Motyw zdrady w literaturze.

Jedna chwila zwątpienia, zapomnienia, oddania się chwilowemu powiewowi w sercu, czemuś co wydaje się w swojej istocie nie możliwe do zaistnienia. Nie ważne co będzie potem, przyszłość nie istnieje, nie ma racji bytu, to przecież takie nie prawdopodobne. Przecież wszyscy powtarzają ‘czego oczy nie widzą, tego sercu nie żal’ – no bo nie żal, bo się nie dowie, bo przecież nie wiąże się to z jakimiś ogromnymi konsekwencjami, przecież nikt nie ucierpi, nawet jeśli – jutra nie ma! Otwierasz oczy, tak, stało się, przyszłość zrobiła nam kaprys, jakimś owianym mistycyzmem zjawiskiem pojawiła się w postaci dnia dzisiejszego, a my stoimy. Stoimy w rzeczywistości i nie wiemy w jaki sposób ukoić wyrzuty sumienia, niechciane wspomnienia, uczucie zranienia drugiej osoby, niejednokrotnie wczorajszej nocy . Tak, zdradziłeś/zdradziłaś.

Słownik języka polskiego twierdzi dość oschle, że jest to działanie na szkodę narodu lub kraju, niedochowanie wierności małżeńskiej lub partnerskiej czy też odstąpienie od jakiś zasad, wartości lub też idei, a mnie się wydaje, że każda z tych wymienionych przez SJP zdrad się zazębia, bo zdradzając ukochaną osobę, odstępujemy od jakiś ogólno przyjętych zasad, zdradzając własny kraj, porzucamy pewne wartości czy też idee wpajane nam przez rodziców. Coś tak przepełnionego emocjami można zamknąć w trzech zdaniach? A za zdradą stoją łzy, stoi zranione serce, zdeptane uczucia, przeżuty i wypluty szacunek, pogarda w oczach zdradzonej osoby, śmierć. Ale przecież my się tylko zapomnieliśmy. Wystarczy nie tak daleko sięgnąć do historii, zdrada Ojczyzny był wyjątkowo karana, w takim przypadku publiczna egzekucja była czymś normalnym wcześniej szubienica. Kobiety, które zdradzały swoich mężów były naznaczane w społeczeństwie, blizną bądź goleniem głowy, a dzisiaj? Dzisiaj może się wydawać, że nastał pewien rodzaj przyzwolenia społecznego na takie czyny, nikogo jakoś specjalnie on nie razi, przecież to nie nasza sprawa.

Zacznijmy od początku, bezsprzecznie ze zdradą kojarzy się nam jedna z biblijnych sytuacji . Jezusa, osobę, którą uważano za boskie objawienie, wydał jeden z jego uczniów – Judasz Iskariota. Wydał syna Boga za marne 30 srebrników, które nie miały dla niego większego znaczenia materialnego, bo według nauki Jezusa, nie liczyła się doczesność, a życie wieczne. Chwilowa radość Judasza, z otrzymanej w zamian za zdradzenie miejsca pobytu Jezusa nagroda, po chwili przestała go cieszyć, poczuł na własnej skórze gorzki smak upodlenia, zaczęły miotać się w nim wyrzuty sumienia, bo pojął, że jego zdrada, nie miała charakteru powierzchownego, nie mógł stanąć i powiedzieć – stało się, skazał na śmierć w męczarniach Syna Bożego, przez nędzne 30 srebrników, zgodnie z przepowiednią Chrystusa – ‘nim trzy razy kogut zapieje, Ty się mnie wyrzekniesz’ , sprawił, że ktoś został skazany na śmieć. Można to rozważać w kategorii Boskiego planu, tak miało być i koniec, ale przecież ludzie wg wiary kościoła katolickiego mają podarowaną od Boga wolną wolę, więc co się z nią stało w przypadku Judasza? Jego przyjaciel wart był tylko 30 srebrników, które wtedy były dość wysokiej wartości, ale jaką cenę należy postawić na szali, aby przeważyć życie drugiego człowieka, przyjaciela? Trudno nam sobie wyobrazić taką sytuację, wybieramy jednego z naszych przyjaciół i przypisujemy mu określoną wartość, wydaje się to tak surrealistyczne, że aż ciężko to określić słowami! Nie dziwi nikogo w takiej sytuacji zakończenie biegu wydarzeń, Judasz nie mógł dłużej żyć ze świadomością, że swoim godnym pogardy czynem skazał samego Boga na ukrzyżowanie. Istnieją różne przesłanki mówiące o jego śmierci, jednak najbardziej prawdopodobna jest ta, że powiesił się on na jednej z gałęzi w gaju oliwnym, w tym samym, w którym kilka godzin wcześniej modlił się Jezus. Judasz nie zapisał się dobrze w historii chrześcijaństwa, do dzisiaj jest osobą kojarzącą się wyłącznie ze zdradą, jest można powiedzieć jej symbolem. Sam drugi człon nazwy wskazuje na to, że do Judasza, zwanego również Judą, przydomek Iskariota, który w języku aramejskim oznaczał kłamcę, co wskazuje na to, że Judasz dopiero po zaistniałej sytuacji nabył owy przydomek.

Przechodząc do kolejnego omawianego przeze mnie przykładu, który zmieni swoje położenie o jakieś 1900 lat, nie zapominajmy o tym, że przez ten okres nadal odbywały się zdrady, które sprawiały, że wielu ludzi straciło życie lubi jego sens. Kolejnym przykładem zaczerpniętym z literatury odnajdujemy w ‘Folwarku Zwierzęcym’ Georga Orwella. Sytuacja w której to zwierzęta chcą przejąć władzę nad farmą wymyka się stopniowo spod kontroli pozostałych zwierząt, bo to świnie zostały okrzyknięte najmądrzejszymi na całej farmie. Początkowo w każdym rodzi się coraz większa nienawiść do ludzi – chociażby podczas wycieczki do domu człowieka, która jest dla wszystkich zwierząt okropnym doświadczeniem, ale był to jeden z elementów propagandowych tak jak pisanie i czytanie poematów przez Minimusa na cześć Napoleona – świni, która była wzorem postępowania dla pozostałych, każdy chciał być jak Napoleon! Spisano również kodeks postępowania – zasady Animalizmu, bo tak zwierzęta nazwały swoją ideologię i wypisano go wspólnymi siłami na drzwiach obory a brzmiały one tak: ‘1.Wszystko, co chodzi na dwóch nogach, jest wrogiem, 2. Wszystko, co chodzi na czterech nogach lub ma skrzydła, jest przyjacielem, 3. Żadne zwierzę nie będzie nosić ubrania, 4. Żadne zwierzę nie będzie spać w łóżku, 5. Żadne zwierzę nie będzie pić alkoholu, 6. Żadne zwierzę nie zabije innego 7. Wszystkie zwierzęta są równe.’ Wszystko zdawało się być doskonale działa łające , jednak zaczęło dochodzić do niepokojących zmian, znikały jabłka oraz mleko, zaginęły szczęnięta, zaczęto edytować Siedem Przykazań Animalizmu. Aż zwierzęta odkryły, że tak naprawdę nie wszyscy są równi. Napoleon, ich przywódca ich zdradził, zaczął chodzić na dwóch nogach, zaczął nosić ubrania po wypędzonym właścicielu, spać w jego łóżku, pić alkohol z innymi ludzmi, a konkretnie z właścicielami sąsiednich farm oraz doprowadził do śmierci - konia, który po przepracowaniu wielu lat na farmie został odesłany przez Napoleona na leczenie, do fabryki kleju … Napoleon zdradził idee, oszukał i wykorzystał do własnych celów zwierzęta, które bezgranicznie mu ufały. Świnie tak upodobniły się do ludzi, że biedne zwierzęta nie był w stanie rozróżnić kto kim jest! On, charyzmatyczny mówca, mobilizujący wszystkich pozostałych do pracy, zwyczajnie ich oszukał. Zamiast stworzyć utopie dla innych zwierząt, które pracowałyby same na własne potrzeby, zamienił ich życie i folwark w koszmar, z którego każde ze zwierząt chciałoby się obudzić.

Kolejnym przykładem, którym postanowiłam się posłużyć jest zdrada zaprezentowana przez Sławomira Mrożka w ‘Tangu’. Przeplata się ona praktycznie na każdej ze stron tej lektury. Najbardziej wyraźny zdaje się przykład Ali i Artura, gdzie kobieta wykrzykuje, że zdradziła go z Edkiem, notabene prostakiem z którym romans ma również matka Artura – Eleonora, która otwarcie przyznaje się do tego, że zdradza męża liberalnego w swoich poglądach dotyczących seksualności, mimo, że całość utworu jest owiana satyrycznym poczuciem humoru, w tym przypadku nie ma ona takiego odzwierciedlenia, Artur naprawdę kochał Alę, a ona nie zdawała sobie sprawy z tego. Choć Ala była kobietą próżną, zapatrzoną tylko we własne piękno i dodatkowo kuzynką Artura, prowadzi do jego upadku, nie tylko upadku człowieczeństwa, bo o istnieniu czegoś takiego w tym utworze nie można mówić, ale o upadku życia. Edek uderza go w kark i chłopak wyjawiając Ali, że ją kochał umiera. W tym przypadku zdrada też doprowadziła do śmierci, jak powiedział jeden z bohaterów – Stomil – ojciec Artura, chłopak żył zbyt namiętnie i ta życiowa namiętność go zabiła. Zabiła go zdradza, zdrada osoby, którą kochał całym sercem, z którą chciał być do końca swoich dni, bo przecież planował z Alą ślub! A ona, ona go po prostu zdradziła.

Jak każdy z powyższych przykładów przedstawia, zdrada nie prowadzi do niczego dobrego. Jezus został zdradzony przez przyjaciela, który zatracił swój system wartości a biegu wydarzeń nie dało się już zawrócić, Napoleon – zdradził swoich przyjaciół, a także małą wspólnotę, która dla większości zwierząt, które nie zaznały nigdy innego życia poza tym na farmie, było całym światem i tragiczny finał pewnej miłości, gdzie dwoje ludzi posiadało zupełnie odmienny pogląd na dalsze życie, a jedna z nich nie dała szansy uczuciu. Smutne, tragiczne finały. Nigdy zdrada nie doprowadziła do niczego dobrego, zawsze niszczy czyjeś wartości, rozbija kręgosłup moralny i boli emocjami, ale wtedy jest za późno.