą do nich:

-umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego

-rozporządzenia własnym zarobkiem, jeżeli sąd opiekuńczy nie postanowi z ważnych powodów inaczej

-wszelkie czynności prawne odnoszące się do przedmiotów majątkowych oddanych do swobodnego użytku przez jej przedstawiciela ustawowego

brak zdolności do czynności prawnych- osoby, które nie ukończyły jeszcze trzynastu lat oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Nie mogą one w sposób ważny i prawnie skuteczny zawierać żadnych umów ani dokonywać jednostronnych czynności prawnych; robią to za nich przedstawiciele ustawowi, najczęściej rodzice. Czynność prawna osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych, jest nieważna.

Wyjątkowo może taka osoba zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego np. kupno słodyczy, przyborów szkolnych, skorzystanie z usług fryzjera lub przejazd miejskimi środkami komunikacji. Umowy takie stają się ważne z chwilą ich wykonania, chyba że pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnych.

Ubezwłasnowolnienie- ograniczenie osoby fizycznej w możliwości dokonywania czynności prawnych. Kodeks cywilny przewiduje dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia:

•ubezwłasnowolnienie całkowite- które może być zastosowane w stosunku do osoby, która ukończyła trzynaście lat i wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem. Dla osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje ona pod władzą rodzicielską.

• ubezwłasnowolnienie częściowe- które może być zastosowane w stosunku do osoby pełnoletniej, której wskutek choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę.

c)miejsce zamieszkania osoby fizycznej

jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu; można mieć przy tym tylko jedno miejsce zamieszkania. Miejsce to musi być równoczesne z miejscem zameldowania czy też posiadania przez osobę lokalu mieszkalnego.

d)dobra osobiste osoby fizycznej:

Dobra osobiste, czyli pewne wartości ściśle związane z jednostką ludzką, zapewniające jej fizyczną i duchową integralność. Najważniejsze dobra osobiste to:

-zdrowie -nazwisko lub pseudonim

-wolność -wizerunek

-cześć -tajemnica korespondencji

-swoboda sumienia -nietykalność mieszkania

-twórczość artystyczna, wynalazcza, racjonalizatorska

przesłanki ochrony dóbr osobistych:

Ochrona dóbr osobistych przysługuje w sytuacji, gdy mamy do czynienia z bezprawną ingerencją w te dobra. Ingerencja może mieć postać:

=zagrożenia dobra osobistego, czyli takiego działania ze strony innej osoby, które stanowi realne niebezpieczeństwo naruszenia dobra, chociaż naruszenie to jeszcze nie nastąpiło

=naruszenia dobra osobistego.

środki ochrony dóbr osobistych:

=środki niemajątkowe:

-roszczenie o zaniechanie działania

-roszczenie o usunięcie skutków naruszenia dobra osobistego

=środki majątkowe:

-roszczenie o zadośćuczynienie pieniężne lub zapłata na cel społeczny

-roszczenie o odszkodowanie

Wymienione roszczenia majątkowe przysługują uprawnionemu na zasadach przewidzianych w K.C, z przepisów należy wnosić, że:

+podstawą zgłoszenia żądania o zadośćuczynienie lub zapłatę jest działanie zawinione

+pokrzywdzony może dochodzić obu roszczeń jednocześnie

+zasądzenie żądanych świadczeń nie jest obligatoryjne

Ze względu na niemożliwość ekonomicznego oszacowania uszczerbku spowodowanego w dobrach osobistych, przepisy nie określają zasad ustalania wysokości zadośćuczynienia oraz zapłaty odpowiedniej sumy. Stosowne rozstrzygnięcie w tym względzie podejmuje sąd biorąc pod uwagę całokształt okoliczności, a zwłaszcza rodzaj uszczerbku, jego skutki dla pokrzywdzonego, sposób działania sprawcy. Niezależnie od środków przewidzianych w K.C uprawniony może korzystać z ochrony dóbr osobistych zagwarantowanej w przepisach pozakodeksowych np. w ustawie o prawie autorskim.

2)Osoba prawna- jest wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgodnie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny podmiot prawa cywilnego. Jest ona tworem sztucznym, powoływanym przez człowieka. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych występują łącznie.

a)klasyfikacja osób prawnych:

państwowe osoby prawne:

+Skarb Państwa-w stosunkach cywilnoprawnych jest podmiotem praw i obowiązków, które dotyczą mienia państwowego nienależącego do innych państwowych osób prawnych, nie ma on siedziby ani też jednolitej reprezentacji, w jego imieniu działają tzw. stationes fisci czyli jednostki organizacyjne Skarbu Państwa(urzędy adm. centralnej i terenowej, sądy i prokuratury, jednostki organizacyjne wojska, policji, placówki oświatowe)

+Państwowe osoby prawne-powoływane w celu realizacji różnych zadań, zarówno gospodarczych jak i niegospodarczych, działają na podstawie aktów normatywnych bądź regulujących określoną ich kategorię.

komunalne osoby prawne:

+gminy, powiaty, województwa(jednostki samorządu terytorialnego)

+związki międzygminne, związki powiatów z innymi powiatami, stowarzyszenia pomiędzy dowolnymi jednostkami samorządu terytorialnego

+inne komunalne osoby prawne powoływane na mocy odrębnych przepisów przez jednostki samorządu terytorialnego, np. spółki akcyjne, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

Jednostki samorządu terytorialnego działają w stosunkach cywilnoprawnych poprzez swoje jednostki organizacyjne, a także powoływane przez siebie inne komunalne osoby prawne, jednostki samorządu terytorialnego nie odpowiadają za zobowiązania samorządowych osób prawnych i odwrotnie.

inne osoby prawne:

+spółki handlowe kapitałowe: spółki akcyjne oraz spółki z ograniczoną odpowiedzialnością

+spółdzielnie, związki spółdzielcze i Krajowa Rada Spółdzielcza

+izby rzemieślnicze

+stowarzyszenia, z wyjątkiem stowarzyszeń zwykłych

+partie polityczne

+związki zawodowe

+kościelne osoby prawne: jednostki organizacyjne Kościoła katolickiego(np. Konferencja Episkopatu Polski, metropolie, diecezje, parafie, zakony) oraz innych kościołów

+fundacje

b)powstanie osoby prawnej

Rozróżnia się trzy sposoby:

system aktów organów państwa-polega na powoływaniu osoby prawnej mocą aktu wydanego przez uprawniony organ władzy publicznej. Aktem tym może być akt normatywny i akt administracyjny.

system normatywny-akt normatywny(ustawa)określa jedynie warunki, których spełnienie jest niezbędne do utworzenia osoby prawnej. Tą drogą powstają m.in. spółki handlowe, spółdzielnie, partie polityczne, stowarzyszenia, związki zawodowe, fundacje

system koncesyjny-utworzenie osoby prawnej możliwe jest dopiero po uzyskaniu przez jej założycieli zezwolenia właściwego organu państwowego. W niektórych wypadkach jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną wraz z wejściem w życie aktu organu państwowego o jej powołaniu, najczęściej jednak wymagana jest do tego odrębna czynność-zarejestrowanie. Oznacza ona wpisanie jednostki organizacyjnej do Krajowego Rejestru Sądowego a niekiedy do innego rejestru.

c)ustanie osoby prawnej

-wydanie przez organ państwowy aktu znoszącego osobę prawną

-podjęcie przez uprawnione organy osoby prawnej uchwały o jej rozwiązaniu

-reorganizacja polegająca na połączeniu kilku osób prawnych w jedną lub podziale jednej osoby prawnej na kilka

-upadłość osoby prawnej

-upływ czasu, na jaki osoba prawna została powołana

-osiągnięcie celu, dla realizacji którego powołano osobę prawną

-wystąpienie innej okoliczności, z którą przepisy łączą ustanie osoby prawnej

W niektórych wypadkach formalne ustanie osoby prawnej następuje z chwilą zakończenia tzw. postępowania likwidacyjnego oraz wykreślenie jej z rejestru

d)zdolność prawna osoby prawnej

Osoba prawna ma pełną swobodę w nawiązywaniu stosunków cywilnoprawnych. Nie oznacza to jednak niedopuszczalności wprowadzenia określonych ograniczeń przez ustawy lub postanowienia statutów.

e)zdolność do czynności prawnych osoby prawnej

Osoby prawne nie doznają żadnych ograniczeń swej zdolności do czynności prawnych, przysługuje im zatem zawsze pełna zdolność. Tak więc czynność prawna(oświadczenie woli)organu jest czynnością osoby prawnej. W odniesieniu do sposobu dokonywania czynności prawnych przepisy w licznych wypadkach przewidują mechanizm reprezentacji łącznej, wymagający współdziałania przy składaniu oświadczeń woli przynajmniej dwóch osób. Jeżeli osoba prawna pozbawiona jest możliwości działania z braku swoich organów, sąd ustanawia dla niej kuratora. Kurator podejmuje niezwłocznie starania o powołanie organów osoby prawnej lub w razie potrzeby o jej likwidację.

f)nazwa osoby prawnej

Podstawowym elementem indywidualizującym osobę prawną w stosunkach cywilnoprawnych jest nazwa. W odniesieniu do spółek handlowych(innych przedsiębiorców) przepisy posługują się terminem „firma”. Nazwa lub firma zostaje uwidoczniona w rejestrze, jeżeli osoba prawna podlega obowiązkowi zarejestrowania.

g)siedziba osoby prawnej

Siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której ma siedzibę jej organ zarządzający.

h)dobra osobiste osoby prawnej

Wśród dóbr osoby prawnej najczęściej wymienia się: nazwę(firmę), dobre imię, tajemnicę korespondencji, nietykalność siedziby. Ich ochrona przysługuje osobie prawnej na takich samych zasadach jak ochrona dóbr osobistych osób fizycznych.

i)podmioty profesjonalnych stosunków cywilnoprawnych

Stosunki zachodzące pomiędzy:

-przedsiębiorcami

-przedsiębiorcami a konsumentami

Przedsiębiorca-osoba fizyczna, osoba prawna oraz jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Przedsiębiorca działa pod firmą. Firma przedsiębiorcy powinna odróżniać się dostatecznie od firm innych przedsiębiorców prowadzących działalność na tym samym rynku. Firma nie może wprowadzać w błąd, w szczególności co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu działalności przedsiębiorcy, miejsca działalności, źródeł zaopatrzenia.

Elementem indywidualizującym przedsiębiorcę w stosunkach cywilnoprawnych jest firma, przy czym:

-firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko; możliwe jest także włączenie do firmy pseudonimu lub określeń wskazujących na przedmiot działalności przedsiębiorcy, miejsce jej prowadzenia oraz innych określeń dowolnie obranych.

-firmą osoby prawnej jest jej nazwa; firma zawiera określenie formy prawnej osoby prawnej, które może być podane w skrócie, może wskazywać: przedmiot działalności, siedzibę oraz inne określenia dowolnie obrane, a także nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeżeli służy to ukazaniu związków tej osoby z powstaniem lub działalnością przedsiębiorcy.

Zmiana firmy wymaga ujawnienia w rejestrze, w razie przekształcenia osoby prawnej można zachować jej dotychczasową firmę z wyjątkiem określenia wskazującego formę prawną osoby prawnej, jeżeli uległa ona zmianie. W przypadku utraty członkostwa przez wspólnika, którego nazwisko było umieszczone w firmie, spółka może zachować w swej firmie nazwisko byłego wspólnika tylko za jego zgodą na piśmie, a w razie jego śmierci za zgodą jego małżonka i dzieci. Kto nabywa przedsiębiorstwo, może je nadal prowadzić pod dotychczasową nazwą, powinien jednak umieścić dodatek wskazujący firmę lub nazwisko nabywcy, chyba że strony postanowiły inaczej. Firma nie może być zbyta. Przedsiębiorca może upoważnić innego przedsiębiorcę do korzystania ze swej firmy, jeżeli nie wprowadza to w błąd.

Przedsiębiorca, którego prawo do firmy zostało zagrożone cudzym działaniem może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać usunięcia jego skutków, złożenia oświadczenia lub oświadczeń w odpowiedniej treści i formie, naprawienia na zasadach ogólnych szkody majątkowej lub wydania korzyści uzyskanej przez osobę, która dopuściła się naruszenia.

Konsument-osoba fizyczna dokonująca czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową.

PRZEDMIOT STOSUNKU CYWILNOPRAWNEGO

1)Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zachowanie ich uczestników, ew. przedmioty materialne, których to zachowanie dotyczy.

2)Rzeczy-kodeks cywilny zalicza rzeczy do przedmiotów wyłącznie materialnych. Jednak rzeczą nie jest jakakolwiek część materii, lecz tylko jej fragment wyodrębniony(z całości materii) w taki sposób, aby mógł stanowić samodzielny przedmiot stosunków prawnych, nadając się w szczególności do wprowadzenia do obrotu cywilnoprawnego. Tak więc rzeczą jest tylko taki obiekt, który jest jednocześnie dobrem materialnym i samoistnym.

a)klasyfikacja rzeczy

>ruchome i nieruchome(ruchomości i nieruchomości)

•nieruchomości-są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności(grunty) jak również budynki trwale z gruntem związane lub części tych budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny do gruntu przedmiot własności. Ustawodawca wyróżnia więc trzy rodzaje nieruchomości:

+grunty-nie jest jakikolwiek fragment powierzchni ziemi, choćby stanowił obszar wydzielony naturalnymi lub sztucznymi granicami, lecz wyłącznie jej część będąca odrębnym przedmiotem własności.

+budynek-stanowi nieruchomość wówczas gdy jednocześnie: jest z gruntem trwale związany(najczęściej poprzez fundament) oraz stanowi na mocy przepisów szczególnych odrębny od gruntu przedmiot własności.

+część budynku-(trwale związanego z gruntem) jest nieruchomością wówczas, jeżeli stanowi na mocy przepisów szczególnych odrębny od gruntu(i od budynku) przedmiot własności.

•ruchomości-rzeczy niebędące nieruchomościami są rzeczami ruchomymi.

>oznaczone co do tożsamości i oznaczone co do gatunku

•co do tożsamości-(oznaczone indywidualnie) jest rzecz posiadająca cechy indywidualne, pozwalające odróżnić ją od innych rzeczy. Cechy te mogą wynikać z natury rzeczy lub z czynności prawnej.

•co do gatunku-(oznaczone rodzajowo) odznacza się cechami rodzajowymi, które charakteryzują także inne rzeczy należące do tego samego gatunku np. owoce, samochody określonej marki.

>podzielne i niepodzielne

•podzielna-to taka, która da się podzielić(na mniejsze fragmenty)bez utraty lub istotnego zmniejszenia jej wartości.

•niepodzielna-jeżeli nie ma możliwości podzielenia rzeczy wówczas mamy do czynienia z rzeczą niepodzielną

b)część składowa rzeczy

Rzecz zazwyczaj stanowi zespół powiązanych ze sobą komponentów. Komponent, którego nie da się odłączyć bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego nazywamy częścią składową rzeczy.

Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią części składowej.

Częściami składowymi gruntu są budynki i inne urządzenia trwale z nim związane, a także drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania. Do części składowych gruntu lub budynku zalicza się urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne, jeżeli nie wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu. Osoba która poniosła koszty budowy urządzeń jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca.

Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.

Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych.

c)przynależność

Przynależnością jest rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z innej rzeczy(rzeczy głównej)zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostaje z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi. Sytuację prawną przynależności określają dwie reguły:

-przynależność jest zawsze własnością właściciela rzeczy głównej

-czynność prawna dotycząca rzeczy głównej odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wynika z treści czynności albo z przepisów szczególnych.

d)pożytki

Pożytki stanowią dochody przynoszone przez rzeczy lub prawa. Pożytki rzeczy kodeks cywilny dzieli na:

=pożytki naturalne-czyli płody rzeczy i inne odłączone od niej części składowe, o ile według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy

=pożytki cywilne-czyli dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku cywilnoprawnego.

Oprócz właściciela rzeczy uprawnionym do pobierania pożytków może być inna osoba np. użytkownik, dzierżawca

=pożytki prawne-dochody, które prawo to przynosi zgodnie ze swym społeczno-gospodarczym przeznaczeniem.

e)inne przedmioty stosunku cywilnoprawnego

przedmioty materialne niebędące rzeczami

+ciecze i gazy w stanie wolnym(tzn. nieznajdujące się z w zbiornikach) oraz złoża minerałów

+dobra o znaczeniu szczególnym(zwłoki ludzkie, części ciała ludzkiego oraz żywe zwierzęta)

przedmioty niematerialne

=dobra osobiste

=dobra o charakterze intelektualnym

=wartości majątkowe inkorporowane w nośnikach materialnych(pieniądze, papiery wartościowe)

=energia

wyodrębnione kompleksy majątkowe

=zbiory rzeczy(zbiory znaczków pocztowych, serwis do kawy)

=przedsiębiorstwo-jest ono zorganizowanym kompleksem majątkowym stanowiącym zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej. Obejmuje ono w szczególności:

•nazwa przedsiębiorstwa

•własność ruchomości ( urządzenia, towary ) i nieruchomości

•prawa wynikające z umów najmu, dzierżawy

•wierzytelności, pieniądze, prawa z pap. wart.

•koncesje, licencje, zezwolenia

•patenty i inne prawa własności przemysłowej

•prawa autorskie

•księgi i dokumenty

•tajemnice przedsiębiorstwa

=gospodarstwo rolne-stanowi zorganizowaną całość gospodarczą przeznaczoną do prowadzenia produkcji rolnej. Obejmuje ona grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego

=majątek(mienie)-to własność i inne prawa majątkowe przysługujące określonemu podmiotowi, czyli ogół aktywów danego podmiotu.

CZYNNOŚCI PRAWNE

1)Czynność prawna- świadome i zgodne z przepisami prawa zachowanie ludzkie, zmierzające do wywołania skutków prawnych mocą odpowiednich oświadczeń woli składających się na treść czynności prawnej. Jest to stan faktyczny zawierający co najmniej jedno oświadczenie woli.

2)Oświadczenie woli- przejaw woli ludzkiej zmierzający do wywołania skutku prawnego w postaci powstania, zmiany, ustania stosunku prawnego. Oświadczeniem woli jest każde zachowanie człowieka wyrażające jego wolę w sposób dostateczny. Może być złożone nie tylko na piśmie, ale także ustnie, jak również wyrażone przez gest. Musi posiadać następujące właściwości:

-być zrozumiałe

-złożone na poważnie

-wolne od przymusu fizycznego

-odnosić się do kwestii o znaczeniu prawnym

a)klasyfikacja czynności prawnych

jednostronne-do ich dokonania wystarczy oświadczenie woli jednej strony np. testament, uznanie dziecka

dwustronne-konieczność złożenia oświadczeń woli przez dwie strony np. zawarcie umowy, zawarcie małżeństwa

wielostronne-konieczność złożenia oświadczeń woli większej liczby osób np. uchwały organów kolegialnych osób prawnych

konsensualne- czynności dochodzące do skutku już przez samo złożenie oświadczenia woli

realne- potrzebna jest obok oświadczenia woli, spełnienie pewnych dodatkowych elementów, tj. wręczenie rzeczy kontrahentowi, wpis do księgi wieczystej np. zadatek, użyczenie

na wypadek śmierci-skutki prawne następują z chwilą śmierci podmiotu dokonującego czynności np. testament

między żyjącymi- wywołują skutki między żyjącymi osobami fizycznymi oraz istniejącymi osobami prawnymi

zobowiązujące- czynności których skutkiem jest powstanie zobowiązania do spełnienia określonego świadczenia np. umowa najmu, przewozu

rozporządzające- czynności których celem i bezpośrednim skutkiem jest przeniesienie, ograniczenie, obciążenie lub zniesienie prawa przysługującego podmiotowi dokonującemu czynności prawnych np. zwolnienie z długu, zbycie spadku

o podwójnym skutku-czynności prawne, których konsekwencje wyrażają się nie tylko w postaci powstania zobowiązania, lecz również jednoczesnego rozporządzenia prawem

kauzalne(przyczynowe) i abstrakcyjne(oderwane)– osoba dokonująca czynności prawnej ma za prawidło jakieś przyczyny. Ta przyczyna jest podstawą prawną czynności i może w różny sposób wpływać na ważność i skuteczność czynności prawnych, gdy czynność prawna jest uzależniona od istnienia i prawidłowości przyczyny, mamy do czynienia z czynnościami kazualnymi. W przeciwnym wypadku wchodzą w grę czynności oderwane np. weksel

b)sposób złożenia oświadczenia woli

○ wyraźny-to takie, które bezpośrednio zmierzają do dokonania czynności prawnej

○ dorozumiany- to takie, które bezpośrednio zmierza do innego celu niż dokonanie czynności lecz z których w sposób dostateczny wynika zamiar dokonania tej czynności

○ domniemany- chodzi o sytuację, w których brak jakiegokolwiek oświadczenia woli, ale ustawodawca ze stanem łączy skutki prawne tak jak gdyby oświadczenie woli zostało złożone.

c)chwila złożenia oświadczenia woli

oświadczenie woli nieadresowane- takie które nie są składane innej osobie, chwilą złożenia jest uzewnętrznienie woli w wymagany przez przepisy sposób.

oświadczenie woli adresowane- ustawodawca przyjmuje teorię doręczenia, to moment dotarcia tego oświadczenia do adresata, aby mógł on zapoznać się z jego treścią.

d)zastępcze oświadczenie woli

Niekiedy na osobie ciąży obowiązek złożenia określonego oświadczenia woli. Jeżeli osoba taka uchyla się od ciążącego na niej obowiązku, wówczas druga strona umowy lub inny uprawniony może wystąpić do sądu ze stosownym żądaniem. Prawomocne orzeczenie sądu stwierdzające obowiązek danej osoby do złożenia oznaczonego oświadczenia woli zastępuje to oświadczenie.

3)Sposoby zawierania umów

Umowa jest to zgodne oświadczenie woli dwóch lub więcej stron, stanowi samodzielną integralną całość, która kształtuje określony w jej treści stosunek cywilnoprawny.

a)oferta i jej przyjęcie
Ofertą jest złożenie drugiej stronie oświadczenia woli zawarcia umowy, jeśli zawiera istotne postanowienia tej umowy. Może być skierowana do konkretnego adresata jak i do nieokreślonego kręgu adresatów. Jeżeli oferta została skierowana do konkretnego adresata wiąże składającego ją(oferenta)przez określony czas. Oferent sam może oznaczyć termin, w ciągu którego będzie oczekiwał odpowiedzi i do upływu tego terminu jest ofertą związany. Jeżeli oferta została skierowana do ogółu, bez oznaczenia terminu oczekiwania na odpowiedź, może być odwołana w każdym czasie.

Umowa zostaje zawarta w razie bezwarunkowego przyjęcia oferty przez adresata. Przyjęcie oferty z zastrzeżeniem jej zmiany lub uzupełnienia poczytuje się za nową ofertę. Niekiedy z treści oferty wynika, że złożenie oświadczenia o przyjęciu oferty nie jest wymagane. Umowa dochodzi do skutku wtedy, gdy druga strona we właściwym czasie przystąpi do jej wykonania; w przeciwnym razie oferta przestaje wiązać.

b)negocjacje

Negocjacje polegają na uzgadnianiu przez strony postanowień przyszłej umowy. Przedmiotem negocjacji może być cała treść umowy albo tylko niektóre jej elementy. Strony muszą uzgodnić tzw. postanowienia przedmiotowo istotne, gdyż jest to koniecznym warunkiem dojścia umowy do skutku w ogóle. Umowa zostaje zawarta, jeżeli strony osiągnęły porozumienie co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem negocjacji.

c)aukcja(licytacja)

Aukcja polega na bezpośrednim składaniu ofert przez uczestników aukcji w miejscu aukcji. Oferta złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny licytant złożył ofertę korzystniejszą, chyba że w warunkach aukcji zastrzeżono inaczej. Zawarcie umowy następuje z chwilą udzielenia przybicia, które oznacza przyjęcie oferty złożonej jako ostatnia.

d)przetarg

Przetarg jest pewna określoną procedurą na którą składają się pewne etapy:

Ogłoszenie o przetargu.

Zgłaszanie propozycji zawarcia umowy.

Zawarcie umowy.

Organizator przetargu wyznacza termin składania ofert, a po jego upływie przystępuje do wyboru oferty dla siebie najkorzystniejszej. Oferta złożona w toku przetargu przestaje wiązać, gdy została wybrana inna oferta lub gdy przetarg został zamknięty bez wybrania oferty, chyba że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej. Organizator przetargu niezwłocznie zawiadamia na piśmie jego uczestników o wyniku przetargu albo o jego zamknięciu bez dokonania wyboru oferty. Zawarcie umowy następuje z chwilą zawiadomienia oferenta o wyborze jego oferty.

4)Treść czynności prawnej

Treść czynności prawnej tworzą postanowienia wyrażające jej skutki prawne. Czynność prawna wywołuje również skutki te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. Postanowienia te zawarte są w oświadczeniu woli strony. Ustawodawca uznał, że nie są w szczególności dopuszczalne czynności, których postanowienia:

-są sprzeczne z ustawą

-mają na celu obejście ustawy

-są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

a)elementy treści czynności prawnej

przedmiotowo istotne(essentialia negotii)- należą do składników najważniejszych. Bez nich czynność prawna w ogóle nie dochodzi do skutku. Elementy te indywidualizują czynność prawną, czyli wskazują, o jaki typ czynności chodzi w danej sytuacji np. do tego rodzaju elementów w umowie o dzieło należy oznaczenie dzieła oraz wynagrodzenie za jego wykonanie

nieistotne(naturalia negotii)-mogą, ale nie muszą zostać zawarte w treści czynności prawnej, ponieważ nie mają wpływu na jej dojście do skutku. W razie nieuwzględnienia ich w oświadczeniu woli znajdują zastosowanie odpowiednie przepisy ustawy np. elementem nieistotnym jest oznaczenie w umowie miejsca lub terminu spełnienia świadczenia

podmiotowo istotne(accidentalia negotii)-zwane także elementami dodatkowymi, należą do elementów nieistotnych, jednak zamieszczenie ich w treści czynności prawnej strony uznały za konieczny warunek dojścia czynności do skutku np. zastrzeżenie zadatku, kary umownej. Do szczególnego rodzaju elementów podmiotowo istotnych należą warunek i termin.

warunek

= uzależnia skutki od zdarzenia przyszłego niepewnego ( ustawodawca określa do którego może mieć zastosowanie )

= rodzaje:

- zawieszający- uzależnia powstanie skutku prawnego od ziszczenia się warunku

- rozwiązujący- uzależnia ustanie skutku prawnego od ziszczenia się warunku

= warunku i terminu nie można zastrzec przy:

-przeniesieniu własności nieruchomości

-ustanowieniu spadkobiercy

-zawarciu małżeństwa

-uznaniu dziecka

= warunek niemożliwy, jak również warunek przeciwny ustawie lub zasadom współżycia społecznego pociąga za sobą nieważność czynności prawnych, gdy jest zawieszający

termin

+ to zastrzeżenie, które uzależnia skutki od zdarzenia przyszłego pewnego:

- konkretna data

- faktem o którym na pewno wiadomo, że nastąpi

+ rodzaje:

=początkowy-z jego nadejściem skutek czynności ma nastąpić

=końcowy-z jego nadejściem skutek czynności na ustać

+ termin początkowy i końcowy może być włączony do umowy, gdy strony tak postanowią

5)Forma czynności prawnej

Czynność prawna może być dokonana w dowolnej formie. Wynika ona z przyjętej przez ustawodawcę dopuszczalności składania oświadczeń woli poprzez każde zachowanie się osoby ujawniającej jej wolę w sposób dostateczny.

■ zwykła forma pisemna- wymagany jest własnoręczny podpis osoby składającej oświadczenie woli

■ forma pisemna z urzędowo poświadczoną datą-dokonuje notariusz lub organ państwowy, umieszczając jakąkolwiek wzmiankę na dokumencie opatrzoną datą

■ forma pisemna z poświadczeniem podpisu-polega na stwierdzeniu przez notariusza lub powołany do tego organ państwowy faktu własnoręcznego podpisu danej osoby na dokumencie

■ forma aktu notarialnego-notariusz sam spisuje treść oświadczeń woli stron, redaguje z nimi treść dokumentu, a następnie odczytuje i wraz ze stronami podpisuje

■ forma zastępcza dla pisma-złożenie oświadczenia woli przez tuszowy odcisk palca na dokumencie, a obok tego inna osoba wpisuje jej imię i nazwisko oraz umieszcza swój podpis

■ forma elektroniczna-oświadczenie, które zostało opatrzone podpisem elektronicznym weryfikowanym przy pomocy ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

Skutki niezachowania zastrzeżonej formy:

forma pod rygorem nieważności-ad solemnitatem

Powoduje bezwzględną nieważność czynności prawnej. Z formą tą mamy do czynienia wówczas gdy:

-ustawa zastrzega dla czynności prawnej zwykłą formę pisemną, przewidując jednocześnie rygor nieważności w razie jej niezachowania

-ustawa zastrzega dla czynności prawnej inną formę szczególną

-strony zastrzegają w umowie formę szczególną

forma dla celów dowodowych-ad probationem

Nie ma wpływu na ważność czynności prawnej, powoduje jednak, że w sporze nie jest dopuszczalny dowód ze świadków ani dowód z przesłuchania stron na fakt dokonania czynności, chyba że: obie strony wyrażą na to zgodę, żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą, fakt dokonania czynności będzie uprawdopodobniony za pomocą pisma. Z formą tą mamy do czynienia gdy:

-ustawa zastrzega dla czynności prawnej zwykłą formę pisemną bez rygoru nieważności

-strony zastrzegają w umowie zwykłą formę pisemną nie określając innych skutków niezachowania tej formy

forma dla wywołania oznaczonych skutków prawnych-ad eventum

Nie pociąga za sobą nieważności czynności prawnej, powoduje jednak niewystąpienie niektórych zamierzonych przez strony skutków prawnych. Z formą tą mamy do czynienia gdy:

-ustawa przewiduje, że zwykła forma pisemna została zastrzeżona jedynie do wywołania określonych skutków czynności prawnej

-ustawa przewiduje, że inna forma szczególna została zastrzeżona jedynie dla wywołania określonych skutków czynności prawnej

-strony ustalają w umowie, że zwykła forma pisemna zostaje zastrzeżona jedynie dla wywołania określonych skutków prawnych

6)Wadliwość czynności prawnej(przyczyny)

Może odnosić się do:

•podmiotu czynności-polega ona na braku ze strony podmiotu odpowiednich kwalifikacji prawnych np. ograniczona zdolność do czynności prawnych lub jej całkowity brak, brak należytego umocowania do działania o charakterze organu osoby prawnej.

•treści czynności-brak wymaganych elementów czynności lub sprzeczność postanowień czynności z ustawą lub zasadami współżycia społecznego

•formy czynności-niezachowanie formy zastrzeżonej pod rygorem nieważności

7)Wady oświadczeń woli

>brak świadomości lub swobody:

○ przyczyny dotyczą: choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innego zaburzenia czynności psychicznych

○ przyczyna musi być w samym oświadczającym, a nie w sytuacji zewnętrznej w jakiej się on znajduje

○ tak złożone oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne

>pozorność:

× oznacza złożenie oświadczenia woli drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru

× pozorność zwykła-ukrycie rzeczywistej woli stron niezamierzających doprowadzić do wywołania określonych skutków prawnych, a jedynie usiłujących wytworzyć przekonanie o ich powstaniu

× pozorność kwalifikowana-ukrycie innej(rzeczywistej)czynności prawnej poprzez wytworzenie przekonania, że dochodzi do skutku czynność pozorna

× dotyczy czynności dwustronnych(umów) oraz jednostronnych, które są kierowane do określonego adresata

× oświadczenie woli pozorne jest bezwzględnie nieważne, natomiast może być oceniona jako ważna ukryta czynność rzeczywista(w wypadku pozorności kwalifikowanej) jeżeli złożone pozorne oświadczenie woli odpowiada(głównie w zakresie treści i formy)właściwościom tej czynności.

>błąd:

○ polega na mylnym wyobrażeniu u osoby składającej oświadczenie o rzeczywistym stanie albo na mylnym wyobrażeniu o treści złożonego oświadczenia.

○ istotne są tylko dwa błędy, które mają dwie cechy:

=dotyczą treści czynności prawnej

=jest to błąd istotny

○ zniekształcenie oświadczenia woli przez posłańca traktuje się jak zniekształcenie oświadczenia woli przez oświadczającego

○ podstęp to kwalifikowana postać błędu-jest to celowe wprowadzenie w błąd drugiej strony by doprowadzić ją do złożenia określonego oświadczenia woli

○ błąd nie powoduje nieważności czynności prawnej, lecz daje osobie składającej oświadczenie woli prawo wycofania się z jego skutków

>groźba:

○ często nazywana przymusem psychicznym

○ to zapowiedź spowodowania niekorzystnych następstw na dobrach osobistych lub majątkowych w celu wymuszenia złożenia konkretnego oświadczenia woli

○ za wadę oświadczenia woli prawodawca uznaje tylko groźbę: bezprawną i poważną

○ oświadczenie woli pod groźbą dotknięte jest nieważnością względną, czyli składanie oświadczenia woli może się uchylić od skutków prawnych tego oświadczenia w ciągu roku od chwili ustania stanu obawy

8)Sankcje wadliwej czynności prawnej

♦ nieważność bezwzględna-czynność prawna od samego początku nie wywołuje skutków prawnych, może się na nią powołać każdy, ta nieważność przez sąd brana jest pod uwagę z urzędu, ma charakter definitywny, wyjątki:

=konwalidacja-polega na możliwości uznania czynności prawnej za ważną na skutek zaistnienia późniejszych zdarzeń wyraźnie wskazanych w ustawie

=konwersja-przekształcenie nieważnej czynności prawnej w inną ważną czynność o ile cel jest zbliżony i strony nie wyraziły odmiennej woli np. brak zdolności do czynności prawnych, wady oświadczenia woli, brak świadomości i swobody oraz pozorność, nie zachowanie formy pod rygorem nieważności

♦ nieważność względna-nazywana wzruszalnością, czynność prawna jest ważna, wywołuje skutki prawne, ale może zostać unieważniona:

+od momentu dokonania czynności

+z inicjatywy osób wskazanych w ustawie

+w drodze specjalnego oświadczenia woli albo orzeczenia sądowego, obowiązuje termin roczny zawity, orzeczenie sądowe jest obligatoryjne np. oświadczenie złożone pod względem błędu i groźby.

Nie skorzystanie z tego uprawnienia powoduje, że czynność jest ważna, skuteczna i nie może być unieważniona.

♦ bezskuteczność zawieszona-występuje gdy do ważności czynności prawnej jest potrzebna zgoda osoby trzeciej, a taka zgoda nie została jeszcze uzyskana np. czynność dokonana przez osobę z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych, czynność dokonana przez pełnomocnika który działa bez umocowania, albo z przekroczeniem umocowania

Do czasu udzielenia zgody przez osobę trzecią występuje stan zawieszenia, nazywa się taką czynność-niezupełną, kulejącą.

♦ bezskuteczność względna-ograniczony podmiotowo zakres jej oddziaływania. Podmiot chroniony (wierzyciel) może wykonywać swoje prawo (wierzytelność) tak, jakby czynność ta w ogóle nie została dokonana; może więc realizować swoją wierzytelność nie tylko wobec swojego dłużnika, ale i wobec jego kontrahenta.

9)Przedstawicielstwo

Polega na tym, że czynność prawna dokonana zostaje przez osobę zwaną przedstawicielem, w imieniu innej osoby, zwanej reprezentowanym, oraz że pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla reprezentowanego. Działanie przedstawiciela charakteryzuje się dwiema cechami. Po pierwsze - przedstawiciel podejmuje je nie w swoim, lecz w imieniu innej osoby. Po drugie - z czynności prawnej przedstawiciela wynikają skutki prawne nie dla niego, lecz dla osoby reprezentowanej.

Przedstawicielstwo ustawowe-źródłem jest ustawa, przedstawiciel musi mieć pełną zdolność do czynności prawnej.

Przedstawicielami ustawowymi są przede wszystkim rodzice w stosunku do dzieci podlegających ich władzy rodzicielskiej, przy czym każde z nich może działać samodzielnie. Przedstawicielem ustawowym ubezwłasnowolnionego częściowo jest kurator, kapitan morskiego statku handlowego jest przedstawicielem ustawowym armatora poza portem macierzystym.

Celem przedstawicielstwa ustawowego jest z reguły umożliwienie dokonywania czynności prawnych osobom, które z powodu braku wymaganej prawem zdolności do czynności prawnych lub z innych powodów (np. nieobecno­ści) same działać nie mogą.

10)Pełnomocnictwo

Pełnomocnikiem może być jakakolwiek osoba, byleby miała przynajmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Mocodawca(reprezentowany) decyduje o tym, do jakich czynności pełnomocnik będzie umocowany. Ze względu na zakres umocowania wyróżnia się następujące rodzaje pełnomocnictwa:

• szczególne-do pojedynczej czynności np. właściciel samochodu udziela znajomemu pełnomocnictwa do jego sprzedaży na giełdzie

• rodzajowe-do określonego rodzaju czynności np. właściciel domków letniskowych daje umocowanie innej osobie do wynajmowania ich turystom w okresie sezonu letniego

•ogólne-obejmujące czynności zwykłego zarządu

Pełnomocnictwo rzekome(falsus procurator)-osoba dokonująca w imieniu innego podmiotu czynności prawnej nie mająca do tego należytego umocowania, skutki takiego działania:

+ w razie zawarcia umowy bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu, jej ważność zależy od potwierdzenia przez osobę, w której imieniu została zawarta(czyli rzekomo reprezentowanego); do czasu potwierdzenia umowy ma charakter czynności prawnej niezupełnej(działa sankcja bezskuteczności zawieszonej)

+ jednostronna czynność prawna dokonana bez umocowania lub z przekroczeniem jego zakresu jest nieważna(nieważność bezwzględna); jeżeli jednak rzekomo reprezentowany zgodził się na działanie bez umocowania, stosuje się odpowiednio przepisy o zawarciu umowy bez umocowania(taka zgoda jest więc skutecznym potwierdzeniem czynności)

+ w wypadku dokonania czynności prawnej po wygaśnięciu umocowania, jednak w granicach pierwotnego umocowania, czynność ta jest ważna, chyba że druga strona o wygaśnięciu umocowania wiedziała lub z łatwością mogła się dowiedzieć.

Pełnomocnictwo wygasa w razie:

= dokonania czynności prawnej dla której udzielono pełnomocnictwa szczególnego

= upływu czasu na jaki zostało udzielone

= odwołania pełnomocnictwa

= zrzeczenia się pełnomocnictwa przez pełnomocnika

= śmierć mocodawcy lub pełnomocnika

= utraty przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnych

Prokura-jest pełnomocnictwem udzielonym przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, które obejmuje umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Jej udzielenie wymaga pod rygorem nieważności formy pisemnej. Prokurentem może być wyłącznie osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnych. Prokurent może ustanowić pełnomocnika do poszczególnej czynności lub pewnego rodzaju czynności. Prokura może być w każdym czasie odwołana, natomiast wygasa w razie:

-śmierci prokurenta lub utraty przez niego pełnej zdolności do czynności prawnych

-wykreślenie przedsiębiorcy z rejestru, a także ogłoszenia upadłości, likwidacji oraz przekształcenia przedsiębiorcy.

PRAWO RZECZOWE

Prawo rzeczowe-prawo to stanowi element stosunku cywilnoprawnego, którego przedmiotem jest określone zachowanie się dotyczące rzeczy. Prawo rzeczowe rozciąga się na całą rzecz. Cechą praw rzeczowych jest ich bezwzględny charakter, co oznacza, że są to prawa skuteczne erga omnes. Zamknięta lista praw rzeczowych oznacza, że podmioty mogą kreować tylko takie prawa rzeczowe, jakie są przewidziane w ustawie.

Rodzaje praw rzeczowych

• bezterminowe – czas ich trwania jest nieokreślony,

• terminowe – ich czas trwania jest przez ustawodawcę określony;

• podzielne – mogą należeć do jednocześnie kilku osób, np. w częściach ułamkowych,

• niepodzielne – samodzielne ich wyodrębnienie jest niemożliwe, np. hipoteka;

• odpłatne – ich warunkiem jest uiszczenie odpowiedniej zapłaty,

• nieodpłatne – bez wynagrodzenia;

• samodzielne (samoistne) – niezależne od bytu innego prawa,

• akcesoryjne (niesamoistne) – nie mogą istnieć bez prawa podstawowego, np. hipoteka, zastaw;

• zbywalne – w drodze czynności prawnej można przenieść prawo na inną osobę,

• niezbywalne – nie można przenieść;

• związane – przysługują wyłącznie podmiotowi innego prawa, np. służebność gruntowa,

• niezwiązane – ich byt jest od prawa głównego niezależny.

Zasada jawności praw rzeczowych:

Jest ona konsekwencją bezwzględnego charakteru praw rzeczowych. Zasadę tę urzeczywistnia się przez:

=wpis w księdze wieczystej

=posiadanie

Jawność praw rzeczowych odnoszących się do nieruchomości zapewnia system ksiąg wieczystych, z kolei posiadanie realizuje tę zasadę przez ukazanie otoczeniu faktu władania rzeczą; jest ono przy tym wzmocnione domniemaniem, że kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem.

Systematyka podmiotowych praw rzeczowych:

Można wyróżnić trójpodział praw rzeczowych. Są nimi:

-prawo własności

-użytkowanie wieczyste

-ograniczone prawa rzeczowe

Ograniczonymi prawami rzeczowymi są:

+użytkowanie

+służebność

+spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego lub do lokalu o innym przeznaczeniu

+prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej

+zastaw

+hipoteka

Prawa rzeczowe mogą dotyczyć:

=tylko rzeczy ruchomych-zastaw

=tylko nieruchomości-użytkowanie wieczyste, służebności. Spółdzielcze ograniczone prawa rzeczowe, hipoteka

=tak ruchomości, jak i nieruchomości-własność, użytkowanie

Wszystkie prawa rzeczowe należą do kategorii praw majątkowych. Trzeba też wyróżnić prawa:

• samodzielne( własność, użytkowanie wieczyste i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu) ;

• związane (służebność-związana z własnością nieruchomości);

• akcesoryjne (zastaw, hipoteka)

Wyróżniamy również prawa:

niezbywalne(użytkowanie oprócz timesharingu, służebności osobiste)

zbywalne(reszta).

1)Własność

a)treść prawa własności-obejmuje uprawnienie do korzystania z rzeczy i uprawnienie do rozporządzania rzeczą(tzw. pozytywna strona prawa własności) z wyłączeniem innych osób(negatywna strona własności). Własność nie jest prawem nieograniczonym.

■ uprawnienie do korzystania z rzeczy obejmuje:

- posiadanie rzeczy

- używanie rzeczy

- pobieranie pożytków i innych dochodów z rzeczy

- przetworzenie rzeczy, jej zużycie i zniszczenie

■ uprawnienie do rozporządzania rzeczą:

- prawo do wyzbycia się własności(przeniesienie, zrzeczenie)

- prawo do obciążania własności(np. ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego)

b)granice treści prawa własności

+ przepisy ustawowe

+ zasady współżycia społecznego

+ społeczno-gospodarcze przeznaczenie konkretnego prawa własności

Dotykają różnych aspektów prawa własności:

sfery wyłączności właściciela

uprawnienia do korzystania z rzeczy

uprawnienia do rozporządzania rzeczą

c)granice przestrzenne prawa własności

▪ ruchomości- opiera się na jej właściwościach fizycznych(samoistności)

▪ nieruchomości gruntowe- rozciąga się na przestrzeń nad i pod powierzchnią, tylko w granicach wyznaczonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu.

▪ nieruchomości budynkowe- obejmuje część zlokalizowaną nad powierzchnią gruntu, jak i część podziemną(np. fundament)

▪ nieruchomość lokalowa- obejmuje tylko pewne fragmenty budynku(ewentualnie także pomieszczenia przynależne, np. komórka znajdująca się poza budynkiem)

d)granice czasowe własności

Własność jest prawem bezterminowym. Terminowość przejawia się w tym, że własność budynków należących do użytkownika wieczystego ustaje z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego. W związku z brakiem zakazu przenoszenia własności ruchomości z zastrzeżeniem warunku lub terminu strony mogą w odniesieniu do tej kategorii rzeczy kreować własność terminową

e)przepisy prawa sąsiedzkiego

= przepisy ograniczające oddziaływanie na nieruchomości sąsiedzkie tzw. immisje

= przepisy przewidujące możliwość pewnych służebności

= przepisy określające sposób korzystania przez sąsiadów z przygranicznych pasów ziemi

= przepisy dotyczące granic gruntów

>immisje- czyli oddziaływanie na sąsiednią nieruchomość- działanie na swoim gruncie, którego skutki odczuwalne są na sąsiedzkim gruncie.

○ immisje bezpośrednie- celowe, bezpośrednie kierowanie substancji na inną nieruchomość za pomocą specjalnych urządzeń. Immisje bezpośrednie są całkowicie zakazane.

○ immisje pośrednie- takie skutki działalności na swojej nieruchomości, które w sposób naturalny przenikają na nieruchomość sąsiednią:

+ materialne pośrednie- przenikanie cząstek materii lub sił

+ niematerialne pośrednie- oddziaływanie na psychikę sąsiada np. oddziaływanie na jego poczucie bezpieczeństwa. Nie są całkowicie zakazane ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Ochrona przed immisjami:

- roszczenie negatoryjne

- roszczenie o naprawienie szkody na zasadach ogólnych

- przepisy o ochronie dóbr osobistych

>zakazane roboty ziemne-właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia. Przesłanką roszczenia negatoryjnego służącego przeciwko działaniom sprzecznym z tym zakazem nie jest ani wina podmiotu naruszającego, ani wystąpienie szkody.

>droga konieczna-jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności gruntowej(droga konieczna). Uprawnionym jest właściciel nieruchomości izolowanej, a także użytkownik wieczysty. Ponadto kodeks cywilny umożliwia ustanowienie drogi koniecznej na rzecz posiadacza samoistnego nieruchomości, z tym zastrzeżeniem, że wchodzi tu w grę służebność osobista, a nie gruntowa. Realizacja roszczenia następuje w trybie umownym bądź też w drodze postanowienia sądu. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między zainteresowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej. Ustanawiając drogę konieczną sąd ma obowiązek zasądzić odpowiednie wynagrodzenie na rzecz właściciela nieruchomości obciążonej. Wynagrodzenie może przybrać postać świadczenia jednorazowego lub okresowego.

>przekroczenie granicy przy wznoszeniu budowli-przy wznoszeniu budowli lub innego urządzenia, w następstwie błędu organu wydającego pozwolenie na budowę lub samowoli budowlanej może dojść do przekroczenia granicy sąsiedniego gruntu. Jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nieuzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Może on żądać albo stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze.

>korzystanie z przygranicznych pasów gruntu-właściciel nieruchomości, na której rośnie drzewo, może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia sięgających tam gałęzi lub znajdujących się na nim owoców. Z kolei właściciel gruntu sąsiedniego może wyznaczyć właścicielowi nieruchomości, na której rośnie drzewo, odpowiedni termin do wykonania jego uprawnienia, a po bezskutecznym upływie terminu może sam obciąć gałęzie lub zebrać owoce i zachować je dla siebie, ponadto może on obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące przez jego grunt, nawet bez uprzedzenia.

>stosunki dotyczące granicy-właściciele gruntów sąsiadujących zobowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych; koszty rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po połowie. Jeżeli granice gruntów stały się sporne(a nie samo położenie znaków granicznych)zastosowanie znajduje instytucja rozgraniczenia. Pierwsza faza postępowania odbywa się w trybie administracyjnym i może zakończyć się:

=rozgraniczeniem na podstawie ugody zawartej przed geodetą

=rozgraniczeniem na podstawie decyzji, jeżeli zainteresowani właściciele nie zawarli ugody, a ustalenie przebiegu granic nastąpiło w oparciu o zebrany przez geodetę materiał lub zgodne oświadczenia stron

=przekazaniem sprawy sądowi do rozpoznania, jeżeli nie zawarto ugody ani nie ma podstaw do wydania decyzji

Skierowanie sprawy do sądu będzie miało miejsce także wówczas, gdy strona niezadowolona z ustalenia przebiegu granic w postępowaniu administracyjnym zażąda w terminie 14dni od dnia doręczenia decyzji o rozgraniczeniu przekazania sprawy sądowi. Sąd ustalając przebieg granic, kieruje się:

+aktualnym stanem prawnym nieruchomości

+ostatnim stanem spokojnego posiadania

+wszelkimi okolicznościami

Każde z powyższych kryteriów na pierwszeństwo przed kolejnym.

f)sposoby nabycia i utraty własności

Utracie własności towarzyszy najczęściej jej nabycie przez inny podmiot. Utrata własności bez jednoczesnego jej nabycia występuje wyjątkowo w razie porzucenia rzeczy ruchomej oraz całkowitego zniszczenia rzeczy.

Nabycie pierwotne-nabywca nie wywodzi swojego prawa od innej osoby, lecz nabywa je niezależnie od czyichkolwiek uprawnień, a zatem w zasadzie w stanie wolnym od obciążeń np. nacjonalizacja, zasiedzenie, nabycie własności rzeczy niczyjej

Nabycie pochodne- nabywca wywodzi swoje prawo od innej osoby, staje się następcą prawnym tej osoby np. przeniesienie własności, dziedziczenie

przeniesienie własności-czyli przejście własności na podstawie umowy, zawartej między zbywcą, a osobą nabywającą to prawo.

Umowa o podwójnym skutku-umowa taka zobowiązuje do przeniesienia własności i jednocześnie własność tę przenosi na nabywcę. Zasada ta ma zastosowanie, chyba że wyłączy ją przepis szczególny lub wola stron.

Przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone co do gatunku lub rzeczy przyszłe-poza umową do przeniesienia własności potrzeba wówczas przeniesienia posiadania rzeczy.

Umowa zobowiązująco- rozporządzająca-przeniesienie własności w drodze umowy składa się z 2 czynności prawnych: pierwsza to zobowiązanie zbywcy do przeniesienia własności, druga to przeniesienie własności. Pierwszą umowę nazywamy umową zobowiązującą – bo rodzi tylko skutki obligacyjne między stronami, drugą zaś umową rozporządzającą – bo przenosi własność i tym samym rodzi skutek względem wszystkich. Najczęściej obydwie umowy zawierane są łącznie, (jeżeli chodzi o nieruchomości w jednym akcie notarialnym).

Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu. Nie ma natomiast przeszkód do zawarcia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości. Jeżeli miało to miejsce, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron (a więc umowa rozporządzająca) obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności. Przepis ten chroni dobrą wiarę nabywającego. Kodeks nie zabrania przenoszenia pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu własności rzeczy ruchomych.

Przeniesienie własności nieruchomości-powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

nabycie własności ruchomości na podstawie umowy z osobą nieuprawnioną

a) rzeczy powierzone- są to rzeczy, które znalazły się we władaniu zbywcy za zgodą ich właściciela np. najem, dzierżawa, leasing. Przesłanki:

→ umowa między zbywcą a nabywcą

→ władztwo faktyczne zbywcy nad rzeczą

→ wydanie rzeczy przez zbywcę i objęcie rzeczy w posiadanie przez nabywcę

→ dobra wiara nabywcy w chwili objęcia posiadania rzeczy

b) rzeczy skradzione, utracone, zgubione lub w inny sposób utracone przez właściciela. Przesłanki:

→ umowa między zbywcą a nabywcą

→ władztwo faktyczne zbywcy nad rzeczą

→ wydanie rzeczy przez zbywcę i objęcie rzeczy w posiadanie przez nabywcę

→ dobra wiara nabywcy w chwili objęcia posiadania rzeczy

→ upływ 3lat od kradzieży, zgubienia lub utraty rzeczy, nabywca musi przez te 3lata pozostawać w dobrej wierze

c) pieniądze, dokumenty na okaziciela, rzeczy nabyte na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego. Przesłanki:

→ umowa między zbywcą a nabywcą

→ władztwo faktyczne zbywcy nad rzeczą

→ wydanie rzeczy przez zbywcę i objęcie rzeczy w posiadanie przez nabywcę

→ dobra wiara nabywcy w chwili objęcia posiadania rzeczy

Skutki nabycia rzeczy od osoby nieuprawnionej:

= utrata własności dotychczasowego właściciela

= wygaśnięcie wszelkich obciążeń dotyczących tej rzeczy

zasiedzenie- to jedna z form nabycia własności pierwotnego, jest to nabycie na skutek upływu czasu. Polega na nabyciu prawa własności na skutek długotrwałego wykonywania tego prawa przez osobę nieuprawnioną. Przedmiotem nabycia przez zasiedzenie są tylko prawa rzeczowe.

Przesłanki nabycia w drodze zasiedzenia własności nieruchomości:

• posiadanie samoistne,

• upływa czasu (20 lat w dobrej wierze, 30 lat w złej wierze nieprzerwanego posiadania)

Przesłanki nabycia w drodze zasiedzenia własności rzeczy ruchomej:

• posiadanie samoistne,

• upływ 3 lat,

• dobra wiara posiadacza

Do zasiedzenia stosuje się przepisy o przedawnieniu, przerwie, zawieszeniu. Zasiedzenie jest dziedziczne. Posiadanie na podstawie zasiedzenia jest dziedziczne.

zrzeczenie się

=zrzeczenie się własności nieruchomości-wymaga formy aktu notarialnego, nieruchomość, której właściciel się zrzekł staje się własnością gminy, na obszarze której nieruchomość jest położona, chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej. Gmina ponosi odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia, ograniczoną do wartości nabytej nieruchomości według stanu w chwili nabycia, a według cen rynkowych w chwili zaspokojenia wierzyciela.

=zrzeczenie się własności ruchomości-następuje przez porzucenie rzeczy z zamiarem wyzbycia się jej własności.

znalezienie-jest jednym z przypadków tzw. przemilczenia, czyli nabycia prawa wskutek niewykonywania go przez uprawnionego przez czas określony w ustawie.

=pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub artystyczną-znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu. Rzeczy te stają się własnością Skarbu Państwa, jeżeli nie zostaną przez uprawnionego odebrane w ciągu roku od dnia wezwania go przez właściwy organ, a w razie niemożności wezwania w ciągu dwóch lat od ich znalezienia.

=inne rzeczy-znalazca zobowiązany jest zawiadomić osobę uprawnioną o ich znalezieniu, dopiero gdy znalazca nie wie, kim jest ta osoba albo nie zna miejsca jej zamieszkania, powinien zawiadomić o znalezieniu organ przechowujący i na żądanie tego organu oddać mu rzeczy znalezione. Po upływie wskazanych wyżej terminów stają się one własnością znalazcy.

=rzeczy znalezione w budynku publicznym lub w pomieszczeniu otwartym dla publiczności, w wagonie kolejowym, na statku lub innym środku transportu publicznego-znalazca jest zobowiązany wydać rzecz zarządcy powyższego obiektu, zarządca postąpi dalej zgodnie z właściwymi przepisami, znalazca nie uzyska własności tych rzeczy

zawłaszczenie-nabycie własności rzeczy ruchomej niczyjej przez jej objęcie w posiadanie samoistne

nabycie pożytków naturalnych-uprawniony do ich pobierania nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy

przetworzenie-ten kto wytworzył nową rzecz ruchomą z cudzych materiałów, staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów. Jeżeli przetworzenie rzeczy było dokonane w złej wierze albo jeżeli wartość materiałów jest większa od wartości nakładu pracy, rzecz wytworzona staje się własnością właściciela materiałów.

połączenie lub pomieszanie rzeczy ruchomych-dwie lub więcej rzeczy ruchomych różnych właścicieli zostają ze sobą złączone w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, wtedy dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku rzeczy połączonych lub pomieszanych. Jednakże gdy jedna z rzeczy połączonych(nie dotyczy to rzeczy pomieszanych) ma wartość znacznie większą niż pozostałe, rzeczy mniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.

g)ochrona własności- przewidują ją: Konstytucja i K.C.

To system roszczeń, które przysługują właścicielowi w razie naruszenia jego prawa własności. Ochrona ta jest ochroną petytoryjną co oznacza ochronę prawa i ochronę posesoryjną chroniącą posiadanie, czyli ochrona stanu faktycznego. Środkami ochrony własności są roszczenia:

Roszczenie windykacyjne(rei vindicatio) i negatoryjne(actio negatora):

ROSZCZENIE WINDYKACYJNE:

+ roszczenie te służy ochronie własności nieruchomości nie przedawnia się choć upływ czasu ma znaczenie, gdy służy rzeczy ruchomej przedawniają się po 10latach.

+ ma charakter obiektywny, czyli dla ich powstania bez znaczenia jest wina czy dobra bądź zła wiara naruszająca własność

+ nie może stanowić samodzielnego przedmiotu obrotu

+roszczenie te przysługuje właścicielowi bądź współwłaścicielowi

+ w ujęciu procesowym te roszczenie przyjmuje postać powództwa windykacyjnego

+ właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, żeby rzecz została mu wydana(przesłanki pozytywne), chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą(przesłanka negatywna)

+ istotą jest żądanie wydania rzeczy, powinno nastąpić w naturze

+ roszczenie te wymaga przeprowadzenia dowodu własności, przysługuje wyłącznie właścicielowi lub współwłaścicielowi rzeczy

+ ma charakter obiektywny, czyli o powstaniu tego roszczenia decyduje sam fakt naruszenia prawa własności

+ czynna legitymacja przysługuje właścicielowi lub współwłaścicielowi oraz prokuratorowi i rzecznikowi praw obywatelskich

+ bierna legitymacja przysługuje osobie, która faktycznie włada rzeczą

Formy ochrony pozwanego przed roszczeniem windykacyjnym, osoba może:

- zaprzeczyć prawu własności żądającego wydania rzeczy

- podnieść zarzut braku legitymacji biernej twierdząc że nie jest we władaniu rzeczy

- podnieść zarzut hamujący gdy pozwanemu przysługuje skuteczne wobec wszystkich prawo do władania rzeczą

- zarzucić że właściciel żądający wydania rzeczy wykonuje swoje prawo sprzecznie z zasadami współżycia społecznego

ROSZCZENIE NEGATORYJNE:

= roszczenie te służy ochronie własności nieruchomości nie przedawnia się choć upływ czasu ma znaczenie, gdy służy rzeczy ruchomej przedawniają się po 10latach.

= ma charakter obiektywny, czyli dla ich powstania bez znaczenia jest wina czy dobra bądź zła wiara naruszająca własność

= nie może stanowić samodzielnego przedmiotu obrotu

= roszczenie te przysługuje właścicielowi bądź współwłaścicielowi

= w ujęciu procesowym te roszczenie przyjmuje postać powództwa negatoryjnego

= roszczenie właściciela przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób niż przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą np. wkraczanie na czyjąś własność

= ochrona ma charakter obiektywny

= właściciel może żądać:

-przywrócenia stanu zgodnego z prawem

-zaniechania naruszeń

= czynna legitymacja przysługuje właścicielowi lub współwłaścicielowi oraz prokuratorowi i rzecznikowi praw obywatelskich

= bierna legitymacja przysługuje osobie, która faktycznie włada rzeczą

Roszczenia rozliczeniowe:

ROSZCZENIE UZUPEŁNIAJĄCE:

• roszczenia o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy

• roszczenie o zwrot pobranych pożytków

• roszczenie o odszkodowanie z tytułu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy

• roszczenie o zapłatę wartości pożytków zużytych

• roszczenie o zwrot wartości pożytków niepobranych z powodu złej gospodarki

+ mogą być samodzielnym przedmiotem obrotu

+ przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy, w przypadku, gdy rzecz nie została zwrócona termin ogólny czyli 10lat

+ powstanie oraz zakres roszczeń zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza, ma charakter subiektywny. Wyróżnia się sytuacje:

I-gdy posiadacz jest w dobrej wierze, wtedy roszczenia uzupełniające dla właściciela nie powstają, jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne

II-gdy posiadacz jest w złej wierze, zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, a także powinien zwrócić pobrane pożytki lub ich wartość

III-posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, od tej chwili nie jest on uprawniony do władania rzeczą i jest zrównany z posiadaczem w złej wierze, lecz nie musi on zwracać wartości pożytków

ROSZCZENIE Z TYTUŁU NAKŁADÓW(O ZWROT NAKŁADÓW):

○ chronią one właściciela rzeczy, aby nie został nadmiernie obciążony z tytułu nakładów jakich osoba władająca rzeczą na niej dokonała

○ zakres roszczeń zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza. Wyróżnia się sytuacje:

I-gdy posiadacz jest w dobrej wierze, wtedy roszczenia z tytułu nakładów dla właściciela nie powstają, jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne

II-gdy posiadacz jest w złej wierze, zobowiązany jest do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy, a także powinien zwrócić pobrane pożytki lub ich wartość

III-posiadacz w dobrej wierze, który dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, od tej chwili nie jest on uprawniony do władania rzeczą i jest zrównany z posiadaczem w złej wierze, lecz nie musi on zwracać wartości pożytków

○ K.C rozróżnia nakłady:

♪ konieczne-czyli wydatki, których celem jest utrzymanie stanu rzeczy lub umożliwienie normalnego z niej korzystania(np. zasiewu, koszty żywienia zwierząt)

♪ inne nakłady- zalicza się nakłady użyteczne-to takie, które nie stanowią nakładów koniecznych, przyczyniają się do ulepszenia rzeczy; nakłady zabytkowe są czynione w celu zaspokojenia potrzeb estetycznych osoby dokonującej tych nakładów

roszczenie o zwrot nakładów przysługują posiadaczowi i są one zależne od złej lub dobrej wiary:

I-posiadacz w dobrej wierze może żądać zwrotów nakładów koniecznych o ile nie mają pokrycia w korzyściach jakie uzyskał, zwrotu innych nakładów może żądać o ile zwiększają wartość rzeczy w chwili jej wydania właścicielowi

II-posiadacz w złej wierze może żądać jedynie zwrotu nakładów koniecznych o ile właściciel wzbogaciłby się bezpodstawnie jego kosztem

III-gdy nakłady zostały dokonane po chwili, w której posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, może żądać zwrotu jedynie nakładów koniecznych

Roszczenia szczególne:

ROSZCZENIE ZWIĄZANE Z BUDOWĄ NA CUDZYM GRUNCIE:

= osobie, która wzniosła budynek lub inne urządzenie na cudzym gruncie, przysługuje roszczenie o wykup o ile spełnione będą przesłanki:

-posiadanie samoistne

-dobra wiara posiadacza

-zniesienie konstrukcji budynku lub innego urządzenia

-wartość wzniesionego budynku lub urządzenia znacznie przekracza wartość działki zajętej pod budowę

= przesłanki powstania tego roszczenia po stronie właściciela tego gruntu:

-brak posiadania samodzielnego

-brak dobrej wiary

= roszczenie nie ulega przedawnieniu, wygasa jednak z chwilą utraty przez posiadacza posiadania

= roszczenie o wykup działki pod budowę nie ulega przedawnieniu

= do realizacji roszczenia dochodzi przez zawarcie umowy o przeniesienie własności bądź z mocy orzeczenia sądowego, przeniesienie własności następuje odpłatnie.

2)Współwłasność- oznacza, że każdemu ze współuprawnionych, przysługują wszystkie atrybuty prawa własności, a więc uprawnienia każdego z nich są jednakowe, a różny może być tylko ich zakres. Przedmiotem współwłasności mogą być wyłącznie rzeczy.

a)cechy współwłasności

+ jedność przedmiotu-polega na tym, że jest nim tylko jedna rzecz

+ wielość podmiotów-prawo własności określonej rzeczy służy więcej niż jednej osobie

+ niepodzielność wspólnego prawa-żaden ze współwłaścicieli nie jest wyłącznym właścicielem fizycznie wydzielonej części rzeczy

b)rodzaje współwłasności

● współwłasność łączna(do niepodzielnej ręki):

- nie ma charakteru samoistnego, jej występowanie związane jest zawsze z istnieniem innego stosunku prawnego

- regulują ją przepisy dotyczące stosunków z którymi jest związana

- nie ma określonych udziałów, ale to nie znaczy, że nie istnieją

- brak możliwości rozporządzania udziałem

- zniesienie współwłasności może nastąpić dopiero w chwili ustania stosunku podstawowego(wyjątkiem jest małżeństwo) wówczas współwłasność łączna zmieni się w ułamkową

● współwłasność ułamkowa:

+ jest samoistnym stosunkiem prawnym nie związanym ze stosunkiem prawnym innego rodzaju

+ regulowana jest bezpośrednio przepisami K. C na bazie przepisów prawa rzeczowego

+ ma charakter udziałowy

+ każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych

+ zasadniczo jest to stan nietrwały, przejściowy dlatego, że każdy ze współwłaścicieli może w każdym czasie żądać zniesienia współwłasności

c)stosunki wewnętrzne między współwłaścicielami(treść oraz wykonywanie uprawnień i obowiązków)

I. Zarząd rzeczą wspólną-podejmowanie wszelkich decyzji i dokonywanie wszelkich czynności o charakterze faktycznym lub prawnym, dotyczącego przedmiotu wspólnego prawa. Wyróżnia się:

a) zarząd ustawowy

Reguły ustawowe:

= czynności zwykłego zarządu-związane z normalną eksploatacją rzeczy i utrzymaniem jej w stanie nie pogorszonym, aby tego dokonać potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli, oblicza się ją według większości udziałów. Ingerencja sądu może nastąpić w 2 sytuacjach:

- w przypadku braku zgody większości współwłaścicieli na dokonanie czynności zwykłego zarządu, każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności

- jeżeli większość współwłaścicieli postanawia dokonać czynności rażąco sprzecznej z zasadami prawidłowego zarządu rzeczą wspólną, każdy z pozostałych współwłaścicieli może żądać rozstrzygnięcia przez sąd

= czynności przekraczające zwykły zarząd-przede wszystkim jest to rozporządzanie rzeczą np. zbycie rzeczy wspólnej, jej obciążenie, jak również czynności zmieniające dotychczasowy sposób korzystania z rzeczy. Do dokonania takich czynności potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. W braku takiej zgody współwłaściciele, których udziały wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli.

= czynności zachowawcze-może ich dokonać każdy ze współwłaścicieli i dochodzić wszelkich roszczeń, które zmierzają do zachowania wspólnego prawa np. realizacja roszczenia windykacyjnego, żądanie eksmisji najemcy. Do ich podjęcia nie jest wymagana zgoda współwłaścicieli.

b) zarząd umowny-współwłaściciele mogą wprowadzić umownie odmienne zasady zarządu rzeczą wspólną np. odchodząc zupełnie od modelu ustawowego bądź go tylko modyfikując. Mogą oni w szczególności ustanowić jednego z nich zarządcą.

c) zarząd sądowy-każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy. Zarządca jest uprawniony do dokonywania czynności zwykłego zarządu i należy mu się wynagrodzenie, które ustala sąd.

II. Współposiadanie i współkorzystanie współwłaścicieli.

1. model umowy-fizyczny podział rzeczy do wyłącznego korzystania przez poszczególnych współwłaścicieli-quoad usum(ale nadal każdy ma prawo do całości rzeczy)

2. model ustawowy-każdy ze współwłaścicieli jest uprawniony do współkorzystania z rzeczy w takim zakresie w jakim daje się to pogodzić z prawem do pozostałych

3. model sądowy-zniesienie współwłasności-każdy ze współwłaścicieli może żądać zniesienia współwłasności w każdym czasie; to uprawnienie może być wyłączone przez czynność prawną(np. zrzec się) na czas nie dłuższy niż 5lat

d)zniesienie współwłasności

Każdemu ze współwłaścicieli, niezależnie od wielkości jego udziału, przysługuje uprawnienie do żądania zniesienia współwłasności. Uprawnienie to może być wyłączone na podstawie umowy, jednakże czas nie dłuższy niż 5lat. W ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu dopuszczalne jest jego przedłużenie na dalsze 5lat, przy czym ilość takich przedłużeń nie jest limitowana. Dopuszczalność zniesienia współwłasności ograniczona jest w normach prawnych, tworzących tzw. współwłasność przymusową np. nie można żądać zniesienia współwłasności nieruchomości wspólnej, dopóki trwa odrębna własność lokalu. Uprawnienie do żądania zniesienia współwłasności nie przedawniają się. Nie można się zrzec tego uprawnienia.

e)tryby zniesienia współwłasności:

▪ tryb umowny- gdy wszyscy współwłaściciele osiągną porozumienie co do wyjścia z niepodzielności. Ograniczenia w tym zakresie wynikają z właściwości rzeczy, przepisów ustawy oraz zasad współżycia społecznego.

▪ tryb sądowy- każdy ze współwłaścicieli może żądać aby sąd zniósł współwłasność, ustalił sposób zniesienia współwłasności.

f)sposoby zniesienia współwłasności:

► fizyczny podział rzeczy wspólnej; różnice wartości wyrównuje się przez dopłaty pieniężne

► przyznanie rzeczy wspólnej na własność jednemu lub niektórym spośród współwłaścicieli(ze spłatą pozostałych)

► sprzedaż rzeczy wspólnej, właściciele otrzymają sumy pieniężne odpowiadające wartości ich udziałów

3)Odrębna własność lokalu- stanowi sytuację wyjątkową od zasady superficies solo cedit, czyli gdy lokal stanowi odrębny od gruntu przedmiot własności, czyli nieruchomość lokalową.

a)nieruchomość lokalowa- może być jedynie lokal samodzielny, czyli wyodrębniona trwałymi ścianami w obrębie budynku izba lub zespół izb przeznaczonych na stały pobyt ludzi wraz z pomieszczeniami pomocniczymi, które służą zaspokajaniu potrzeb mieszkaniowych.

Niektóre pomieszczenia traktuje się jako przynależne do lokalu (części składowe) nawet gdy znajdują się poza budynkiem, w którym wyodrębniono dany lokal, ale w granicach tej samej nieruchomości gruntowej, np. piwnica, garaż itp.

Przedmiotem odrębnej własności może być również lokal samodzielny wykorzystywany do innych celów niż mieszkaniowe, np. sklep, zakład, zakład usługowy itp. Podstawowym kryterium pozwalającym wyodrębnić odrębną własność lokalu jest posiadanie przez lokal atrybutu samodzielności. Spełnienie tego wymagania stwierdza starosta w drodze zaświadczenia.

b)nieruchomość wspólna-w razie wyodrębnienia własności lokali, prawem związanym z własnością lokalu jest udział w nieruchomości wspólnej, który przysługuje właścicielowi lokalu. Prawo do udziału w nieruchomości wspólnej trwa tak długo, jak długo trwa odrębna własność i nie można żądać jej zniesienia – dlatego mówimy o współwłasności przymusowej. Ze swej natury prawnej nieruchomość wspólna jest rodzajem własności ułamkowej.

Nieruchomość wspólną stanowi grunt oraz części budynków i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali.

Udział we współwłasności nieruchomości wspólnej przypada właścicielom odrębnych lokali. Przypada również dotychczasowemu właścicielowi nieruchomości ze względu na należące do niego nie wyodrębnione lokale.

c)ustanowienie odrębnej własności lokali

Są trzy sposoby ustanowienia odrębnej własności lokalu:

• w drodze umowy,

• w drodze jednostronnej czynności prawnej właściciela nieruchomości,

• orzeczeniem sądu znoszącym współwłasność.

Umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu powinna być dokonywana w formie aktu notarialnego; do powstania tej własności niezbędny jest wpis do księgi wieczystej – wpis ma w tym wypadku charakter konstytutywny.

Odrębna własność lokalu może powstać również na skutek wykonania umowy, w której właściciel gruntu zobowiązuje się, po uzyskaniu pozwolenia na budowę, do wybudowania domu na tym gruncie i, po zakończeniu budowy, do ustanowienia odrębnej własności lokali i do przeniesienia tego prawa na drugą stronę umowy lub inną osobę w tej umowie wskazaną. Roszczenie o ustanowienie odrębnej własności lokalu oraz o przeniesienie tego prawa musi być ujawnione w księdze wieczystej.

Na wniosek każdego nabywcy sąd może w postępowaniu nieprocesowym powierzyć wykonywanie umowy innemu wykonawcy na koszt
i niebezpieczeństwo właściciela gruntu w przypadku wykonywania umowy w sposób wadliwy bądź sprzeczny z umową.

Umowa o ustanowieniu odrębnej własności powinna
w szczególności określać:

• rodzaj, położenie, powierzchnię lokalu oraz pomieszczeń do niego przynależnych,

• wielkość udziałów przypadających właścicielom poszczególnych lokali w nieruchomości wspólnej.

W umowie może być również określony sposób zarządu nieruchomością wspólną.

Umowa o ustanowieniu odrębnej własności lokalu może być zawarta przez współwłaścicieli lub właściciela nieruchomości i nabywcę lokalu.

W drodze jednostronnej czynności prawnej właściciel nieruchomości może ustanowić odrębną własność lokali dla siebie, przygotowując lokal do ewentualnego rozporządzenia nim w przyszłości. W takim przypadku stosowane są przepisy o ustanowieniu odrębnej własności lokali w drodze umowy jak również są one stosowane w przypadku wyodrębnienia własności lokalu z mocy orzeczenia sądu znoszącego współwłasność nieruchomości.

Orzeczenie sądu ustanawiające odrębną własność lokalu może być podejmowane w postępowaniu o:

• zniesienie współwłasności,

• dział spadku,

• podział majątku wspólnego małżonków.

Ma ono miejsce najczęściej wtedy, gdy współwłaściciele nie dokonują umownego zniesienia współwłasności.

W przypadku gdy niezbędne jest wykonanie robót adaptacyjnych aby wyodrębnione lokale były samodzielne, sąd może upoważnić zainteresowanego do ich wykonania tymczasowo na własny koszt, a w razie przeszkód stawianych przez innych uczestników, sąd może wydawać stosowne nakazy bądź zakazy.

d)wspólnota mieszkaniowa- tworzy ogół właścicieli, których lokale wchodzą w skład określonej nieruchomości.

Wspólnota mieszkaniowa jest typową ułomną (ustawową) osobą prawną – może nabywać prawa i zaciągać zobowiązania, może pozywać i być pozwaną.

Za zobowiązania dotyczące nieruchomości wspólnej odpowiada bez ograniczeń wspólnota mieszkaniowa. Każdy właściciel lokalu odpowiada w części odpowiadającej jego udziałowi we współwłasności.

e)prawa i obowiązki właścicieli lokali

Właścicielom lokali przysługują wszelkie uprawnienia, jakie są przypisane do własności wyodrębnionych lokali. Właściciel lokalu jest więc uprawniony do posiadania, korzystania i rozporządzania swoim prawem, ma on także prawo do współkorzystania z nieruchomości wspólnej, zgodnie z jej przeznaczeniem.

Pożytki i inne przychody z nieruchomości wspólnej służą pokrywaniu wydatków związanych z jej utrzymaniem, a w części przekraczającej te potrzeby przypadają właścicielom lokali w stosunku do ich udziałów.

W takim samym stosunku właściciele lokali ponoszą wydatki i ciężary związane z utrzymaniem nieruchomości wspólnej w części nie znajdującej pokrycia w pożytkach i innych przychodach.

Obciążenia dla właścicieli lokali użytkowych można zwiększyć na mocy uchwały właścicieli.

Obowiązkiem właściciela jest:

• ponoszenie wydatków związanych z utrzymaniem w należytym stanie jego lokalu oraz nieruchomości wspólnej,

• przestrzeganie porządku domowego,

• korzystanie z nieruchomości wspólnej w sposób nie utrudniający korzystania przez innych współwłaścicieli,

• współdziałanie z nimi w ochronie wspólnego dobra.

Na pokrycie kosztów zarządu właściciele lokali uiszczają zaliczki w formie opłat bieżących, płatne do 10 dnia każdego miesiąca. Należności te mogą być dochodzone w postępowaniu upominawczym, bez względu na ich wysokość.

Jeżeli właściciel lokalu zalega długotrwale z zapłata należnych do niego opłat, lub wykracza w sposób rażący lub uporczywy przeciwko obowiązującemu porządkowi domowemu, albo przez swoje niewłaściwe zachowanie czyni korzystanie z innych lokali lub nieruchomości wspólnej uciążliwym ciężarem, wspólnota mieszkaniowa może w trybie procesu żądać sprzedaży lokalu w drodze licytacji.

f)zarząd nieruchomością wspólną

Zarząd nieruchomością wspólną może zostać powierzony zarówno osobie fizycznej jak i osobie prawnej.

Powierzenie zarządu może nastąpić:

• w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali, albo

• w umowie zawartej później w formie aktu notarialnego, w której strony dokonują określenia sposobu zarządu nieruchomością wspólną.

W razie sukcesywnego wyodrębniania lokali przyjęty przez dotychczasowych współwłaścicieli sposób zarządu odnosi skutek także do każdego kolejnego nabywcy lokalu.

Zmiana ustalonego sposobu zarządzania może nastąpić na podstawie uchwały właścicieli lokali protokołowanej przez notariusza, a następnie ujawnionej w KW.

Jeżeli ani w umowie, ani w uchwale właściciele lokali nie ustalą sposobu zarządu nieruchomością wspólną to:

• jeżeli liczba lokali wyodrębnionych i niewyodrębnionych, należących nadal do dotychczasowego właściciela, nie jest większa niż 7, do zarządu nieruchomością wspólną mają zastosowanie odpowiednie przepisy KC i KPC o współwłasności;

• jeżeli liczba lokali wyodrębnionych i niewyodrębnionych jest większa niż 7, właściciele lokali są zobowiązani podjąć uchwałę o wyborze jednoosobowego lub kilkuosobowego zarządu;

• jeżeli zarząd nie zostanie umową lub uchwałą powołany, to każdy z właścicieli może żądać powołania zarządcy przymusowego przez sąd. Uprawnienie takie przysługuje także zarządcy nieruchomości, który sprawował zarząd nieruchomością w dniu, w którym wyodrębniono własność pierwszego lokalu i kontynuował zarząd tą nieruchomością przez okres co najmniej dwóch lat.

Członkiem zarządu może być wyłącznie osoba fizyczna wybrana spośród właścicieli lokali lub spoza ich grona.

Zarząd lub poszczególni jego członkowie mogą być w każdej chwili na mocy uchwały właścicieli lokali zawieszeni w czynnościach lub odwołani.

Zarząd kieruje sprawami wspólnoty mieszkaniowej i reprezentuje ją na zewnątrz oraz w stosunkach między wspólnotą a poszczególnymi właścicielami lokali.

Czynności zwykłego zarządu podejmuje zarząd samodzielnie.

W odniesieniu do czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu wymagana jest uchwała właścicieli lokali wyrażająca zgodę na dokonanie tej czynności oraz udzielająca zarządowi pełnomocnictwa do dokonania czynności.

Właściciele podejmują uchwałę w przedmiocie udzielenia absolutorium zarządowi lub zarządcy, któremu zarząd nieruchomością wspólną powierzono w umowie o ustanowieniu odrębnej własności lokali albo w umowie zawartej później w formie aktu notarialnego, z prowadzonej przez niego działalności.

4)Użytkowanie wieczyste- jest prawem rzeczowym pośrednim między własnością a użytkowaniem rzeczywistym. Podstawową funkcją użytkowania wieczystego jest umożliwienie dokonywania inwestycji budowlanych na cudzym gruncie i to bez ponoszenia pełnych kosztów gruntu.

a)podmiot użytkowania wieczystego

▪ osoby fizyczne i prawne także ułomne osoby prawne, czyli każdy podmiot stosunku cywilnoprawnego, bez żadnych ograniczeń

▪ Skarb Państwa co do gruntów stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego

▪ jednostki samorządu terytorialnego co do gruntów Skarbu Państwa

b)przedmiot użytkowania wieczystego

▫ mogą to być grunty stanowiące własność Skarbu Państwa:

-położone w granicach administracyjnych miast

-położone poza granicami administracji miast i przekazane do realizacji zadań jego gospodarki

-inne grunty Skarbu Państwa na mocy przepisów szczególnych

▫ grunty będące własnością samorządu terytorialnego lub ich związków bez względu na ich położenie

c)ustanowienie użytkowania wieczystego

I-wyłonienie użytkowania wieczystego zasadniczo w drodze przetargu

II-zawarcie umowy:

= oznaczenie nieruchomości

= czas, termin użytkowania wieczystego

= określenie sposobu korzystania z nieruchomości(sposób zagospodarowania, rodzaj budynków, termin rozpoczęcia i zakończenia prac)

= ustalenie opłat z tytułu użytkowania wieczystego(roczne opłaty)

III-wpis do księgi wieczystej

d)inne sposoby nabycia użytkowania wieczystego

♦ przeniesienie własności(np. sprzedaż, zamiana, darowizna)-potrzebny jest wpis w księdze wieczystej

♦ zasiedzenie-biegnące przeciwko użytkownikowi wieczystemu

♦ dziedziczenie-z chwilą śmierci użytkownika wieczystego, wchodzi w skład spadku i przypada spadkobiercom

♦ wejście w życie przepisu prawa

e)treść użytkowania wieczystego

Uprawnienia użytkownika wieczystego:

• uprawnienia takie jak właściciela

• korzystanie z gruntu z wyłączeniem innych osób(pożytki)

• rozporządzanie swoim prawem

• obciążanie swojego prawa ograniczonymi prawami rzeczowymi: hipoteką, użytkowaniem oraz służebnościami, zrzec się, zawrzeć umowę o rozwiązanie użytkowania wieczystego.

f)granice użytkowania wieczystego określone są przez:

♠ ustawy ♠ zasady współżycia społecznego ♠ umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste

g)czas użytkowania wieczystego

■ prawo użytkowania wieczystego jest prawem terminowym

■ można je ustanowić tylko na z góry określony czas

■ oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje na okres 99lat

■ w wypadkach wyjątkowych na czas krótszy lecz co najmniej na 40lat

■ w ciągu ostatnich 5lat przed upływem zastrzeżonego w umowie terminu można przedłużyć na dalszy okres od 40 do 99lat

■ odmowa przedłużenia może być uzasadniona tylko ważnym interesem społecznym

■ umowa o przedłużenie użytkowania wieczystego powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, także wówczas wpis w księdze wieczystej ma charakter konstytutywny

h)odrębna własność budynków

= skutkiem ustanowienia użytkowania wieczystego na gruncie zabudowanym jest ustanowienie odrębnej własności budynków na rzecz użytkownika wieczystego, dotyczy to tylko nieruchomości zabudowanych oraz jeżeli sam wniesie budynek

= odrębna własność budynków na gruncie użytkowania wieczystego jest prawem związanym z użytkownikiem wieczystym tzn.

-nie można jej przenieść bez przeniesienia prawa własności użytkowania wieczystego

-gaśnie z chwilą wygaśnięcia użytkowania wieczystego

i)wygaśnięcie użytkowania wieczystego

• upływ czasu, na który użytkowanie zostało ustanowione,

• rozwiązanie przez strony umowy,

• zrzeczenie się

• połączenie w rękach jednej osoby uprawnień właściciela i użytkownika wieczystego

• rozwiązanie umowy ze względu na jej nienależyte wykonywanie przez użytkownika

• wywłaszczenie

Wraz z użytkowaniem wieczystym gaśnie odrębna własność budynków. Użytkownik wieczysty może domagać się wynagrodzenia za wzniesione budynki i urządzenia. Użytkownik powinien wydać właścicielowi nieruchomość która powstała na skutek niewłaściwego korzystania z oddanego w użytkowanie wieczyste gruntu. Roszczenia użytkownika i właściciela o naprawienie szkody, ulegają przedawnieniu z upływem 3lat od dnia zwrotu użytkowania gruntu.

OGRANICZONE PRAWA RZECZOWE

1) Ograniczone prawa rzeczowe-są to prawa na rzeczy cudzej, przyznają uprawnionym podmiotom sferę możności postępowania względem rzeczy.

2) Katalog ograniczonych praw rzeczowych:

• użytkowanie,

• służebność,

• zastaw,

• spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu,

• hipoteka.

Wszystkie te prawa poza hipoteką i spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu są regulowane w odrębnych ustawach.

3) Cechy ograniczonego prawa rzeczowego:

• są skuteczne wobec osób trzecich (erga omnes), co wynika z tego, że są to prawa rzeczowe,

• mają za przedmiot tylko rzeczy (wyjątkowo - prawa) i polegają na korzystaniu z rzeczy (z wyjątkiem zastawu i hipoteki),

• obowiązki właścicieli rzeczy, będące odpowiednikami (korelatami) uprawnień służących beneficjentom praw rzeczowych ograniczonych, mają naturę bierną i polegają tylko na znoszeniu (pati) i powstrzymaniu się od działań (non facere) naruszających prawa beneficjenta (z wyjątkiem ciężaru realnego, spółdzielczego prawa do lokalu i niektórych wyjątkowo ukształtowanych służebności).

4) Sposoby powstania ograniczonych praw rzeczowych:

♣ przez czynność prawną-w drodze umowy; umowę zawierają właściciel rzeczy, która ma być tym prawem obciążona i nabywca tego prawa

♣ przez orzeczenie sądu-tym sposobem mogą powstać różne służebności

♣ w decyzji administracyjnej-zezwala na ustanowienie służebności w decyzji o wywłaszczenie

♣ ex lege- np. zastaw ustawowy

5) Zmiana treści ograniczonych praw rzeczowych:

= następuje w drodze umowy między właścicielem rzeczy obciążonej a uprawnionym.

= jeżeli prawo, którego treść ma ulec zmianie, było ujawnione w księdze wieczystej wtedy poza umową potrzebny jest wpis w tej księdze wieczystej(wpis konstytutywny)

= jeżeli zmiana treści dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby, oświadczenie woli osoby trzeciej powinno być złożone jednej ze stron

6) Przeniesienie ograniczonego prawa rzeczowego:

+ polega na nabyciu takiego prawa w drodze umowy między uprawnionym(zbywcą) a nabywcą

+ są to tylko takie prawa, które są zbywalne

+ do przeniesienia na nieruchomości, oprócz umowy, wymagany jest wpis w księdze wieczystej, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

7) Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych

• prawo powstałe wcześniej ma pierwszeństwo przed prawem powstałym później (pierwszeństwo zwykłe),

• prawo wpisane do księgi wieczystej ma pierwszeństwo przed prawem nie wpisanym (pierwszeństwo wieczystoksięgowe),

• prawo wpisane wcześniej ma pierwszeństwo przed prawem wpisanym później (pierwszeństwo hipoteczne).

Pierwszeństwo praw rzeczowych ograniczonych może zostać zmienione umową między uprawnionymi.

8)Wygaśnięcie ograniczonych praw rzeczowych

zrzeczenie się przez uprawnionego swego prawa w drodze jednostronnej czynności prawnej

zjednoczenie w jednej osobie prawa własności i ograniczonego prawa rzeczowego zwane też konfuzją

ziszczenie się warunku rozwiązującego lub nadejście terminu końcowego

wygaśnięcie wierzytelności, co dotyczy praw rzeczowych akcesoryjnych: zastawu i hipoteki(z pewnymi wyjątkami)

niewykonywanie przez 10lat służebności gruntowej bądź użytkowania

przysądzenie własności w postępowaniu egzekucyjnym(z pewnymi wyjątkami)

wyrok sądowy uwzględniający powództwo o zniesienie służebności

śmierć uprawnionego w przypadku użytkowania ustanowionego na rzecz osoby fizycznej i służebności osobistej

decyzja administracyjna

umowa znosząca prawo

A)Użytkowanie-polega na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania jej pożytków z obowiązkiem zachowania substancji rzeczy i dotychczasowego przeznaczenia.

a)cechy użytkowania

♠ polega na prawie używania cudzej rzeczy i pobierania jej pożytków

♠ zakres użytkowania można ograniczyć przez wyłączenie oznaczonych pożytków rzeczy

♠ obciąża całą rzecz

♠ wykonywanie użytkowania nieruchomości można ograniczyć do jej części

♠ może być prawem terminowym lub bezterminowym

♠ może być ono odpłatne lub nieodpłatne

♠ jest prawem niezbywalnym-jednak nie stoi na przeszkodzie przeniesienia uprawnienia do wykonywania tego prawa na osobie trzeciej

b)przedmiot użytkowania

=rzeczy(ruchomości i nieruchomości)

=można uczynić także prawa np. użytkowanie akcji

=zespół środków produkcji

= pieniądze lub inne rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, wtedy mówimy o użytkowaniu nieprawidłowym

c)użytkowanie nieprawidłowe

Nieprawidłowość nie oznacza niezgodności z prawem lecz wiąże się z utratą przez właściciela własności rzeczy objętej użytkowaniem. Po wygaśnięciu użytkowania nieprawidłowego użytkownik ma obowiązek zwrotu rzeczy zgodnie z przepisami o zwrocie pożyczki.

d)treść użytkowania-(uprawnienia)

a)prawo do używania rzeczy

b)prawo do pobierania pożytków(wykonywanie prawa można ograniczyć).

Użytkowanie jest prawem niezbywalnym o charakterze osobistym.

e)Wygaśnięcie użytkowania

Przyczyny:

► upływ czasu na który użytkowanie zostało ustanowione

► rozwiązanie przez strony umowy

► zrzeczenie się

► przekształcenie tego prawa we własność

► rozwiązanie umowy z powodu jej nienależytego wykonania przez użytkownika następuje w drodze orzeczenia sądowego

► wywłaszczenie

► nie wykonywania przez 10lat

f)rodzaje użytkowania

I-użytkowanie przez osoby fizyczne

-charakter tego prawa jest alimentacyjny bądź konsumpcyjny, konsekwencją jest:

•użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z chwilą jej śmierci

•ograniczeniu ulega zakres uprawnień użytkownika, czyli użytkownik zobowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie; jednakże użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego; przed przystąpieniem do robót użytkownik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić właściciela o swym zamiarze, jeżeli zamierzone urządzenia zmieniałyby przeznaczenie gruntu albo naruszały wymagania prawidłowej gospodarki, właściciel może żądać ich zaniechania albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.

Wyjątek: użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca.

II-szczególna ochrona interesów właściciela

→ przed niesumiennym użytkownikiem art.269- właściciel może z ważnych powodów żądać od użytkownika zabezpieczenia, wyznaczając mu w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu właściciel może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy. Użytkownik może żądać uchylenia zarządu, jeżeli daje odpowiednie zabezpieczenie. Właściciel może odmówić wydania przedmiotów objętych użytkowaniem nieprawidłowym, dopóki nie otrzyma odpowiedniego zabezpieczenia.

III-użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne

+ jest osobą prawną

+ przedmiotem jest prowadzenie(przede wszystkim)oraz działalność na rzecz indywidualnych gospodarstw rolnych członków spółdzielni

+ cechy:

-produkcyjny charakter

-jego przedmiotem są wyłącznie grunty

+ występuje w dwóch odmianach:

=użytkowanie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa(prawo terminowe lub bezterminowe-wygasa z chwilą likwidacji spółdzielni)

=użytkowanie wkładów gruntowych wniesionych przez członków spółdzielni tzw. użytkowanie spółdzielcze

IV-inne wypadki użytkowania

-inne niż użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne np. użytkowanie górnicze

-do innych wypadków użytkowania przez osoby prawne stosuje się przepisy rozdziału I i odpowiednio rozdziału II KC, o ile to użytkowanie nie jest inaczej uregulowane odrębnymi przepisami.

g)timesharing- podzielone w czasie prawo do korzystania w celach turystycznych, wypoczynkowych z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego przez oznaczony czas w każdym roku za wynagrodzeniem. Właściciel może odmówić wydania przedmiotów objętych użytkowaniem dopóki nie otrzyma odpowiedniego zabezpieczenia. Musi być zawsze zawarta umowa, zawierana między przedsiębiorcą a osobą fizyczną. Okres to co najmniej 3lata, pod rygorem nieważności na piśmie-jeżeli jednak w ramach tej umowy dochodzi do ustanowienia użytkowania to przedsiębiorca musi swoje oświadczenie złożyć w formie aktu notarialnego.

h)różnice między użytkowaniem w ramach timesharingu a zwykłym użytkowaniem przez osoby fizyczne:

• timesharing jest zbywalny, a użytkowanie nie

• timesharing jest dziedziczny

• timesharing nie wygasa z chwilą śmierci użytkownika

• timesharing nie wygasa przy niewykonywaniu przez 10lat

• timesharing wygasa najpóźniej z upływem 50lat od chwili ustanowienia

B)Służebność-jest prawem rzeczowym ograniczonym, zapewniającym korzystanie z cudzej nieruchomości w ograniczonym zakresie. Podmiotem tego prawa może być każdy doczesny właściciel innej nieruchomości(tzw. nieruchomości władnącej)albo też oznaczona osoba fizyczna.

a)rodzaje służebności

gruntowe-funkcją jej jest zwiększenie gospodarczej użyteczności jednej nieruchomości(tzw. nieruchomości władnącej)kosztem innej nieruchomości(tzw. nieruchomości obciążonej)

osobiste-funkcją jej jest zaspokojenie osobistych potrzeb uprawnionego

czynne-uprawniony może czynnie korzystać z nieruchomości obciążonej

bierne-uprawniony nie czyni niczego, a właściciel obciążonej nieruchomości nie może korzystać z określonych uprawnień wchodzących w skład jego prawa własności

b)służebność gruntowa

treść

=uprawniony może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej np. służebność pobierania wody, przejścia i przejazdu

=właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możliwości dokonywania w stosunku do niej określonych działań np. wycinki drzew i krzewów ozdobnych

=właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności np. uprawnienia do wejścia na grunt sąsiada w celu usunięcia gałęzi

podmioty i przedmiot

Konstrukcja zakłada występowanie właściciela nieruchomości władnącej oraz właściciela nieruchomości obciążonej. Oznacza to, że służebność gruntowa nie może obciążać nieruchomości X na rzecz nieruchomości Y, jeżeli właścicielem X i Y jest ta sama osoba.

Służebność przysługuje właścicielowi całej nieruchomości władnącej, nie jest dopuszczalne ustanowienie służebności na rzecz jednej z kilku działek składających się na nieruchomość władnącą. Służebność gruntowa obciąża całą nieruchomość i nie może dotyczyć jedynie udziału we współwłasności nieruchomości.

powstanie

•umowne-następuje zawarcie umowy o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym pomiędzy właścicielem nieruchomości obciążonej, a nabywającym prawo służebności właścicielem nieruchomości władnącej. Dla oświadczenia woli właściciela nieruchomości obciążonej konieczny jest akt notarialny, stanowi to podstawę do wpisu do księgi wieczystej. Ustanowienie służebności może być odpłatne lub darmowe.

•zasiedzenie-dotyczy to wyłącznie służebności czynnych i to tylko w wypadku, gdy polegają na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia np. służebność przejścia przez utwardzony szlak drogowy, ale już nie przez zwykłą polną drogę.

zakres służebności i sposób jej wykonywania

Oznacza się, w braku innych danych, według zasad współżycia społecznego przy uwzględnieniu zwyczajów miejscowych. Służebność gruntowa powinna być wykonywana w taki sposób, żeby jak najmniej utrudniała korzystanie z nieruchomości obciążonej.

Do wykonywania służebności często konieczne są różne urządzenia np. studnia, tory, mosty. Urządzenia te wymagają należytego utrzymania, kwestię tę może regulować umowa zawarta między właścicielem nieruchomości obciążonej a uprawnionym.

zmiana treści

Zmiana treści możliwa jest przede wszystkim przez umowę, jeżeli zmiana ta dotyka praw osoby trzeciej, skuteczność zmian zależy od zgody tej osoby. Szczególne przypadki zmiany treści zawarte w kodeksie cywilnym:

+podział nieruchomości władnącej lub obciążonej nie ma zasadniczo wpływu na istnienie i zakres służebności, jednak w pewnych wypadkach(uzasadnionych następstwami podziału)istnieje możliwość domagania się zmiany zakresu lub sposobu wykonywania służebności

+możliwość żądania przez właściciela nieruchomości obciążonej za wynagrodzeniem zmiany treści lub sposobu wykonywania służebności, jeżeli po ustanowieniu służebności gruntowej powstanie ważna potrzeba gospodarcza, chyba że żądana zmiana przyniosłaby niewspółmierny uszczerbek nieruchomości władnącej.

wygaśnięcie

=niewykonanie służebności przez 10lat

=orzeczenie sądu:

-jeżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia tej służebności bez wynagrodzenia

-na żądanie właściciela nieruchomości obciążonej, gdy wskutek tej zmiany stosunków służebność stała się dla właściciela nieruchomości obciążonej szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna dla prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej

c)służebność osobista- nieruchomość można obciążyć na rzecz oznaczonej osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej.

W ujęciu treściowym służebności osobiste mogą mieć charakter służebności czynnych, polegających na korzystaniu w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości lub służebności biernych, polegających na bądź na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno dokonywać określonych działań, bądź też na tym, że nie wolno mu wykonywać określonych uprawnień – jak przy gruntowej.

Odrębne uregulowania ustawodawca zastosował jedynie osobistą służebność mieszkania.

Uprawnionym nie jest każdoczesny właściciel nieruchomości władnącej, lecz imiennie oznaczona osoba fizyczna; nie występuje w tym rodzaju służebności „nieruchomość władnąca”, gdyż celem tej formy służebności jest zaspokojenie osobistych potrzeb uprawnionego, a nie zwiększenie użyteczności jego nieruchomości.

Służebności osobiste często pełnią funkcję alimentacyjną.

Zakres służebności osobistej oznacza się w braku innych danych, według osobistych potrzeb uprawnionego, z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych.

Służebność osobista wygasa najpóźniej wraz ze śmiercią uprawnionego, nie przechodzi na spadkobierców w drodze dziedziczenia.

Służebności osobiste również inter vivos są niezbywalne, nie można tez przenieść prawa do ich wykonywania.

Jeżeli uprawniony z tytułu służebności osobistej dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, właściciel służebności obciążonej może żądać zmiany służebności na rentę.

d)różnice między służebnością osobistą a gruntową

=służebność osobista wygasa najpóźniej ze śmiercią uprawnionego, gdy jednak chodzi o służebność mieszkania można się umówić, że po śmierci uprawnionego przysługiwać będzie ona jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi

=służebności osobistej nie można nabyć przez zasiedzenie

=służebność osobista może być niekiedy zamieniona na rentę

=zakres służebności osobistej i sposób jej wykonywania oznacza się według osobistych potrzeb uprawnionego, z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego i zwyczajów miejscowych

e)służebność mieszkania-wśród służebności osobistych ma największe znaczenie, została ona odrębnie unormowana. Ustawodawca postanowił, że mający służebność mieszkania może dopuścić inne osoby do współwykonywania służebności, w gronie tym znajdują się małżonek i dzieci(bez ograniczeń)oraz inne osoby, gdy są przez niego utrzymywane albo potrzebne przy prowadzeniu gospodarstwa domowego. Mając służebność mieszkania może korzystać, poza częścią budynku stanowiącą jego mieszkanie, z pomieszczeń i urządzeń przeznaczonych do wspólnego użytku mieszkańców budynku.

C)Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu-ograniczone prawo rzeczowe które obciąża cudzą rzecz, rzeczą tą jest nieruchomość spółdzielcza.

Do spółdzielczych ograniczonych praw rzeczowych zaliczamy:

-własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkaniowego,

-spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

-prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

a)treść

• używania przez członka spółdzielni przydzielonego mu lokalu,

• rozporządzania swoim prawem – poprzez np. zbycie lub jego obciążenie, np. hipoteką lub użytkowaniem.

b)ograniczenia uprawnień

• prawo użytkowania lokalu jest uwarunkowane przeznaczeniem tego lokalu,

• uprawnionym do używania jest członek spółdzielni i jego rodzina – jest to prawo jednopodmiotowe, wyjątkiem jest sytuacja, gdy przydział prawa nastąpił w trakcie zawarcia związku małżeńskiego – wtedy prawo przysługuje obojgu małżonkom,

• skuteczność zbycia tego prawa uzależniona jest od przyjęcia nabywcy w poczet członków spółdzielni,

• umowa zbycia własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego może dotyczyć tylko całego lokalu, obejmuje także wkład budowlany oraz winna być zawarta w formie aktu notarialnego;

• wynajęcie lokalu lub oddanie w bezpłatne użytkowanie zależne jest od tego, czy członek spółdzielni zamieszkiwał w tym lokalu oraz od zgody spółdzielni.

Członek spółdzielni może na wypadek śmierci rozrządzić swym prawem. W braku testamentu prawo to przechodzi na spadkobierców ustawowych. Prawo to podlega egzekucji.

c)powstanie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

umowa o budowę lokalu

Z członkiem spółdzielni ubiegającym się o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu spółdzielnia zawiera umowę o budowę lokalu. Umowa ta, zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności, powinna zobowiązywać strony do zawarcia, po wybudowaniu lokalu, umowy o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do tego lokalu, a ponadto powinna zawierać:

+zobowiązanie członka spółdzielni do pokrywania kosztów zadania inwestycyjnego w części przypadającej na jego lokal, przez wniesienie wkładu budowlanego oraz do uczestniczenia w innych zobowiązaniach spółdzielni związanych z budową-określonych w umowie

+określenie zakresu rzeczowego robót realizowanego zadania inwestycyjnego, które będzie stanowić podstawę ustalenia wysokości kosztów budowy lokalu

+określenie zasad ustalania wysokości kosztów budowy lokalu

Z chwilą zawarcia tej umowy powstaje zainteresowanego członka spółdzielni roszczenie o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu, sytuacja ta określona jest przez ustawę „ekspektatywną własnością prawa do lokalu”. Ekspektatywa ta jest zbywalna, wraz z wkładem budowlanym albo jego wniesioną częścią, przechodzi na spadkobierców i podlega egzekucji.

umowa o ustanowienie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

Spółdzielnia zobowiązuje się oddać członkowi lokal do używania, a członek zobowiązuje się wnieść wkład budowlany oraz uiszczać opłaty określone w ustawie i w statucie spółdzielni.

d)przedmiot spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

=lokal mieszkalny

= lokal o innym przeznaczeniu

e)wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu

mogą doprowadzić czynności prawne, takie jak:

ustanie członkostwa spółdzielni – na skutek wystąpienia członka ze spółdzielni, wykluczenia lub wykreślenia z listy członków, śmierci członka, jeśli prawo skutecznie nie przejdzie na nabywcę lub spadkobiercę,

podjęcie przez spółdzielnię uchwały o wygaśnięciu prawa do lokalu – jeżeli małżonkowie po ustaniu małżeństwa (rozwód, unieważnienie) w terminie jednego roku nie zawiadomią spółdzielni, któremu z nich przypadło prawo lokalu,

zakończenie likwidacji spółdzielni lub postępowania upadłościowego – własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego przekształca się w prawo odrębnej własności lokalu mieszkalnego lub we własność domu jednorodzinnego, chyba że nabywca budynku jest inna spółdzielnia mieszkaniowa,

zawarcie umowy przeniesienia własności lokalu pomiędzy członkiem, któremu przysługuje własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego a spółdzielnią, na pisemne żądanie członka – prawo to przekształca się we własność lokalu.

D)Hipoteka-jest ograniczonym prawem rzeczowym skonstruowanym dla zabezpieczenia wierzytelności. Jest zaliczana do tzw. zabezpieczeń rzeczowych. Jeżeli dłużnik nie zaspokoi roszczenia wierzyciela, ten może uzyskać zaspokojenie z nieruchomości(innego prawa)obciążonej hipoteką.

a)przedmiot hipoteki

• własność nieruchomości-jeżeli dłużnik nie zaspokoi roszczenia wierzyciela, ten może uzyskać zaspokojenie z nieruchomości(innego prawa)obciążonej hipoteką

• część ułamkowa nieruchomości, jeżeli stanowi udział współwłaściciela, a zatem ułamkową część nieruchomości można obciążyć hipoteką, jeżeli istnieje współwłasność, przy czym współwłaściciel może obciążyć hipoteką tylko cały udział, a nie jedynie jego fragment

• użytkowanie wieczyste-hipoteka obejmuje również budynki i urządzenia znajdujące się na użytkowanym terenie stanowiące własność wieczystego użytkownika; dopuszczalne jest obciążenie udziału we współużytkowaniu wieczystym; wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia

• spółdzielcze ograniczone prawa rzeczowe-dopuszczenie hipoteki na takich przedmiotach uzasadnione jest potrzebą poszerzenia przedmiotów obciążenia hipotecznego w celu pozyskania kredytu mieszkaniowego

• wierzytelność zabezpieczona hipoteką tzw. subintabulat

b)treść hipoteki

Hipoteka daje wierzycielowi hipotecznemu uprawnienie do zaspokojenia się z nieruchomości:

• bez względu na to, kto jest właścicielem nieruchomości-wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości także gdy nastąpiła zmiana właściciela tej nieruchomości. Zasada ta nie ma zastosowania w razie pierwotnego nabycia nieruchomości obciążonej hipoteką, wtedy hipoteka wygasa. Wyjątkowo nabycie pierwotne nie prowadzi do wygaśnięcia hipoteki np. jeżeli nabyto własność nieruchomości obciążonej hipoteką w drodze zasiedzenia

• z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości-wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona hipoteką ma pierwszeństwo w zaspokajaniu przed wierzycielami osobistymi tzn. niezabezpieczonymi hipotecznie, chyba że z mocy szczególnego przepisu ustawy określone wierzytelności zostają uprzywilejowane. Jeżeli nieruchomość jest obciążona kilkoma hipotekami o pierwszeństwie w stosunkach między wierzycielami rozstrzyga kolejność złożenia wniosku o wpis hipoteki

c)zabezpieczona wierzytelność

-hipoteka jest prawem akcesoryjnym tzn. skonstruowanym dla umocnienia innego prawa podmiotowego-wierzytelności

-zabezpiecza ona jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej

-wierzytelność musi być skonstruowana przez określenie jej wysokości, treści i stosunku prawnego z którego wynika

d)rodzaje hipotek(powstanie)

>hipoteka umowna

•podstawowym źródłem jest umowa

•stronami są: wierzyciel oraz właściciel obciążonej nieruchomości, który może, ale nie musi być tożsamy z dłużnikiem osobistym wierzyciela

•oświadczenie właściciela nieruchomości powinno być złożone w formie aktu notarialnego

•oświadczenie wierzyciela hipotecznego może być wyrażone w formie dowolnej

•w umowie o ustanowienie hipoteki niedopuszczalne jest zastrzeżenie, przez które właściciel nieruchomości zobowiązuje się względem wierzyciela hipotecznego, że nie dokona zbycia lub obciążenia nieruchomości przed wygaśnięciem hipoteki, spowoduje to częściową nieważność czynności prawnej tzn. dotknie samo zastrzeżenie

•zaspokojenie wierzyciela hipotecznego z nieruchomości następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym, chyba że z nieruchomości dłużnika jest prowadzona egzekucja przez organ egzekucyjny

•może być wyjątkowo ustanowiona w drodze jednostronnej czynności prawnej-hipoteka zabezpieczająca wierzytelność z obligacji

•zdarzenie, które powoduje powstanie hipoteki ma charakter złożony

•do jej powstania niezbędny jest wpis w księdze wieczystej(wpis konstytutywny); wpis ten ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o jego dokonanie

>hipoteka przymusowa

-jej przymusowy charakter wyraża się w tym, że wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym, określonym w przepisach o postępowaniu egzekucyjnym, może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika

-tytułami wykonawczymi są np. prawomocne orzeczenie sądu zaopatrzone w klauzulę wykonalności stwierdzające istnienie wierzytelności, akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji, tytuł wykonawczy Zakładu Ubezpieczeń Społecznych

-do powstania tej hipoteki niezbędny jest wpis w księdze wieczystej

>hipoteka kaucyjna

służy zabezpieczeniu:

=wierzytelności istniejących, ale o nieustalonej wysokości

=wierzytelności mogących powstać w przyszłości z określonego stosunku prawnego, a także roszczeń związanych z wierzytelnością hipoteczną nieobjętych z mocy ustawy hipoteką zwykłą

=wierzytelność z dokumentów zbywalnych przez indos, chociażby wysokość wierzytelności była z góry ustalona(z weksla, z czeku na zlecenie)

>hipoteka łączna

+prawo dopuszcza powstanie zabezpieczenia jednej wierzytelności na kilku nieruchomościach tego samego lub różnych właścicieli tzw. hipoteka łączna

+polega na tym, że wierzyciel, któremu ona służy, może według swego uznania żądać zaspokojenia w całości lub w części z każdej nieruchomości z osobna, z niektórych z nich lub ze wszystkich łącznie, może również dokonać jej podziału pomiędzy poszczególne nieruchomości

+może powstać:

× na mocy umowy przez:

-jednoczesne obciążenie kilku nieruchomości w celu zabezpieczenia tej samej wierzytelności

-ustanowienie hipoteki dla wierzytelności zabezpieczonej już przedtem na innej nieruchomości

× z mocy prawa-w razie podziału nieruchomości obciążonej hipoteką na odrębne nieruchomości

× przez obciążenie kilku nieruchomości hipoteką przymusową-tylko gdy nieruchomości te są już obciążone inną hipoteką łączną, albo stanowią własność dłużników solidarnych

e)przeniesienie wierzytelności hipotecznej

• nie może być przeniesiona bez hipoteki, hipoteka zaś nie może być przeniesiona bez wierzytelności, którą zabezpiecza; przeniesienie wymaga przejścia obu tych praw łącznie

• wymaga spełnienia dwóch przesłanek:

+zawarcia umowy o przelew pomiędzy uprawnionym zbywcą wierzytelności(wierzycielem hipotecznym)a jej nabywcą

+wpisu w księdze wieczystej

f)ochrona hipoteki

→ jeżeli właściciel lub osoba trzecia oddziaływa na nieruchomość w taki sposób, że może to pociągnąć za sobą zmniejszenie jej wartości w stopniu zagrażającym bezpieczeństwu hipoteki, wierzyciel może żądać zaniechania tych działań

→ jeżeli na skutek okoliczności, za które właściciel odpowiada, wartość nieruchomości ulega zmniejszeniu w stopniu naruszającym bezpieczeństwo hipoteki, wierzyciel może wyznaczyć właścicielowi odpowiedni termin do przywrócenia nieruchomości do stanu poprzedniego albo do ustanowienia dostatecznego zabezpieczenia dodatkowego; po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu wierzyciel może żądać niezwłocznego zaspokojenia z nieruchomości obciążonej

→ w wypadku gdy zmniejszenie wartości nieruchomości naruszające bezpieczeństwo hipoteki nastąpiło na skutek okoliczności, za które właściciel nie odpowiada, hipoteka obejmuje przysługujące właścicielowi roszczenie o naprawienie szkody

g)zaspokojenie wierzyciela hipotecznego

• wierzyciel hipoteczny może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości obciążonej hipoteką, bez względu na ograniczenie odpowiedzialności dłużnika wynikające z prawa spadkowego

• przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką nie narusza uprawnienia wierzyciela hipotecznego do uzyskania zaspokojenia z nieruchomości obciążonej, przy czym nie dotyczy to roszczenia o odsetki

h)wygaśnięcie hipoteki

• jako prawo akcesoryjne, wygasa w razie wygaśnięcia wierzytelności, którą zabezpiecza

• przyczynami mogą być okoliczności niezwiązane z zabezpieczoną wierzytelnością, zaliczamy m.in. następujące zdarzenia: zrzeczenie się hipoteki, zjednoczenie, upływ 10lat od wykreślenia hipoteki bez ważnej podstawy prawnej, wywłaszczenie, przesądzenie własności

E)Zastaw- jest ograniczonym prawem rzeczowym służącym zabezpieczeniu wierzytelności, należy do tzw. zabezpieczeń rzeczowych(akcesoryjnych). Zastaw obciąża rzeczy ruchome i niektóre prawa zbywalne. Przedmiotem zastawu nie mogą być prawa, na których dopuszczalne jest ustanowienie hipoteki.

a)treść zastawu

-możliwość zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na to, kto jest jej właścicielem,

-pierwszeństwo zaspokojenia przed wierzycielami osobistymi.

b)przedmiot zastawu

rzeczy ruchome, posiadające wartość majątkową i nie wyjęte z obrotu, a także jej części składowe i przynależności, chyba że są wyłączone z obciążenia; część składowa nie może być oddzielnym przedmiotem zastawu;

udział we współwłasności rzeczy ruchomej,

prawa zbywalne, mające wartość majątkową, np. udział w spółce z ograniczona odpowiedzialnością lub jedno z uprawnień przysługujących udziałowcowi, akcje, obligacje. Przedmiotem zastawu nie mogą być te prawa, które mogą być przedmiotem hipoteki

c)zabezpieczenie wierzytelności

• wierzytelność zabezpieczona zastawem może mieć charakter pieniężny lub niepieniężny

• realizacja zastawu zabezpieczającego wierzytelność niepieniężną będzie możliwa po zmianie charakteru tej wierzytelności na pieniężny

• oznaczenie wierzytelności polega na wskazaniu, z jakiego stosunku prawnego ona pochodzi

• zastaw można ustanowić także w celu zabezpieczenia wierzytelności przyszłej lub warunkowej

• przedawnienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem nie narusza uprawnienia zastawnika do uzyskania zaspokojenia z rzeczy obciążonej. Nie dotyczy to roszczeń o odsetki lub inne świadczenia uboczne

• zastawnik może dochodzić zaspokojenia z rzeczy obciążonej zastawem bez względu na ograniczenia odpowiedzialności dłużnika wynikające z przepisów prawa spadkowego

d)rodzaje zastawu:

• zastaw na ruchomościach i na prawach

+zastaw na rzeczach ruchomych polega na obciążeniu własności takiej rzeczy i rozciąga się na jej części składowe oraz przynależności

+przedmiotem zastawu na prawach mogą być jedynie prawa zbywalne np. akcje, udziały w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością, wierzytelność

• zastaw zwykły(posesoryjny) i rejestrowy

Do ustanowienia zastawu zwykłego konieczne są:

=umowa między właścicielem(zastawcą) a wierzycielem(zastawnikiem); zastawcą może być zarówno dłużnik osobisty jak i osoba trzecia

=wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły, przy czym jeżeli rzecz znajduje się w dzierżawieniu wierzyciela, do ustanowienia zastawu wystarcza sama umowa

-w wyjątkowych wypadkach zastaw może powstać w drodze umowy zawieranej między wierzycielem a osobą nieuprawnioną do rozporządzenia rzeczą ruchomą

-trwanie zastawu i jego realizacja powoduje konieczność przeprowadzenia rozliczeń pomiędzy zastawcą a zastawnikiem

Zastaw rejestrowy:

+może obciążać rzeczy ruchome i prawa zbywalne, możliwe jest ustanowienie także na zbiorze rzeczy ruchomych lub praw stanowiących całość gospodarczą

+służy zabezpieczeniu jedynie wierzytelności pieniężnych

+do jego powstania oprócz umowy zawartej między zastawcą a zastawnikiem niezbędny jest wpis do rejestru zastawów, który w pewnym sensie zastępuje wydanie rzeczy

+do ustanowienia zastawu rejestrowego zabezpieczającego wierzytelność z tytułu obligacji, zamiast umowy, wymagane jest przedstawienie uchwały właściwego organu emitenta wskazującej na przedmiot zastawu

+ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawców przewiduje poza egzekucyjne sposoby zaspokojenia zastawnika, sposobami tymi są:

•przejęcie na własność przedmiotu zastawu

•sprzedaż przedmiotu zastawu w drodze przetargu publicznego

•zaspokojenie z dochodów uzyskiwanych z przedsiębiorstwa zastawcy przez przejęcie w zarząd tego przedsiębiorstwa

•zaspokojenie z czynszu uzyskiwanego z wydzierżawienia tego przedsiębiorstwa

• zastaw umowny, ustawowy i skarbowy

× zazwyczaj źródłem zastawu umownego jest umowa

× zastaw ustawowy powstaje z mocy samego prawa

× zastaw skarbowy powstaje na podstawie decyzji administracyjnej w celu zabezpieczenia zobowiązania podatkowego i wymaga wpisu do rejestru zastawców skarbowych

e)wygaśnięcie zastawu

•wygaśnięcie zabezpieczonej wierzytelności

•zrzeczenie się zestawu

•zjednoczenie-wyjątek art.325§2

•ziszczenie się warunku lub nadejścia terminu

•przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej zastawem bez przeniesienia zastawu

•zwrot rzeczy zastawcy przez wierzyciela przy zastawie zwykłym

F)Posiadanie-jest prawem podmiotowym, jest to szczególny stan faktyczny, jest to faktyczne władztwo nad rzeczą jak właściciel lub jak mający prawo do władania nad rzeczą, ze skutkiem dla siebie.

a)elementy posiadania

władztwo faktyczne(corpus)

wola władania rzeczą dla siebie(animus)

Posiadaczem jest więc ten, kto faktycznie włada rzeczą i jednocześnie przejawia wolę władania nią dla siebie, jeżeli zabraknie przynajmniej jednego z tych elementów, istniejący stan traci charakter posiadania.

b)rodzaje posiadania

>Ze względu na zakres władztwa nad rzeczą wyróżniamy posiadanie:

•samoistne – jeżeli posiadacz włada rzeczą jak właściciel,

•zależne – jeżeli posiadacz wykonuje określone władztwo w granicach innego prawa niż prawo własności.

Szczególny przypadek posiadania to sytuacja, w której posiadacz faktycznie korzysta z cudzej rzeczy ale w zakresie, który odpowiada treści służebności. Taki podmiot nazywamy posiadaczem służebności.

>Ze względu na zgodność z tytułem prawnym wyróżniamy posiadanie:

•zgodne z tytułem prawnym – władztwo będzie zgodne z prawem (posiadanie samoistne właściciela rzeczy)

•bez tytułu prawnego – władztwo będzie nie zgodne z prawem (pozostałe przypadki).

>Ze względu na sposób nabycia wyróżniamy posiadanie:

•niewadliwe – gdy posiadacz nabywa posiadanie od dotychczasowego posiadacza albo gdy posiadanie ma cechy pierwotne (np. w przypadku rzeczy niczyjej),

•wadliwe – gdy zostało nabyte z użyciem środków niedozwolonych, wbrew woli dotychczasowego posiadacza.

>Ze względu na dobrą lun złą wiarę posiadacza wyróżniamy posiadanie:

•w dobrej wierze – posiadaczem w dobrej wierze jest ten, kto jest przekonany, że posiada rzecz zgodnie z przysługującym mu prawem, a to przekonanie jest usprawiedliwione obiektywnymi okolicznościami,

•w złej wierze – posiadaczem w złej wierze jest ten, kto wie, że uprawnienie do władania rzeczą mu nie przysługuje, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć.

c)domniemania związane z posiadaniem

posiadanie samoistne „Ten kto rzeczą faktycznie włada jest posiadaczem samoistnym” – w szczególności jest to istotne przy stwierdzaniu nabycia własności przez zasiedzenie.

ciągłość- jest to istotne domniemanie dla instytucji zasiedzenia. Domniemanie ciągłości posiadania powoduje, że wystarczy że posiadacz udowodni jedynie datę nabycia posiadania. „Niemożność posiadania wywołana przez szkodę przemijającą nie przerywa posiadania”. Obowiązuje fikcja prawna, że posiadanie przywrócone uważa się za nieprzerwane.

zgodność z prawem- domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym. Domniemanie to dotyczy także poprzedniego posiadacza.

Domniemanie to, w połączeniu z domniemaniem posiadania samoistnego, zawiera w istocie domniemanie własności, gdyż zgodne z prawem posiadanie samoistne, to właśnie posiadanie właściciela.

Na to domniemanie nie można się jednak powoływać przeciwko domniemaniu prawa, wynikającego z wpisu do księgi wieczystej.

dobra wiara- „Jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary”.

Ilekroć ustawa uzależnia pozytywne skutki dla posiadacza od istnienia dobrej wiary, korzysta z tego domniemania.

d)dzierżenie

dzierżycielem jest osoba, która faktycznie włada rzeczą za kogo innego. Różnica w stosunku do posiadania polega na tym, że dzierżyciel włada w imieniu innej osoby, nie dla siebie.

Dzierżenie jest tego rodzaju władaniem rzeczą, które ma czynić skutek innym osobom, przede wszystkim skutek gospodarczy.

e)współposiadanie

Podobnie jak przy współwłasności, posiadanie tej samej rzeczy może być wykonywane przez kilka osób; nazywamy tą sytuację współposiadaniem.

Cechą charakterystyczna współposiadania jest to, że każdy ze współposiadaczy włada rzeczą z wolą wykonywania tego władztwa dla siebie.

Wyróżniamy współposiadanie:

•samoistne – jeżeli zakres wykonywania współposiadania nacechowany jest wolą wykonywania władztwa jak właściciel,

•zależne – jeżeli wykonywanie współposiadania odbywa się w ramach innego prawa niż prawo własności (przy wykonywaniu wspólnych ograniczonych praw rzeczowych, przy wykonywaniu pewnych umów obligacyjnych).

f)nabycie posiadania

•pierwotne-objęcie w posiadanie rzeczy wskutek jednostronnego, samowolnego aktu zawładnięcia rzeczą

•pochodne- dochodzi w rezultacie czynności prawnej przeniesienia posiadania przez dotychczasowego posiadacza na inny podmiot.

•przeniesienie posiadania(sposoby):

+wydanie rzeczy-ustawodawca zrównuje z tym wydanie dokumentów, które umożliwiają rozporządzanie rzeczą jak również wydanie środków, które dają faktyczną władzę nad rzeczą

+dotychczasowy posiadacz samoistny zachowa rzecz w swoim władaniu jako posiadacz zależny albo jako dzierżyciel na podstawie stosunku prawnego, który strony jednocześnie ustalą

+jeżeli rzecz znajduje się w posiadaniu zależnym albo w dzierżeniu osoby trzeciej, przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego albo dzierżyciela

+przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo na dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami

•dziedziczenie- posiadanie jest, obok praw i obowiązków wchodzących w skład masy spadkowej, składnikiem spadku . Spadkobierca może doliczyć czas posiadania spadkodawcy.

g)utrata posiadania-następuje, gdy odpadnie choćby jeden z elementów składających się na posiadanie.

Utrata posiadania może być:

-niezależna od woli posiadacza np. zniszczenie rzeczy przez osobę trzecią

-rezultatem woli posiadacza np. przeniesienie posiadania

h)ochrona posiadania

Kodeks przewiduje dwa rodzaje ochrony posiadania:

=ochronę własną(pozasądową)-obrona konieczna i samopomoc

=ochronę sądową

obrona konieczna-posiadacz może ją zastosować, żeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania. Istotą tego jest równoczesność działania posiadacza z zamachem dokonywanym przez naruszyciela posiadania. Zastosowanie przez posiadacza środków niewspółmiernych powoduje przekroczenie obrony koniecznej.

samopomoc-przywrócenie stanu poprzedniego własnym działaniem dopuszczalne jest tylko w krótkim okresie po naruszeniu posiadania. W razie samowolnego naruszenia posiadania nieruchomości zastosowanie samopomocy wymaga działania niezwłocznego. Natomiast posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego.

ochrona sądowa-przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem. Sąd bada jedynie ostatni stan posiadania i fakt jego naruszenia, nie rozpoznając samego prawa ani dobrej wiary pozwanego. Roszczenie posesoryjne występuje w dwóch postaciach: roszczenia o przywrócenie posiadania i roszczenia zakazującego zakłócenie posiadania. Niedopuszczalna jest kumulacja tych roszczeń.

Ochrona posesoryjna między współposiadaczami-ochrona taka przysługuje również współposiadaczowi wobec innego współposiadania, jeżeli współposiadanie jakiejś rzeczy może być wykonywane bez współdziałania współposiadaczy, chodzi tu zwłaszcza o możliwość czasowego i przestrzennego rozgraniczenia sfer posiadania poszczególnych współposiadaczy. Roszczenie posesoryjne nie przysługuje więc względem siebie tym współposiadaczom, którzy muszą współdziałać przy wykonywaniu posiadania.

Roszczenie posesoryjne wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia.

Możliwe jest wystąpienie przez posiadacza z roszczeniem o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody, powinno być ono dochodzone w zasadzie przed rozpoczęciem budowy, a w żadnym razie nie później niż w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy(termin zawity).

G)Księgi wieczyste-są urzędowymi, publicznymi rejestrami nieruchomości, prowadzonymi w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości.

a)funkcje ksiąg wieczystych

Księgi wieczyste mają fundamentalne znaczenie dla przejrzystości stosunków prawno rzeczowych dotyczących nieruchomości oraz systemu kredytowego. Zapewniają bezpieczeństwo szeroko rozumianego obrotu nieruchomościami.

b)ustrój ksiąg wieczystych

Księgi wieczyste prowadzą sądy(wydziały ksiąg wieczystych). Prowadzenie ksiąg wieczystych polega na zakładaniu ich, nadawaniu im kolejnego numeru według repertorium ksiąg wieczystych, rejestrowaniu wniosków o wpis, dokonywaniu w księdze wieczystej wzmianek, kolejnych wpisów, dokonywaniu obwieszczeń publicznych, sporządzaniu i przesyłaniu zawiadomień o dokonanych wpisach, prowadzeniu akt księgi wieczystej, wydawaniu odpisów, udostępnianiu ksiąg wieczystych i akt do wglądu, zamykaniu i przechowywaniu ksiąg wieczystych. Sądem właściwym jest sąd położenia nieruchomości.

system realny ksiąg wieczystych-oznacza on, że księgi wieczyste prowadzi się oddzielnie dla każdej nieruchomości, bez względu na zmiany w osobie właściciela. Dla gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste i dla znajdującego się na takim gruncie budynku, który stanowi odrębną nieruchomość będącą własnością wieczystego użytkownika gruntu, prowadzi się wspólną księgę wieczystą. Pozostaje ona nadal księgą dla nieruchomości, tyle że stanowiącej przedmiot użytkowania wieczystego, z którym związana jest własność budynku. Księgi wieczyste mogą być także prowadzone w celu ustalenia stanu prawnego spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu i prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

układ ksiąg wieczystych

Księga wieczysta dzieli się na działy.

Dział pierwszy składa się z:

=działu I „O”- oznaczenie nieruchomości i działu I „Sp”- spis praw związanych z własnością

Dział drugi obejmuje wpisy dotyczące właściciela i użytkownika wieczystego

Dział trzeci przeznaczony jest na wpisy ograniczonych praw rzeczowych(z wyjątkiem hipoteki i spółdzielczych ograniczonych praw rzeczowych), na wpisy ograniczeń w rozporządzaniu(np. zajęcia w trybie egzekucji, ogłoszenia upadłości)oraz na wpisy innych praw i roszczeń(z wyjątkiem roszczeń dotyczących hipotek) np. prawa najmu lub dzierżawy, prawa odkupu lub pierwokupu, prawa dożywocia.

Dział czwarty przeznaczony jest na wpisy hipotek.

Wpis dokonywany jest jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba, że przepis szczególny przewiduje dokonanie wpisu z urzędu. Wniosek o wpis powinien być w dniu wpływu do sądy zarejestrowany niezwłocznie w dzienniku ksiąg wieczystych i opatrzony kolejnym numerem, niezwłocznie po zarejestrowaniu wniosku zaznacza się w odpowiednim dziale księgi wieczystej numer wniosku, co jest określone jako wzmianka o wniosku. Wpis jest formą orzeczenia sądowego. Wpis może być dokonany na podstawie dokumentu z podpisem notarialnie poświadczonym, jeżeli przepisy szczególne nie przewidują innej formy dokumentu.

wpis deklaratoryjny

Wpis prawa własności w księdze wieczystej ma charakter deklaratoryjny, co oznacza, że przeniesienie własności następuje z mocy samej umowy stron i wpis w księdze na to rozporządzenie nie ma żadnego wpływu. Wpis ujawnia bowiem tylko skutek dokonanego rozporządzenia.

c)jawność ksiąg wieczystych

Na jawność ksiąg wieczystych składa się:

jawność materialna-czyli nie można się skutecznie powoływać na nieznajomość wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono wzmiankę.

jawność formalna-polega na tym, że każdy może przeglądać księgi wieczyste(w obecności pracownika sądu). Ograniczenie dotyczy jedynie akt księgi wieczystej, które prowadzi się przy każdej księdze wieczystej, może je przeglądać tylko osoba mająca interes prawny oraz notariusz.

d)domniemania związane z wpisem w księdze wieczystej

Domniemywa się, że prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym. Domniemywa się również, że prawo wykreślone nie istnieje. Są to domniemania wzruszalne. Mogą być one obalone przez przeprowadzenie przeciwdowodu np. w procesie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym albo w postępowaniu z wniosku o stwierdzenie nabycia własności nieruchomości przez zasiedzenie, postępowaniu windykacyjnym. Jednakże nie obala domniemania ujawnienie w księdze wieczystej ostrzeżenia zabezpieczającego roszczenie o usunięcie niezgodności pomiędzy prawem wpisanym a rzeczywistym stanem prawnym. Znaczenie ostrzeżenia ukazuje się na płaszczyźnie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych.

e)ujawnienie w księdze wieczystej praw osobistych i roszczeń(prawa i roszczenia osobiste)

Mogą być ujawnione:

prawo najmu lub dzierżawy, prawo odkupu i pierwokupu, prawo dożywocia

roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości lub użytkowania wieczystego albo o ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego; dotyczy to także roszczeń przyszłych i warunkowych

roszczenie wynikające z określenia zarządu lub sposobu korzystania z nieruchomości przez współwłaścicieli lub wieczystych użytkowników

roszczenie współwłaścicieli wyłączające uprawnienie do zniesienia współwłasności

wierzytelności banku hipotecznego zabezpieczone hipoteką oraz informacje, że zostały one wpisane do rejestru zabezpieczenia listów zastawnych

prawo korzystania z budynku lub pomieszczenia mieszkalnego w oznaczonym czasie w każdym roku

f)rozszerzenie skuteczności praw osobistych i roszczeń

Przez ujawnienie w księdze wieczystej prawo osobiste lub roszczenie uzyskuje skuteczność względem praw nabytych przez czynność prawną po jego ujawnieniu, z wyjątkiem służebności drogi koniecznej albo służebności ustanowionej w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.

g)rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych

Instytucja ta chroni bezpieczeństwo obrotu. Daje przewagę osobie dokonującej czynność w zaufaniu do stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej, pomimo, że stan nie odpowiada rzeczywistości. W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym, treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe.

h)przesłanki rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych

przesłanki pozytywne

istnienie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym; rękojmia nie odnosi się do danych wynikających ze zbioru dokumentów

nabycie przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi wieczystej własność lub innego prawa rzeczowego; rękojmia osłania także nabycie praw jawnych z księgi wieczystej, jak również przypadki, gdy na podstawie wpisanego prawa zostaje spełnione świadczenie na rzecz osoby uprawnionej do jego otrzymania według treści księgi wieczystej

przesłanki negatywne

Rękojmia nie chroni:

rozporządzeń nieodpłatnych

nabywcy działającego w złej wierze-w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten, kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć.

Rękojmia nie działa przeciwko:

prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy, niezależnie od wpisu

prawu dożywocia

służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej

służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.

Rękojmia wyłącza wzmianka o wniosku, o skardze na orzeczenie referendarza sądowego, o apelacji lub kasacji oraz ostrzeżenie dotyczące niezgodności stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym nieruchomości. Wynika stąd, że właściciel chcąc uchronić się przed skutkami działania rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych powinien złożyć wniosek o ujawnienie swego prawa własności w księdze wieczystej, względnie wytoczyć powództwo o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym. Roszczenie o uzgodnienie może być ujawnione przez ostrzeżenie. Podstawą wpisu ostrzeżenia jest nieprawomocne orzeczenie sądu lub zarządzenie tymczasowe. Nabycie na podstawie rękojmi ma charakter pochodny.

PRAWO RODZINNE

1)Zagadnienia wstępne

a)prawo rodzinne-są to normy prawne regulujące stosunki społeczne związane z funkcjonowaniem człowieka w rodzinie.

b)stosunki rodzinne:

•w znaczeniu ścisłym-małżeństwo, pokrewieństwo oraz powinowactwo

•imitujące(naśladujące)stosunki rodzinne-przysposobienie

•prawne zastępujące stosunki rodzinne-opieka oraz zastępcze formy pieczy nad małoletnim.

c)cechy prawa rodzinnego:

realizuje w głównej mierze interesy niemajątkowe podmiotów stosunków prawnych

prawa mieszanej naturze, zawierające zarówno elementy niemajątkowe jak i majątkowe

znaczna część rodzinnych praw podmiotowych nie może być przedmiotem swobodnej dyspozycji stron stosunków prawnych, lecz istnieje obowiązek ich wykonywania

na gruncie stosunków prawno rodzinnych ulega istotnemu ograniczeniu znaczenie zasady autonomii woli

przepisy prawa rodzinnego są w zdecydowanej większości przepisami bezwzględnie obowiązującymi

d)źródła prawa rodzinnego:

• konstytucja

• kodeks rodzinny i opiekuńczy-ustawa z 25.02.1964r. (obowiązująca od 01.01.1965r.)

• ustawy szczególne np. prawo o aktach stanu cywilnego, ustawa o funduszu alimentacyjnym

• kodeks postępowania cywilnego (art.425-452-sprawy małżeńskie, 453-458-sprawy ze stosunków rodzice-dzieci,561-605-nieproces, 1081-1088-egzekucja świadczeń alimentacyjnych, 1089-1095-sprawy dotyczące odebrania osoby podlegającej władzy rodzicielskiej)

• kodeks cywilny-w braku postanowień k. r. o. do stosunków rodzinnoprawnych stosuje się wprost k.c.

e)zasady prawa rodzinnego:

zasada monogamii-zarówno mężczyzna jak i kobieta nie mogą pozostawać jednocześnie w więcej niż jednym ważnie zawartym małżeństwie-art.13§1-„ nie może zawrzeć małżeństwa, kto już pozostaje w związku małżeńskim:/ poligamia- wielożeństwo, poliandria-posiadanie kilku mężów/

trwałość małżeństwa-małżeństwo powinno być dozgonnym związkiem istniejącym do śmierci jednego z małżonków

ochrona dobra dziecka-władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny-art.95§3

równouprawnienie małżonków

zasada autonomii rodziny

szczególnej ochrony rodziny

f)pokrewieństwo-(więź krwi)oznacza biologiczne powiązanie osób fizycznych.

pokrewieństwo w linii prostej-istnieje pomiędzy osobami, z których jedna pochodzi od drugiej, bezpośrednio lub pośrednio np. syn pochodzi od ojca bezpośrednio, od dziadka pośrednio.

zstępni-nazywamy krewnych pochodzących od innej osoby są to więc dzieci, wnuki, prawnuki

wstępni-nazywamy krewnych, od których inna osoba pochodzi np. rodzice, dziadkowie, pradziadkowie

stopnie pokrewieństwa w linii prostej-w zależności od ilości urodzeń, które dzielą danych krewnych, pomiędzy ojcem a synem(jedno urodzenie)istnieje pokrewieństwo I stopnia, pomiędzy dziadkiem a wnukiem(dwa urodzenia)istnieje pokrewieństwo II stopnia

pokrewieństwo w linii bocznej-istnieje pomiędzy osobami mającymi wspólnego przodka np. rodzeństwo ma wspólnych przodków w osobach rodziców, dzieci rodzeństwa, czyli kuzynowie w osobach dziadków.

stopnie pokrewieństwa w linii bocznej-określa się również według urodzeń, pomiędzy bratem a siostrą(dwa urodzenia)-II stopień; ciotką a bratankiem(trzy urodzenia)-III stopień; kuzynami(cztery urodzenia)-IV stopień; w linii bocznej nie występuje I stopień.

g)powinowactwo

jest konsekwencją zawarcia małżeństwa i zachodzi pomiędzy małżonkiem a krewnymi drugiego małżonka

linie i stopnie powinowactwa odpowiadają liniom i stopniom pokrewieństwa np. rodzice i dziadkowie mężczyzny(wstępni I i II stopnia)są dla jego żony powinowatymi w linii prostej I(teściowie) i II stopnia, dzieci i wnuki mężczyzny(zstępni I i II stopnia, niebędący jednocześnie zstępnymi jego żony)są dla jego żony powinowatymi I(pasierbowie) i II stopnia. Rodzeństwo mężczyzny(krewni w linii bocznej II stopnia)są dla jego żony powinowatymi II stopnia(szwagier, szwagierka, bratowa)

powinowactwo trwa mimo ustania małżeństwa tj. w razie śmierci współmałżonka lub rozwiązania małżeństwa przez sąd

powinowactwo ustaje w wypadku unieważnienia małżeństwa

2)Małżeństwo- trwały związek mężczyzny i kobiety powstały z ich woli w sposób sformalizowany, określony jako swoista dwustronna czynność prawna.

a przesłanki dodatnie zawarcia małżeństwa(warunkujące zawarcie małżeństwa):

przesłanki podstawowe

- odmienność płci

- osobiste stawienie się przed osobą udzielającą ślubu

- złożenie zgodnych oświadczeń woli zawarcia małżeństwa

- złożenie oświadczeń przed kierownikiem USC lub przed duchownym

przesłanki dodatkowe

-w obecności dwóch pełnoletnich świadków

-w budynku USC

-w uroczystej formie

-dostarczenie kierownikowi USC dokumentów oraz złożenie pisemne zapewnienie, że nic im nie wiadomo o okolicznościach wyłączających zawarcie przez nich małżeństwa

-chęć zawarcia związku małżeńskiego należy zgłosić na miesiąc przed w USC

- wymagane przy zawarciu małżeństwa przed duchownym(związek małżeński podlega prawu wewnętrznemu wybranego związku wyznaniowego):

+ oświadczenie woli jednoczesnego zawarcia małżeństwa cywilnego

+ sporządzenie przez kierownika USC aktu zawarcia małżeństwa

b) przesłanki ujemne zawarcia małżeństwa(okoliczności wyłączające zawarcie małżeństwa):

nieosiągnięcie wymaganego wieku(usuwalne)-tj. osiemnastu lat; jednak z ważnych powodów(najczęściej ciąża kobiety lub już urodzone dziecko)sąd opiekuńczy może zezwolić na zawarcie małżeństwa kobiecie, która ukończyła 16lat, jeżeli z okoliczności wynika, że zawarty związek będzie zgodny z dobrem rodziny

ubezwłasnowolnienie całkowite(nieusuwalne)-osoba ubezwłasnowolniona częściowo może zawrzeć małżeństwo, aczkolwiek przyczyny, ze względu na które została ona ubezwłasnowolniona, mogą stanowić treść następnej przeszkody

choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub innego rodzaju zaburzenia psychiczne(usuwalne)-sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa, jeżeli stan zdrowia lub umysłu osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa

bigamia(nieusuwalne)

pokrewieństwo(nieusuwalne)-w linii prostej(bez względu na stopień)oraz w linii bocznej w drugim stopniu(rodzeństwo)

powinowactwo(usuwalne)-w linii prostej(bez względu na stopień); jednak z ważnych powodów sąd może zezwolić na zawarcie małżeństwa między powinowatymi

przysposobienie(nieusuwalne)

wady oświadczenia woli:

- stan wyłączający świadome wyrażenie woli

- błąd

- groźba

c)wzajemne prawa i obowiązki małżonków:

wspólne pożycie-istnienie między małżonkami więzi fizycznej, duchowej i gospodarczej. Obejmuje ono nie tylko sferę emocjonalną, lecz również materialną, poprzez prowadzenie wspólnego gospodarstwa domowego, z czym łączy się wspólne zamieszkiwanie małżonków. Trwałe zerwanie wspólnego pożycia oznacza stan nazywany separacją faktyczną. Obowiązek wierności oznacza lojalność wobec współmałżonka przejawiającą się w utrzymywaniu wyłącznie z nim więzi w sferze emocjonalnej.

wzajemna pomoc-okazywanie współmałżonkowi wsparcia moralnego w ciężkich dla niego chwilach, przejawianie zainteresowania oraz zaangażowania w rozwiązywaniu jego osobistych problemów, przejęcia w większym stopniu na siebie ciężarów związanych z wychowywaniem dzieci lub prowadzeniem gospodarstwa domowego aby ułatwić współmałżonkowi kształcenie się, pogodzenie się ze znacznym uszczupleniem posiadanych zasobów finansowych w celu zaspokojenia ważnych potrzeb współmałżonka, obowiązek ten może odnosić się do sfery materialnej jak i emocjonalnej

prawo wzajemnej reprezentacji-działanie za współmałżonka, który nie ma możliwości osobistego załatwiania swoich spraw z powodu przemijającej przeszkody; działanie za drugą stronę możliwe jest tylko między małżonkami pozostającymi we wspólnym pożyciu i tylko w sprawach zwykłego zarządu; dokonywanie nakładów oraz podejmowanie innych czynności(faktycznych lub prawnych)odnoszących się do majątku współmałżonka, którego przeszkoda dotyczy(czyli jego majątku odrębnego-w ustroju wspólności albo jego majątku osobistego-w ustroju rozdzielności); zainteresowany małżonek może się sprzeciwić zastępowaniu go przez współmałżonka, taki sprzeciw jest skuteczny wobec osób trzecich, jeżeli był im wiadomy.

d)prawa i obowiązki małżonków względem rodziny:

współdziałanie dla dobra rodziny:

=wspólne podejmowanie przez małżonków jakichkolwiek działań służących dobru rodziny

=działania zapewniające rodzinie egzystencję, warunki mieszkaniowe, ochronę zdrowia, zaspokajanie potrzeb kulturalnych, edukacyjnych, rozrywkowych, a także gwarantujące właściwe utrzymanie i wychowanie potomstwa

=dobro rodziny oznacza nie tylko dobro rodziny jako całości, lecz również dobro każdego z jej członków

=małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny, o sposobie załatwienia innej sprawy(niebędącej istotną)każdy z małżonków może zadecydować samodzielnie, sprawy istotne(mające ważne znaczenie dla funkcjonowania rodziny)mogą należeć do sfery majątkowej jak i niemajątkowej

przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny

+polega on na wykonywaniu pracy zawodowej lub innej działalności przynoszącej dochód, aby w ten sposób zapewnić rodzinie środki egzystencji

+potrzeby rodziny czyli potrzeby wspólnego gospodarstwa domowego, jak również indywidualne potrzeby małżonków oraz znajdujących się na ich utrzymaniu dzieci

+obowiązek alimentacyjny-sąd może nakazać(w postępowaniu nieprocesowym)żeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające zobowiązanemu były w całości lub w części wypłacane do rąk uprawnionego współmałżonka. Możliwość skorzystania z tego trybu uzależniona jest od pozostawania małżonków we wspólnym pożyciu, wydany przez sąd nakaz zachowuje swą moc mimo ustania następnie wspólnego pożycia. Może być on jednak na wniosek każdego z małżonków zmieniony albo uchylony

obciążenie małżonków solidarną odpowiedzialnością za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny

=możliwość domagania się przez wierzyciela małżonka zaspokojenia swej wierzytelności zarówno z majątku małżonka-dłużnika, jak i majątku jego współmałżonka, a także z ich majątku wspólnego

=możliwe jest z ważnych powodów wyłączenie odpowiedzialności solidarnej przez sąd, jeżeli jeden z małżonków wystąpi z takim żądaniem, wtedy za zaciągnięte zobowiązanie będzie odpowiadał ten małżonek, który je zaciągnął

e)nazwisko małżonków

Ustawa daje małżonkowi jedną z możliwości:

•przyjęcie nazwiska współmałżonka, które będzie wspólnym nazwiskiem małżonków

•zachowanie swojego dotychczasowego nazwiska

•połączenie swojego dotychczasowego nazwiska z nazwiskiem współmałżonka, przy czym pozostałe nazwisko nie może składać się z więcej niż dwóch członów

Oświadczenie w sprawie nazwiska może być złożone wyłącznie przed kierownikiem USC, niezłożenie stosownego oświadczenia oznacza zachowanie przez małżonka swojego dotychczasowego nazwiska.

3)Stosunki majątkowe między małżonkami

stosunki obejmujące podstawowe prawa i obowiązki małżonków o charakterze majątkowym

stosunki kształtujące się na tle nabywanych przez małżonków(lub posiadanych przed zawarciem małżeństwa)majątków-nazywamy je małżeńskimi ustrojami majątkowymi:

•ustrój ustawowy-obowiązuje z mocy prawa z chwilą zawarcia małżeństwa, jeżeli małżonkowie nie wprowadzą ustroju umownego. W polskim prawie rodzinnym ustrojem ustawowym jest wspólność ustawowa. W szczególnych wypadkach ustrój wspólności ustawowej(także umownej)może być wyłączony w razie wystąpienia określonych zdarzeń(ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, orzeczenia przez sąd separacji)wówczas z mocy prawa powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa. Ustawa narzuca małżonkom ten typ ustroju dlatego mówimy o ustroju przymusowym.

•ustrój umowny-małżonkowie mogą ustanowić zawierając małżeńską umowę majątkową tzw. intercyzę, tą drogą mogą zmienić zakres wspólności albo wprowadzić rozdzielność majątkową

Ustrój ustawowy jest ustrojem wspólności, ustrój przymusowy jest ustrojem rozdzielności, ustrój umowny może być ustrojem wspólności jak i rozdzielności.

a)modele ustroju majątkowego

ustrój wspólności-charakteryzujący się istnieniem, poza majątkami osobistymi małżonków(tzw. odrębnymi)majątku wspólnego

ustrój rozdzielności-w którym istnieją wyłącznie majątki osobiste męża i żony

b)podstawowe założenia ustroju wspólności ustawowej:

Istnieją dwa majątki:

majątek wspólny-obejmujący tzw. dorobek małżonków, czyli przedmioty majątkowe nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej przez oboje małżonków lub przez jednego z nich, w szczególności są to:

-pobrane wynagrodzenie za pracę oraz za inne usługi świadczone osobiście przez któregokolwiek z małżonków np. z tytułu umowy o dzieło czy zlecenia

-dochody z majątku wspólnego, jak również z odrębnego majątku każdego z małżonków np. zebrane plony, naliczone od kapitału odsetki

majątki odrębne męża i żony, do których wchodzą przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością, są nimi przedmioty majątkowe:

-nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej

-nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca(w testamencie)lub darczyńca(w umowie darowizny)inaczej postanowił

-nabyte w drodze tzw. surogacji

-służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków np. obuwie

-służące do wykonywania zawodu, pod warunkiem że zostały nabyte ze środków należących do majątku odrębnego małżonka wykonującego ten zawód

-mające charakter praw niezbywalnych np. służebność osobista, prawo do alimentów

-uzyskane z tytułu odszkodowania lub zadośćuczynienia za krzywdę, z wyjątkiem renty

-będące wierzytelnościami o wynagrodzenie za pracę lub za inne usługi świadczone osobiście przez jednego z małżonków; wynagrodzenie już wypłacone wchodzi do majątku wspólnego

-uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków

-stanowiące prawa autorskie twórcy, wynalazku, wzoru lub projektu; dochody z tych praw objęte są wspólnością

c)wspólność łączna

Obejmuje współwłasność rzeczy oraz praw. Charakteryzuje się ona tym, że w czasie trwania ustroju wspólności:

=udziały małżonków w majątku wspólnym nie są określone

=żaden z małżonków nie może rozporządzać(potencjalnym)udziałem ani zobowiązywać się do rozporządzania nim

=żaden z małżonków nie może żądać podziału majątku wspólnego

=wierzyciel małżonka nie może żądać zaspokojenia z (potencjalnego)udziału tego małżonka

d)zarząd majątkiem wspólnym:

+małżonkowie zobowiązani są do współdziałania w zarządzie(wspólnego planowania oraz uzgadniania czynności wchodzących w jego zakres), przy czym każdy z nich może wykonywać zarząd samodzielnie

+dokonanie przez małżonka czynności zwykłego zarządu nie wymaga zgody drugiego małżonka

+zgody takiej wymaga czynność przekraczająca zakres zwykłego zarządu; jednostronna czynność prawna dokonana bez takiej zgody jest nieważna, natomiast ważność umowy zależy od jej potwierdzenia przez drugiego małżonka

+przepisy określają też sposoby rozwiązywania sytuacji konfliktowych lub usuwania innych przeszkód pojawiających się przy wykonywaniu zarządu, w drodze ingerencji sądu; może mieć on charakter doraźny, gdy sąd udziela zezwolenia na dokonanie konkretnej czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu albo polegać na zastosowaniu środków trwałych, w postaci pozbawienia małżonka samodzielnego zarządu lub uzależnieniu dokonywania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, zamiast zgody małżonka, od zezwolenia sądu.

e)odpowiedzialność za zobowiązania

wierzyciel małżonka może żądać zaspokojenia nie tylko z jednego majątku odrębnego lecz również z majątku wspólnego

jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności ustawowej albo jeżeli dotyczy odrębnego majątku małżonka będącego dłużnikiem, wtedy wierzyciel może żądać zaspokojenia tylko z majątku odrębnego tego małżonka oraz z jego wynagrodzenia za pracę

sąd może ograniczyć lub wyłączyć możliwość zaspokojenia się z majątku wspólnego przez wierzyciela, którego dłużnikiem jest tylko jeden z małżonków, jeżeli ze względu na charakter wierzytelności albo stopień przyczynienia się małżonka będącego dłużnikiem do powstania majątku wspólnego wymagają tego zasady współżycia społecznego

jeżeli zobowiązanie zaciągnęli oboje małżonkowie albo tylko jeden z nich, lecz dotyczyło ono zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny, wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z majątków odrębnych obojga małżonków, jak i z ich majątku wspólnego.

f)ustanie wspólności ustawowej

Jest konsekwencją ustania małżeństwa, w pewnych wypadkach dochodzi do tego w czasie trwania małżeństwa, ma to miejsce w razie:

-ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków

-zniesienie wspólności przez sąd, z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków

-orzeczenie przez sąd separacji

-zawarcia przez małżonków umowy majątkowej wprowadzającej między nimi ustrój umowny

g)skutki ustania wspólności:

+powstanie między małżonkami rozdzielności majątkowej

+przekształcenie się wspólności łącznej(obejmującej dotychczasowy majątek wspólny)we wspólność w częściach ułamkowych, w której udziały małżonków są równe

+możliwość realizacji wzajemnych rozliczeń z tytułu wydatków i nakładów

+dopuszczalność podziału majątku wspólnego

h)ustroje umowne:

=wspólność rozszerzona-małżonkowie włączają do majątku wspólnego przedmioty, które w ustroju ustawowym należałyby do ich majątków odrębnych. Małżonkowie mogą objąć wspólnością wszelkie przedmioty z wyjątkiem: praw niezbywalnych, wierzytelności z tytułu odszkodowania lub zadośćuczynienia oraz niewymagalnych jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub inne usługi świadczone osobiście.

=wspólność ograniczona-gdy część przedmiotów objętych w ustroju ustawowym wspólnością zostaje włączona do majątków odrębnych małżonków

=rozdzielność-stan w którym nie istnieje wspólność majątkowa, a małżonkowie mają wyłącznie swoje majątki osobiste. Każdy z nich samodzielnie zarządza i rozporządza majątkiem nabytym przed zawarciem umowy, jak i później.

W drodze umowy można jedynie zmienić zakres wspólności lub wprowadzić rozdzielność majątkową. Umowa wymaga aktu notarialnego, przy czym można ją zawrzeć również przed zawarciem małżeństwa.

4)Ustanie małżeństwa oraz separacja

a)przyczyny ustania małżeństwa

≥ śmierć jednego lub obojga małżonków, przy czym skutki śmierci następują również w razie uznania małżonka za zmarłego

≥ unieważnienia małżeństwa

≥ rozwiązania małżeństwa przez sąd, czyli rozwód

b)unieważnienie małżeństwa:

Polskie prawo rodzinne nie przewiduje nieważności czynności prawnej zawarcia małżeństwa z mocy prawa(nieważności bezwzględnej), dopuszcza wyłącznie w razie zaistnienia w drodze wyroku sądowego(nieważność względna).

Przyczynami unieważnienia małżeństwa jest wystąpienie(przy jego zawarciu)następujących okoliczności:

→ przeszkód małżeńskich-prawo to przysługuje każdemu z małżonków; wyjątkowo w razie przeszkody wieku, mąż nie może żądać unieważnienia, jeśli kobieta zaszła w ciążę. Przy przeszkodzie bigamii oraz pokrewieństwa unieważnienia może żądać każdy kto ma w tym interes prawny.

→ nieprawidłowości dotyczących pełnomocnictwa do zawarcia małżeństwa-braku zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia przez pełnomocnika, nieważności lub skutecznego odwołania pełnomocnictwa. Nie może żądać unieważnienia jeżeli małżonkowie podjęli wspólne pożycie. Unieważnienia może żądać mocodawca oraz prokurator.

→ wady oświadczeń-jako przyczyny unieważnienia to:

•stan wyłączający świadome wyrażenie woli

•błąd co do tożsamości drugiej strony

•bezprawna groźba ze strony drugiego nupturienta lub osoby trzeciej

Unieważnienia z powodu wad może żądać małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą oraz prokurator. Nie można żądać unieważnienia po upływie 6miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadomość lub obawy wywołanej groźbą, a także wykrycia błędu-a w każdym razie po upływie 3lat od zawarcia małżeństwa.

Wyrok unieważniający małżeństwo ma moc wsteczną, następuje stan, jakby do zawarcia małżeństwa nigdy nie doszło.

c)rozwód:

przesłanki pozytywne rozwodu

-trwały i zupełny rozkład pożycia

Zupełność rozkładu wyraża się w ustaniu między małżonkami wszelkiej więzi(fizycznej, duchowej i gospodarczej)

Trwałość rozkładu oznacza taki stan, którego okoliczności wskazują, że praktycznie nie ma szans na to, aby małżonkowie powrócili do wspólnego pożycia.

przesłanki negatywne rozwodu

Pomimo spełnienia przesłanki pozytywnej orzeczenie rozwodu nie będzie dopuszczalne, jeżeli wystąpi jedna z okoliczności:

+wskutek rozwodu ucierpiałoby dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków

+orzeczenie rozwodu byłoby z innych względów sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

+rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia

O rozwodzie orzeka sąd w postępowaniu procesowym na żądanie każdego z małżonków, nie może wystąpić z żądaniem prokurator.

wyrok rozwodowy-3grupy postanowień(skutki)

→ obligatoryjne-sąd musi orzec:

-kwestie winy którą sąd obligatoryjnie orzeka

-kwestie władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem

-obowiązku ponoszenia przez każdego z małżonków kosztów utrzymania i wychowania

dziecka, w wysokości ustalonej przez sąd

-sposobie korzystania ze wspólnie zajmowanego mieszkania

→ na żądanie jednej ze stron

-sąd może dokonać podziału majątku wspólnego, jeżeli nie opóźni to nadmiernie

postępowania rozwodowego

-alimentów od byłego współmałżonka

-o eksmisji małżonka ze wspólnie zajmowanego mieszkania, ale tylko gdy jeden z

małżonków swym rażąco nagannym postępowaniem uniemożliwia wspólne

zamieszkiwanie

→ na zgodny wniosek stron:

-sąd może orzec również o podziale wspólnego mieszkania

d)separacja:

Nie stanowi przyczyny ustania małżeństwa, lecz oznacza formalne rozłączenie małżonków przy utrzymaniu stosunku prawnego małżeństwa. Jej orzeczenie jest możliwe na żądanie każdego z małżonków w razie nastąpienia między nimi zupełnego rozkładu pożycia(przesłanka pozytywna). Orzeczenie separacji będzie niedopuszczalne, choćby spełniona została przesłanka pozytywna, jeżeli wystąpi jedna z następujących okoliczności(przesłanki negatywne):

-wskutek orzeczenia separacji miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków

-orzeczenie separacji byłoby z innych względów sprzeczne z zasadami współżycia społecznego

skutki separacji:

=orzeczenie rozwodu, chyba że ustawa stanowi inaczej

=ustają z mocy prawa wszelkie podstawowe prawa i obowiązki małżonków

=małżonek pozostający w separacji nie może zawrzeć małżeństwa

=powstaje między małżonkami rozdzielność majątkowa

zniesienie separacji

na zgodne żądanie małżonków sad orzeka o zniesieniu separacji:

z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki

sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga rodziców

na zgodny wniosek małżonków sad orzeka o utrzymaniu między małżonkami rozdzielności majątkowej

5)Ustalenie pochodzenia dziecka

Oznacza ustalenie, kto jest matką i kto ojcem dziecka. Prawo a aktach stanu cywilnego ustalenie macierzyństwa następuje w drodze sporządzenia aktu urodzenia dziecka oraz wpisania do niego danych o osobie matki. Podstawą sporządzenia aktu jest zgłoszenie faktu urodzenia dziecka, które powinno być dokonane w ciągu 14dni. Ustalenie macierzyństwa jest niezbędnym warunkiem ustalenia ojcostwa.

a) ojcostwo dziecka może zostać ustalone za pomocą 1 z 3 sposobów:

► domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki

Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa lub przed upływem 300 dni od ustania lub unieważnienia, przyjmuje się, że ojcem dziecka jest mąż matki. Domniemania tego nie stosuje się jeżeli dziecko urodziło się po upływie 300 dni od orzeczenia separacji.

WYJĄTEK: Jeżeli przed upływem 300 dni matka ponownie wyszła za mąż, przyjmuje się, że ojcem dziecka jest drugi mąż.

► uznanie dziecka przez jego ojca

Ojciec może uznać swoje dziecko przed:

- kierownikiem USC

- sądem opiekuńczym

- konsulem

- notariuszem, kiedy życiu ojca zagraża niebezpieczeństwo

Mężczyzna uznający dziecko musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności.

W przypadku ojca, który nie ma pełnej zdolności do czynności prawnej może on uznać dziecko, jeśli na uznanie wyrazi zgodę jego przedstawiciel ustawowy. Przedstawiciel ustawowy nie może dokonać uznania dziecko w imieniu ojca, wynika to z faktu, iż uznanie dziecka jest czynnością o charakterze osobistym.

Aby uznanie dziecka było skuteczne matka dziecka musi wyrazić na nie zgodę. Jednak nie zawsze jest to możliwe. Są sytuacje, kiedy matka dziecka nie może wyrazić zgody na uznanie dziecka . Jest to dopuszczalne, gdy:

• matka nie żyje,

• nie przysługuje jej władza rodzicielska,

• gdy porozumienie się z nią napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.

W takiej sytuacji potrzebna jest zgoda przedstawiciela ustawowego dziecka, którym jest opiekun. Na dokonanie tej czynności opiekun powinien uzyskać zgodę sadu opiekuńczego.

► sądowe ustalenie ojcostwa

Domniemywa się w przypadku ustalenia ojcostwa dziecka pozamałżeńskiego, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który obcował z matką dziecka nie wcześniej niż na nie później niż w 181 dniu przed urodzeniem dziecka.

Istnienie domniemania, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który obcował z matką dziecka musi wykazać powód. Powodem jest osoba wnosząca pozew o ustalenie ojcostwa.

Pozew mogą wnieść:

- dziecko po uzyskaniu pełnoletniości

- przedstawiciel ustawowy dziecka w imieniu małoletniego dziecka

- matka dziecka, w celu ustalenia ojcostwa dziecka małoletniego

- domniemany ojciec dziecka

- prokurator

Z żądaniem ustalenia ojcostwa można wystąpić dopiero po urodzeniu dziecka.

Powództwo wnosi się do sądu rejonowego.

Wyrok ustalający ojcostwo dziecka stwierdza, że wskazany w pozwie mężczyzna jest ojcem dziecka lub nie jest. W przypadku stwierdzenia, że dany mężczyzna jest ojcem dziecka, nie dopuszczalne jest ustalenie ojcostwa dziecka innego mężczyzny przez uznanie dziecka, czy też przez orzeczenie sądu.

b)powództwo o zaprzeczenie ojcostwa

● matka dziecka- w ciągu 6 miesięcy od jego urodzenia

● mąż matki dziecka- w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym dowiedział się o urodzeniu dziecka przez żonę

● dziecko- po osiągnięciu pełnoletniości, nie później niż w ciągu 3 lat od jego osiągnięcia

● prokurator- zawsze, gdy wymaga tego ochrona praworządności

Terminy te są nieprzekraczalne. Nie jest dopuszczalne uwzględnienie powództwa po ich upływie. Nie można zaprzeczyć ojcostwa po śmierci dziecka.

c)dowody w sprawach o ustalenie pochodzenia dziecka:

dowód z grupowego badania krwi

dowód niezdolności do spółkowania lub do zapłodnienia

dowód z badań antropologicznych

dowód z zestawienia stopnia rozwoju dziecka z datą obcowania z matką

dowód obcowania z matką dziecka w czasie naturalnej niezdolności do zapłodnienia

dowód z badań DNA

inne dowody np. z porównania linii daktyloskopijnych dłoni)

d)nazwisko i imię dziecka

Nazwisko, jakie dziecko będzie nosiło, uzależnione jest od faktu ustalenia jego pochodzenia, a zwłaszcza od sposobu ustalenia ojcostwa dziecka. Istotne znaczenie ma też wola rodziców, jednego z rodziców, dziecka, niekiedy też innych osób.

Jeżeli ojcostwo dziecka zostało ustalone za pomocą:

•domniemania- dziecko nosi nazwisko ojca, chyba że małżonkowie wybrali dla niego nazwisko matki(również gdy rodzice zawarli małżeństwo po urodzeniu się dziecka, z tym że jeżeli miało ono w tym czasie 13lat, do zmiany nazwiska potrzebna jest jego osobista zgoda)

•uznania-dziecko nosi nazwisko ojca, chyba że ten za zgodą osób, których zgoda jest potrzebna do ważności uznania oświadczy, że dziecko będzie nosić nazwisko matki(również i tu wymagana jest osobista zgoda dziecka, jeżeli w chwili uznania miało ono 13lat)

•orzeczenia sądu-wówczas sąd w wyroku ustalającym ojcostwo(ewentualnie później sąd opiekuńczy)nadaje dziecku(na jego wniosek lub wniosek jego przedstawiciela ustawowego)nazwisko ojca, z tym że dziecko, które ukończyło 13lat musi wyrazić na to swą zgodę osobiście.

Jeżeli ojcostwo dziecka nie zostało ustalone, nosi ono nazwisko matki

Jeżeli matka małoletniego dziecka zawarła małżeństwo z mężczyzną, który nie jest ojcem dziecka, małżonkowie mogą wybrać dla dziecka nazwisko męża matki, przy czym dziecko, które ukończyło 13lat musi wyrazić na to zgodę osobiście; wybór ten nie jest jednak dopuszczalny, jeżeli dziecko nosi nazwisko ojca, chyba że zostało ono nadane w wyroku ustalającym ojcostwo

Jeżeli oboje rodzice są nieznani, nazwisko nadaje dziecku sąd opiekuńczy

Nadanie dziecku imienia jest uprawnieniem rodziców wynikającym z przysługującej im władzy rodzicielskiej. Rodzice mogą wybrać dla dziecka najwyżej dwa imiona, przy czym nie mogą być one: ośmieszające, nieprzyzwoite, w formie zdrobniałej lub niepozwalające odróżnić płci dziecka. Wolno im w ciągu 6miesięcy od daty sporządzenia aktu urodzenia zmienić imię dziecka. Jeżeli rodzice nie dokonali wyboru przy sporządzaniu aktu urodzenia, kierownik USC wpisuje do aktu imię powszechnie używane w kraju. Jeżeli rodzice są nieznani, imię nadaje dziecku sąd opiekuńczy.

6)Władza rodzicielska

a)stosunki między rodzicami a dziećmi

Pochodzenie dzieci od rodziców jest źródłem istniejących między nimi uregulowanych przez prawo relacji. Można je podzielić na dwie grupy:

=stosunek prawny władzy rodzicielskiej

=stosunki prawne niezależne od władzy rodzicielskiej

Obowiązki dziecka, które mieszka u rodziców:

-przyczyniania się do pokrywania kosztów utrzymania rodziny, jeżeli ma dochody z własnej pracy

-pomaganie rodzicom we wspólnym gospodarstwie, jeżeli pozostaje na ich utrzymaniu

b)treść i wykonywanie władzy rodzicielskiej

Władza rodzicielska-zespół sprzężonych ze sobą obowiązków i praw rodziców w stosunku do osoby i majątku dziecka. Te prawa i obowiązki nazywane są także atrybutami tej władzy. Zaliczamy do nich:

pieczę nad osobą dziecka-polega na pielęgnowaniu i dostarczaniu dziecku środków egzystencji, zapewnieniu mu ochrony przed różnego rodzaju zagrożeniami, przejawianiu troski o jego zdrowie oraz fizyczny i duchowy rozwój, a także wychowaniu dziecka aż do osiągnięcia przez nie dojrzałości. W razie zatrzymania dziecka przez osobę nieuprawnioną, każdy z rodziców może zwrócić się do sądu opiekuńczego o odebranie dziecka.

zarząd majątkiem dziecka-obejmuje podejmowanie czynności faktycznych oraz czynności prawnych odnoszących się do składników majątku dziecka. Ustawa obliguje rodziców do sprawowania zarządu z należytą starannością. W wykonywaniu tego atrybutu rodzice doznają istotnych ograniczeń:

=sprawowany przez rodziców zarząd nie obejmuje: zarobków dziecka, przedmiotów oddanych dziecku do swobodnego użytku oraz przedmiotów przypadających dziecku z tytułu darowizny lub testamentu, jeżeli darczyńca lub testator wyłączył rodziców od zarządzania nimi

=bez zezwolenia sądu opiekuńczego rodzicom nie wolno dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu(np. zbycie lub obciążenie należącej do dziecka nieruchomości)ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko

=przynoszonym przez majątek dziecka dochodem rodzice mają obowiązek obracać przede wszystkim na potrzeby dziecka oraz wychowującego się razem z nim rodzeństwa, a dopiero ewentualne nadwyżki mogą oni przeznaczyć na inne uzasadnione potrzeby rodziny

reprezentacja dziecka-oznacza, że rodzice jako przedstawiciele ustawowi dziecka podejmują w jego imieniu czynności prawne, przy czym każdy z rodziców może działać w tym charakterze samodzielnie. Reprezentacja obejmuje dokonywanie czynności prawnych(np. zawieranie umów)oraz podejmowanie czynności w postępowaniu przed sądami i innymi organami państwowymi(np. wtoczenie powództwa, wniesienie apelacji od wyroku, wniesienie odwołania od decyzji administracyjnej). Rodzice reprezentują dziecko zarówno w sprawach dotyczących jego osoby, jak i związanych ze sprawowanym przez nich zarządem majątkiem dziecka. Rodzice nie mogą jednak reprezentować dziecka przy czynnościach prawnych(ze względu na możliwość braku obiektywizmu):

-między dziećmi pozostającymi pod ich władzą rodzicielską

-między dzieckiem a jednym z rodziców lub jego małżonkiem, chyba że chodzi o bezpłatne przysporzenia na rzecz dziecka lub należne mu od drugiego rodzica alimenty.

W tych wypadkach dziecko jest reprezentowane przez kuratora ustanowionego przez sąd opiekuńczy.

c)wykonywanie władzy rodzicielskiej

Przysługuje na równi obojgu rodzicom. Jeżeli jeden z rodziców nie żyje czy też nie przysługuje mu władza rodzicielska, władza ta przysługuje w całości drugiemu z rodziców. Gdy władza przysługuje obojgu rodzicom, każdy z nich jest zobowiązany i uprawniony do jej wykonywania. Jednakże o istotnych sprawach dziecka(np. zgoda na wyjazd dziecka za granicę, wybór kierunku jego dalszego kształcenia)rodzice rozstrzygają wspólnie. Jeżeli nie mogą osiągnąć porozumienia, rozstrzygnięcie podejmuje sąd opiekuńczy. Rodzice powinni wykonywać przysługującą im władzę zgodnie z dobrem dziecka i interesem społecznym, zaś dziecko jest zobowiązane do posłuszeństwa względem rodziców. W razie potrzeby sąd opiekuńczy i inne organy państwowe zobowiązane są udzielać w tym zakresie rodzicom pomocy.

d)powstanie władzy rodzicielskiej

Władza rodzicielska nad dzieckiem powstaje w momencie jego urodzenia się. W razie późniejszego ustalenia ojcostwa władza przysługuje ojcu od chwili uznania lub uprawomocnienia się wyroku ustalającego ojcostwo; jednak w tym ostatnim wypadku tylko wtedy, gdy sąd przyzna ojcu władzę w wyroku lub uczyni to później sąd opiekuńczy. Nie uzyskują jednak władzy rodzicielskiej rodzice nieposiadający pełnej zdolności do czynności prawnych(małoletni lub ubezwłasnowolnieni).

Niezależnie od powstania władzy rodzicielskiej w niektórych wypadkach mamy do czynienia z jej odzyskaniem przez rodziców np. w razie: uchylenia ubezwłasnowolnienia rodziców, przywrócenia władzy w razie jej uprzedniego pozbawienia, rozwiązania przysposobienia.

e)ustanie władzy rodzicielskiej

Do przyczyn należą:

śmierć rodziców lub dziecka

orzeczenie sądu zmieniające ustalenie jego pochodzenia(zaprzeczenie macierzyństwa lub ojcostwa, unieważnienie uznania dziecka, uchylenie wyroku ustalającego ojcostwo)

ubezwłasnowolnienie rodziców(całkowite lub częściowe)

osiągnięcie przez dziecko pełnoletności

pozbawienie władzy rodzicielskiej

przysposobienie dziecka(władzę tracą rodzice naturalni, a uzyskują ją przysposabiający)

Jeżeli przyczyny ustania władzy rodzicielskiej dotyczą obojga rodziców lub wprawdzie jednego z nich, ale tylko jemu ta władza przysługiwała, względnie gdy rodzice są nieznani, ustanawia się dziecka opiekę.

f)ingerencja sądu opiekuńczego w sprawowanie władzy rodzicielskiej

Konieczność ingerencji sądu pojawia się wówczas, gdy ze względu na wystąpienie określonych okoliczności bądź władza nie może być prawidłowo wykonywana, bądź interes osobisty lub majątkowy dziecka zostaje narażony na niebezpieczeństwo. W zależności od rodzaju lub natężenia wspomnianych okoliczności ingerencja sądu opiekuńczego może przybrać formę:

ograniczenia-zachodzą w trzech sytuacjach:

braku wspólnego wykonywania władzy przez rodziców-stan taki ma miejsce w razie niepozostawania rodziców w związku małżeńskim, albo gdy związek ich wprawdzie formalnie istnieje, ale znajdują się oni w prawnej lub faktycznej separacji. W tej sytuacji sąd(rozwodowy, unieważniający małżeństwo, orzekający separację albo opiekuńczy)może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka(np. udział w podejmowaniu decyzji dotyczącej wyboru szkoły, kursu lub sposoby wypoczynku wakacyjnego dziecka). Ponadto sąd orzekający unieważnienie małżeństwa, rozwód lub separację może(w zależności od okoliczności)ograniczyć władzę rodziców w inny sposób, a nawet orzec o jej zawieszeniu lub pozbawieniu.

zagrożenia dobra dziecka-przyczyny zagrażające dobru dziecka mogą mieć źródło w postawach rodziców(nie dbają o zdrowie dziecka, nie interesują się nauką, nadmiernie karcą dziecko, nadużywają alkoholu), w osobowości dziecka(np. tzw. trudny charakter lub podatność na złe wpływy)lub innych okolicznościach(wyjątkowo ciężka sytuacja materialna lub mieszkaniowa rodziny). W tego rodzaju wypadkach sąd ma obowiązek wydać odpowiednie do rodzaju lub stopnia zagrożenia dobra dziecka zarządzenia. Mogą one polegać na:

=zobowiązaniu rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wydanego zarządzenia

=określeniu czynności, jakich nie mogą rodzice dokonywać bez zezwolenia sądu, albo poddaniu ich innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun

=poddaniu wykonywania władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego

=skierowaniu małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi

=zarządzeniu umieszczenia małoletniego w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej, powierzeniu zarządu majątkiem małoletniego ustawionemu w tym celu kuratorowi

W razie umieszczenia dziecka w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej sąd może, jednak tylko w wyjątkowych wypadkach, ograniczyć osobistą styczność rodziców z dzieckiem.

ubezwłasnowolnienia całkowitego dziecka-rodzice podlegają wówczas takim ograniczeniom, jakim podlega opiekun.

zawieszenie władzy rodzicielskiej-o zawieszeniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec w razie przemijającej przeszkody w jej wykonywaniu(np. rodzice przebywają w zakładzie karnym, przechodzą długotrwałe leczenie szpitalne, wyjechali na dłuższy czas za granicę). Jeżeli przeszkoda dotyczy tylko jednego z rodziców, a drugi właściwie wykonuje swą władzę, sąd powinien rozważyć, czy ma sens zawieszanie władzy rodzica, którego przeszkoda dotyczy. W wypadku gdy przyczyna zawieszenia odpadnie, sąd ma obowiązek uchylić zawieszenie.

pozbawienie władzy rodzicielskiej-orzeczenie sądu w przedmiocie pozbawienia ma charakter, w zależności od rodzaju przesłanek, obligatoryjny lub fakultatywny. Sąd pozbawia rodziców władzy, jeżeli wystąpi jedna z okoliczności:

+trwała przeszkoda uniemożliwiająca wykonywanie władzy(np. choroba psychiczna rodziców, skazanie ich na długoletnią karę pozbawienia wolności)

+nadużywanie władzy przez rodziców(np. znęcanie się nad dzieckiem, zmuszanie je do ciężkiej pracy, nakłanianie do popełnienia przestępstw)

+rażące zaniedbywanie przez rodziców swych obowiązków względem dziecka(np. zupełny brak zainteresowania się dzieckiem, niezapewnienie mu środków egzystencji, alkoholizm rodziców)

Sąd może pozbawić władzy rodziców, którym została ona wcześniej ograniczona przez umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej albo placówce opiekuńczo-wychowawczej, jeżeli mimo udzielonej im pomocy nie ustały przyczyny ograniczenia, w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.

Jeżeli będzie wymagało tego dobro dziecka, sąd zakaże rodzicom pozbawionym władzy osobistej styczności z dzieckiem.

W razie pozbawienia władzy obojga rodziców, ustanawia się dla dziecka opiekę.

W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej(np. postępowanie rodziców uległo zdecydowanej poprawie), sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.

Postępowanie w przedmiocie ograniczenia, zawieszenia oraz pozbawienia władzy rodzicielskiej toczy się(z wyjątkiem gdy orzeka w tym przedmiocie sąd orzekający unieważnienie małżeństwa, rozwód lub separację)w trybie specjalnego postępowania nieprocesowego tzw. postępowania opiekuńczego. Sąd ten może zmienić swe postanowienie nawet prawomocne, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.

7)Przysposobienie(adopcja)

Jest to ukształtowanie między określonymi osobami stosunku prawnego na wzór stosunku, jaki istnieje między rodzicami a dziećmi. Umożliwia ono z jednej strony zaspokojenie instynktu rodzicielskiego osobom, które z różnych powodów nie mogą mieć naturalnego potomstwa, z drugiej zaś roztoczenie pieczy rodzicielskiej nad małoletnimi, będącymi sierotami naturalnymi lub tzw. sierotami społecznymi.

a)przesłanki przysposobienia

Aby mogło dojść do przysposobienia dziecka, muszą być spełnione przesłanki:

•można przysposobić tylko osobę małoletnią i tylko dla jej dobra.

•przysposabiającym może być tylko osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych oraz posiadające kwalifikacje osobiste uzasadniające przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się ze swych obowiązków

•między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku(około 18lat, nie może to być różnica nadmierna).

•do przysposobienia wymagana jest zgoda określonych osób:

=przysposabianego-jeżeli ukończył 13lat, natomiast małoletni młodszy powinien być wysłuchany przez sąd opiekuńczy, jeżeli jest w stanie pojąć znaczenie przysposobienia; jednak w pewnych sytuacjach sąd może orzec przysposobienie nie żądając zgody przysposabianego lub nie wysłuchując go

=rodziców przysposabianego-ich zgoda nie może być wyrażona wcześniej niż po upływie 6tygodni od urodzenia się dziecka, chyba że zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej, są nieznani albo porozumienie z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, nie jest potrzebna także zgoda ojca, któremu sąd ustalający ojcostwo nie przyznał władzy rodzicielskiej; rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego(tzw. zgoda blankietowa), mogąc ją odwołać tylko do czasu wszczęcia sprawy o przysposobienie

=opiekuna-jeżeli dziecko pozostaje pod opieką; sąd opiekuńczy biorąc pod uwagę szczególne okoliczności sprawy i dobro dziecka, może pominąć warunek zgody opiekuna

=małżonka przysposabiającego-chyba że ten nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody; nie dotyczy to sytuacji, gdy małżonkowie przysposabiają wspólnie

•przed wydaniem orzeczenia o przysposobieniu musi upłynąć okres osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym(tzw. okres próby), jeżeli został wyznaczony przez sąd opiekuńczy. Sąd ma obowiązek wyznaczyć okres próby(określając czas i sposób styczności)w wypadku, gdy przez przysposobienie przysposabiany ma zmienić dotychczasowe miejsce zamieszkania w RP na miejsce zamieszkania w innym państwie(tzw. adopcja zagraniczna). Tego rodzaju przysposobienie jest dopuszczalne, wówczas gdy tylko w ten sposób można zapewnić dziecku odpowiednie środowisko rodzinne; warunek ten nie ma zastosowania, jeżeli pomiędzy przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego. W innych wypadkach czyli w razie tzw. adopcji krajowej wyznaczenie okresu próby jest fakultatywne.

Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego, po przeprowadzeniu postępowania w trybie nieprocesowym wszczętego na żądanie przysposabiającego.

b)rodzaje przysposobienia

przysposobienie pełne(zupełne)-wskutek jego orzeczenia:

-przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego, m.in. prawa i obowiązki w zakresie dziedziczenia, obowiązku alimentacyjnego, które przysposobiony nabywa względem np. rodziców lub dzieci przysposabiającego, jak gdyby był ich wnukiem lub rodzeństwem

-ustają prawa i obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego(konsekwencje te nie dotyczą małżonka, którego dziecko zostało przysposobione przez drugiego małżonka); przysposobiony traci zatem m.in. wspomniane wyżej prawa i obowiązki względem swoich naturalnych rodziców, dziadków, rodzeństwa, zaś oni tracą je względem przysposobionego

-powyższe skutki rozciągają się również na zstępnych przysposobionego np. dzieci przysposobionego stają się wnukami przysposabiającego

-przysposabiający nabywa władzę rodzicielską nad przysposobionym, zaś w stosunku do tego ostatniego ustaje władza jego rodziców naturalnych

-przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, przy czym dopuszczalne są także inne rozwiązania w tym zakresie; powstaje też możliwość, na wniosek przysposabiającego oraz po wysłuchaniu przysposobionego lub, jeżeli ukończył on 13lat, po uzyskaniu jego zgody, zmiany imienia przysposobionego

-wpisuje się do aktu urodzenia przysposobionego wzmiankę o przysposobieniu, przy czym w skróconych odpisach aktu urodzenia wymienia się zawsze przysposabiających jego rodziców przysposobionego; sąd opiekuńczy może postanowić również, na wniosek przysposabiającego lub przysposobionego, o sporządzeniu nowego aktu urodzenia.

przysposobienie niepełne(niezupełne)-wywołuje ograniczone skutki, z uwagi na fakt, że nie następuje zerwanie więzi między przysposobionym a jego rodziną naturalną. Orzeczenie tego przysposobienia jest dopuszczalne wyłącznie na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest potrzebna do przysposobienia. Wskutek jego orzeczenia:

-przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa wyłącznie w stosunku do przysposabiającego(ale już nie w stosunku do jego krewnych), przy czym w tym wypadku skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego

-utrzymują się prawa i obowiązki przysposobionego względem jego krewnych naturalnych i tychże krewnych względem niego; chodzi zwłaszcza o dziedziczenie i obowiązek alimentacyjny

-skutki w zakresie władzy rodzicielskiej, nazwiska i imienia przysposobionego oraz, zasadniczo, w zakresie udokumentowania faktu przysposobienia w aktach stanu cywilnego, przedstawiają się identycznie jak w wypadku przysposobienia pełnego

przysposobienie całkowite(pełne nieodwołalne, anonimowe)-ma miejsce wtedy, gdy rodzice małoletniego wyrazili zgodę na przysposobienie w formie blankietowej(w wypadku zgody blankietowej nie wchodzi w grę przysposobienie niepełne). Orzeczone w ten sposób przysposobienie w szczególności:

-wyklucza podejmowanie jakichkolwiek czynności lub postępowań w przedmiocie pochodzenia przysposobionego(uznanie, unieważnienie uznania, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia)

-nie może być rozwiązane

-wymaga sporządzenia nowego aktu urodzenia, w którym jako rodziców przysposobionego wpisuje się przysposabiających; dotychczasowy akt urodzenia nie podlega ujawnieniu i nie wydaje się z niego odpisów.

c)ustanie stosunku przysposobienia

Ustanie stosunku przysposobienia następuje wskutek jego wygaśnięcia z mocy prawa(nie może mieć miejsca w odniesieniu do przysposobienia całkowitego) albo jego rozwiązania przez sąd(co również nie może mieć miejsca w odniesieniu do przysposobienia całkowitego).

Rozwiązanie przysposobienia jest dopuszczalne tylko z ważnych powodów, na żądanie przysposobionego lub przysposabiającego, a także prokuratora. Ważne powody polegają w szczególności na rozkładzie więzi rodzinnej, która normalnie powinna łączyć przysposobionego z przysposabiającym, a także inne okoliczności np. odnalezienie się naturalnych rodziców przysposobionego. Rozwiązanie przysposobienia nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletniego. Z chwilą rozwiązania przysposobienia ustają jego skutki; odżywają tym samym prawa i obowiązki przysposobionego względem jego naturalnych krewnych, z następującymi wyjątkami:

-przysposobiony zachowuje nazwisko i imię uzyskane w wyniku przysposobienia, przy czym możliwy jest powrót(na podstawie orzeczenia sądu)do wcześniej noszonego nazwiska i imienia

-sąd może, stosownie do okoliczności, utrzymać w mocy wynikające z przysposobienia obowiązki alimentacyjne

Ustania stosunku przysposobienia nie powoduje śmierć jednej ze stron tego stosunku, jednakże po śmierci przysposabiającego możliwe jest ponowne przysposobienie. Wyjątkowo, w stosunku do przysposobienia całkowitego, ponowne przysposobienie jest dopuszczalne także za życia przysposabiającego.

8)Opieka nad małoletnim

K. R i O reguluje tzw. opiekę prawną, czyli opiekę ustanawianą nad małoletnimi, w przewidzianych przepisami wypadkach i trybie. Funkcją opieki prawnej jest zapewnienie pieczy oraz reprezentacji tym małoletnim, którzy są ich pozbawieni wskutek braku naturalnego środowiska rodzinnego lub jego dysfunkcjonalności, a ściślej, którzy z różnych przyczyn nie podlegają władzy rodzicielskiej.

a)przyczyny ustanowienia opieki:

rodzice dziecka nie żyją lub są nieznani

rodzice nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych

rodzice zostali pozbawieni władzy rodzicielskiej

władza rodziców została zawieszona

sąd ustalający ojcostwo nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej, a jednocześnie nie przysługuje ono matce

W razie zaistnienia jednej z przyczyny sąd opiekuńczy ustanawia opiekę.

b)opiekun

Opiekunem może być w obecnym stanie prawnym jedynie osoba fizyczna. Opiekunem nie może być ustanowiona osoba:

niemająca pełnej zdolności do czynności prawnych

pozbawiona praw publicznych, w następstwie orzeczenia stosownego środka karnego przez sąd skazujący na karę pozbawienia wolności

w stosunku do której zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna

c)kryteria wyboru opiekuna:

osoby wskazanej przez ojca lub matkę, jeżeli nie byli pozbawieni władzy rodzicielskiej

osoby spośród krewnych lub innych osób bliskich małoletniego albo jego rodziców, jeżeli nie można powierzyć opieki osobie wskazanej przez ojca lub matkę

osoby wskazanej przez właściwy organ gminy lub organizację społeczną, do której należy piecza nad małoletnimi albo przez zakład wychowawczy, jeżeli małoletni w takim zakładzie przebywa-w wypadku gdy brak osób wymienionych wyżej

osoby sprawującej funkcję rodziny zastępczej, jeżeli małoletni został umieszczony w takiej rodzinie

Ustanowiony przez sąd opiekun obejmuje opiekę niezwłocznie po złożeniu przyrzeczenia przed sądem.

d)treść opieki

Składa się na nią:

-pieczę nad osobą małoletniego

-piecza nad majątkiem małoletniego

-reprezentacja małoletniego

K. R i O wymaga od opiekuna:

=wykonywania opieki z należytą starannością

=uzyskania zezwolenia sądu opiekuńczego we wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku małoletniego

=wysłuchania małoletniego przed podjęciem decyzji w tych sprawach oraz uwzględnienia w miarę możliwości jego rozsądnych życzeń

e)nadzór sądu opiekuńczego nad sprawowaniem opieki:

sąd na bieżąco zaznajamia się z działalnością opiekuna oraz udziela mu wskazówek i poleceń, korzystając w razie potrzeby z pomocy kuratora sądowego

sąd może żądać od opiekuna wyjaśnień oraz przedstawienia dokumentów we wszelkich sprawach należących do zakresu opieki

opiekun jest zobowiązany, w terminach wyznaczonych przez sąd, jednak nie rzadziej niż co roku, składać sądowi sprawozdania dotyczące osoby małoletniego oraz rachunki z zarządu jego majątkiem

sąd wydaje odpowiednie zarządzenie, jeżeli opiekun nie sprawuje opieki należycie

f)ustanie opieki i zwolnienie opiekuna

Opieka ustaje z mocy prawa, jeżeli małoletni osiągnie pełnoletność albo gdy zostanie nad nim przywrócona władza rodzicielska. Jeszcze w okresie trwania opieki może dojść do zmiany osoby opiekuna w wyniku jego zwolnienia przez sąd opiekuńczy. Zwolnienie to może być:

>obligatoryjne, jeżeli opiekun:

jest niezdolny do sprawowania opieki z powodu przeszkód faktycznych(np. wyjazd na stałe do innej miejscowości, przewlekła ciężka choroba)lub prawnych(np. ubezwłasnowolnienie, utrata praw publicznych)

dopuszcza się czynów lub zaniedbań, które naruszają dobro pozostającego pod opieką

>fakultatywne, jeżeli zachodzą ważne powody np. zawansowany wiek opiekuna, podjęcie przez niego studiów wyższych

Po zwolnieniu opiekun jest zobowiązany nadal(jeżeli sąd nie postanowi inaczej)prowadzić pilne sprawy związane z opieką, do czasu jej objęcia przez nowego opiekuna.

9)Zastępcze formy pieczy nad małoletnim

Umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej lub placówce opiekuńczo-wychowawczej wymaga dokonania swoistego podziału atrybutów władzy rodzicielskiej pomiędzy rodzicami naturalnymi a rodziną zastępczą lub placówką. K.R i O ustala w tym zakresie następujące reguły:

obowiązek i prawo wykonywania bieżącej pieczy nad osobą małoletniego, jego wychowania oraz reprezentowania w dochodzeniu świadczeń przeznaczonych na zaspokojenie potrzeb jego utrzymania należą do rodziny zastępczej lub placówki

inne obowiązki i prawa wynikające z władzy rodzicielskiej, czyli dotyczące osoby dziecka, ale niepolegające na bieżącej pieczy, związane z reprezentacją dziecka w innych sprawach oraz zarządem jego majątkiem, należą do rodziców małoletniego

Sąd opiekuńczy może jednak przyjąć w tej kwestii odmienne rozstrzygnięcie.

kuratela-sprawowana przez kuratora ustanawianego przez sąd. Konieczność jej ustanowienia przepisy przewidują m.in. w wypadkach niemożności wykonywania przez rodziców albo opiekuna, z przyczyn faktycznych lub prawnych, wszystkich lub niektórych atrybutów władzy rodzicielskiej albo opieki. W szczególności przepisy K. R i O przewidują: obowiązek reprezentowania dziecka przez kuratora, jeżeli ze względu na charakter czynności prawnej nie może być ono zastąpione przez rodzica lub opiekuna, możliwość powierzenia kuratorowi zarządu majątkiem dziecka, jeżeli jego dobro jest zagrożone, powierzenie kuratorowi całości spraw dziecka do czasu objęcia opieki przez opiekuna lub na czas przemijającej przeszkody w sprawowaniu opieki.

10)Obowiązek alimentacyjny

a)istota i sens instytucji alimentacji

polega na czynnościach mających na celu zaspokojenie potrzeb osoby, która sama utrzymać się nie może, przedmiotowo obejmuje dostarczenie środków utrzymania- środki na wyżywienie, odzież, mieszkanie, leczenie, potrzeby kulturalne i rozrywkowe i wychowania-potrzebne tylko małoletniemu dziecku, wydatki na szkołę i pomoce szkolne

b)cechy obowiązku alimentacyjnego:

jest obowiązkiem ustawowym, co znaczy, że powstaje z mocy ustawy wskutek zaistnienia określonych zdarzeń; orzeczenie sądu lub umowa ustalające alimenty jedynie konkretyzują ten obowiązek pod względem jego rozmiaru, sposobu i terminu realizacji

ma charakter mieszany, czyli zawiera w sobie zarówno elementy majątkowe(np. dostarczanie świadczeń pieniężnych lub rzeczowych), jak i niemajątkowe(np. sprawowanie faktycznej pieczy nad uprawnionym)

jest obowiązkiem osobistym(ściśle związanym z osobą zobowiązanego), czego konsekwencją jest jego niezbywalność oraz niedziedziczność

odpowiadające mu prawo do alimentów nie podlega zrzeczeniu się ani przedawnieniu; przedawniają się natomiast(z upływem 3lat)poszczególne roszczenia o świadczenia alimentacyjne

c)treść obowiązku alimentacyjnego:

Składa się na niego:

=dostarczanie środków utrzymania

=dostarczanie, w miarę potrzeby, środków wychowania

Środki utrzymania mają zagwarantować uprawnionemu bieżącą egzystencję, natomiast środki wychowania(dostarczane osobom małoletnim)powinny umożliwić uprawnionemu fizyczny i umysłowy rozwój oraz uzyskanie wykształcenia.

d)postacie obowiązku alimentacyjnego(świadczeń alimentacyjnych)

świadczenie pieniężne-w postaci rat, najczęściej miesięcznych, najbardziej typowe zwłaszcza w praktyce sądowej

dostarczanie środków egzystencji w naturze(żywność, ubrania, obuwie, środki higieny, leki)

zapewnienie warunków mieszkaniowych poprzez udostępnienie samodzielnego lokalu albo przyjęcie do wspólnego mieszkania

zapewnienie na własny koszt opieki faktycznej(np. zniedołężniałemu człowiekowi rodziny) ze strony innej osoby

osobiste starania o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego; świadczony jest na rzecz nieusamodzielnionych dzieci

e)źródła i podmioty obowiązku alimentacyjnego:

Ze względu na poszczególne źródła obowiązek alimentacyjny obejmuje podmioty:

małżeństwo: małżonków lub byłych małżonków

pokrewieństwo: zstępnych, wstępnych, rodzeństwo

przysposobienie: przysposobionego oraz jego zstępnych, przysposabiającego oraz jego krewnych(w wypadku przysposobienia niepełnego-jedynie przysposobionego i jego zstępnych oraz przysposabiającego)

powinowactwo: ojczyma lub macochę, pasierbów

Szczególnym źródłem obowiązku alimentacyjnego jest uwiarygodnienie ojcostwa mężczyzny nie będącego mężem matki dziecka.

f)przesłanki obowiązku alimentacyjnego

Główna przesłanka:

=niedostatek uprawnionego-czyli nie jest on w stanie własnymi siłami zaspokoić swoich usprawiedliwionych potrzeb. Uprawniony nie tylko nie ma własnych środków w wystarczającej ilości, ale też z różnych powodów nie ma możliwości ich uzyskania. W stosunku do niektórych kategorii uprawnionych lub w razie istnienia pewnych okoliczności, niedostatek:

1. nie jest wymagany

2. muszą poza nim zostać spełnione dodatkowe przesłanki

Inne przesłanki :

I-z pierwszą sytuacją mamy do czynienia w odniesieniu do obowiązku alimentowania przez rodziców ich nieusamodzielnionych dzieci. W tym wypadku przesłanką obowiązku rodziców jest już sama niemożność samodzielnego utrzymania się przez dziecko, przy jednoczesnym braku własnych dochodów wystarczających na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Nie ma więc znaczenia, czy takie dziecko cierpi w niedostatku czy też nie.

Od istnienia niedostatku nie jest też uzależniony obowiązek alimentacyjny na rzecz współmałżonka, zwłaszcza pozostającego z zobowiązanym we wspólnym pożyciu, podobnie jest, gdy chodzi o alimenty na rzecz małżonka rozwiedzionego lub znajdującego się w separacji nieponoszącego winy rozkładu pożycia, należne od małżonka wyłącznie winnego(przesłanka negatywna), w tym wypadku przesłanką jest istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego(uprawnionego)

II-druga sytuacja dotyczy przede wszystkim obowiązku alimentacyjnego między powinowatymi. Poza przesłanką niedostatku(a w wypadku gdy uprawnionym jest nieusamodzielniony pasierb-przesłanką niemożności samodzielnego utrzymania się)powstanie obowiązku będzie uzależnione od okoliczności, że przysługiwanie alimentów odpowiada zasadom współżycia społecznego. Jeżeli przy tym dochodzącym alimentów jest ojczym lub macocha, prawo do alimentów będzie przysługiwało im wtedy, gdy ponadto przyczyniali się do utrzymania i wychowania pasierba.

g)zakres obowiązku alimentacyjnego

usprawiedliwione potrzeby uprawnionego

Określając te potrzeby należy wziąć pod uwagę jego wiek, stan zdrowia, fakt kształcenia się. W tych wypadkach, gdzie przesłanką obowiązku jest niedostatek uprawnionego, alimenty powinny być ustalone w wysokości pozwalającej na usunięcie stanu niedostatku.

Ustalając zakres świadczeń na rzecz niesamodzielnego dziecka oraz małżonka, należy kierować się zasadą równej stopy życiowej uprawnionego i zobowiązanego, czyli zobowiązany powinien zapewnić uprawnionemu przynajmniej taki poziom życia, jaki zagwarantował sobie samemu.

Przy ustaleniu wymiaru alimentów na rzecz niewinnego małżonka rozwiedzionego lub pozostającego w separacji należy brać pod uwagę odpowiedni zakres jego potrzeb, czyli takie potrzeby, których zaspokojenie poprawi(wyrówna do poprzedniego poziomu)jego istotnie pogorszoną sytuację materialną.

zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego

Ustawodawca ma na myśli zarówno dochody z tytułu zatrudnienia(możliwości zarobkowe), jak i dochody z innych źródeł lub zasoby materialne w innej postaci np. nieruchomości(możliwości majątkowe).

Ponadto chodzi o dochód z zatrudnienia lub stan majątku możliwy do osiągnięcia dzięki posiadanym kwalifikacjom, sytuacji na rynku pracy, przestrzeganiu zasad prawidłowej gospodarki.

Ustalając możliwości zobowiązanego należy jednak wziąć pod uwagę także jego własne potrzeby oraz sytuację osób, względem których ma ona również powinności alimentacyjne. Okoliczności te mogą mieć wpływ na zmniejszony zakres obowiązku alimentacyjnego, jednak nie mogą z niego zwolnić, jedynie w stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny.

Z upływem czasu okoliczności wyznaczające kryteria obowiązku mogą ulegać zmianom, mogą się zwiększać(np. wskutek rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole) lub zmniejszać(np. wskutek istotnej poprawy stanu zdrowia)usprawiedliwione potrzeby uprawnionego i analogicznie zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego. W takich przypadkach każda ze stron może żądać stosownej zmiany ustalonego wymiaru alimentów.

h)czas trwania obowiązku alimentacyjnego:

w większości wypadków wyznacza go okres trwania niedostatku lub inne okoliczności np. stan niemożności samodzielnego utrzymania się w odniesieniu do dziecka(może nigdy się nie skończyć np. w wypadku dziecka niepełnosprawnego), istnienie pogorszonej w stopniu istotnym sytuacji materialnej małżonka rozwiedzionego lub pozostającego w separacji.

w stosunku do małżonka rozwiedzionego wygasa w każdym wypadku w razie zawarcia przez niego nowego małżeństwa

gdy zobowiązanym jest małżonek, który nie został uznany za winnego rozkładu pożycia obowiązek alimentacyjny wygasa z upływem 5lat, chyba że sąd wyjątkowo przedłuży ten okres.

ustawodawca określił czas szczególnego obowiązku ciążącego na mężczyźnie będącym prawdopodobnym ojcem nowo narodzonego dziecka, zobowiązując go do pokrycia kosztów utrzymania dziecka przez pierwsze 3miesiące.

i)kolejność obowiązku alimentacyjnego:

Ustawodawca ustalił, że obowiązek ten obciąża kolejno:

małżonka byłego lub pozostającego w separacji

zstępnych, a w ich obrębie:

=bliższych stopniem

=dalszych stopniem

wstępnych, a w ich obrębie:

=bliższych stopniem

=dalszych stopniem

rodzeństwo

Ustawodawca nie ustala kolejności względem powinowatych, ponieważ podlega ona ocenie pod kątem zasad współżycia społecznego.

Obowiązek zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje wtedy, gdy:

-nie ma zobowiązanego w bliższej kolejności

-nie jest on w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi

-uzyskanie od niego na czas potrzebnych alimentów jest niemożliwe lub nadmiernie utrudnione

Jeżeli jest kilku zobowiązanych w tej samej kolejności, są oni obciążeni obowiązkiem alimentacyjnym w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym, zatem nie po równo.

Osoba, która dostarcza uprawnionemu świadczeń alimentacyjnych nie będąc do tego prawnie zobowiązana albo mając taką powinność dopiero w dalszej kolejności, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenie spełnić.

j)dochodzenie alimentów

Jeżeli zobowiązany nie spełnia dobrowolnie ciążącego na nim obowiązku uprawniony może wystąpić na drogę sądową z powództwem o zasądzenie alimentów. Dochodzenie alimentów przed sądem korzysta z licznych przywilejów procesowych, zarówno na etapie postępowania rozpoznawczego, jak i egzekucyjnego, które mają na celu zapewnienie uprawnionemu łatwiejszego i szybszego uzyskania należnych świadczeń. Należy tu wymienić: możliwość wytoczenia powództwa również przez sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania powoda(uprawnionego), przy czym może je wytoczyć w imieniu uprawnionego, poza prokuratorem, również właściwa organizacja społeczna; zwolnienie powoda z mocy ustawy od kosztów sądowych; dopuszczalność zasądzenia przez sąd alimentów w wymiarze przewyższającym żądanie powoda; nadanie wyrokowi z urzędu rygoru natychmiastowej wykonalności; możliwość z urzędu zarówno zobowiązania dłużnika do uiszczenia świadczeń wierzycielowi(w drodze zabezpieczenia powództwa) jeszcze przed uprawomocnieniem się wyroku, jak również wszczęcie egzekucji; obowiązek komornika przeprowadzania z urzędu dochodzeń zmierzających do ustalenia stanu zarobkowego i majątkowego dłużnika; zapewnienie należnościom alimentacyjnym korzystniejszego pierwszeństwa przy egzekwowaniu ich w zbiegu z innymi należnościami; objęcie egzekucją na rzecz zaspokojenia roszczeń alimentacyjnych pewnych świadczeń, które są z zasady wyłączone spod egzekucji(np. stypendiów)lub dopuszczalność egzekwowania określonych należności w większym rozmiarze.

k)fundusz alimentacyjny

Fundusz umożliwia wypłatę świadczeń pieniężnych osobom, które dysponując sądowym tytułem egzekucyjnym nie mogą, w całości lub w części, uzyskać należnych im alimentów z powodu bezskuteczności egzekucji. Świadczenie wypłaca się uprawnionemu w wysokości zasądzonych alimentów, jednak w kwocie nie większej niż 30% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia. Ponadto świadczenia z funduszu przysługują tylko takiemu uprawnionemu, w stosunku do którego przeciętny miesięczny dochód na członka rodziny nie przekracza 60%przeciętnego wynagrodzenia. Podstawą przyznania świadczeń jest decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych wydana na wniosek uprawnionego, ośrodka pomocy społecznej lub właściwej organizacji społecznej, złożony za pośrednictwem organu prowadzącego egzekucję. Niezależnie od przyznanych uprawnionemu świadczeń z funduszu postępowanie egzekucyjne przeciwko zobowiązanemu toczy się, zaś wyegzekwowane od niego kwoty są przekazywane ZUS aż do pełnego pokrycia należności funduszu.

l)ochrona alimentów

Ustawodawca zapewnia uprawnionemu do świadczeń alimentacyjnych ochronę prawno karną traktując narażenie osoby na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych przez uporczywe uchylanie się od wykonania obowiązku alimentacyjnego jako przestępstwo zagrożone grzywną, karą ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat2, przy czym jeżeli pokrzywdzonemu przyznano świadczenie z funduszu alimentacyjnego, ściganie powyższego przestępstwa odbywa się z urzędu.

Ponadto alimenty, jednak tylko te, które przysługują niesamodzielnemu dziecku, nie są traktowane jako przychód w rozumieniu przepisów podatkowych, co oznacza wyłączenie ich od opodatkowania.