Podstawy finansów
Wykład VII.
Instrumenty publicznego systemu finansowego
Rodzaje instrumentów publicznego systemu finansowego
instrumenty fiskalne
publiczne instrumenty finansowe
Instrumenty fiskalne
instrumenty o charakterze dochodowym (daniny publiczne, mają zróżnicowany charakter, a zaliczyć do nich można: podatki, opłaty, cła, składki)
instrumenty o charakterze wydatkowym (limity wydatków, dotacje, subwencje, poręczenia i gwarancje skarbowe)
Podatek
pojęcie
cechy
funkcje
elementy techniki podatkowej
klasyfikacja podatków
zasady podatkowe
Opłata publiczna
ciężar, jaki ponoszą podmioty istniejące poza państwem lub innym związkiem publiczno – prawnym na rzecz tego państwa lub związku publiczno – prawnego za usługi publiczne i czynności urzędowe
cechy opłat:
świadczenie pieniężne
bezzwrotne
ekwiwalentne
ogólne
przymusowe
Klasyfikacja opłat publicznych według kryterium przedmiotowego
opłaty za czynności organów administracji rządowej i samorządowej:
opłaty sądowe i administracyjne
opłaty ogólne i szczegółowe
opłaty osobiste i rzeczowe
opłaty stałe i zmienne
opłaty fiskalne i służbowe
2. opłaty za usługi podmiotów gospodarki publicznej
3. opłaty za korzystanie z dóbr objętych w interesie publicznym szczególną ochroną
4. opłaty adiacenckie
CÅ‚o
świadczenie pobierane przez państwo w związku z przemieszczaniem towarów przez granicę celną (powszechnie stosuje się cła importowe, niemniej w niektórych państwach ocleniu podlega również eksport i tranzyt)
Cło pobierane może być w celu:
zwiększenia wpływów do budżetu państwa; typowym przykładem takiego zastosowania jest nałożenie opłat na sprowadzanie towarów nieprodukowanych w danym kraju, ponieważ nie występuje wówczas motyw ochrony rodzimych producentów
ochrony rynku wewnętrznego i rodzimych producentów przed towarami wyprodukowanymi za granicą
wywierania nacisku na partnera handlowego w zakresie zmiany (bądź zaniechania zmiany) warunków wymiany handlowej
Rodzaje ceł
według kierunku ruchu towarów
według sposobu określania wysokości
według charakteru ekonomicznego
według rodzaju taryfy
według zróżnicowania traktowania
Według kierunku ruchu towarów
importowe - jego zadaniem jest ochrona produkcji krajowej oraz zwiększenie dochodów państwa
eksportowe - jest nakładane głównie na surowce, w celu zachęcania do ich przetwarzania w kraju, stosuje się je jedynie w krajach rozwijających się o monokulturowym charakterze gospodarki, może wówczas zastępować podatki, których pobieranie wymagałoby tworzenia kosztownego systemu podatkowego.
tranzytowe – było to świadczenie nakładane na obcych kupców przejeżdżających przez dany kraj; rzadko stosowane, ponieważ brak ceł przewozowych może stać się czynnikiem skłaniającym do wyboru tranzytu przez dany kraj, co może przynieść duże wpływy z udostępnienia sieci transportowej oraz środków transportu
Według sposobu określania wysokości
ad valorem - określone w procentach w stosunku do wartości towaru
specyficzne - ustalone w stosunku do ilości towarów
kombinowane - ustalone w zależności od wartości i ilości towarów
Według charakteru ekonomicznego
fiskalne - zapewniają państwu odpowiednie dochody, straciły na znaczeniu (w 1999 roku wpływy z ceł wynosiły w Polsce 5,566 mld zł, co stanowi 4,4% całości wpływów)
ochronne - jego celem jest ochrona produkcji krajowej przed konkurencjÄ… zagranicznÄ…
ekspansywne - ma na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym
Według rodzaju taryfy
maksymalne
optymalne - wielkość cła pozwalająca na maksymalizację osiąganych korzyści przez wprowadzający go kraj
minimalne
Według zróżnicowania traktowania
dyskryminacyjne - ustalone na poziomie wyższym od ogólnego
preferencyjne - zapewnia szczególnie korzystne warunki wymiany
Efekty wprowadzenia cła
fiskalny - ilustruje korzyści odniesione przez budżet państwa, polegające na uzyskaniu wpływów z ceł, które nałożono na pewne towary
redystrybucyjny - reprezentuje korzyści uzyskiwane z wprowadzenia cła przez krajowych producentów
protekcyjny - reprezentuje on stratę biorącą się stąd, że część popytu na dany towar, przed wprowadzeniem cła pokrywana przez producentów zagranicznych, jest obecnie zaspokajana przez producentów krajowych, którzy w poprzednim okresie, ze względu na wysokie koszty produkcji, nie sprzedawali w ogóle
konsumpcyjny - strata ponoszona przez konsumentów, nie jest rekompensowana przez dodatkową korzyść innych podmiotów; reprezentuje straty poniesione przez konsumentów - nie zdecydują się oni bowiem w ogóle na zakup danego towaru po nowej, wyższej cenie
Składka
pieniężne świadczenie okresowe członka stowarzyszenia bądź ubezpieczonego, m.in.:
składka na ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (OC)
składka na ubezpieczenie zdrowotne
składka na ubezpieczenie społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe)
inna składka ubezpieczeniowa
Limit wydatków
stanowią dyrektywną część założeń do projektu budżetu państwa
są pojedynczymi liczbami, a ich podział pozostaje do swobodnej decyzji dysponenta
ich suma dla poszczególnych części budżetu – po doliczeniu przewidywanych wydatków jednostek samodzielnie ustalających projekty swoich budżetów – daje łączną kwotę wydatków budżetowych, wyznaczoną wcześniej w wyniku analizy dochodów i możliwych źródeł finansowania deficytu budżetowego
Dotacja
są to podlegające szczególnym zasadom rozliczania środki z budżetu państwa, budżetu JST oraz państwowych funduszy celowych przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie zadań publicznych
są to środki przyznawane nieodpłatnie
mogą mieć charakter zwrotny
Rodzaje dotacji
celowa
podmiotowa
przedmiotowa
Dotacja celowa
są to środki przeznaczone na:
finansowanie lub dofinansowanie zadań realizowanych przez podmioty sektora finansów publicznych
dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych w zakresie określonym w odrębnych ustawach
Dotacja podmiotowa
obejmują środki dla podmiotu wskazanego w odrębnej ustawie lub w umowie międzynarodowej, wyłącznie na dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie określonym w odrębnej ustawie lub w umowie międzynarodowej
Dotacja przedmiotowa
są to środki przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane według stawek jednostkowych
mogą być udzielane na podstawie odrębnych ustaw lub przepisów UE:
dla przedsiębiorców wytwarzających określone rodzaje wyrobów lub świadczących określone rodzaje usług
dla podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa - z uwzględnieniem ich równoprawności
Subwencja
(łac. subventio – zapomoga) – nieodpłatna i bezzwrotna pomoc finansowa udzielana najczęściej przez państwo określonym podmiotom (np. jednostkom samorządu terytorialnego, prywatnym przedsiębiorstwom, organizacjom społecznym i osobom fizycznym) dla poparcia ich działalności
różni się od dotacji tym, że ma charakter roszczenia prawnego - jeśli została zapisana w budżecie z przeznaczeniem dla określonej jednostki, musi zostać przekazana
decyzję co do jej rozdysponowania, podejmuje organ, który ją otrzymał
Poręczenia i gwarancje skarbowe
SP może udzielać poręczeń i gwarancji: spłaty kredytów, wykonania zobowiązań wynikających z obligacji, wykonania zobowiązań wynikających z transakcji zabezpieczających przed ryzykiem zmiany stopy procentowej lub ryzykiem walutowym, związanych z poręczonym lub gwarantowanym przez SP kredytem lub emisją obligacji
SP może udzielać poręczeń wypłaty odszkodowania za zniszczone, uszkodzone lub skradzione eksponaty wystawowe
poręczenia i gwarancje udzielane są w ramach łącznego limitu określanego corocznie w ustawie budżetowej
Poręczeń i gwarancji w imieniu SP udzielają:
Bank Gospodarstwa Krajowego
Minister właściwy do spraw finansów publicznych
Rada Ministrów
Bank Gospodarstwa Krajowego
udziela poręczenia lub gwarancji, powyżej kwoty stanowiącej równowartość 10.000.000 EUR i do równowartości 30.000.000 EUR, jeżeli są spełnione następujące warunki:
poręczenie lub gwarancja są udzielane za wynagrodzeniem odpowiadającym wynagrodzeniu rynkowemu
poręczenie lub gwarancja są udzielane do wysokości 60 % pozostającej do spłaty kwoty zobowiązania objętego poręczeniem lub gwarancją wraz z 60 % należnych odsetek od tej kwoty i innych kosztów bezpośrednio związanych z tym zobowiązaniem
Minister właściwy do spraw finansów publicznych
udziela poręczenia lub gwarancji powyżej kwoty stanowiącej równowartość 10.000.000 EUR i do równowartości 30.000.000 EUR, w przypadku gdy nie są spełnione warunki, o których mowa przy BGK (pkt 1)
Rada Ministrów
udziela poręczenia lub gwarancji, jeżeli kwota poręczenia lub gwarancji przekracza równowartość 30.000.000 EUR
Poręczenie lub gwarancja mogą być udzielane pod warunkiem:
przeznaczenia objętego nimi kredytu lub środków pochodzących z emisji obligacji na finansowanie przedsięwzięć zapewniających:
rozwój lub utrzymanie infrastruktury
rozwój eksportu dóbr i usług
ochronę środowiska
tworzenie nowych miejsc pracy zwiÄ…zanych z danÄ… inwestycjÄ… w ramach pomocy regionalnej
wdrażanie nowych rozwiązań technicznych lub technologicznych będących wynikiem badań naukowych lub prac rozwojowych
restrukturyzację przedsiębiorstw
Poręczenie lub gwarancja mogą być także udzielane pod warunkiem:
przeznaczenia objętego nimi kredytu lub środków pochodzących z emisji obligacji na:
finansowanie zakupu materiałów lub wyrobów gotowych, przeznaczonych na realizację przedsięwzięć polegających na wykonaniu dóbr inwestycyjnych na eksport, o wartości kontraktowej powyżej 10.000.000 EUR
zasilenie funduszy utworzonych, na mocy odrębnych ustaw, w Banku Gospodarstwa Krajowego, jeżeli środki przeznaczone na spłatę kredytu pochodzą ze źródeł innych niż budżet państwa, z wyłączeniem środków budżetu państwa, które zostały wydatkowane na dopłaty do kredytu objętego preferencyjnym oprocentowaniem
utworzenie przez banki linii kredytowych w celu:
finansowania przedsięwzięć inwestycyjnych jednostek samorządu terytorialnego oraz mikroprzedsiębiorców, małych i średnich przedsiębiorców
współfinansowania programów lub projektów w ramach programów pomocowych Unii Europejskiej
spłatę, objętego już poręczeniem lub gwarancją Skarbu Państwa, zobowiązania wraz z odsetkami i innymi kosztami bezpośrednio związanymi z tym zobowiązaniem
wspieranie eksportu polskich towarów i usług w ramach realizacji programów rządowych
Publiczne instrumenty finansowe
są to narzędzia, z których wpływy przeznaczone są na pokrycie deficytu budżetów związków publicznych
mają wyłącznie wierzycielski charakter, obarczone są niskim ryzykiem nie wywiązania się remitenta ze swoich zobowiązań
charakteryzuje się wysoki stopień płynności
są nimi bony i obligacje emitowane przez państwo i jednostki samorządu terytorialnego
Bony skarbowe
inaczej weksle skarbowe, bilety skarbowe, są krótkoterminowymi papierami wartościowymi oferowanymi do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z dyskontem i wykupywanymi według wartości nominalnej (10 000 zł) po upływie okresu na jaki zostały wyemitowane, czyli od 1 do 90 dni lub od 1 do 52 tygodni
od 1995 r. występują w formie zdematerializowanej jako zapis elektroniczny w Rejestrze Papierów Wartościowych prowadzonym przez NBP
celem emisji jest finansowanie bieżących wydatków budżetu państwa, a dopuszczalna wielkość emisji w danym roku jest określona każdorazowo w ustawie budżetowej
prawo zakupu bonów na rynku pierwotnym zarezerwowane jest dla:
dealerów skarbowych papierów wartościowych − banków, instytucji kredytowych lub finansowych
banków państwowych nie pełniących funkcji dealerów skarbowych papierów wartościowych (Bank Gospodarstwa Krajowego)
na rynku wtórnym nabywcami bonów mogą być rezydenci lub nierezydenci będący osobami prawnymi, osobami fizycznymi lub spółkami nieposiadającymi osobowości prawnej
głównymi uczestnikami rynku wtórnego są banki komercyjne, które przeprowadzają operacje na własny rachunek oraz realizują zlecenia klientów
Obligacje skarbowe
są dłużnymi papierami wartościowymi emitowanymi w serii, w którym emitent stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela obligacji (obligatariusza) i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia
emitowane i gwarantowane przez Skarb Państwa, zazwyczaj długoterminowe (15−30-letnie), ale np. w Polsce emitowane są też na okresy krótsze (2-, 3-letnie)
uważane są za instrumenty wolne od ryzyka kredytowego
nabywca obligacji w zamian za udzieloną pożyczkę, ma prawo do:
świadczenia pieniężnego − zwrotu, w ściśle określonym terminie, pożyczonej kwoty wraz z należnymi odsetkami, oprocentowanie wypłacane jest jednorazowo w momencie wykupu obligacji lub sukcesywnie, np. co kwartał lub co pół roku (w przypadku obligacji wieloletnich lub bezterminowych)
świadczenia niepieniężnego - przyznania pewnych praw np. udziału w przyszłych zyskach emitenta, zamiany obligacji na akcje spółki będącej emitentem obligacji, prawa pierwszeństwa do objęcia emitowanych w przyszłości akcji spółki.