15.05. cz. druga
Jakież to są reguły?
1) Zasada specjalności, lex specialis derogat legi generali – przepis szczególny wyłącza przepis ogólny, zasada specjalności występuje zawsze pomiędzy typem podstawowym a typem uprzywilejowanym oraz pomiędzy typem podstawowym i typem kwalifikowanym.
I dlatego owa kobieta, która straciła cierpliwość i zabiła swojego męża, powinna spotkać się z zarzutem opartym o art. 148p.4 gdyż jest to przepis szczególny względem typu podstawowego opisanego w p.1 tego art.
2) Zasada konsumpcji. I tu już jasności tego co kryje się za terminem „zasada konsumpcji” nie mamy. Różni autorzy, różnie to ujmują, najogólniej można ująć to tak: zgodnie z tą zasadą, wyłączeniu ulega ten przepis, którego znamiona są wypełnione w związku z wypełnieniem znamion innego przestępstwa. Przykład: art. 163 w odmianie dot. pożaru i art. 288 tyczący zniszczenia/uszkodzenia rzeczy lub uczynienia niezdatną do użytku. Proszę państwa, jeśli ktoś dopuścił się podpalenia no to przecież siłą rzeczy pożar musi doprowadzić do zniszczenia rzeczy albo do spowodowania niezdatną do użytku, a gdyby do takich konsekwencji nie doprowadził to nie byłby pożarem. A więc przypisanie pożaru czyni zbędnym przypisanie znamion z art. 288. Inny przykład art. 279 – kradzież w włamaniem art. 193 – naruszenie miru domowego. Jeśli ktoś wtargnął do naszego domu wyłamując zamki, po to żeby zabrać biżuterie to jest także oczywiste, że znalazł się w naszym mieszkaniu bez zgody, naruszył mir domowy – z art. 193. No ale istotą wtargnięcia do cudzego domu w celu kradzieży jest naruszenie miru domowego, a więc nie jest celowe uwzględnianie elementu naruszenia miru domowego, wystarczy jeśli przywołamy kradzież z włamaniem.
3) Zasada subsydiarności – interesuje państwa w szczególności!!! Bo jest ta zasada w k.k. tylko w jednym przypadku – art. 231p.4. Ten przepis jest o podstawowym znaczeniu dla odpowiedzialności funkcjonariuszy publicznych (…) 43:10
Art. 231 opisuje typowe przestępstwo urzędnicze opisane przy użyciu nazwy „funkcjonariusz publiczny”. Jest to zatem przestępstwo indywidualne właściwe, zaś istotę tego znamienia określa słowniczek ustawowy w art. 115.p 13. Na razie poprzestaniemy na wskazaniu , że sprawcą tego przestępstwa może być tylko funkcjo. publiczny. Przedmiot ochrony to rzecz jasna prawidłowe wypełnianie funkcji przez funkcjonariusza publicznego gdyż od strony przedmiotowej mamy tutaj opis czynu jako niedopełnienie obowiązku lub przekroczenie uprawnień. Ustawodawca wyraźnie eksponuje możliwość zrealizowania tego czynu zarówno przez działanie jak i przez zaniechanie. Wyłania się pytanie: a z czego ma wynikać ten zakres uprawnień czy obowiązków? I tu należy przywołać po pierwsze normatywne źródła, przy czym w grę wchodzą nie tylko wymienione w art. 87 Konstytucji, ale także akty prawa wewnętrznego z uwagi na znamię podmiotu czyli bycie funkcjonariuszem publicznym, nie dość (jasno?) o uprawnieniach i obowiązkach wnosić możemy także w regulacji o charakterze wewnątrz instytucjonalnej jak np. regulamin organizacyjny, tzw. akty zaszeregowania, a także umów łączących funkcjonariusza publicznego z instytucją w której działa. Mogą to być umowy o pracę, albo umowy cywilnoprawne. Spotykamy w tym przepisie dość nie spoisty sposób określenia strony przedmiotowej, bo nie tylko ustawodawca danej charakterystykę czynu przywołując niedopełnienie obowiązku lub przekroczenie uprawnień, ale nadto mówi, że ten czyn sprawcy ma być równoznaczny z działaniem na szkodę wskazanych tam interesów. Wyłania się pytanie jak rozumieć te interesy. Bo jeśli skonfrontujemy p.1 z p. 3 o którym mowa o wyrządzeniu szkody jest rzeczą oczywistą, że czyn podstawowy z p. 1 nie jest przestępstwem skutkowym, którego skutkiem byłoby spowodowanie szkody, ale rodzi się pytanie czy jest skutkiem niebezpieczeństwo szkody. Innymi słowy nie ma jednolitości zapatrywań w przedmiocie tego czy art. 231 jest przestępstwem formalnym czy też przestępstwem konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo a zatem skutkowym. Wypowiadały się najwyższe autorytety, po 1) TS – wg. niej niekompetentny tym razem. Z jednej strony w uzasadnieniu do wyroku wypowiedział pogląd, że jest to przestępstwo formalne, po czym przystąpił do rozpoznawania związku przyczynowego, które jak wiadomo dot. tylko przestępstw skutkowych. SN – że jest to przestępstwo konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo, a zatem skutkowe. ONA PODZIELA TEN DRUGI PUNKT WIDZENIA, bo przypisanie temu przestępstwu charakteru bez skutkowego oznaczałoby, że znamię działa na szkodę co jest po prostu nie potrzebne , bo wystarczy dla opisu jego istoty przywołanie nie dopełnienia obowiązku w przekroczeniu uprawnienia.
Strona podmiotowa tego przestępstwa w typie podstawowym obejmuje tylko umyślność, ale przywoływany tu przed chwilą p.3 opisuje występek nieumyślny ale o innym skutku mianowicie w p.3 musi wystąpić szkoda, ale nie byle jaka tylko ISTOTNA SZKODA. I teraz kwestia charakteru szkody. I rodzi się pytanie czy jeśli ktoś działa na szkodę występ. w p. 1 odnosi się tylko do szkody majątkowej czy tez do niemajątkowej. Niestety k.k. jest niekonsekwentny w kwestii sposobu odrealnienia szkody, ale by nie wchodzi w detale powiemy tak, w p.3 art. 231 mowa o istotnej szkodzie, jeśli popatrzymy na słowniczek ustawowy a mianowicie na jego postanowienia poczynając od p.5 do p.7 to zobaczycie państwo w p. 5 i p.6 wytyczono granice dwóch pojęć mienia znacznej wartości oraz mienia wielkiej wartości, mienie czyli wartość majątkowej i wyrażono w pieniądzu a w p.7 te same kryteria ustawodawca każe nam podnieść do pojęcia znacznej szkody i szkody wielkiej rozmiarów a zatem tam gdzie mowa o szkodzie majątkowej ustawodawca używa innej terminologii – szkoda znaczna i szkoda wielkich rozmiarów. Podczas gdy w art. 231 p.3 znamieniem jest istotna szkoda, a jeśli tak to wyprowadzić z tego można wniosek, że szkoda w rozumieniu art. 231 to zarówno szkoda majątkowa jak i niemajątkowa.
W p.2 opisany jest typ kwalifikowany przez okoliczności gdy elementem znamiennym wyzn. poziom społ. szkodl. jest nastawienie na osiągniecie korzyści mająt. Czyli sprawca np. nie dopełnia obowiązku bo kieruje się korzyścią majątkową. (?) Prokurator, zamiast wnieść akt oskarżenia do sadu doprowadził do rzekomego zaginięcia wszystkich akt sprawy, a okazało się ze za szafą jest 200 różnych spraw które powinny być wniesione do sądu… a czynił to dlatego że otrzymywał korzyści majątkowe, a wiec niewątpliwie nie dotrzymywał obowiązku kierując się osiąg. korz. majątkowej. Tu jest miejsce na powrót do zasady subsydiarności - art. 231 p. 4 wyraża tą zasadę subsydiarności i wynika z tego, że jeśli tak możemy zakwalifikować ten czym sprawcy jako łapownictwo bierne z art. 228, to nie stosuje się przepisu art. 231 p.4. O jakiego rodzaju sytuacje chodzi? żeby wiedzieć musimy przeprowadzić najbardziej elementarną charakterystykę przestępstwa łapownictwa biernego:
Po pierwsze podmiot łapownictwa biernego – indywidualne właściwe przestępstwa – tylko osoba pełniąca funkcje publiczną, a sprawcą z 231 tylko funkcjonariusz publiczny, więc rodzi się pytanie jakiej relacji te podmioty są, odpowiedz na to w słowniczku . ustawowym – p. 19 art. 115 definiuje osobę pełniącą funkcję publ,. a p.13 def. funkcjonariusza publ. teraz nie będziemy wchodzić w szczegóły, teraz nas interesuje tylko to że z bardziej pobieżnego rozeznania wynika , że każdy funkcjonariusz publiczny jest osobą pełniącą funkcję publiczną, natomiast są takie osoby pełniące funkcję publiczną które nie są funkcjonariuszami.
Drugi element który istotny jest dla scharakteryzowania relacji między dwoma tymi przepisami typy opisu istoty łapownictwa biernego. Ustawa mówi że polega ten czyn na udzieleniu korzyści majątkowej lub osobistej albo ich obietnicy. Podczas gdy sprawca przestępstwa z 231 p.2 musi działać z nastawieniem na korzyść majątkową lub osobistą, to jest element strony podmiotowej, a więc wcale nie musi dojść do osiągniecia korzyści bądź przyjęcia obietnicy. Istotne jest to że niedopełnienie obowiązków lub przekroczenie uprawnień jest w ten sposób motywowane. Może się jednak zdarzyć tak jak w podanym przykładzie prokuratora, który przyjął korzyść majątkową w zamian za nie wniesienie aktu oskarżenia do sądu, że funkcjonariusz publiczny nie dopełnił obowiązku kierując się z nastawieniem na korzyść majątkową o taka korzyść przyjmie albo zostanie mu udzielona obietnica i obietnicę taką przyjmie, to czy wtedy podst. kwalifikacji prawnej stanowić będzie 228 czy 231p.2 ? I tu właśnie odpowiedź jest w treści zasady subsydiarności. Jak tylko jest możliwe przypisanie łapownictwa biernego to wtedy sięgamy po ten przepis a nie po art. 231.2 . Po tę kwalifikację prawną sięgamy tylko w ostateczności, jeśli nam się nie uda wykazać że sprawca zrealizował znamiona łapownictwa biernego.
Trzy są więc reguły, które pozwalają nam odróżnić pomijalny zbieg przepisów ustawy od rzeczywistego zbiegu przepisów. Jeśli żadna z tych trzech reguł nie okaże się być skuteczna, a zatem dalej będzie utrzymywać się kolizja dwóch lub więcej norm do jednego czynu, występuje rzeczywisty zbieg przepisów ustawy. I ten problem może być rozstrzygany w trojaki sposób i wszystkie są w polskim porządku prawnym:
1) Konstrukcja idealnego zbiegu przestępstw. Proszę zwrócić uwagę, że rzeczywisty zbieg przepisów ustawy rozwiązujemy poprzez konstrukcję idealnego zbiegu przestępstw.
2) Koncepcja eliminacyjnego zbiegu przepisów ustawy
3) Kumulatywny zbieg przepisów.
Zaczniemy od eliminacyjnego zbiegu przepisów ustawy. Jeżeli rozwiązanie które było w k.k. z 1932 i dalej występuje na gruncie prawa wykroczeń. Zarówno podstawą kwalifikacji prawnej jak i wymiaru kary stanowi przepis najsurowszy. Przykład. 197 i 156 wyobraźmy sobie że sprawca dopuścił się zgwałcenia i taka drastyczna przemoc, że trwałe kalectwo ofiary – pozbawienie zdolności. Czyli zrealizował znamiona z 197p. 1 i 156p.1pkt.1 W tej konstrukcji eliminacyjnego zbiegu przepisów ustawy w takiej sytuacji przypisywano by sprawcy art. 197 bo sankcja karna surowsza, wiec sad uznałby winnego popełnienia przestępstwa z 197p.1 i na podst. tego przepisu wymierzyłby karę. A teraz wyobraźmy sobie że ten sprawca czy to w czasie pobytu w zakładzie karnym czy po opuszczeniu następnie zabił człowieka, albo spowodował uszczerbek na zdrowiu. Otóż w świetlne karty karnej nie byłoby żadnego podobieństwa pomiędzy obecnie popełnionym przestępstwem a uprzednio popełnionym przestępstwem bo uprzednio popełnione przestępstwo to przestępstwo przeciwko wolności seksualnej a obecne przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu. A więc nie ma tu żadnego podobieństwa podczas gdy różnorako pojmowana powrotność do przestępstwa ma różne konsekwencje w zależności od tego na ile obecne popełnione przestępstwo jest podobne do poprzedniego. A więc przy eliminacyjnym zbiegu przepisów ustawy dochodzi do pewnego rodzaju kwalifikacji, mianowicie kwalifikacja prawna nie oddaje całej złożoności bezprawia popełnionego przez sprawcę. Na tym przykładzie, to że sprawca de facto popełnił także przez czyn przeciwko życiu i zdrowiu nie zostało wyszczególnione(?). I dlatego na gruncie k.k. z ‘69r. zwyciężyła koncepcja W. Woltera – autora koncepcji kumulatywnego zbiegu przepisu ustawy.
Kumulatywny zbieg przepisów ustawy obowiązuje na gruncie kodeksu karnego i na gruncie ustawy kodeks karny skarbowy, natomiast eliminacyjny zbieg p. ustawy art. 9p.2 prawa wykroczeń (przytoczyła ten art.)
A więc tu ustawodawca z uwagi na mniejszą wagę naruszonych dóbr prawnych uznał, że nie jest tak istotne by oddzielić w opisie ustawowym całą złożoność dóbr prawnych naruszonych przepisem.
Kumulatywny zbieg przepisów ustawy wyraża k.k. z art. 11p2 a każda ustawa karna skarbowa, mianowicie w ustawie tej jeśli mamy do czynienia z naruszeniem, wypełnieniem przez jeden czyn znamion określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy kodeksu karnego skarbowego stosuje się konstrukcję kumulatywnego zbiegu przepisu ustawy, tj. art. 7. (przytoczyła) I to jest właśnie istotą kumulatywnego zbiegu przestępstwa. Kwalifikacje prawne wyrażają wszystkie zbiegające się przepisy ustawy, a tylko wymiar kary następuje na podst. przepisu gdzie kara jest najsurowsza. W tym przykładzie gdzie ofiara doznaje ciężkiego kalectwa, a sprawca zostanie uznany za popełnienie przestępstwa z art. 197p.1 i art. 156p.1 a jedynie wymiar kary zostanie dokonany ze 197.
Natomiast idealny zbieg przestępstw to koncepcja zgodnie z którą multiplikujemy liczbę przestępstw wedle liczby naruszonych norm. Innymi słowy przypisuje się sprawcy tyle przestępstw ile norm naruszył. I ta koncepcja występuje w dwóch obszarach: jeśli typ sprawcy odpowiada opisowi zawartemu w ustawie karnej i w ustawie karnej skarbowej. Innymi słowy jeśli ktoś wyczerpał znamiona np. k.k. i k.k.s. a także na styku ustawa karna prawo wykroczeń, a więc jeżeli jednym czynem naruszone jest i prawo wykroczeń i przepis kodeksu karnego wtedy mamy do czynienia z multiplikacją odpowiedzialności, ale w akcie wykonawczej dochodzi tu do złagodzenia tej konsekwencji. Ponieważ jest to przedmiotem aktualnie toczącego się postępowania przed TK, które to postępowanie nie zostało jeszcze zwieńczone orzeczeniem, ale zostały złożone wszystkie dokumenty w tej sprawie, to musimy sobie rzecz naświetlić detalicznie bo jest wielce prawdopodobne, że nim przystąpimy do egzaminu to TK zajmie stanowisko.