DZIAŁ SZESNASTY
POSTĘPOWANIA SĄDOWE PO UPRAWOMOCNIENIU SIĘ ORZECZENIA
R1
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA
Status postępowań toczących się po prawomocnym zakończeniu procesu karnego posiadają:
Postępowanie w przedmiocie odszkodowania za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie
Postępowanie w przedmiocie karnoprocesowego naprawienia szkód i krzywd doznanych przez działaczy opozycyjnych
Postępowanie ułaskawieniowe
Postępowanie zmierzające do wydania wyroku łącznego
Żadna z nich nie ma charakteru kontrolnego. Ich celu nie stanowi bowiem usunięcie nieprawidłowości decyzji podjętej w zwykłym lub wzbogaconym toku procesu karnego.
Cel:
Potrzeba rozstrzygnięcia kwestii aktualnych dopiero wskutek korektury pierwotnie wadliwej decyzji kończącej postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności karnej
Przeciwstawienie się dalszemu wykonywaniu prawidłowego orzeczenia w jego dotychczasowym kształcie ze względu na zmianę sytuacji faktycznej / modyfikację prawnej oceny czynów przypisanych sprawcy
Celem wszystkich postępowań toczących się po prawomocnym zakończeniu zasadniczego nurtu procesu karnego jest rozstrzygnięcie kwestii, o których nie orzeczono w jego toku. Zgodnie z przyjętą systematyką postępowań te, które toczą się po uprawomocnieniu orzeczenia należy kwalifikować jako postępowania uzupełniające wobec procesu pierwotnego.
R2
WYROK ŁĄCZNY
Kilka przestępstw może pozostawać w zbiegu realnym – złożonym z dwóch lub większej ilości czynów stanowiących odrębne karalne przestępstwa – nie mogą być one oddzielone wyrokiem, chociażby nieprawomocnym
MODELE SANKCJI. Jest kilka modeli ustalenia zakresu sankcji karnych:
System asymetrycznego skupienia kar – zsumowanie i wykonanie skumulowanych kar wymierzonych za zbiegające się przestępstwa /nadmierna surowość i lekceważenie funkcji prewencyjnej/
System concurrent sentences – równoległe odbywanie kilku kar orzeczonych za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym /w istocie odbywano najdłuższą karę/
System orzekania kary jednolitej – stosowanie jednej kary za wszystkie czyny objęte konstrukcją zbiegu rzeczywistego
Absorpcyjny – pochłanianie kar łagodniejszych przez najsurowszą /nadmierna łagodność i bezkarność za przestępstwa o mniejszym ciężarze gatunkowym/
Aspiracyjny – obostrzenie najsurowszej kary /kary wymierzane wg wzoru, bez możliwości wpływu indywidualnych okoliczności/
MODEL POLSKI. Od 1932 r. stosuje się metodę jednolitej kary za przestępstwo pozostające w realnym zbiegu. Pierwotnie wymierza się odrębne kary za każde z rzeczywiście zbiegających się przestępstw, następnie na tej podstawie ustala się jedną karę łączną – zależnie od rodzaju i wysokości kary metodą absorpcji, aspiracji, kumulacji
SANKCJE WIELORODZAJOWE. Jeśli łączy się karę grzywny, ograniczenia wolności i pozbawienia wolności, dolna granica wyznaczana jest przez pochłanianie kar łagodniejszych przez surowszą, górną ustanawia się przez zsumowanie wszystkich kar odrębnie orzeczonych
Konstrukcja maksymalnego możliwego wymiaru kary jednolitej – ustala się go za pomocą metody aspiracyjnej i korzystając z określonych granic kary pozbawienia wolności (stosuje się, gdy suma kar przekracza górne ograniczenie dla danego rodzaju kary)
grzywna- 810 stawek dziennych
ograniczenie wolności – 2 lata
pozbawienie wolności – 15 lat
SANKCJE JEDNORODZAJOWE. Nieco zmodyfikowane zasady – suma kumulujących się kar wynosi co najmniej 25 lat / chociażby jedna z nich orzeczona jest w rozmiarze nie mniejszym niż 10 lat – skazanie może wynosić 25 lat
Jeśli wśród kar (jednorodzajowych / wielorodzajowych) znajduje się jedna kara 25 lat / dożywocia, wymiar kary ustala się na poziome sankcji najsurowszej. Przy co najmniej dwóch karach za 25 lat ustala się karę dożywotniego pozbawienia wolności
TRYBY WYMIERZANIA KARY ŁĄCZNEJ:
Ustalenie kary jednolitej za zbiegające się przestępstwa w jednym postępowaniu złożonym pod względem przedmiotowym – orzeczenie jej jako kary ostatecznej jest obligatoryjne, niezależne od żądania stron procesowych
Tryb wyroku łącznego – połączenie kar za zbiegające się przestępstwa w odrębnym postępowaniu, uruchamiane wówczas, gdy z jakiegoś powodu nie nastąpiło to w postępowaniu jednolitym (ujawnienie zbiegu dopiero po wydaniu wyroku za inne zbiegające się przestępstwo, skazanie za przestępstwa toczące się niezależnie od siebie w rożnych postępowaniach w różnych sądach, wyrok obejmujące tylko niektóre przestępstwa pozostające w zbiegu)
PRZEDMIOT. Przedmiotem postępowania w przedmiocie wydania wyroku łącznego jest orzeczenie kary łącznej w sytuacji uprzedniego niejednoczesnego skazania sprawcy za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym na kary podlegając łączeniu. Warunkiem wystąpienia zbiegu właściwego jest popełnienie dwóch lub więcej przestępstw przed pierwszym, chociażby nieprawomocnym, wyrokiem skazującym za którekolwiek z nich
Szczególne rozstrzygnięcie skazujące – kształtowanie sankcji w oparciu o rozstrzygnięcia jednostkowe, co kreuje nową karę jednolitą = CHARAKTER KONSTYTYTUWNY
DOPUSZCZALNOŚĆ POSTĘPOWANIA. Determinanty:
Podsądność polskim sądom karnym
Właściwość sądu
Istnienie stron procesowych
Prawomocność wyroków skazujących za zbiegające się przestępstwa
NIEDOPUSZCZALNOŚĆ POSTĘPOWANIA. Przesłanki niedopuszczalności:
Immunitet formalny sprawcy
Przedawnienie wykonania kary zastosowanej za popełnienie przestępstw pozostających w zbiegu realnym
Prawomocność materialna istniejąca w razie uprzedniego wydania prawomocnego wyroku łączącego kary orzeczone za tożsame czyny tej samej osoby
Zawisłość sprawy = jednoczesność postępowań dotyczących tych samych wyroków jednostkowych
Indywidualny / generalny akt łaski a całości darujący kary zastosowane za przestępstwa popełnione w zbiegu właściwym
KOMPETENCJA DO WYDANIA WYROKU. Kompetencje do połączenia kar orzeczonych jednostkowymi wyrokami sądów równorzędnych leża w gestii tego z sądów, który jako ostatni wydał wyrok skazujący, niezależnie od dat uprawomocnienia się poszczególnych wyroków skazujących za przestępstwa pozostające w zbiegu. W razie, gdy w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, wydanie wyroku łącznego należy do sądu wyższego rzędu. Połączenia kar orzeczonych wyrokiem sądu powszechnego i szczególnego dokonuje ten, który spośród kar nadających się do połączenia zastosował karę surowszą. Jeśli kara była równie surowa – jest to właściwość sądu powszechnego (zasada to podległość spraw sądom powszechnym, gdzie sądy szczególne działają ekstraordynaryjnie)
WŁAŚCIWOŚĆ DELEGACYJNA. Sąd równorzędny wobec pierwotnego może uzyskać kompetencje do połączenia kar ze względu na miejsce zamieszkania wzywanych na rozprawę uczestników postępowania i dobro wymiaru sprawiedliwości. Najczęściej wzywa się tylko skazanego, dlatego właściwość delegacyjna ma miejsce, gdy zamieszkuje / odbywa karę pozbawienia wolności z dala od sądu właściwego do orzeczenia kary łącznej
STATUS STRONY. Status strony w postępowaniu o wydanie wyroku łącznego posiada jedynie skazany za przestępstwa pozostające w zbiegu realnym. Jeśli sprawca nie ukończył 17 lat / został ubezwłasnowolniony, do wykonywania uprawnień uprawniony jest przedstawiciel ustawowy/ opiekun faktyczny. Fachowym reprezentantem skazanego jest obrońca. Stosuje się 79 i 80 KPK /obrona obligatoryjna/, przy czym stan zdrowia psychicznego ma znaczenie, gdy wątpliwości pojawią się w toku postępowania zmierzającego do połączenia kar. Legitymacja udzielona obrońcy w uprzednim postępowaniu rozpoznawczym dezaktualizuje się na gruncie procedowania w przedmiocie wyroku łącznego. Jego działanie w procesie o połączeniu kar wymaga zatem pełnomocnictwa lub zarządzenia prezesa umocowujących do reprezentacji wyłącznie w jego toku.
BRAK STRON. Niemożliwe jest uczestnictwo:
Oskarżyciela posiłkowego
Oskarżyciela prywatnego
Powoda cywilnego
Pokrzywdzonego
Strony nowe / zastępcze
Podmiot zobowiązany do zwrotu korzyści
Interwenient
Podmiot odpowiedzialny posiłkowo
Prokurator w tym postępowaniu posiada status rzecznika interesu społecznego – sąd może zezwolić na jego udział
PRAWOMOCNOŚĆ FORMALNA WYROKÓW. Warunkiem wszczęcia postępowania w przedmiocie orzeczenia kary łącznej jest prawomocność formalna jednostkowych wyroków – nie mogą być zaskarżalne zwyczajnymi środkami odwoławczymi
Sprawy złożone pod względem przedmiotowo-podmiotowym – przesłanka jest spełniona już od chwili zaistnienia prawomocności wyroku w części w stosunku do oskarżonego dopuszczającego się kilku przestępstw pozostających w zbiegu – niezależnie, czy inni oskarżeni zakwestionowali orzeczenie
Wszczęcie postępowania o wydanie wyroku łącznego następuje w dwóch trybach:
Z urzędu
Orzekanie ex officio jest możliwe, w toku postępowania, które nie realizuje funkcji ścigania, nie obowiązuje bowiem zasada skargowości. Inicjatywa połączenia kar należy do skazanego oraz prokuratora. Inicjacja następuje w momencie wpływu wniosku do sądu
Na wniosek
Wniosek od podmiotu nieuprawnionego, o ile jest uzasadniony, może stanowić impuls dla wszczęcia postępowania z urzędu
Jeśli wniosek zostanie wycofany, a warunki postępowania są spełnione, postępowanie powinno być kontynuowane
ROZPRAWA. Forum dla wydania wyroku łącznego stanowi rozprawa. W przedmiocie połączenia kar sąd orzeka zatem w składzie typowym dla pierwszo instancyjnej rozprawy głównej, niezależnie od liczby sędziów i ławników orzekających w postępowaniach pierwotnych.
OBLIGATORYJNE UCZESTNICTWO. W rozprawie zmierzającej do wydania wyroku łącznego obligatoryjnie uczestniczy tylko prokurator, o obowiązku osobistego stawiennictwa skazanego decyduje sąd. Pozbawiony wolności może domagać się doprowadzenia na rozprawę. Jeśli obrońca zrealizuje uprawnienia skazanego, sad może zrezygnować z doprowadzenia. Jeśli rozprawa odbywa się bez skazanego nieposiadającego fachowej obrony, sąd ustanawia obrońcę z urzędu i zobowiązuje go do wzięcia udziału w rozprawie
POCZATEK ROZPRAWY. Przewód sądowy rozpoczyna odczytanie przez przewodniczącego wniosku o połączenie kar lub złożenie przez niego oświadczenia notyfikującego wszczęcie postępowania z urzędu.
POMINIĘCIA. Sąd orzekając o karze łącznej powinien pominąć okoliczności leżące u podstaw kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa pozostające w zbiegu, w zamian określając tylko ogólne dyrektywy wymiaru kary i okoliczności po wydaniu wyroków jednostkowych
Proces dowodzenia zwykle ogranicza się do odczytania treści pozyskanych dokumentów, nie jest jednak wykluczone przesłuchanie skazanego lub świadków, koniecznym może okazać się również zasięgnięcie opinii biegłego.
PREZENTACJA STANOWISK. Prezentacja stanowisk w ramach głosów stron głównych rozpoczyna się od przemowy prokuratora, potem obrońcy i skazanego. Jeśli dopuszczono przedstawiciela społecznego, także jego dopuszcza się do głosu. W przemówieniu końcowym prokurator wyraża swój pogląd odnośnie materialnych warunków połączenia kar i formułuje żądanie dotyczące rodzaju i rozmiarów łącznych kar
UMORZENIE. W razie braku materialno prawnych warunków orzeczenia kary łącznej lub wystąpienia przeszkody procesowej postępowanie w przedmiocie wydania wyroku łącznego umarza się, wydając postanowienie bez względu na fazę procesu, w której ustalono niemożność połączenia kar. Chyba, że stwierdzono to w toku postępowania apelacyjnego/ kasacyjnego / wznowieniowego – sąd wydaje orzeczeni następcze w formie rozstrzygnięć odwoławczych – umarza postępowanie wyrokiem
WYKONANIE WYROKU. Wyrok łączny zastępuje połączone kary jednostkowe, z chwilą jego uprawomocnienia wykonaniu ulega zatem kara łączna oraz poszczególne wyroki w częściach przez nią niepochłoniętych (środki karne, powództwo cywilne, koszty procesu). W miarę możliwości należy oznaczyć datę, od której liczone jest wykonywanie kary łącznej. Czasem konieczne jest zaliczenie na poczet kary łącznej, okresy kar realnie już odbytych. Jeśli z którejś kary skazany został warunkowo przedterminowo zwolniony, a karę z upływem okresu próby uznano za wykonaną, zaliczeniu podlega kara w wymiarze orzeczonym, nie faktycznie wykonanym
ZWOLNIENIE SKAZANEGO. Skazany nie może odbywać kary przez okres dłuższy niż wynika to z ostatecznie zastosowanych sankcji karnych, zatem w wypadku gdy wyrokiem łącznym wymierzono karę równą lub niższą od okresu odbytych i połączonych kar pozbawienia wolności, przewodniczących niezwłocznie zarządza zwolnienie skazanego. Nie odzyska wolności, jeśli jest pozbawiony wolności z innego tytułu niż za przestępstwa w zbiegu realnym. Dłuższy okres pobytu niż łączna kara orzeczona nie jest bezprawnym pozbawieniem wolności.
ZASKARŻENIE. Wyrok łączny podlega kontroli w trybie zwyczajnych i nadzwyczajnych środków odwoławczych. Typowe przypadki rażącego naruszenia prawa:
Wymierzenie kary łącznej niższej niż najwyższa z kar jednostkowych
Orzeczenie kary łącznej w rozmiarze przewyższającym sumę kar za przestępstwa
Zastosowanie środka karnego nieprzewidzianego w żadnym z wyroków
WZNOWIENIE. Podstawami wznowienia postępowania są uchybienia
proper falsa (540 kpk – podstawy wznowienia)
proper decreta (540 par. 2 i 3)
bezwzględne przyczny uchylenia orzeczenia (542 par 3)
błedy proceduralne (orzeczenie mimo nieobecności oskarżonego niezawiadomionego o terminie rozprawy)
UTRATA MOCY EX LEGE. Bez potrzeby wydawania decyzji w przedmiocie jego uchylenia wyrok łączny traci moc ex lege w chwili:
Wydanie nowego, chociażby nieprawomocnego wyroku łącznego /ujawnienie kolejnego przestępstwa zbiegającego się, nieobjęcie wszystkich kar/
Uchylenia lub zmiany w toku postępowania kontrolnego wyroków stanowiących podstawę wyroku łącznego oraz darowania lub złagodzenia kary wymierzonej wyrokiem jednostkowym wskutek zastosowania prawa łaski.
R3
ODSZKODOWANIE ZA NIESŁUSZNE SKAZANIE, TYMCZASOWE ARESZTOWANIE LUB ZATRZYMANIE
Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez wadliwe funkcjonowanie obciąża państwo, przepisy o odszkodowaniu za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie i zatrzymanie, mają zatem status wyjątkowych w stosunku do ulokowanego w KC ogólnego reżimu naprawienia skód spowodowanych bezprawnym działaniem i zaniechaniem przy wykonywaniu władzy publicznej.
Obowiązek skompensowania szkód powstałych wskutek omyłek popełnionych w związku z procesem karnym opiera się na zasadzie ryzyka. (niezależne od winy i bezprawności działania wyrządzającego ją funkcjonariusza – roszczenia regresowe mogą być realizowane w procesie cywilnym przez prokuratora / organ zobowiązany do reprezentowania SP).
PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WADLIWE FUNKCJONOWANIE WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI
Przyznanie odszkodowania pokrzywdzonemu błędami popełnionymi w związku z procesem karnym warunkuje wystąpienie dwóch grup przesłanek:
Określonych w KPK przesłanek szczególnych
Niesłuszne skazanie
Niesłuszne zastosowanie środków zabezpieczających
Niesłuszne tymczasowe aresztowanie / zatrzymanie
Wynikających z KC przesłanek ogólnych
Szkoda przyczynowa „szkoda – proces” i „błąd organu – uszczerbek dla pokrzywdzonego”
WYROKI NIESŁUSZNE. KPK do kategorii wyroków niesłusznych kwalifikuje wykonanie całkowicie lub częściowo prawomocne wyroki skazujące na karę pozbawienia, ograniczenia wolności lub grzywny, uchylone następnie w postępowaniu wzbogaconym wskutek wznowienia postępowania lub kasacji, ostatecznie zakończonym
uniewinnieniem oskarżonego,
skazaniem go na karę łagodniejszą niż poprzednio
umorzeniem postępowania w przedmiocie odpowiedzialności karnej na podstawie okoliczności istniejących już w czasie wydania orzeczenia będącego podstawą wykonania kary.
NIESŁUSZNY ŚRODEK ZABEZPIECZAJĄCY. Niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego następuje w razie częściowego lub całkowitego wykonania środków o charakterze izolacyjno – leczniczym lub administracyjnym orzeczonych prawomocnym wyrokiem uchylonym w rezultacie nadzwyczajnych środków odwoławczych w postępowaniu sfinalizowanym następnie uniewinnieniem, orzeczeniem środka łagodniejszego lub umorzeniem ze względu na okoliczności pominięte przy ferowaniu zaskarżonego wyroku.
NIEWĄTPLIWNIE NIESŁUSZNE T.A. / ZATRZYMANIE. Status niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania mają tylko realnie wykonane środki przymusu zastosowane przez organy państwowe niezgodnie z prawem lub w sposób niezasadny z perspektywy całokształtu okoliczności istniejących w chwili orzekania w przedmiocie odszkodowania, wśród których szczególne znaczenie ma sposób rozstrzygnięcia odpowiedzialności karnej osoby pozbawionej wolności.
Słuszne może być zatrzymanie, które w trakcie dokonania było uzasadnione posiadanym materiałem, które później okazało się być nieprawidłowe obiektywnie, bo podjęte wobec osoby niewinnej
Będą to środki, które:
Zastosowano mimo braku materialnych / procesowych warunków
Stosowane w dalszym ciągu mimo odpadnięcia uzasadniających je przesłanek
Przekroczenie terminów
Istnienie negatywnych przesłanek ich stosowania
Ograniczenia związane z immunitetem
WYMIAR SZKODY. Szkoda rekompensowana poszkodowanemu błędami wymiaru sprawiedliwości obejmuje wszelkiego rodzaju realne straty jakich doznało jego mienie oraz kwoty utraconych korzyści majątkowych. Na rzeczywisty ubytek ekonomiczny składają się kwoty wyasygnowane w efekcie wykonania wyroku skazującego. Element realnych szkód będących udziałem poszkodowanego stanowią również wydatki przeznaczone na leczenie i rekonwalescencję urazów i rozstroju zdrowia powstałych z powodu wykonania kar, środków zabezpieczających lub izolacyjnych środków przymusu. Utratę spodziewanych korzyści najczęściej generuje natomiast niemożność zarobkowa w okresie pozbawienia wolności.
KRZYWDA. Krzywdę doznaną w związku z procesem karnym definiuje się jako ogół ujemnych następstw powstałych wskutek naruszenia jakiegokolwiek dobra osobistego. Wynagradza się:
Przeżycia związane z pozbawieniem wolności
Brak kontaktu z rodziną
Zablokowanie możliwości kształcenia /podnoszenia kwalifikacji
Zablokowanie korzystania z dóbr kultury (R U kidding me????)
WYŁĄCZENIE / OGRANICZENIE ROSZCZEŃ. Mimo zaistnienia ogółu przesłanek odpowiedzialności roszczenia poszkodowanego mogą zostać wyłączone lub ograniczone. Eliminacja lub odpowiednia redukcja odszkodowania następuje w razie spowodowania lub zwiększenia szkody przez poszkodowanego.
Oskarżony przyznał się do niepopełnionego przestępstwa (chyba, że była to strategia obrończa)
Chyba, że przesłuchanie obywało się za pomocą niedozwolonych metod / funkcjonariusz przekroczył uprawnienia lub nie dopełnił obowiązków
Każde inne aktywne działanie oskarżonego, które przyczyniły się do środków przymusu
ROSZCZENIA NIEOBJĘTE KARNOPROCESOWYM MODELEM. Roszczenia nieobjęte karnoprocesowym modelem odszkodowawczym mogą być realizowane przed sądem cywilnym.:
Wadliwe wykonanie prawidłowego wyroku skazującego i słusznych środków przymusu
Uszczerbek spowodowany zastosowaniem środków przymusu innych niż tymczasowe aresztowanie / zatrzymanie
Roszczenia majątkowe wynikające z wydania decyzji o środkach przymusu
Odpowiedzialność za szkody powstałe bez związku z procesem (np. zatrzymanie pozaprocesowe)
PRZEBIEG POSTĘPOWANIA ODSZKODOWAWCZEGO
UPRAWNIONY. Podmiotem uprawnionym do dochodzenia roszczeń odszkodowawczych jest niesłusznie skazany, tymczasowo aresztowany lub zatrzymany. Jeżeli był nim cudzoziemiec, warunkiem uzyskania kompensat jest to, by na podstawie umowy, zwyczaju lub praktyki możliwość uzyskania odszkodowania lub zadośćuczynienia przysługiwała obywatelom polskim poszkodowanym wadliwym funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości państwa, z którego cudzoziemiec pochodzi.(zasada wzajemności)
Śmierć poszkodowanego – uprawnienia (tylko straty ekonomiczne) uzyskują osoby pozbawione wskutek wykonywania kary / zastosowania środka należnych od zmarłego alimentów / faktycznie i stale dostarczanych przez niego środków na utrzymanie. Przesądza o tym zasada słuszności (jest to niezależne od pokrewieństwa, powinowactwa, powołania do spadku)s
STRONA POSTĘPOWANIA. Dochodzący roszczeń jest jedyną stroną postępowania odszkodowawczego. Nie może być oskarżycielem (to tylko kwestie winy i kary). Nie może być powodem cywilny, bo źródło szkody jest inne. Dochodzący roszczeń powinien być traktowany jako strona autonomiczna, charakterystyczna tylko dla postępowania o odszkodowanie za niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie.
Przedstawicielem procesowym interesów poszkodowanego jest pełnomocnik. Korzystanie z pomocy fachowej jest fakultatywne. Legitymacja udzielona do obrony w postępowaniu karnym nie dezaktualizuje się w postępowaniu o odszkodowanie i zadośćuczynienie.
W postępowaniu odszkodowawczym nie uczestniczy reprezentant strony dłużnej.
WŁAŚCIWY SĄD. Sądem rzeczowo właściwym do przeprowadzenia postępowania w przedmiocie odszkodowania jest SO. Właściwość miejscowa zależy od zdarzenia powodującego szkodę. Proces o skompensowanie szkód spowodowanych niesłusznym skazaniem lub niesłusznym zastosowaniem środka zabezpieczającego leży w gestii sądu, w którego okręgu w I instancji wydano orzeczenie w przedmiocie odpowiedzialności karnej. Szkód nie dochodzi się przed sądem, w którego okręgu faktycznie zwolniono tymczasowo aresztowanego / zatrzymanego.
WNIOSEK. Postępowanie odszkodowawcze uruchamia wniosek złożony przez legitymowanego do dochodzenia kompensat. Odpowiada wymogom określonym w procedurze cywilnej (187 KPC). Powinien spełniać także warunki pisma procesowego
TERMIN. Realizacja roszczeń wymaga zachowania terminu 1-rocznego, liczonego:
W przypadku odszkodowania za niesłuszne skazanie lub niesłuszne zastosowanie środka zabezpieczającego – od daty uprawomocnienia się orzeczenia dającego podstawę do odszkodowania od zadośćuczynienia .
W przypadkach tymczasowego aresztowania – od daty uprawomocnienia się orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w której je zastosowano.
W przypadku zatrzymania – od daty zwolnienia, bez względu na termin zakończenia postępowania osoby zatrzymanej.
W przypadku roszczeń faktycznych lub prawnie alimentowanych – od daty wydania orzeczeń dających prawo dochodzenia roszczeń z tytułu wadliwego skazania lub tymczasowego aresztowania zmarłego jeszcze przed zakończeniem procesu w przedmiocie odpowiedzialności karnej lub od daty śmierci poszkodowanego zmarłego później.
Są to terminy roszczeń cywilnoprawnych – ich przekroczenia nie uwzględnia się z urzędu, oddalenie następuje po zgłoszeniu zarzutu przedawnienia (zgłasza prokurator). Jednak uchylenie się od roszczenia nie jest automatyczne – sąd konfrontuje to z zasadami współżycia społecznego i może nieuwzględnić zarzutu przedawnienia.
ROZPRAWA. Forum dla wydania orzeczenia w przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia stanowi rozprawa. Jej przebieg w zakresie nieuregulowanym w procedurze karnej regulują przepisy KPC. Rozprawa powinna być wyznaczona możliwie najszybciej, sprawy o odszkodowanie rozpoznawane są bowiem w I instancji. O żądaniu rozstrzyga skład trzech sędziów zawodowych. Koszty postępowania odszkodowawczego, niezależnie od jego wyniku, obciążają Skarb Państwa.
CYWILNOPRAWNY CHARAKTER ROSZCZEŃ. Cywilnoprawny charakter roszczeń umożliwia poszkodowanemu dysponowanie przedmiotem toczącego się postępowania. Może cofnąć wniosek lub zrzec się roszczeń. Ale ugoda jest wykluczona (brak reprezentacji dłużnika). Nie może tego zrobić prokurator.
CIĘŻAR DOWODOWY. Formalny i materialny ciężar dowodowy obciąża wnioskodawcę. Osoby legitymowane do roszczeń są zobowiązane udowodnić okoliczności faktyczne. To także obowiązek instruowania dostarczenia materiału dowodowego niezbędnego dla stwierdzenia faktów stanowiących podstawę do wywodzenia skutków prawnych. Sąd może dopuścić dowód z urzędu. Proces dowodzenia opiera się o reguły KPK.
PODZIAŁ ORZECZEŃ KOŃCZĄCYCH POST. Orzeczenia dzielą się na :
Formalne – brak prawnych warunków do rozpoznania kwestii rekompensaty za wadliwe funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości (umorzenie ze względu na brak przesłanek)
Materialne – merytoryczne rozstrzygnięcie o przedmiocie odszkodowania i zadośćuczynienia:
Uwzględniające całość roszczeń
Oddalające wszystkie żądania
Wyroki zasądzające część żądań
KWOTY. Uwzględniając żądanie sądu zasądza odpowiednie kwoty tytułem odszkodowania i zadośćuczynienia, jeżeli zaś dochodzący roszczeń utracił całkowicie lub częściowo zdolność pracy, jego potrzeby ulegają zwiększeniu, a widoki na przyszłość pogorszyły się, odszkodowanie może przybrać formę renty.
Zasądza się odsetki należne z tytułu opóźnienia w ich realizacji
Uszczerbek nie może być zrekompensowany w formie pozapieniężnej
Sąd nie może kumulować formy reparacji (kwoty dla poszkodowanego + na cel społeczny)
ZASKARŻENIE. Postępowanie w przedmiocie roszczeń = instytucja karnoprocesowa. Środki zaskarżenia formalnych i merytorycznych decyzji = procedura karna. Model kontroli:
Zwyczajne środki odwoławcze:
Zażalenie
Apelacja
Nadzwyczajne środki:
Kasacja
Wznowienie postępowania
DODATKOWA OCHRONA. W związku z procedurą zaskarżenia orzeczenia, pojawiają się środki chroniące oskarżonego:
Zakaz reformationis in peius
Reguła ne bis in idem
ZARZUTY KASACYJNE. Strona postępowania odszkodowawczego nie jest ograniczona barierami zawężającymi możliwość wniesienia skargi kasacyjnej przez stronę podnoszącą zarzut innego rażącego naruszenia prawa, mogącego mieć istotny wpływ na treść kwestionowanego wyroku
Projekt nowe przesłanki odpowiedzialności SP:
Niesłuszne skazanie
Niesłuszne zastosowanie środków zabezpieczających
Wykonywanie wszystkich środków przymusu procesowego wobec niesłusznie skazanego
Niesłuszne zastosowanie każdego środka przymusu wobec oskarżonych uniewinnionych / oskarżonych wobec których postępowanie umorzono, nie będącymi jednocześnie niesłusznie skazanymi
Niezasadne zastosowanie środków zapobiegawczych / zabezpieczenia majątkowego wobec oskarżonych którym przypisano winę orzeczeniem skazującym / warunkowo umarzającym postępowanie karne
Niesłuszne zastosowanie środków zabezpieczających
Niewątpliwe niesłuszne zastosowanie zatrzymania wobec osoby innej niż oskarżona
Kategoria wyroków niesłusznych będzie poszerzona o karę z wykonania której warunkowo zwolniono / skazania w następstwie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego jeśli w następstwie kasacji lub wznowienia stwierdzono niewątpliwą niezasadność zarządzenia wykonania lub orzeczenia sankcji karnych
Możliwość realizacji roszczeń oskarżeni niesłusznie skazani + osoby poddane środkom przymusu + skazani + osoby wobec których postępowanie warunkowo umorzono
Brak tytułu odszkodowawczego – poszkodowanie środkami przymusu których użycie zostało spowodowane przez bezprawne utrudnianie postępowania + oskarżony który chciał zrekompensować szkody i krzywdy powstałe wskutek prewencyjnego zastosowania środków zapobiegawczych w toku procesu sfinalizowanego orzeczeniem umarzającym ze względu na niepoczytalność
Wysokość świadczeń majątkowych – kompensacji nie podlegają szkody już naprawione (zaliczenie na rzecz sankcji zastosowanych w sposób prawidłowy). Bierze się także pod uwagę zaliczenie ich na poczet innych kar z innych postępowań.
Skład ma być 1-osobowy + fakultatywne uczestnictwo organu reprezentującego dłużny SP – otwarcie drogi do ugody
Nieodpłatny charakter postępowania będzie uzupełniony o przyznanie osobie, której roszczenie chociażby w części uwzględniono, zwrot od SP uzasadnionych wydatków, w tym wydatków na ustanowienie jednego pełnomocnika.
R4
KARNOPROCESOWE NAPRAWIENIE SZKÓD I KRZYWD DOZNANYCH PRZEZ DZIAŁACZY OPOZYCYJNYCH
Ustawa z 23 lutego 1991 o uznaniu za nieważne orzeczeń wydanych wobec osób represjonowanych za działalność na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego – dla osób z ustawy skonstruowano odrębny typ rehabilitacji – uniewinnienie wiązało się z faktem stosowania sankcji karnych za postawę wrogą reżimowi
Otwiera to drogę sądową do dochodzenia w procesie karnym cywilnoprawnych roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie za uszczerbek powstały wskutek sądowych prześladowań opozycjonistów
Uprawnieni:
Wydanie orzeczenia w przedmiocie odpowiedzialności za czyn wiążący się z działalnością na rzecz niepodległego bytu Państwa Polskiego / sabotowaniem polityki rolnej i prawomocne stwierdzenie jego nieważności w trybie ustawy lutowej
Popełnienie czynu o charakterze niepodległościowym skierowanym przeciwko kolektywizacji i obowiązkowemu skupowi, którego sprawcę uniewinniono / jego proces umorzono ze względu na istnienie przeszkód materialnych orzeczeniem wydanym w zwykłym toku instancji w 1944-1956, w czasie tego procesu działacz opozycyjny był zatrzymany / tymczasowo aresztowany, a szkoda i krzywda generowane przez zastosowanie środków przymusu nie zostały jeszcze naprawione
Popełnienie czynu na rzecz politycznej suwerenności Polski / kontestującego politykę rolną który mimo że realizował znamiona przestępstwa / wykroczenia nie spowodował oficjalnego wszczęcia procesu i skazania sprawcy w okresie 1944-1956, stał się natomiast powodem nieoficjalnych represji polegających na pozbawieniu działacza opozycji życia / wolności
Wydane w okresie 1944-1956 orzeczenia za działalność niepodległościową / anty-rolną, następnie uchylonego lub zmienionego w trybie rewizji nadzwyczajnej lub wznowienia postępowania w sposób, który stanowił podstawę do zasądzenia odszkodowania i zadośćuczynienia wg przepisów kpk przyznanych jednak w wysokości niższej niż suma możliwa do uzyskania w trybie przewidzianym ustawą lutową – wymagają tego względy słuszności i jest ograniczona do wyrównania dysproporcji pomiędzy kwotami uzyskanymi a należnymi
Prowadzenie działalności opozycyjnej w związku z wprowadzeniem 13 grudnia 1981 roku stanu wojennego – dla represjonowanych z powodu działalności prowadzonej po 1956 wprowadzono odrębne reguły wyliczania odszkodowania i zadośćuczynienia, limitując łączną kwotę do 25 tys., pełną kompensatę przewidując tylko w razie gdy działacz opozycyjny zmarł w wyniku zastosowanych wobec niego represji. Tytuły odszkodowań nie kumulują się
Prowadzenie działalności na rzecz niepodległego bytu Państwa polskiego przez osobę prześladowaną przez radzieckie organy ścigania i wymiaru sprawiedliwości lub radzieckie organy pozasądowe działające od 1944-1956 na terytorium polski w jej obecnych granicach lub części przedwojennego terytorium Polski (linia Curzona) – wówczas kompensaty warunkowane są przez podjęcie działalności w czasie okupacji radzieckiej od 1939 do 1956
TRYB. Tryb procedowania regulują przepisy KPK, autonomiczne elementy:
Legitymacja do dochodzenia roszczeń
Podsądność
Właściwość w sprawach rekompensat należnych represjonowanym
Terminy realizacji roszczeń
PODMIOT. Podmiotem uprawnionym jest represjonowany. Przy jego śmierci prawo przechodzi na małżonka, dzieci i rodziców działacza (sukcesja syngularna, nie wchodzi w skład spadku). Wyklucza się:
Warunkowanie sukcesji roszczenia przysługującego osobie represjonowanej poprawnością relacji łączonych represjowanego z osobą należącą do kręgu jego następców, wzorowanych na rozwiązaniach o niegodności dziedziczenia
Uzależnienie sukcesji roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie zła sytuacją materialną następcy działacza opozycji poprzez odpowiednie stosowanie przepisu 556 KPK /śmierć oskarżonego/
Korygowanie następców osoby represjonowanej zależnie od jej woli (oświadczenie o przeznaczeniu swego prawa tylko dla niektórych z szerszego kręgu następców syngularnych) lub woli następcy (oświadczenie małżonka, rodzic, dziecka)
Nierozstrzygnięty problem – dziedziczenia roszczeń o odszkodowanie i zadośćuczynienie przez spadkobierców nabywane w drodze syngularnej. Wg systemu spadkowego, uprawnienie do dochodzenia roszczenia o odszkodowanie i zadośćuczynienie w razie osób uprawnionych jest zawsze dziedziczone. Wydaje się, ze tutaj reguły ustawy lutowej stosuje się tylko do śmierci uprawnionego, zgon kolejnych osób implikuje zasady ogólne
Jeśli zwiększy się liczba osób legitymowanych, każdy z wierzycieli może żądać spełnienia tylko tej części całej wierzytelności represjowanego, która na niego przypada – świadczenie to ma charakter podzielny. Wyliczenie konkretnych kwot uzyskuje się metodą podzielenia ogólnej sumy, kompensującej szkody i krzywdy doznane przez działacza, przez liczbę wszystkich uprawnionych. Spadkobiercy wierzycieli otrzymują ułamek odszkodowania i zadośćuczynienia należnego zmarłemu następcy / ułamek nabytej przez niego części roszczenia o odszkodowanie
WSPÓŁUCZESTNICTWO MATERIALNE. Wynik współwystępowania po stronie powodowej kilku następców / ich spadkobierców. Każdy z nich może samodzielnie dochodzić należnej części świadczeń. Sąd natomiast nie może doprowadzić do poszerzenia składu osobowego strony wnioskującej o niedziałające dotychczas podmioty – może to prowadzić do nieprawidłowych rozliczeń. Należy przyjąć, że dłużnikiem niedziałających wierzycieli jest w dalszym ciągu Skarb Państwa, który może skierować roszczenia regresowe wobec podmiotów występujących w poprzednich procesach odszkodowawczych
MIEJSCE ZAMIESZKANIA. Konieczny warunek nabycia legitymacji procesowej, przy okazji realizacji roszczeń z tytułu represji władz radzieckich – obecnie / w chwili śmierci powinno znajdować się na obszarze aktualnego / przedwojennego terytorium RP.
PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ. Podlega mu tylko część roszczeń. Zachowanie terminu dotyczy kompensat należnym działaczom opozycji, wobec których wszczęto proces zakończony orzeczeniem uznanym za nieważne / prześladowanych w okresie stanu wojennego. Tu zasądzenie odszkodowania powinno odbyć się w terminie 1 roku od dnia uprawomocnienia się postanowienia stwierdzającego nieważność / wejścia w życie nowelizacji uprawniającej do kompensat internowanych w stanie wojennym
WŁAŚCIWOŚĆ. Właściwym miejscowo i rzeczowo jest ten sam sąd okręgowy / wojskowy okręgowy, który wydał orzeczenia stwierdzające nieważność. Tymczasowo aresztowany\/ zatrzymany może dochodzić roszczeń w sądzie okręgowym właściwym ze względu na miejsce zwolnienia. Roszczenia z represji nieformalnych można realizować tam, gdzie wydałby orzeczenie organ I instancji, gdyby doszło do formalnego orzeczenia. Świadczenia dla ofiar ZSRR i stanu wojennego objęte są podsądnością sądów okręgowych, wyznaczanych do rozpoznania konkretnej sprawy wg miejsca zamieszkania zgłaszającego żądanie
Projekt zmiany zasądzenia odszkodowania w związku z prowadzeniem działalności opozycyjnej w stanie wojennym / dla represjonowanych w orzeczeniach uznanych za nieważne / uprawnienia do kompensata majątkowych / + nowy typ odszkodowania i zadośćuczynienia przez działaczy opozycji niepodległościowej
Likwidacja górnej granicy i możliwość zasądzenia roszczeń całkowicie pokrywających straty i cierpienia w efekcie internowania.
Eliminacja zakazu kumulacji tytułów odszkodowawczych
Likwidacja 1-rocznego terminu przedawnień
Przy popełnianiu czynów o podwójnej konotacji (na rzecz państwa + przeciw), projekt nakazuje zwrot zasądzonych kompensat. Podstawę zwrotu będzie stanowić orzeczenie sądu, który uprzednio przyznał nienależne kwoty. Obowiązek zwrotu będzie pochodził w oparciu o informacji IPN. Będzie także możliwa odmowa zasądzenia reparacji, jeśli IPN wykaże, że nie powinni ich otrzymać
Osoby okaleczone, zranione, represjonowane , następców działaczy których pozbawiono życia w wyniku akcji zastraszania Narodu Polskiego otrzymają tytuł do roszczeń
Szkody powstałe na wskutek represji , stosowanie środków przymusu, działanie nieformalne to przesłanki dla dwóch kolejnych roszczeń:
O pokrycie w części/ całości poniesionych / planowanych kosztów symbolicznego upamiętnienia osoby represjonowanej zmarłej na wskutek prześladowań – katalog osób uprawnionych + dochodzenie roszczeń wg przepisów o świadczenia odszkodowawcze
O zwrot (w razie niemożności o zasądzenie równowartości) przedmiotów objętych konfiskatą / zatrzymaniem dokonanym w rezultacie wydania orzeczenia w formalnym procesie / w toku represji o charakterze nieoficjalnym. Legitymację posiada właściciel lub jego spadkobiercy (droga cywilna typowa dla tego typu roszczeń)
R5
UŁASKAWIENIE
Indywidualny akt łaski stanowi prerogatywę Prezydenta RP. Jego przedmiotem jest darowanie lub łagodzenie prawomocnie wymierzonej kary i innych publicznoprawnych skutków wynikających z przypisania odpowiedzialności karnej. Indywidualne prawo łaski jest używane zarówno wobec sprawców przestępstw jak i wykroczeń. Dysponent prawa łaski ma swobodę w zakresie ustalania sposobu jego użycia. Poza aktem łaski znajdują się:
Cywilnoprawne konsekwencje skazania
Środki zabezpieczające / poprawcze / wychowawcze
Zmiana represyjnych skutków wyroku może zatem polegać na:
Przerwaniu wykonywania całości lub części kar i środków karnych
Przekształceniu sankcji karnych tak, by ich dalsze wykonywanie było dla skazanego łagodniejsze
Zniweczeniu lub złagodzeniu skutków skazania.
Możliwość jego użycia aktualizuje się zatem dopiero po zakończeniu działalności organów wymiaru sprawiedliwości. Ułaskawienie nie może działać wstecz, darowując skazanemu już odcierpianą karę. Poza zakresem prawa łaski znajduje się także DYSPENSA tj. uprawnienie do zwolnienia od obowiązku przestrzegania różnego rodzaju norm. Alt łaski nie może stwarzać przywileju bezkarności.
POSTĘPOWANIE NA PODSTAWIE PROŚBY O UŁASKAWIENIE
Pozytywne przesłanki sądowego postępowania w przedmiocie łaski:
Istnienie w chwili wniesienia prośby o ułaskawienie przedmiotowego substratu postępowania = prawomocnego orzeczenia skazującego / warunkowo umarzającego postępowania kare wobec określonego skazanego
Wniesienie prośby o ułaskawienie przez osobę legitymowaną
Negatywne przesłanki sądowego postępowania w przedmiocie łaski:
Nieuzupełnienie braków formalnych prośby o ułaskawienie (wyklucza to nadanie jej dalszego biegu)
Skuteczne cofnięcie prośby o ułaskawienie
Możność zastosowania innych środków prawnych pozwalających na uzyskanie efektu podobnego do zastosowania prawa łaski (warunkowe przedterminowe zwolnienie / odroczenie lub przerwa w wykonywaniu kary pozbawienia wolności / zawieszenie postępowania wykonawczego/ umorzenie grzywy lub rozłożenie jej na rady / zwolnienie z reszty kary ograniczenia wolności / uznanie za niewykonanie wcześniejszych środków karnych / wcześniejsze zatarcie skazania / amnestia / kasacja / wniosek o wznowienie postępowania)
Wniesienie prośby przed upływem 1 roku od negatywnego załatwienia poprzedniej prośby o ułaskawienie
TRYB. Tryb postępowania o ułaskawienie uruchamia złożenie prośby o zastosowanie prawa łaski pochodzącej od skazanego, osoby uprawnionej do składania na jej korzyść środków odwoławczych, krewnego w linii prostej, przysposabiającego lub przysposobionego, rodzeństwo, małżonka, osoby pozostającej we wspólnym pożyciu. Równolegle złożone prośby podlegają rozpoznaniu łącznemu Do momentu rozpoznania wnoszący może cofnąć własną prośbę o ułaskawienie. Pozostawia się ją bez dalszego biegu.
ELEMENTY PROŚBY. Prośba powinna zawierać typowe elementy pisma procesowego. Minimum to wskazanie wnoszącego + skazanego i żądanie zastosowania prawa łaski. Kontrola standardowa przy pismach procesowych. Nieuzupełnienie elementów koniecznych / nieprzedstawienie upoważnienia do złożenia prośby o ułaskawienie skutkuje zarządzeniem prezesa prośby za bezskuteczną. Prośba od osoby nieuprawnionej pozostawiania jest bez rozpoznania. Podobnie, gdy domaganie się ułaskawienia jest niedopuszczalne (odpowiedzialność przed TS)
WŁAŚCIWY SĄD. Starając się o ułaskawienie należy zwrócić się do sądu, który wydał wyrok w I instancji, bez względu na późniejsze zmiany właściwości rzeczowej. Tożsamość ta powinna być zachowana nawet przy naruszeniu przepisów o właściwości w trakcie postępowania zasadniczego (wyjątek błędy co do właściwości, które mają kwalifikację bezwzględnych przyczyn uchylenia orzeczenia – wówczas organ ułaskawieni owy wnosi nadzwyczajny środek odwoławczy celem uchylenia orzeczenia wydanego przez niewłaściwy sąd niższego rzędu –NIE wolno korygować błędów co do właściwości, popełnionych w postępowaniu zasadniczym).
ROZPOZNANIE PROŚBY. Merytoryczne rozpoznanie prośby o łaskę polega na sporządzeniu opinii w przedmiocie jej zastosowania. Sądy formułują ją orzekając w takim samym składzie jak w toku postępowania zakończonego skazaniem. Skład skazujący i opiniujący powinien być zatem identyczny co do liczby i proporcji zasiadających w nim sędziów i ławników, w miarę zaś możliwości obsadę powinny tworzyć te same osoby. Odmienny skład wyznaczany jest gdy wyznaczenie składu tożsamego jest niemożliwe / szczególnie utrudnione
TERMIN. Procedowanie w przedmiocie ułaskawienia należy sfinalizować w terminie 2 miesięcy od daty jej uzyskania. Termin ten ma charakter instrukcyjny.
PRZEDWCZESNA PROŚBA. Sąd ma swobodę decydowania o dalszym biegu postępowania uruchomionego prośbą o ułaskawienie złożoną przed upływem 1 roku od negatywnego załatwienia poprzedniej. Może być pozostawiona bez rozpoznania – niepełny rok pozwala domniemywać, że okoliczności faktyczne nie uległy zmianie. Merytoryczne rozpoznanie przedwczesnej prośby powinno zatem mieć miejsce, gdy pojawią się nowe okoliczności korzystne dla skazanego. Warunkiem pozostawienia prośby bez rozpoznania jest tożsamość wnioskodawców i skazanych (inny wnioskodawca może wywołać kolejne postępowania, nawet jeśli okoliczności pozostają identyczne)
PODSTAWY OPINII. Kluczowe są wydarzenia PO uprawomocnieniu się wyroku. Na sformułowanie pozytywnego lub negatywnego stanowiska w przedmiocie zastosowania prawa łaski największy wpływ ma zachowanie skazanego po wydaniu wyroku, rozmiary wykonanej kary, stan zdrowia skazanego i jego warunki rodzinne oraz naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem. Pomocnym przy opiniowaniu prośby o łaskę może okazać się również stopień resocjalizacji skazanego, jego wiek, znaczny upływ czasu od chwili popełnienia przestępstwa a także przydatność skazanego w wykonaniu określonego zawodu lub działalności. Prawo łaski powinno być w pierwszym rzędzie stosowane wobec osób w podeszłym wieku, matek wychowujących dzieci, jedynych żywicieli rodzin, osób posiadających liczne potomstwo oraz skazanych dotkniętych ciężkimi schorzeniami lub wypadkami losowymi.
OKOLICZNOŚCI WPŁYWAJĄCE NA OPINIE. Okoliczności ustalane są w oparciu o dokumenty dołączone do prośby i dowody przez niego zawnioskowane. Niezbędne jest także zapoznanie si sądu z aktami prawy – czasem konieczne jest przeprowadzenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach postępowania wykonawczego. Sąd z urzędu może przeprowadzić każdy dowód niezbędny dla sprawy. Prawem żądania sporządzenia / nadesłania dokumentów dysponuje też PG i Prezydent
FORMA OPINII. Opinia w przedmiocie ułaskawienia ma formę postanowienia. Konieczne jest tu wskazanie skazanego, sprawy, kary i innych publicznoprawnych konsekwencji przypisania odpowiedzialności. Stosuje się tu przepisy o wydawaniu postanowień.
ILOŚĆ INSTANCJI. Tryb opiniowania prośby o ułaskawienie zależy od toku, w jakim przebiegł proces zakończony skazaniem mającym ulec złagodzeniu. Jeżeli sprawa skazanego zakończyła się w I instancji a sąd zaopiniował pozytywnie prośbę o ułaskawienie, przesyła ją i akta sprawy PG. Stwierdzając brak podstaw do zastosowania prawa łaski sąd opiniujący kończy postępowanie ułaskawieniowe pozostawiając prośbę bez dalszego biegu. Jeżeli kwestię odpowiedzialności karnej skazanego rozstrzygnięto w dwóch instancjach sąd opiniujący niezależnie od treści opinii przesyła ją wraz z aktami sprawy sądowi, który w toku procesu skazanego rozpoznał środek odwoławczy. Ten po ustosunkowaniu się do prośby o ułaskawienia przesyła akta wraz z obiema opiniami PG wówczas, gdy przynajmniej jedna z nich jest pozytywna.
OPINIA SĄDU ODWOŁAWCZEGO. Jest obowiązkowa tylko wtedy, gdy sąd ten rozpoznawał w postępowaniu kontrolnym sprawę ubiegającego się o łaskę. W kwestii ułaskawianie wypowiadają się jedynie sądy, które stosowały / podtrzymały sankcje karne będące przedmiotem aktu łaski. W procesie nie uczestniczy sąd, który wydał wyrok kasacyjny. Nie opiniuje także sąd rozpoznający nadzwyczajny środek odwoławczy (te rozstrzygnięcia nie dotyczą rodzaju i rozmiaru sankcji).
DZIAŁANIE PG. Po uzyskaniu akt PG formułuje wniosek w przedmiocie ułaskawienia, opowiadając się za celowością ułaskawienia lub przeciwko skorzystaniu z prawa łaski niezależnie od stanowiska sądów opiniujących. Wniosek powinien odpowiadać wymogom formalny,. PG nie ma formalnego uprawnienia do likwidacji postępowania ułaskawieniowego – ma rolę pośrednika. Po zakończeniu procesu opiniowania akta sprawy wraz z wnioskiem PG są przez niego przekazywane Prezydentowi RP.
POSTĘPOWANIE Z URZĘDU
Postępowanie ex officio wszczyna PG z własnej inicjatywy lub na polecenie Prezydenta RP.
W razie wszczęcia postępowania z urzędu i na wniosek, stosuje się procedurę urzędową
Procedowanie zainaugurowane przez PG może przebiegać w dwóch trybach.
Pierwszy rozpoczyna zwrócenie się o sformułowanie opinii w przedmiocie zastosowania prawa łaski do sądów orzekających w sprawie skazanego.
W drugim trybie akta sprawy są przedstawione Prezydentowi RP wraz z propozycjami dotyczącymi sposobu ułaskawienia bez zwracania się o opinię sądów.
WYBÓR WARIANTU. W postępowaniu wszczynającym PG powinien określić wariant. W trakcie można zmienić wariant ze sporządzenia opinii sądowej na ten bez opinii i odwrotnie. Opinię sądu pomija się, gdy przyczyny likwidacji / załagodzenie konsekwencji przypisania odpowiedzialności są oczywiste. I innych przypadkach powinna pojawić się opinia.
PIERWSZY WARIANT. PG powinien uzyskać stanowisko sądu I i II instancyjnego. PG nei może dowolnie zwrócić się do jednego z nich. Nie może zwrócić się o opinie w ogóle nieorzekającego sądu. Nawet przeszkoda procesowa nie uprawnia sądów do formalnej likwidacji przedstawienia stanowiska. PG ma kierowniczą funkcję, jednak nie może ingerować w opiniowanie.
PRZESŁANIE AKT PREZYDENTOWI. Prezydencka inicjatywa polega na zobowiązaniu PG do przedstawienia akt skazanego wraz z opiniami sądów i wnioskiem PG wyrażających ich stanowisko w przedmiocie ułaskawienia. PG może rekomendować ułaskawienie, nawet jeśli opinie są negatywne, a pozytywny stosunek sądu nie przesądza o zastosowanie prawa łaski. (przy postępowaniu na wniosek, pozytywna opinia sadu i prośba o ułaskawienie obliguje PG do przedłożenia sprawy Prezydentowi).
PREZYDENCKA INICJATYWA. Prezydent może również uruchomić postępowanie ułaskawieniowe zwracając się do PG o przedstawienie akt sprawy bez potrzeby uzyskania sądowych opinii w przedmiocie zastosowania łaski. Inicjatywa ma formę postanowienia. Formy inicjatywy:
Zobowiązanie PG do przedstawienia w trybie karnoprocesowym akt skazanego wraz z opiniami sądów i wnioskiem PG wyrażających ich stanowisko w przedmiocie ułaskawienia
Nakazanie PG uruchomienie karnoprocesowego postępowania ex officio bez potrzeby uzyskania sadowych opinii w przedmiocie zastosowania łaski
Realizowane w drodze nieprocesowej żądanie od PG przedstawienia alt sprawy
Uruchomienie pozakodeksowej procedury dowolnie kształtowanej przez Prezydenta RP
Ponieważ Prezydent nie jest organem karnym, przy wszczęciu postępowania niezbędne jest postanowienie PG o wszczęciu o ściśle procesowym charakterze. Nie musi określać trybu procedowania – zrobi to PG. Jednak w każdym czasie Prezydent może zmienić tryb postępowania – nakazuje dołączyć opinię sądów lub ją pominąć.
OPCJA Z OPINIĄ SĄDOWĄ. Postępowanie zainicjowane przez Prezydenta z uzyskaniem opinii sądów wygląda jak to od uruchomionego przez PG. Kwestię opiniują oba sądu w postępowaniu zasadniczym. PG jest tu zobowiązany do sporządzenia swojego wniosku w przedmiocie prawa łaski i przedłożenia go głowie państwa
CZYNNOŚCI NIEPROCESOWE PREZYDENTA. Czynności inicjujące nieprocesowe postępowania w przedmiocie zastosowania prawa łaski ograniczają się do sformułowania żądania przedstawienia akt przez PG. Rola PG to pośrednictwo między Prezydentem a sądami. Organy nie dokonują typowych czynności – sądy nie formułują opinii / PG nie składa wniosku rekomendującego lub odradzającego zastosowanie prawa, PG nawet nie zapoznaje się z aktami sprawy.
BRAK UMOCOWANIA W KONSYTUTCJI. Tryby organów działania wymiaru sprawiedliwości i PG nie są unormowane w konstytucji. Prezydent może zastosować łaskę z pominięciem procedur kodeksowych – prośba może być skierowana wprost do kancelarii Prezydenta, z pominięciem organów).
WSTRZYMANIE WYKONANIA KARY. Postępowanie ułaskawienionwe nie powoduje zmian w zakresie wykonywania kar mających stanowić przedmiot aktu łaski. Dla uniknięcia sytuacji, gdy kara zostanie wykonana przed pozytywną decyzja, sądy opiniujące i PG mogą wstrzymać wykonanie kary / zarządzić przerwę w jej wykonaniu. Raz podjęta decyzja o wstrzymaniu / przerwaniu kary nie może być zmieniona przez organ prowadzący następny etap postępowania ułaskawieniowego. PG może zatamować postępowanie wykonawcze w każdym momencie – niezależnie od sądów. Prezydent nie posiada tu żadnych formalnych kompetencji – działa za niego PG.
Decyzję można podjąć do czasu przekazania sprawy Prezydentowi RP. Jednak jej moc prawna rozciąga się do chwili podjęcia przez głowę państwa merytorycznej decyzji
Wstrzymanie / przerwanie kary nie może być warunkowane – nie można określić czasu wstrzymania, obligować skazanego do określonego zachowania, stosować zamiennych rygorów
Okoliczności decydujące o modyfikacji muszą mieć charakter wyjątkowy – realna możliwość uniewninnenia/ mały okres pozostałej kary/ rodzaj proporcji dotyczących sposobu zastosowania prawa łaski/ opieka nad małoletnimi / niezbędny zabieg medyczny / utrzymanie chorych i niedołężnych członków rodziny
Jeśli okoliczności, który wpłynęły na modyfikację postępowania wykonawczego zmienią się w toku posterowania ułaskawieniowego, mogą spowodować odwołanie decyzji. Organ decyzyjny, w momencie wydawania decyzji nie znał całokształtu okoliczności – i nie zmodyfikowałby przebiegu stadium procesowego.
POSTĘPOWANIE W PRZEDMIOCIE UŁASKAWIENIA
PRZEBIEG POSTĘPOWANIA. Akta przekazywane są do kancelarii Prezydenta i postępowanie trwa do momentu ich zwrotu PG, po rozstrzygnięciu kwestii przez głowę państwa. Procedowanie określają przepisy wewnętrzne prezydenckiej administracji i te ukształtowane na wskutek długoletniej praktyki. Realizowane jest to za pośrednictwem Biura Obywatela i Prawa Łaski
Tryb procedury ułaskawieniowej:
Postępowanie wszczęte na podstawie prośby o ułaskawienie / z urzędu z inicjatywy PG – akta sprawy przekazywane są do Biura. Jednostka weryfikuje całość z perspektywy formalnej i merytorycznej. Ich niespełnienie uzasadnia zwrot dokumentacji PG do uzupełnienia. Żądanie uzupełnienia nie obliguje jednak PG do uzupełnienia. Na podstawie dokumentów Biuro sporządza opinię w przedmiocie ułaskawienia – sekretarz Biura sporządza notatkę rekomendującą / doradzającą i przedstawia stanowisko PG. Jeśli notatka jest pozytywna, przedstawia się Prezydentowi projekt postanowienia w przedmiocie ułaskawienia
W postępowaniu wszczynanym z urzędu przez PG na polecenie Prezydenta RP – Biuro weryfikuje nieformalne prośby i pisma napływające do Kancelarii z żądaniem prawa łaski, potem sporządza opinię przedmiocie prezydenckiej inicjatywy w sprawach, w których prezydent osobiście bez inicjatywy zewnętrznej zdecydował się na zainaugorwanie procedury.
Nieformalne żądanie wszczęte na podstawie żądania przedstawienia akt sprawy przez PG.
biuro sporządza opinię, powstaje notatka i projekt postanowienia
POSTANOWIENIE PREZYDENTA. Postanowienie ma formę pisemną. Jest obligatoryjne przy pozytywnej decyzji, a przy odmownej to tylko uprawnienie, nie jest obowiązkiem. Prezydent może zakończyć postępowanie zwykłym pismem informującym o braku podstaw do zastosowania prawa łaski lub zwrotem akt sprawy PG. Odmowa zastosowania prawa łaski jest decyzją odwołalna.
ELEMENTY POSTANOWIENIA. W postanowieniu powinno znaleźć się:
przedmiotowy + podmiotowy zakres sprawy (dane skazanego + nazwa sądu + sygnatura sprawy + skutki przypisania odpowiedzialności)
pozytywne / negatywne rozstrzygnięcie sprawy
przy likwidacji / łagodzeniu skutków powinno się zamieścić szczegółowe sposoby i rodzaje zastosowania prawa łaski
uzasadnienie nie jest konieczne
nie podlegają publicznemu ogłoszeniu