II. PSYCHOLOGIA KLASYCZNA

Do XXw. – psychologia jako dział filozofii. Wyodrębnienie się psychologii – sprzeciw filozofów (samodzielne studia psychologiczne od lat 50 XXw.).

Moment wyodrębnienia nauki psychologii:

- właściwy przedmiot badań: zjawiska świadomości (psychiczny = świadomy)

- dominacja filozofii empirycznej (doświadczenie podstawą poznania) -> psychologia nauką empiryczną (psychologia empiryczna)

- wcześniej psychologia była oparta na samym rozumowaniu (psychologia racjonalna)

- do dziś psychologia jest uważana za empiryczną, ale jest to tak naturalne, że nie trzeba rozróżniać

Pojęcie doświadczenia:

1. John Locke – jeden z twórców filozofii empirycznej (XVII-XVIIIw.) odróżniał dwa rodzaje doświadczenia:

- zewnętrzne – poznawanie świata fizycznego;

- wewnętrzne – poznanie własnych przeżyć, doznań, myśli;

1. Psychologia nauką wyjątkową:

- zajmuje się światem wewnętrznym człowieka;

- każde poznanie (np. innych nauk) przechodzi przez ludzką świadomość;

- jako jedyna nauka bada doświadczenie bezpośrednie;

Zawężenie pojęcia świadomości jako właściwego przedmiotu psychologii:

• Badanie subiektywnej formy świadomości

• Subiektywne przeżycia są dostępne tylko temu, który je przeżywa – konieczna jest obserwacja własnych przeżyć -> introspekcja + metoda introspekcyjna to podstawa psychologii klasycznej, dlatego czasami psychologię klasyczna nazywa się introspekcyjną

Wątpliwości związane z metodą introspekcyjną:

1. August Comte – niemożliwe jest, aby świadomość spostrzegła samą siebie (tak jak oko nie może zobaczyć samego oka ^^)

2. Sam fakt obserwacji własnych uczuć zmienia je – można obserwować tylko te uczucia, które minęły (może więc trzeba mówić o retrospekcji, a nie introspekcji?)

3. Trudności przekazywania informacji o własnych przeżyciach komuś innemu

Kolejność co do osób, na których psychologowie przeprowadzali pierwsze badania: (1) na samych sobie, (2)na innych profesorach, (3)na studentach i własnych dzieciach. Stopniowe badanie innych („media”, „osoby badane”).

Dwa główne zadania naukowe względem zjawiska świadomości (oparcie na naukach przyrodniczych):

1. Opis i klasyfikacja zjawisk świadomości

2. Wyjaśnienie przebiegu i struktury tych zjawisk

OPIS I KLASYFIKACJA

1. Teoria atomistyczna – poszukiwanie najmniejszej liczby elementarnych zjawisk świadomości, z których można zrekonstruować bogactwo wewnętrznego życia psychicznego -> psychologia atomistyczna, psychologia elementów, psychologia strukturalna (e. Titchener)

2. Badanie wrażeń zmysłowych (w związku z sensualizmem panującym w filozofii empirycznej) i uznanie innych rodzajów zjawisk psychologicznych za jakąś kombinację wrażeń

- odkrywanie nowych zakończeń nerwowych – powiększenie arystotelowskiej liczby pięciu rodzajów wrażeń do dziesięciu

1. Wątpliwości, czy rzeczywiście wszystkie zjawiska świadomości dają się sprowadzić do wrażeń:

- indogeniści – dążenie do minimalizacji liczby zjawisk elementarnych (zjawiska na pozór różne są naprawdę tego samego rodzaju);

- allogeniści – akcentowanie głównych różnic, pluralizm zjawisk elementarnych;

1. Różnorodność złożonych zjawisk świadomości (określają życie psychiczne człowieka) – teoria asocjacyjna (skojarzeniowa) zajmuje się sferą zjawisk złożonych (psychologia asocjacyjna)

1. Podstawa: gdy dwa zjawiska świadomości występują jednocześnie albo w bliskim następstwie czasowym, to później, jeśli w świadomości pojawi się jedno z nich, pojawi się tez i drugie –> kojarzenie zjawisk opisane początkowo przez Arystotelesa stanowi podstawę ogólnej teorii świadomości, która wyjaśnia:

- powstawanie zjawisk złożonych

- przebieg „strumienia świadomości”

1. Rozbudowanie teorii asocjacyjnej:

- filozofowie empiryczni (Thomas Hobbes, John Locke, David Hume)

- pozytywiści (John Stuard Mill, Alexander Bain, Hippolyte Taine)

- podstawa badań nad pamięcią (Herman Ebbinghaus, G. Johann Muller)

- ogólna teoria życia psychicznego

1. Paradygmat Struktura-Funkcja: każde zjawisko zachodzące w świadomości ma swój odpowiednik w jakimś procesie nerwowym przebiegającym w mózgu

- pozostaje trwały ślad (tzw. engram), w miejscu, w którym zaszedł, a po pewnym czasie ślad ulega zatarciu;

- skojarzenie: dwa punkty w mózgu zostają uruchomione jednocześnie -> drogi nerwowe zostają przetarte -> powstaje złożona sieć skojarzeniowa;

- pewne układy są względnie zamknięte – elementy mogą być aktywizowane jako całość (rezonans);

1. Theodor Ziehen, „Zasady psychologii fizjologicznej” (1900): wyobrażenia złożone, które maja pewne wyobrażenia częściowo wspólne, również wywołują się obopólnie;

2. Teoria skojarzeniowa – jedna z najbardziej płodnych i żywotnyh w historii myśli psychologicznej;

WYJAŚNIENIE ZJAWISK ŚWIADOMOŚCI (STRUKTURA I PRZEBIEG)

Związek z fizjologią organów zmysłowych (Johannes Muller, Ernst Heinrich Weber, Hermann Helmholtz, Ewald Hering, Jan Evangelista Purkinjel) – głównie badanie wrażeń.

2 paradygmaty:

1. Przyczyna-Skutek: traktowanie każdego zdarzenia jako skutek zdarzenia bezpośrednio poprzedzającego.

2. Struktura-Funkcja: traktowanie zdarzenia jako funkcji określonej struktury.

Każdy proces zachodzący w organizmie żywym jest wywołany przez zdarzenie fizyczne działające jako bodziec i wywołujące reakcję, a rodzaj reakcji zależy od struktury pobudzonego organu.

1. Paradygmat Przyczyna-Skutek = psychofizyka

1. Gustav Theodor Fechner – badanie zależności między siłą bodźca a siłą reakcji w postaci wrażenia;

2. Fechner + Ernst Heinrich Weber – pierwsze prawo, które ujmuje w sposób matematyczny zależność psychologiczną: prawo Weber-Fechner;

1. Paradygmat Struktura-Funkcja = psychofizjologia -> podstawa teoretyczna wyjaśniania zjawisk świadomości przez odwołanie się do związku między procesami fizjologicznymi (wytwarzanie i przetwarzanie impulsów energetycznych)

1. Reakcja ruchowa – zużycie energii

2. Zjawisko subiektywne – co się stało z energią? -> filozofia paralelizmu psychologicznego: między zjawiskami fizjologicznymi zachodzącymi w organizmie a zjawiskami świadomości nie występuje wymiana energetyczna (David Hume)

Zastosowanie metod eksperymentalnych w psychologii:

- 1879 – Wilhelm Wundt stworzył w Lipsku pierwszą pracownię psychologii eksperymentalnej;

- szybkie postępy: badanie pamięci (Herman Ebbinghaus), uczuć (Alfred Lehmann), uwagi (Emil Kraepelin) i myślenia (Karl Buhler);