Uniwersytet Warmińsko – Mazurski

Wydział Nauk Medycznych

Kierunek: Pielęgniarstwo, rok III

Rok akademicki 2010/2011

Ewa Stefańska, gr. II

SAMOKSZTAŁCENIE GERIATRIA I PIELĘGNIARSTWO GERIATRYCZNE

Temat: Zasady pielęgnacji i opieki nad pacjentami w starszym wieku.

Mechanizmy starzenia się od dawna budzą zainteresowanie naukowców i nie tylko, między innymi dlatego są przedmiotem wielu badań naukowych. Znajduje to odzwierciedlenie w licznych teoriach starzenia się, które próbują wyjaśnić to złożone zjawisko. Proces starzenia się dotyczy każdego z nas, jest nieodwracalny i należy rozpatrywać to zjawisko w aspekcie: biologicznym, psychologicznym oraz społecznym.

Zmiany fizjologiczne pojawiające się wraz z wiekiem przebiegają nierównomiernie w zakresie poszczególnych narządów i układów organizmu. U każdego z nas tempo zmian jest różne. Nierównomierność procesu starzenia uzasadnia istnienie różnych pomiarów zaawansowania starości ( skala kalendarzowa, sprawnościowa, biologiczna ). Najpopularniejszą używaną miarą jest wiek kalendarzowy, który stanowi umowne okresy życia i etapy starości.

Do najważniejszych problemów ludzi starszych można zaliczyć:

• Samotność

• Chorobę

• Inwalidztwo

• Życie w ubóstwie

• Poczucie nieprzydatności

Wszystkie te problemy wskazują na istniejącą marginalizację osób starszych jako zbiorowości, czego przykładem może być stopniowe eliminowanie ich z aktywnego życia zawodowego i społecznego w momencie przekraczania granicy wieku emerytalnego.

Osoby starsze boją się nie tylko chorób i niepełnosprawności, ale także osamotnienia i nietolerancji, gdyż w dzisiejszych czasach panuje „kult młodości”. Wiadomym jest, że wraz z wiekiem człowiek słabnie. Ma to swój negatywny skutek nie tylko dla osoby starzejącej się. Jest to dla niej samej zagrożenie ze względu na osoby i przedmioty ją otaczające, gdyż może ona stać się potencjalną ofiarą napaści, kradzieży, itp. oraz nie radzić sobie z niektórymi czynnościami wymagającymi użycia większej siły.

Pogorszenie sprawności w zakresie wykonywania codziennych czynności oraz zaburzenia pamięci i funkcji poznawczych istotnie zwiększają zapotrzebowanie na świadczenia pielęgnacyjne i usługi opiekuńcze. Niedostateczna opieka w tym zakresie często prowadzi do pogorszenia stanu zdrowia.

W Polsce, pomimo funkcjonowania różnych form opieki instytucjonalnej, brakuje instytucji, które przejmowałyby chorych ze szpital lub stanowiłyby filtr zapobiegający przedwczesnej hospitalizacji i instytucjonalizacji opieki; słaba jest także współpraca miedzy placówkami opieki zdrowotnej a pomocy społecznej.

Praca z osobami starszymi jest pracą specyficzną, jednak ciekawą i jedyną w swoim rodzaju. Owszem, można by powiedzieć, że każda praca daje nam jakieś nowe doznania, uczy czegoś pożytecznego czy kształtuje pewne umiejętności. Skoncentruję się jednak na pracy pielęgniarki, jako że uczę się akurat w tym kierunku. Miałam praktyki na różnych oddziałach i stykałam się z wieloma osobami. Doświadczam, jak różni są ludzie, jakie mają potrzeby i z jakimi problemami się borykają, staram się dopomóc w chorobie i bólu. Dlaczego więc uważam, że praca z osobami starszymi jest inna niż wszystkie? Każdy człowiek jest inny, nie ma dwóch takich samych osób. Jest to prawa oczywista, jednakże w odniesieniu do ludzi starszych ma ona głębsze znaczenie. Biorąc pod uwagę dzieci widzimy, że jedno jest mniej lub bardziej nieśmiałe czy otwarte, chętniej się uczy bądź też woli psocić, jest nieposłuszne. Dzieci jednak są w pewnym względzie do siebie podobne. Uczą się życia, często nie potrafią do końca rozróżnić dobra lub zła, zachowują się nieadekwatnie do sytuacji, gdyż życia i nawyków, norm z nimi związanych uczymy się dorastając. Priorytety dzieci są po prostu „dziecinne”, psychika jest prościej skomplikowana, niewykształcona, można modelować ich zachowania poprzez rozmowy, nagrody, kary, wyjaśnianie. Praca z nimi jest pracą trudną pod względem wykonywania zabiegów- dzieci boją się osób w „białym fartuchu”, niestety często kojarzą ich z bólem i nieprzyjemnościami. Jednak kiedy nie należy podać im leku (niezależnie w jakiej formie) zwykle chętnie współpracują i nawiązują kontakt z personelem medycznym. Nastolatkowie bardzo często działają pod presją grupy, podejście do nich w szpitalu musi być podejściem prostym, uwzględniającym to, ze chcą być oni traktowani jak osoby dorosłe, jednak należy od nich oczekiwać szacunku, gdyż zwykle zapominają się, że mają do czynienia nie ze swoim rówieśnikiem, a pracownikiem szpitala. Dorośli mimo różnic również są podobni do siebie. Zwykle poważni, grzeczni, czasem zbyt nadwrażliwi na swoim punkcie, odważni lub wystraszeni zaistniałą sytuacją, wiedzą jednak jak powinni się zachować w danej sytuacji, można powiedzieć, że „wyuczyli się” swojej roli bycia dorosłym. Ludzie starsi tacy nie są. Nie są do siebie podobni, nie można przewidzieć ich reakcji obserwując inne osoby z tej kategorii wiekowej. Nigdy nie wiadomo z kim przyjdzie nam pracować. Część osób starszych zachowuje sprawność umysłową, dzięki czemu opieka nad nimi jest prostsza, łatwiej nawiązać kontakt nie tylko jeśli chodzi o pozyskanie informacji na temat choroby, ale o nawiązanie zwykłej rozmowy. Ciekawym aspektem starości jest zauważane wśród ludzi starszych dziecięctwo duchowe. Istnieje szczególna więź łącząca osoby w podeszłym wieku z dziećmi. Często dzieci lepiej rozumieją się z własnymi dziadkami niż z rodzicami. Przyczyną może być zachowanie przez starszego człowieka swoistej prostoty dziecka. Ta prostota przejawiana jest jednak i pod innym względem. Ludzie starsi często „dziecinnieją”, stają się infantylni, zwykle wpływ na to maja choroby układu nerwowego bądź tez zmiany w osobowości zachodzące w ciągu lat. Trzeba tez brać pod uwagę, że pacjenci tacy mogą nie zawsze być uprzejmi. Z racji wieku mogą pojawiać się podejrzliwi, marudni, narzekający na wszystko wokół, nieuprzejmi i roszczeniowi, wymagający kompleksowej opieki tylko nad ich sobą, pomijając przy tym potrzeby innych pacjentów. Oprócz tego na wskutek chorób powiązanych z wiekiem, takich jak Alzheimer czy Parkinsonizm lub też z powodu udarów czy wylewów u starszych mogą występować zachowania, takie jak upatrywanie w opiekunie kogoś ze swojej rodziny, zaniki pamięci (z przebłyskami świadomości lub bez nich), chowanie różnych rzeczy, podejrzenia pracowników o kradzież, strach spowodowany nierozpoznawaniem otoczenia, w którym się znajduje itd.

Specyfika pracy, indywidualność charakterów, osobowości i zachowań starszych ludzi wymaga od pielęgniarki czy innej osoby opiekującej się starszym pacjentem niezbędnych cech i odpowiedniego podejścia. Należy być uprzejmym i cierpliwym, łagodnie i ze zrozumieniem podchodzić do spraw nawet najmniejszej dla nas wagi. Do osoby w podeszłym wieku należy zwracać się z szacunkiem, respektować jej prawa, ale także przypominać o obowiązkach. Nie należy wyręczać w zajęciach czy sprawach, które może ona wykonać sama. Ponadto powinno uważać się na to, co się robi i mówi. Nawet najbardziej błaha i nic nie znacząca konwersacja, czy wspomnienie o czymś może wywołać u naszego podopiecznego lawinę złych emocji, bądź też, jeśli występuje u tej osoby starcza demencja (charakteryzująca się nie tylko zapominaniem, ale np. wymyślaniem nieistniejących osób i zjawisk) wyimaginowaniem sobie wielu rzeczy, które tak naprawdę nigdy nie miały miejsca.

Niestety praca z osobami w starszym wieku wiąże się również z tym , że opiekujący się musi mieć świadomość, że przychodząc do pracy może już nie spotkać swojego pacjenta z powodu jego śmierci. Myśl ta należy także do obowiązujących „zasad”. Należy się pogodzić z tą myślą, gdyż inaczej nie da się funkcjonować.

Pielęgniarka czy tez inna osoba zajmująca się starszym człowiekiem powinna wykonywać wszystkie czynności delikatnie, dokładnie i precyzyjnie, ponieważ mimo tego, że sposoby wykonywania zabiegów pielęgnacyjnych, leczniczych i diagnostycznych są podobne, lub nawet takie same, jak u ludzi młodych, to jednak występują pewne różnice dotyczące technik, które wiążą się z procesami starzenia. Wykonywane iniekcje stają się trudniejsze na wskutek kruchości i ruchomości naczyń krwionośnych, zmniejszonej elastyczności skóry i zwykle wzmożonego progu bólowego. Skóra człowieka starszego jest podatna na wysuszenie, ma skłonności rogowacenia oraz narażona jest na zanieczyszczanie związane z nietrzymaniem moczu i kału. W skład zabiegów toaletowych wchodzą następujące czynności:

• mycie jamy ustnej

• mycie twarzy, uszu, szyi

• mycie kończyn górnych i dolnych

• mycie klatki piersiowej i pośladków oraz podmycie

Jest to zwykle związane ze zmniejszeniem sprawności ruchowej czy też występującymi chorobami, które uniemożliwiają wykonywanie czynności z zakresu samoopieki i samopielęgnacji. Jednakże wszyscy chorzy, u których zachowana jest sprawność ruchowa, powinna sama wykonywać toaletę swojego ciała. Należy jednak pilnować by higiena osobista była utrzymana i wykonana tak dokładnie, jak to tylko możliwe, gdyż osoby starsze zwykle niechętnie utrzymują swoje ciało w czystości. Nie jest to jednak związane z tym, że wolą one pozostać nieumyte, czy tez że nieprzyjemny zapach z tym związany im nie przeszkadza. Ośrodek termoregulacji zmienia się wraz z wiekiem, starsi dotkliwiej odczuwają chłód a ich ciało szybciej traci ciepło niż u osoby w wieku 30-tu czy 40-tu lat. Pozbywanie się ubrań choćby na tak krótką chwilę jak prysznic i ponowne ich nałożenie wiąże się dla nich z utratą ciepła, jest nieprzyjemne. Ponadto zabiegi pielęgnacyjne wymagają od nich zużycia dużej ilości energii, której jak wiadomo, również z wiekiem mamy co raz mniej. Osoby w podeszłym wieku szybciej się męczą, toaleta może tez im sprawić nie lada trudność z powodu niemożności wykonania pewnych ruchów – sprawką tego jest większa sztywność stawów oraz ograniczenie wykonywania niektórych ruchów umożliwiających dokładne mycie.

Przestrzeganie zasad czystości zewnętrznych narządów płciowych jest bardzo istotne ze względu na możliwość ich zanieczyszczenia przy oddawaniu moczu, kału jak i ze względu na większą potliwość tych okolic ciała. Codzienne mycie obejmuje okolicę odbytu i zewnętrznych narządów płciowych, co dotyczy osób obojga płci. U osób starszych często dochodzi do zjawiska nietrzymania moczy i/lub kału, dlatego też należy szczególnie zwracać uwagę na okolicę narządów płciowych oraz pośladki. Wypryski, zaczerwienienia i otarcia, resztki stolca mogą przyczynić się do wielu poważnych infekcji i zakażenia dróg moczowych, powstawania odparzeń.

W pielęgnacji rąk obowiązuje przestrzeganie zasad higienicznych, należy pamiętać, że skóra rąk jest szczególnie narażona na wysychanie i pękanie. Zapobiegawczo trzeba ją często natłuszczać oraz chronić przed uszkodzeniami, które łatwo doprowadzają do infekcji i stanów zapalnych. Należy systematycznie obcinać paznokcie lub pomóc choremu w ich skracaniu z uwagi na twardość paznokci, kruchość skóry oraz drżenie rąk.

Skóra stóp staje się sucha i łuszcząca, paznokcie twardnieją, nadmiernie rogowacieją i wrastają w tkankę okołopaznokciową, sprawiając ból. Właściwa higiena nóg, odpowiednie, wygodne obuwie, masaże i ćwiczenia w dużym stopniu wpływają na poprawę krążenia krwi.

Nogi należy myć codziennie ciepła wodą. Niestety powoduje to nadmierne wysuszenie skóry w związku z tym trzeba ją natłuszczać i masować.

Z wiekiem włosy stają się cienkie i kruche. Stopniowo wypadają na skutek zmian zanikowych na skórze. Zapobieganie tym procesom polega na właściwej pielęgnacji - to jest codziennym masowaniu i szczotkowaniu. Włosy po umyciu powinny być wysuszone suszarką, ponieważ pozostawione do samoistnego wyschnięcia mogą narażać na przeziębienie.

U ludzi starszych dochodzi do zaniku kurczliwych włókien w mięśniach, co wpływa na osłabieniu siły mięśniowej. Kości ulegają odwapnieniu, stają się bardziej kruche. Nasileniu tych zmian w układzie ruchowym sprzyja dłuższe leżenie chorego w łóżku. Dlatego też w takich przypadkach należy stosować ćwiczenia mające na celu polepszenie napięcia mięśni oraz zapobieganie zanikom. Ruch i gimnastyka skutecznie wstrzymuje lub co najmniej opóźnia powstawanie tych zmian, jednak ćwiczenia ruchowe powinny być tak zaprogramowane, aby obejmowały wszystkie stawy i grupy mięśniowe, gdyż tylko w ten sposób możliwe jest uzyskanie optymalnych efektów.

Powinno się jednak uważać, by nie doszło do przeforsowania i wziąć pod uwagę fakt, że układ kostny naszego pacjenta jest bardziej kruchy i podatny na uszkodzenia (czego powodem jest głównie osteoporoza).

Układ trawienny osoby starszej pracuje wolniej, wydziela mniej enzymów trawiennych, dlatego tez tak ważne jest by ustalić odpowiednio zbilansowane posiłki i ich pory, by nie doszło do przeciążenia żołądka, kończącego się niestrawnością lub zaparciami. Oprócz opieki nad chorym pielęgniarka może także nauczyć rodzinę jak dbać o pacjenta, pomóc w terapii, rehabilitacji czy nawet ustaleniu planu dnia potrzebnego do równomiernego podziału zajmowania się seniorem rodziny. Jej pomoc powinna trwać tak długo, dopóki wymaga tego stan pacjenta a bliscy starszej osoby będą wymagali jej pomocy.

Do pielęgnacji i opieki nad starszymi należy także zaliczyć dbałość o ich rozwój umysłowy. Wielu pacjentów mimo znaczącej liczby wieku i osłabienia organizmu nadal chętnie chce realizować swoje pasje, uczyć się i przebywać na świeżym powietrzu, spotykać się ze znajomymi. Należy umożliwić takim osobom kontakt z grupami, które organizują wyjazdy, warsztaty zajęciowe, a także zachęcać inne sprawne osoby do korzystania z takich form wypoczynku.

Reasumując populacja ludzi starszych jest zbiorowością dynamiczną, która będzie się powiększać, jej rola i znaczenie będą wzrastać. Trzeba więc podejmować starania o jak najszersze upowszechnianie zagadnień związanych z tą fazą życia ludzkiego, występować przeciw negatywnym stereotypom towarzyszącym postrzeganiu starości. Korzystać należy z ich bogatego doświadczenia życiowego, włączać aktywnie w życie lokalnych środowisk (miast, gmin, osiedli). Należy popularyzować założenia aktywności ludzi starszych, czy też teorii kompetencji człowieka starszego. Poprzez takie postępowanie odniesiemy podwójną korzyść. Po pierwsze włączając w aktywne życie ludzi starszych, pobudzimy ich do życia, zapewnimy im poczucie własnej wartości. Po drugie skorzystamy z ich doświadczenia, mądrości. Wszystkie placówki, ośrodki, stowarzyszenia, uniwersytety, są bardzo ważne w zabezpieczaniu potrzeb ludzi starszych, ale najważniejszą rolę spełnia jednak rodzina. Dobrą starość, jak podkreśla prof. Józef Kocemba (kierownik Katedry Gerontologii i Medycyny Rodzinnej Colegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie), może człowiek przeżyć przede wszystkim w rodzinie, ponieważ tylko tam czuje się on najlepiej. Przebieg starości nie odbywa się jednak według jednego, dokładnie opisanego schematu, ale jest bardzo zróżnicowany. Stąd istnieje potrzeba utworzenia różnych instytucji dla ludzi starych. Złym rozwiązaniem jest przenoszenie ich do domów pomocy społecznej ze środowisk rodzinnych. Są one jednak niezbędne dla osób samotnych. Należy dbać o zabezpieczenie potrzeb osób starszych, o stworzenie im jak najlepszych, najwygodniejszych warunków do życia. Opieka nad ludźmi w starszym wieku powinna być wykonywana precyzyjnie, jednak z dużą dozą delikatności ze względu na zmiany zachodzące w organizmie, zwiększony próg bólowy, różnorodność zachowań i reakcji na wykonywane zabiegi. Pamiętać należy, że człowiek sprawny nie tylko nie stanowi obciążenia dla swojej rodziny lub placówek opiekuńczo leczniczych, ale może być kimś ważnym w życiu swojej społeczności.

Bibliografia:

• „Geriatria i pielęgniarstwo geriatryczne. Podręcznik dla studiów medycznych” K. Talarska, D. Wieczorkowska, PZWL 2008

• „Geriatria. Wybrane zagadnienia” K. Galus, Urban & partner 2007

• Materiały internetowe: www.mzios.org.pl, www.caritas.pl, www.pck.pl, www.lazarus.org.pl