Pojęcie i przedmiot regulacji prawa ustrojowego.
Prawo ustrojowe - jedna z dziedzin prawa administracyjnego wynikająca z jego podziału. Reguluje kto i jak jest upoważniony do działania w zakresie prawa administracyjnego („kto”).
Pojęcie aparatu i podmiotu administracyjnego.
Aparat administracyjny (administracja publiczna) - to abstrakcyjny podmiot zbiorowy. Strona podmiotowa administracji składa się z wielu różnych podmiotów. Są nimi państwo (podmiot pierwotny administracji publicznej) i podmioty, którym odstąpiło ono część swojej funkcji administracyjnej.
Podmiot administracyjny (wg. nauki niemieckiej) - organy administracji państwowej, osoby prawa publicznego (korporacje, zakłady publiczne, fundacje prawa publicznego), a także pozostałe podmioty (spółki prawa handlowego wykonujące administrację publiczną).
Zasady administrowania i powiązania podmiotów administracji publicznej.
Zasady prawa administracyjnego:
zasady wywodzące się z zasady demokratycznego państwa prawa:
zasada lex retro non agit (prawo nie działa wstecz)- nie należy stanowić norm prawnych, nakazujących stosowanie nowo ustanowionych norm do zdarzeń zaistniałych przed wejściem w życie tych nowych norm, z którymi prawo nie wiązało dotąd skutków prawnych, przewidzianych przez te normy.
zasada ochrony praw dobrze (słusznie) nabytych - oznacza to, że w systemie praworządnym obywatel musi mieć zapewnioną ochronę swoich przewidywań opartych na istniejących normach prawnych, gdyż do tego sprowadza się jego zaufanie do systemu.
zasada prawa do sądu - każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia swojej sprawy przez sąd który jest niezależny, bezstronny i niezawisły; na gruncie prawa administracyjnego zasada ta oznacza, iż decyzje i inne akty wydane przez organy administracyjne poddane są kontroli sądów administracyjnych.
zasada pomocniczości (subsydiarności) - organy administracji powinny pomagać obywatelom w rozwiązywaniu ich problemów.
zasada proporcjonalności (w skład której wchodzą: zasada przydatności i zasada konieczności) - administracja publiczna nie może nadmiernie ingerować w prawa i wolności obywatelskie, a ingerencja powinna być adekwatna do zamierzonego celu,
zasada zrównoważonego rozwoju - zgodnie z tą zasadą państwo strzeże niepodległości i naruszalności swojego terytorium, zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się tą zasadą.
zasady odnoszące się do administracji publicznej (poza powyższymi):
zasada kompetencyjności - kompetencja do podejmowania konkretnych form działania bądź do załatwiania danej kategorii spraw administracyjnych może być przypisana tylko jednemu organowi administracji publicznej (organowi właściwemu); każdy organ ma obowiązek przestrzegania swojej kompetencji z urzędu a także wykluczone jest pozbywanie się bądź przenoszenie czy przypisanie sobie kompetencji przez organ administracji publicznej.
zasada zespolenia administracyjnego - jeden terenowy organ administracji publicznej skupia kompetencje administracyjne z różnych dziedzin administrowania, nie będąc hierarchicznie wprost powiązany z każdym z odrębnych organów centralnych; inaczej zgodnie z tą zasadą, kompetencje rozdzielone wedle zasady resortowości na szczeblu centralnym powinny być skupione w ręku jednego organu na szczeblu terenowym.
zasada jawności - oznacza iż administracja w toku rozstrzygania i załatwiania spraw powinna działać jawnie i każdy obywatel powinien mieć dostęp do wiadomości o funkcjonowaniu administracji
zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji - nakazuje wszystkim organom administracji publicznej jednakowe traktowanie wszystkich podmiotów w jednakowy sposób,
zasada legalizmu - nakazuje organom administracji przestrzegać przepisów prawa materialnego, ustrojowego i procesowego (prawa te wyodrębnione w prawie administracyjnym).
zasada resortowości - wykonywanie zadań administracji państwowej jest przede wszystkim podzielone na szczeblu centralnym na niezależne od siebie struktury organizacyjne - resorty, na czele których stoją ministrowie.
zasada efektywności - organy administracji powinny osiągać zamierzone cele przy pomocy jak najmniejszych środków i jak najmniejszym nakładem pracy.
zasada hierarchicznej zależności - organy niższego szczebla są podporządkowane organom szczebla wyższego, a przepływ informacji i zadań odbywa się w sposób pionowy, w którym żaden szczebel hierarchii nie może być pominięty.
zasada monizmu - administracja jest zbudowana w postaci jednolitej władzy w której nie ma rozróżnienia na administrację rządową i inne; administracja jest jednopodmiotowa w znaczeniu, że podporządkowana rządowi i przede wszystkim wykonująca zadania przez struktury rządowe zlecone.
zasada dualizmu - polega na rozdzieleniu administracji na: administrację rządową wykonującą działania na rzecz państwa pojmowanego jako pewna całość oraz administrację samorządową mającą zadania w sferze lokalnej.
zasada centralizacji i decentralizacji
Centralizacja (układ scentralizowany) - hierarchiczne podporządkowanie organu lub organów administrujących innemu organowi bądź organom:
aspekty zależności:
zależność służbowa - polega na wykonywaniu poleceń służbowych,
zależność osobowa - polega na uzależnieniu obsady stanowisk od woli organu nadrzędnego,
odpowiednikiem powyższych zależności jest pełen nadzór podmiotu wyższego szczebla, który nie jest ustawowo ograniczony i może dotyczyć wszystkich aspektów działania organów podporządkowanych; polega na kierownictwie - możliwości wydawania poleceń i pełnego wpływania na działania podporządkowanego podmiotu,
w demokratycznym państwie prawnym są jednak wyjątki, są to: administracja wojskowa, policyjna i innych dziedzin administracji odnoszących się do bezpieczeństwa państwa,
Decentralizacja (układ zdecentralizowany) - prawnie zagwarantowana względna samodzielność i niezależność jednych organów administracji publicznej od innych (dotyczy ich całej kompetencji),
układ zdecentralizowany wprowadzony jest ustawowo (również Konstytucja o nim mówi - art. 15 ust. 1) poprzez określenie ram nadzoru (oznacza to iż wszystko co nie podlega nadzorowi, jest obszarem, w którym dany organ podlega prawu)
nadzór ma charakter weryfikacyjny i zwierzchni
nie istnieje: służbowa zależność, zależność osobowa; samodzielność organu oznacza jego pełną prawną odpowiedzialność(w odróżnieniu od autonomii przyznającej kompetencje stanowienia prawa, bez ingerencji władz),
formy decentralizacji:
terytorialna - samodzielność organów administracji w obrębie danego terytorium, np. samorząd terytorialny,
rzeczowa - samodzielność w obrębie pewnego zakresu spraw, np. samorząd zawodowy, PAN
zasada koncentracji i dekoncentracji
Koncentracja - jest to sytuacja w której, w danej dziedzinie administracji publicznej swoje kompetencje wykonuje tylko jeden organ.
Dekoncentracja - jest to sytuacja w której, swoje kompetencje wykonują co najmniej dwa organy.
zasady ogólne kodeksu postępowania administracyjnego:
zasada praworządności - w postępowaniu administracyjnym, organ podejmuje działania tylko w oparciu o przepisy ustawowe oraz nakazuje, aby strony także posługiwały się środkami zapisanymi w przepisach.
zasada prawdy obiektywnej - przepis ten zobowiązuje organy administracji do podjęcia wszelkich niezbędnych działań do dokładnego wyjaśnienia sprawy.
zasada oficjalności - wskazuje na organ administracji jako gospodarza postępowania.
zasada uwzględniania z urzędu interesu społecznego i słusznego interesu obywateli - zakłada, iż organ administracji w toku postępowania powinien uwzględniać dwie wartości: interes społeczny i słuszny indywidualny interes obywatela (nie powinno się ich stawiać jako wartości przeciwstawnych).
zasada czynnego udziału stron w postępowaniu - zapewnia stronom udział w postępowaniu przed wydaniem decyzji i w postępowaniu odwoławczym.
zasada pisemności - wskazuje, że sprawy administracyjne załatwia się w formie pisemnej, na ustne załatwienie sprawy musi zezwalać przepis.
zasada dwuinstancyjności - decyzja organu pierwszej instancji nie jest ostateczna i stronie odwołuje od niej odwołanie do organu wyższej instancji.
zasada pogłębiania zaufania obywateli do organów państwa - zasada odnosi się do sposobu prowadzenia postępowania, które powinno toczyć się z uwzględnieniem interesu stron, pomocy stronom występującym bez pełnomocnika, udzielania stronom niezbędnych wyjaśnień i wskazówek co do zgodnego z prawem prowadzenia sprawy.
zasada obowiązku udzielania stronom informacji - zobowiązuje organy administracji publicznej do wyczerpującego i należytego informowania stron o okolicznościach sprawy.
zasada przekonywania - organy administracji powinny wyjaśnić stronom zasadność przesłanek, którymi kierują się przy załatwianiu sprawy.
zasada szybkości i prostoty postępowania - przepis nakazuje organom administracji, aby działały wnikliwie i szybko, posługując się możliwie najprostszymi środkami.
zasada trwałości decyzji administracyjnych - decyzje od których nie służy odwołanie w administracyjnym toku instancji są ostateczne. Są to decyzje wydane w pierwszym toku instancji od których nie zostało w odpowiednim terminie złożone odwołanie, od których złożono odwołanie z uchybieniem terminu, bądź decyzje organu drugiej instancji rozstrzygające sprawę co do istoty sprawy.
zasada ugodowego załatwiania spraw administracyjnych - sprawy w których uczestniczą strony, o spornych interesach, mogą być załatwiane w formie ugody administracyjnej zawartej przed organem.
Kontrola samoistna i niesamoistna.
Kontrola (element nadzoru i kierownictwa) to funkcja organu polegająca wyłącznie na sprawdzaniu działalności innych jednostek, bez stałych możliwości wpływania na ich działalność poprzez nakazy czy polecenia (etap procedury nadzorczej). Zwykle ma prawo do wydawania zaleceń jednostkom kontrolowanym, wyjątkowo może wydawać polecenia (bądź zarządzenia doraźne) natychmiastowego usunięcia nieprawidłowości. Inne terminy kontroli to: „lustracja”, „wizytacja”, „inspekcja”, „rewizja”.
Kontrola samoistna - mamy z nią do czynienia wówczas, gdy dany organ zajmuje się wyłącznie kontrolą przestrzegania prawa.
Kontrola niesamoistna - polega na tym, że dany organ oprócz kontroli przestrzegania prawa (kontroli legalności) zajmuje się także kontrolą innych dziedzin.
Podmioty administracji.
Organ państwa.
Organ to wewnętrzna jednostka organizacyjna danego podmiotu prawa (gminy, powiatu, województwa) wyposażona w uprawnienie (oparte na obowiązującym prawie, a nie na pełnomocnictwie udzielonym przez ten podmiot) wyrażania woli tego podmiotu. Uprawnienie do wyrażania woli danego podmiotu prawa jest ujęte jako wykaz zadań i kompetencji danego organu.
Wyróżniamy organy:
Organ państwa - jednostka organizacyjna państwa mająca uprawnienie do wyrażania woli tego państwa.
Organ administracji państwowej (rządowej lub samorządowej) - organ państwa zajmujący się bezpośrednim wykonaniem funkcji administracyjnej państwa lub te organy, które pozostaną po odjęciu organów ustawodawczych i sądowniczych.
Właściwości (kompetencje) organu:
Właściwości organu to zespół uprawnień dotyczących określonego zakresu spraw, w których organ ma prawo i z reguły obowiązek działania, określają jaki podmiot lub organ administracji jest powołany do załatwienia spraw administracyjnych danego rodzaju. Wyróżniamy tu następujące kompetencje (właściwości):
rzeczowe - dotyczą przydzielonych danemu organowi kategorii spraw,
miejscowe (terytorialne) - dotyczą terytorium działania organu,
instancyjne - zakładają wielostopniową organizację administracyjną i rozstrzygają którego stopnia organ jest właściwy do załatwienia danej sprawy,
funkcjonalne - rozstrzygają który z wewnętrznych organów danego podmiotu właściwy jest do załatwienia danej sprawy.
Klasyfikacja organów administracji publicznej.
ze względu na pozycję:
naczelne - Prezydent RP, Rada Ministrów, Prezes RM, ministrowie, osoby powołane do składu rządu,
niższego szczebla (pozostałe) - inne organy administracji zarówno centralnej jak i terenowej
ze względu na terytorialny zasięg działania:
centralne - ich zasięg działania rozciąga się na terytorium całego kraju (obecnie wszystkie organy naczelne)
terenowe - realizują swoje kompetencje na określonej części państwa,
ze względu na możność decydującego rozstrzygania spraw w drodze czynności prawnych (np. przez wydanie decyzji administracyjnej):
decydujące - mogą rozstrzygać sprawy w drodze czynności prawnych,
pomocnicze - mogą jedynie występować z inicjatywą czy też opiniować przedstawione im sprawy przez organy decydujące albo wykonywać jedynie czynności kontrolne (np. kolegium przy wojewodzie),
ze względu na strukturę organu (liczbę osób tworzących organ):
jednoosobowe - monokratyczne,
kolegialne - wieloosobowe,
ze względu na otrzymywane wynagrodzenie:
zawodowe - składa się z osób, które z tytułu pracy w danym organie dostają wynagrodzenie, będące źródłem utrzymania,
społeczne - w skład tych organów wchodzą osoby traktujące wykonywaną przez siebie pracę honorowo, nie otrzymują z tego tytułu stałego wynagrodzenia, mogą natomiast otrzymywać diety bądź ekwiwalenty za utracony zarobek.
Zakres działania organów administracji publicznej.
Zakres działania jest zwykle określony w przepisach ustrojowych powołujących dany organ.
Urząd.
Urząd to zorganizowany zespół osób związany z organem administracji publicznej i przydzielony mu do pomocy w realizacji jego funkcji i zadań. Inaczej, jest to stanowisko zajmowane przez urzędnika administracji lub innego urzędnika; jakakolwiek instytucja; pewien zakres kompetencji.
Zakład administracyjny (zakład użyteczności publicznej).
Zakład to względnie samodzielna jednostka organizacyjna, wyposażona w trwale wyodrębnione środki rzeczowe i osobowe, której podstawowym celem jest ciągłe, bezpośrednie świadczenie usług socjalno-kulturalnych o szczególnym znaczeniu społecznym.
Zakład to wyodrębniona jednostka organizacyjna, która otrzymuje do wykonania określony zestaw zadań publicznych od podmiotu administracji publicznej, który ją tworzy i która z tego powodu pozostaje pod stałym wpływem (nadzorem) tego podmiotu.
Rodzaje zakładów:
kryterium sposobu tworzenia zakładów:
w drodze ustawy (państwowe szkoły wyższe),
na podstawie aktów administracji publicznej,
na podstawie decyzji osób fizycznych lub prawnych (kościoły, stowarzyszenia, fundacje),
na podstawie zezwolenia,
kryterium dostępności:
podział pierwszy:
otwarte,
o ograniczonym zasięgu - dostępność wyznaczona przez przepisy bądź organy zakładu,
zamknięte - możliwość korzystania wyłącznie dla osób wyznaczonych przez prawo lub przez akt właściwego organu,
podział drugi (krzyżujący się z pierwszym):
zakłady dobrowolne,
zakłady przymusowe,
kryterium samodzielności prawnej:
zakłady o pełnej zdolności prawnej (samoistne) - są osobami prawa cywilnego i prawa publicznego za razem. Przepisy tych zakładów mają samodzielny byt prawny, w ich ramach mogą powstawać ciała samorządowe, można mówić o pewnej ich autonomii (szkoły wyższe). Struktura ich zbliżona jest do korporacji.
zakłady pozbawione zdolności cywilnoprawnej (niesamoistne) - stopień ich samodzielności zależy od skali nadzoru. Takiej samodzielności zupełnie są pozbawione zakłady stanowiące funkcjonalne części jednostek zwierzchnich (zakłady komunalne).
Władztwo zakładowe.
Jest to wycinek władztwa administracyjnego przypisany zakładom publicznym. Zazwyczaj rozciąga się jedynie na osoby korzystające z usług zakładu publicznego (destynatariusze). Związana jest z nim zależność zakładowa - użytkownik zakładu dobrowolnie poddaje się lub jest poddany szczególnemu reżimowi prawnemu, związanemu z celem działania tego zakładu. Są to szczególne stosunki władcze, ponieważ nakładają się na inne stosunki prawne łączące daną osobę z państwem. Wynikają:
z ustawy (obowiązek szkolny),
z mocy decyzji administracyjnej (pensjonariusz domu pomocy społecznej),
z czynności podjętej przez przyszłego użytkownika,
z mocy wyroku sądowego (więzień w zakładzie karnym).
Wyróżniane są władztwa:
administracyjne - związane z funkcjonowaniem, organizacją i techniką świadczenia usług,
fachowe - związane z merytoryczną istotą świadczonych usług.
Wybrane cechy zakładów publicznych:
kategorie nadzoru - charakter administracyjny (prawny, finansowy) i fachowy (np. pedagogiczny) sprawowany przez upoważniony organ administracji publicznej (nadawanie czy zatwierdzanie statutu, powoływanie lub zatwierdzanie wyboru ich organów itp.),
struktura - na podstawie statutu, zasada jednoosobowego kierownictwa oraz kolegialne organy współdecydujące i opiniodawcze. Dopuszczony udział w zarządzaniu użytkowników (samorząd studencki),
działalność NIE nastawiona na zysk - finansowanie z budżetu państwa lub samorządu.
Fundacje prawa publicznego.
Fundacje uzyskują kapitał od państwa w celu wykonywania zadań publicznych, są wyposażone we władztwo państwowe. Fundacja prawa cywilnego to wyodrębniony podmiot prawny oparty na majątku przeznaczonym przez jej założyciela na określone cele użyteczne społecznie lub gospodarczo. Jeżeli służą celom publicznym, należą do podmiotów wykonujących administrację publiczną. Fundacja prawa publicznego przypomina formą organizacyjną zakład publiczny, ale jej cel jest stały - ustalany przez fundatora, a cel zakładu może zostać zmieniony przez podmiot tworzący (może być także zlikwidowany). Fundacja nie ma osobowości prawnej.
Podział terytorialny administracji.
Podział terytorialny państwa - względnie trwały podział przestrzeni państwa dokonany dla pewnej grupy lub określonych jednostek organizacyjnych państwa lub jednostek niepaństwowych, wykonujących jednak zadania państwowe. Wyróżniamy trzy rodzaje podziału terytorialnego:
Podział zasadniczy
tworzony ze względu na potrzebę wykonywania zadań publicznych o podstawowym znaczeniu dla państwa; tworzony dla organów terenowych o kompetencjach ogólnych, posiadających podstawowe znaczenie dla danej jednostki podziału:
Gmina - podstawowa jednostka samorządu terytorialnego i najmniejsza jednostka zasadniczego podziału terytorialnego.
powinna obejmować obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy i przestrzenny oraz więzi społeczne i gospodarcze zapewniające zdolność do wykonywania zadań publicznych,
tworzenie, łączenie, znoszenie i dzielenie a także ustalanie granic gminy należy do kompetencji Rady Ministrów w postaci rozporządzenia wydawanego na wniosek gminy, po zasięgnięciu opinii zainteresowanych rad gmin i przeprowadzeniu przez nie konsultacji z mieszkańcami,
miasto - gminie lub miejscowości może zostać nadany statut miasta, przez co następuje wyodrębnienie gmin miejskich i wiejskich. Miasta takie stanowią równą gminie najmniejszą jednostkę podziału terytorialnego.
Powiat - pośrednia jednostka zasadniczego podziału terytorialnego.
tworzenie, łącznie, znoszenie i dzielenie a także ustalanie granic należy do kompetencji Rady Ministrów (na zasadach zbliżonych do gminy, niekiedy jednak wydanie rozporządzenia jest obowiązkowe),
miasta na prawach powiatu to miasta które w dniu 31 grudnia 1998 r. miały więcej niż 100 tysięcy mieszkańców lub przestały być w tym dniu siedzibami wojewodów lub miasta, którym nadano statut powiatu przy dokonywaniu pierwszego podziału na powiatu. Od powiatu różnią się tym, że powiat obejmuje kilka gmin, miasto na prawach powiatu obejmuje tylko jedną gminę będącą miastem.
Województwo - największa jednostka zasadniczego podziału terytorialnego; siedziba wojewody i sejmiku województwa.
w Polsce jest 16 województw,
tworzenie i znoszenie następuje na drodze ustawowej. Ustawa zawiera także delegację dla Rady Ministrów, dotyczącą dokonywania zmian w granicach województwa poprzez tworzenie, łączenie i znoszenie powiatów (rozporządzenie takie wydawane jest po zasięgnięciu opinii organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego),
Podział pomocniczy.
Tworzony dla organów o charakterze pomocniczym wobec organów podstawowych, nie mających najczęściej własnych oddzielnych kompetencji z zakresu administracji publicznej, wykonujących zadania w zakresie zarządzania i korzystania z mienia publicznego i rozporządzania w pewnym zakresie dochodami gminy. Podział ten dotyczy głównie gmin. Tworzenie, łączenie, dzielenie i znoszenie określa statut gminy.
w gminach wiejskich:
sołectwa (mogą być podzielone na kolonie),
miasta położone na terenie gminy,
w gminach miejskich:
dzielnice,
osiedla,
delegatury urzędów wojewódzkich na obszarach wchodzących w skład województw (jest to pewna odmiana podziału pomocniczego).
Podział specjalny.
Podział specjalny powstaje dla specjalnych zadań państwa, których specyfika wymaga nietypowych warunków terenowych (obszary garnizonów wojskowych, okręgi kolejowe itp.) lub istnieją poza administracją publiczną (regiony i okręgi sądownictwa) lub poza organami państwa. Obecnie tworzone są w zasadzie tylko dla potrzeb administracji niezespolonej, dla wymiaru sprawiedliwości i samorządów zawodowych.
Organy administracji terenowej.
Organy administracji terenowej.
Terenowa administracja rządowa - administracja rządowa w województwie (dwutorowy aparat w administracji).
Organy wykonujące administrację rządową w województwie:
wojewoda,
organy administracji niezespolonej - terenowe organy administracji rządowej podporządkowane właściwemu ministrowi oraz kierownikowi państwowych osób prawnych i kierownikowi innych państwowych jednostek organizacyjnych wykonujących zadania z zakresu administracji rządowej w województwie,
organy administracji zespolonej - kierownicy zespolonych służb inspekcji i straży działający pod zwierzchnictwem wojewody i kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży działający pod zwierzchnictwem starosty.
Organy wykonujące administrację rządową w województwie:
organy administracji rządowej,
inne organy, jeżeli zostały upoważnione do jej wykonywania, w tym przede wszystkim organy samorządu terytorialnego.
WOJEWODA - organ administracji rządowej, sprawujący administrację rządową w województwie.
Funkcje wojewody:
przedstawicielstwo Rady Ministrów w województwie (wojewoda jest częścią rządu),
zwierzchnictwo nad zespoloną administracją rządową,
nadzór nad jednostkami samorządu terytorialnego,
wykonywanie kompetencji wyższego stopnia dla organów administracji rządowej niższego stopnia bądź dla niektórych decyzji organów samorządu terytorialnego:
jest organem drugiej instancji w niektórych kategoriach spraw administracyjnych,
jest organem sprawującym nadzór nad wydawaniem aktów administracyjnych (decyzji)
reprezentowanie Skarbu Państwa
w stosunkach cywilnoprawnych o zasięgu wojewódzkim lub lokalnym,
wykonuje czasowo uprawnienia i obowiązki organu założycielskiego wobec przedsiębiorstw państwowych,
funkcja prawodawcza.
Kompetencje wojewody:
Ustalane być mogą wyłącznie w drodze ustawy i każdą kompetencję określa jakaś konkretna norma. Wybrane kompetencje wojewody:
kontrola wykonania zadań z zakresu administracji rządowej przez organy administracji niezespolonej i przez organy samorządu terytorialnego oraz ustaleń Rady Ministrów, zarządzeń i poleceń Premiera przez organy administracji niezespolonej,
koordynacja poprzez zapewnienie współdziałania wszystkich jednostek administracji rządowej i samorządowej,
kierownictwo jednostkami administracji rządowej i samorządowej w zakresie:
zapobiegania zagrożenia życia, zdrowia, mienia oraz zagrożeniom środowiska i bezpieczeństwa państwa,
utrzymania porządku publicznego,
ochrony praw obywatelskich,
zapobiegania klęskom żywiołowym i innym nadzwyczajnym zagrożeniom oraz zwalczaniu i usuwaniu ich skutków,
wydawanie poleceń organom administracji rządowej (także samorządu terytorialnego w wyżej wymienionych nadzwyczajnych sytuacjach), informując o tym właściwego ministra; wojewoda może wydawać polecenia (wezwania do wykonania określonej czynności):
służbowe - do organów i pracowników, których wojewoda jest zwierzchnikiem,
polecenie - środek nadzoru - skierowanie do innych organów i jednostek wykonujących administrację rządową w województwie,
reprezentowanie Rady Ministrów na państwowych uroczystościach oraz w trakcie oficjalnych wizyt przedstawicieli państw obcych,
inne.
Wojewodę powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw administracji publicznej. Posiada on upoważnienie do uchylania aktów prawa miejscowego (wydawanych przez wojewodę i organy administracji niezespolonej) z powodu:
niezgodności z ustawami albo aktami wydawanymi w celu ich wykonywania,
niezgodności z polityką rządu,
naruszenia zasad rzetelności i gospodarności.
Organy pomocnicze wojewody:
wicewojewoda (pierwszy i drugi) - zakres ich kompetencji i zadań określany przez wojewodę, działają w jego zastępstwie, są zatem organami administrującymi działającymi w imieniu wojewody, powołuje ich i odwołuje na wniosek wojewody Premier. Specjalny status pierwszego wicewojewody oznacza, iż w ramach zastępstwa ma jednakowy zakres kompetencji jak wojewoda (staje się wówczas samodzielnym organem administracji publicznej w własnych kompetencjach),
urząd wojewódzki - na jego czele stoi dyrektor generalny, dzieli się na wydziały na czele których stoją dyrektorzy, statut nadawany jest przez wojewodę a zatwierdzany przez Premiera, regulamin ustalany przez wojewodę, może posiadać delegatury,
kolegium doradcze - składa się z wicewojewodów, dyrektora generalnego urzędu wojewódzkiego, komendanta wojewódzkiego policji, komendanta wojewódzkiego straży pożarnej oraz innych wymienionych w statucie; wojewoda może tworzyć również inne organy doradcze.
Wojewódzka administracja zespolona:
wojewoda,
służby, inspekcje i straże - jednostki organizacyjne zespolone w jednym urzędzie, wyodrębnione według kryterium podmiotowego:
kierownicy to jednoosobowe organy administracji publicznej, upoważnieni obok wojewody do wydawania indywidualnych aktów administracyjnych,
wszystkie organy zespolone w jednym urzędzie co oznacza iż funkcjonują w oparciu o ten sam aparat urzędniczy i pomocniczy (urząd wojewódzki, dyrektor generalny i wydziały z ich dyrektorami - podstawowe ogniwo administracji zespolonej). Wyjątki to komendy Policji, kuratoria itp.
Wojewódzka administracja niezespolona:
jej organy i terenowe delegatury mogą być ustawiane tylko w drodze ustawy,
brak zwierzchnictwa wojewody (ma prawo składać wniosek lub wyrażać zgodę na powołanie lub odwołanie organów administracji niezespolonej),
pewne kontrolne i nadzorcze kompetencje wojewody:
uzgadnianie projektów aktów prawa miejscowego,
zapewnienie przez te organy zgodności ich działań z poleceniami wojewody,
coroczne sprawozdania oraz bieżące wyjaśnienia składane są wojewodzie,
organy administracji niezespolonej poza wojewodą są hierarchicznie podporządkowane, często są to organy nadzorcze i kontrolne, niektórych z nich zakres działania pokrywa się z zasadniczym podziałem terytorialnym.
Organy jednostek samorządu terytorialnego.
Jednostka samorządu terytorialnego to pojęcie łączące w sobie dwa elementy:
przedmiotowy (wspólnota)
podmiotowy (terytorium).
Samorząd terytorialny - podstawowa kategoria korporacji prawa publicznego; państwowa instytucja wykonująca powierzone mu zadania, nadzorowana w określonym ustawami zakresie przez administrację rządową.
Cechy samorządu terytorialnego:
lokalna wspólnota samorządowa,
samorząd powszechny bądź przymusowy,
państwowa teoria powstania,
zbudowany na zasadzie trójinstancyjności,
działa w oparciu o te same formy co organ administracji rządowej,
podlega nadzorowi weryfikacyjnemu oraz nadzorowi wykonywanemu przez samych członków danej wspólnoty samorządowej,
dualizm zadań - własne i zlecone.
Zasady funkcjonowania samorządu terytorialnego:
zasada pomocniczości - odpowiedzialność za sprawy publiczne powinny ponosić organy władzy znajdujące się najbliżej obywateli,
zasada samodzielności - zasada ta dotyczy wyłącznie jednostek samorządu terytorialnego; działają one we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność, samodzielności jednostek samorządu terytorialnego podlegają ochronie prawnej (powszechna ochrona sprawowana przez sądy powszechne oraz Trybunał Konstytucyjny); rodzaje samodzielności:
organizatorska,
finansowa,
podatkowa,
majątkowa,
publicznoprawna (możliwość posiadania zadań własnych),
cywilnoprawna (posiadanie osobowości prawnej),
i inne.
Zadania samorządu terytorialnego:
własne - przekazane przez państwo samorządowi terytorialnemu,
zlecone - te, które są pozostawione administracji rządowej, ale z możliwością zlecenia ich samorządowi, zadania zlecone są wyjątkiem.
Klasyfikacja jednostek samorządu terytorialnego:
Jednostka samorządu terytorialnego |
Organ stanowiący i organ kontrolny |
Organ wykonawczy |
gmina |
rada gminy |
wójt (burmistrz lub prezydent miasta) |
powiat (organami nie są kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży) |
rada powiatu |
zarząd powiatu (organem nie jest starosta) |
województwo samorządowe |
sejmik województwa |
zarząd województwa (organem nie jest marszałek województwa) |
GMINA (rady miejskie i wiejskie)
Tworzy ją Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Gmina posiada dwa organy:
Rada Gminy:
organ stanowiący,
organ kolegialny wybierany w wyborach powszechnych,
wybierany na 4-letnią kadencję,
liczba radnych jest proporcjonalna do liczby mieszkańców,
odwołanie następuje po 4 latach albo poprzez referendum gminne,
pracami Rady kieruje przewodniczący albo jego zastępcy,
stanowi akty prawa miejscowego,
uprawnienia i obowiązki:
zakaz zajmowania określonych stanowisk i funkcji,
zakaz prowadzenia działalności gospodarczej z wykorzystaniem mienia gospodarczego gminy,
obowiązek złożenia oświadczenia majątkowego,
zakaz rozwiązywania stosunku pracy z radnym bez uprzedniej zgody rady gminy
wyłączne kompetencje rady gminy:
o zasadniczym (kierunkowym) charakterze:
uchwalanie statutu gminy,
uchwalanie programów gospodarczych,
ustalenie zakresu działania jednostek pomocniczych i zasad przekazywania im składników mienia i środków budżetowych,
o finansowo-majątkowym charakterze:
uchwalanie budżetu,
rozpatrywanie sprawozdania z wykonywania budżetu i podejmowanie uchwały o absolutorium,
podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach określonych odrębnej ustawie oraz w sprawach majątkowych gmin,
określenie wysokości sumy, do której wójt może samodzielnie zaciągać zobowiązania,
dotyczące kwestii personalnych:
ustalenie wynagrodzenia wójta,
stanowienie o kierunku działania wójta,
przyjmowanie sprawozdań z działalności wójta,
powoływanie i odwoływanie skarbników gminy,
inne:
współdziałanie z innymi gminami,
podejmowanie uchwał w sprawie zasad udzielania stypendiów,
podejmowanie uchwał w sprawie herbu gminy, nazw ulic i placów, wznoszenia pomników.
Komisja rewizyjna - wewnętrzny organ rady, obowiązkowo powoływany; poza nim można powoływać komisje stałe i doraźne.
Wójt (burmistrz lub prezydent miasta):
jednoosobowy organ wykonawczy,
wykonuje uchwały rady gminy oraz zadania nałożone na niego w ustawach,
kieruje bieżącymi sprawami gminy,
reprezentuje gminę na zewnątrz,
wydaje decyzje w sprawach indywidualnych z zakresu administracji publicznej (o ile ustawa nie stanowi inaczej),
może upoważniać zastępców i innych pracowników urzędu gminy,
wybierany w powszechnych wyborach, w głosowaniu tajnym,
odwołanie go następuje albo w drodze referendum z inicjatywy rady gminy, albo na wniosek lub w drodze odwołania przez Premiera,
wygaśnięcie mandatu następuje z chwilą: odmówienia złożenia ślubowania, pisemnego zrzeczenia się mandatu, utraty prawa wybieralności, śmierci itp.
Burmistrz - w gminie, w której siedziba władz znajduje się w mieście położonym na terytorium tej gminy.
Prezydent miasta - w miastach pow. 100 tyś. mieszkańców oraz w miastach, w których do dnia wejścia w życie ustawy o samorządzie gminnym tzw. organem wykonawczo-zarządzającym był prezydent miasta.
Zadania gminy:
własne:
zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty,
sprawy infrastruktury technicznej,
sprawy infrastruktury społecznej,
sprawy ładu przestrzennego i ekologicznego,
sprawy bezpieczeństwa publicznego,
sprawy reprezentacji zewnętrznej gminy,
zadania z zakresu działalności gospodarczej
zlecone:
nałożenie na gminę obowiązku wykonywania zadań z zakresu administracji rządowej a także organizacji przygotowań oraz przeprowadzania wyborów powszechnych i referendów - ale tylko w drodze ustawowej,
porozumienie z organami administracji rządowej o powierzeniu innych zadań z zakresu administracji rządowej - gmina musi wyrazić na nie zgodę; organ przekazujący może przekazać tylko te zadania co do wykonywania których sam jest kompetentny,
inne rodzaje porozumień o powierzenie zadań zawierane są albo między gminą a jednostką samorządu terytorialnego (forma współdziałania) albo w formie umowy zawartej między gminą a innymi podmiotami czy organizacjami pozarządowymi (umowa cywilnoprawna).
POWIAT (powiaty ziemskie i miasta na prawach powiatu)
Tworzy je Rada Ministrów w drodze rozporządzenia z urzędu lub na wniosek.
Składają się na powiat:
Rada Powiatu:
organ stanowiący i kontrolny,
posiada funkcję stanowiącą (wyłączna funkcja rady powiatu),
posiada funkcję kontrolną (podobnie jak gmina),
reszta jak w radzie gminy.
Zarząd Powiatu:
organ wykonawczy powiatu,
wybierany jest przez radę powiatu z członków rady powiatu,
wybiera starostę,
ma kolegialny charakter,
działa na zasadzie quorum,
wykonuje zadania powiatu przy pomocy starostwa powiatowego oraz jednostek organizacyjnych powiatu w tym powiatowego urzędu pracy.
Starosta:
organ administracji publicznej,
przewodniczący zarządu powiatu,
ma szerokie kompetencje wykonawcze,
organizuje pracę zarządu powiatu i starostwa powiatowego,
kieruje bieżącymi sprawami powiatu,
reprezentuje powiat na zewnątrz,
wydaje decyzje administracyjne w sprawach indywidualnych,
w sprawach nie cierpiących zwłoki podejmuje niezbędne czynności należące do właściwości zarządu powiatu (wymagają one późniejszego przedstawienia do zatwierdzenia na najbliższym posiedzeniu zarządu)
jest kierownikiem starostwa powiatowego oraz służbowym zwierzchnikiem pracowników starostwa i kierowników jednostek organizacyjnych powiatu a także zwierzchnikiem powiatowych służb inspekcji i straży (w powiecie jest ich pięć: Policja, Państwowa Straż Pożarna, Powiatowy Inspektor Weterynarii, Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego, Powiatowy Inspektor sanitarno-epidemiologiczny).
Zadania powiatu:
własne (mają charakter uzupełniający i wyrównawczy w stosunku do gminy):
zakres infrastruktury technicznej,
zakres ładu przestrzennego i ekologicznego,
zakres infrastruktury społecznej,
zakres bezpieczeństwa publicznego i obronności
zakres reprezentacji zewnętrznej powiatu,
nie może prowadzić działalności gospodarczej wykraczającej poza zadania o charakterze użyteczności publicznej,
zlecone:
zapewnienie wykonywania zadań i kompetencji zespolonej administracji powiatowej,
inne.
WOJEWÓDZTWO
Sejmik województwa:
organ stanowiący i kontrolny,
funkcja stanowiąca (wyłączne kompetencje sejmiku województwa),
funkcja kontrolna (mają ją także powiat i gmina)
Zarząd województwa:
organ wykonawczy województwa,
wybierany przez sejmik województwa z członków sejmiku,
ma kolegialny charakter,
działa na zasadzie quorum,
wykonuje zadania województwa przy pomocy urzędu marszałkowskiego, wojewódzkich samorządowych jednostek terytorialnych, wojewódzkich osób prawnych.
Marszałek województwa:
organ administracji publicznej,
przewodniczący zarządu województwa,
ma szerokie kompetencje wykonawcze,
organizuje pracę zarządu województwa i urzędu marszałkowskiego,
kieruje bieżącymi sprawami województwa,
reprezentuje województwo na zewnątrz,
jest kierownikiem oraz zwierzchnikiem urzędu marszałkowskiego.
Komitet wyborczy.
7