Oceniając innych, pamiętajmy,

że wpływamy na formowanie

osobowości drugiego człowieka.

Ocena według W. Okonia to „ustosunkowanie się nauczyciela do osiągnięć ucznia, czego wyrazem może być określony stopień szkolny lub opinia wyrażona w formie pisemnej czy ustnej, a także zewnętrzne objawy zachowania się nauczyciela. Daje nauczycielowi szerokie możliwości wyrażania własnego stosunku do osiągnięć lub niepowodzeń ucznia.”

Reforma systemu oświatowego wprowadziła zmiany w zakresie kontroli i oceny. Rozporządzenie MEN z 19 kwietnia 1999 roku wprowadza we wszystkich klasach nauczania zintegrowanego ocenę opisową semestralną i końcoworoczną.

Rozporządzenie MENiS z dnia 21 marca 2001 r. § 2 p. 1 i 2 ujmuje zasady i cele oceniania w sposób następujący:

1. Ocenianie wewnątrzszkolne osiągnięć edukacyjnych ucznia polega na rozpoznawaniu przez nauczycieli poziomu i postępów w opanowaniu przez ucznia wiadomości i umiejętności w stosunku do wymagań edukacyjnych wynikających z podstawy programowej i realizowanych w szkole programów nauczania uwzględniających tę podstawę oraz formułowane oceny.

2. Ocenianie wewnątrzszkolne ma na celu:

1. poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć edukacyjnych i postępach w tym zakresie,

2. pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,

3. motywowanie do dalszej pracy,

4. dostarczanie rodzicom (prawnym opiekunom) i nauczycielom informacji postępach, trudnościach w uczeniu się oraz specjalnych uzdolnieniach ucznia, umożliwianie nauczycielom doskonalenia organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej.

Ocenianie dzieci na pierwszym etapie edukacji ma szczególne znaczenie. Jak wynika
z cytowanego powyżej rozporządzenia ma służyć przede wszystkim informowaniu o jakości osiągnięć edukacyjnych ucznia, powinno też określić zakres wysiłku włożonego przez dziecko w proces edukacyjny.

Ocena opisowa jest formułowana przez nauczyciela po przeprowadzeniu obserwacji dziecka. Jest to metoda wymagająca od nauczyciela wiele pracy, ale przynosi wymierne korzyści. Obserwacja powinna być systematyczna, długotrwała, prowadzona zarówno podczas pracy zaproponowanej przez nauczyciela jak i w trakcie indywidualnie wybranych przez ucznia zajęć. Taka obserwacja pozwala na dokładne poznanie uczniów. Wyniki obserwacji notowane w „arkuszu obserwacji osiągnięć edukacyjnych uczniów” dają nauczycielowi obraz zachodzących zmian. Umożliwiają analizę postępów w nauce i zachowaniu a także umożliwiają opracowanie metod pracy z uczniami, które będą dostosowane do ich rozwoju i indywidualnych potrzeb.

Ocena opisowa powinna ujmować indywidualne różnice rozwojowe poszczególnych uczniów w następujących dziedzinach:

• emocjonalno – społecznej, związanej z dojrzałością szkolną,

• poznawczej, obejmującej treści kształcenia z poszczególnych przedmiotów nauczania,

• rozwoju fizycznego, dotyczącego sprawności ruchowej.

Ocena dzieci z kultury fizycznej jest od lat przedmiotem zainteresowań teoretyków
i praktyków. Z metodycznego punktu widzenia funkcje oceny przyczyniają się do osiągania celu wyznaczonego w programie. Poniżej znajdują się pokrótce opisane funkcje oceny

z wychowania fizycznego.

• FUNKCJA DYDAKTYCZNA- oceny szkolnej wiąże się z potrzebą stałego informowania nauczyciela i ucznia o stopniu realizacji tych celów. Jest miarą osiągnięć ucznia i ujawnia jego braki m. in. błędy popełniane podczas wykonywania elementów ruchowych. Dla ucznia jest to bardzo ważne , gdyż brak świadomości popełniania błędów może być czynnikiem utrudniającym poprawę poziomu umiejętności . Funkcja dydaktyczna oceny może być także diagnozą w planowaniu pracy pedagogicznej .Daje możliwości porównywania wyników pracy uczniów.

• FUNKCJA WYCHOWAWCZA- sprawiedliwa i w pełni zrozumiała dla uczniów, mobilizuje ich do systematycznej aktywności , wpływa na osiąganie optymalnego poziomu wiedzy i umiejętności. Umożliwia uczniom poznanie własnej wartości.
  Z kolei nauczyciel może , poprzez swoją postawę może motywować uczniów do pracy, wdrażać ich do samodoskonalenia , samokontroli i samooceny uzyskanych wyników.

• FUNKCJA SPOŁECZNA - kształtuje wzajemne stosunki między uczniem,
  a zespołem klasowym , ułatwia podejmowanie decyzji przy wyborze kierunku dalszego kształcenia lub pracy zawodowej.

• FUNKCJA DIAGNOSTYCZNA - pozwala ona na przewidywanie dalszego rozwoju intelektualnego ucznia na podstawie przeprowadzonej analizy efektów kształcenia.

• FUNKCJA MOTYWACYJNA – ocena powinna zapewnić właściwy stosunek do pracy, uczenia się, jako podstawowych źródeł zaspokajania potrzeb edukacyjnych.

• FUNKCJA SELEKCYJNA - służy w pierwszej kolejności do wyłonienia w klasie uczniów wybitnych i szczególnie uzdolnionych.

Aby ocena spełniała swe funkcje w procesie dydaktyczno– wychowawczym, muszą być zapewnione pewne warunki. Według Z. Jaworskiego można wyróżnić osiem cech oceny z wychowania fizycznego. Ocena zatem powinna być:

• RACJONALNA - oznacza konieczność oparcia się na jej logicznych przesłankach, uwzględniających aktualne osiągnięcia i wymogi nauki.

• OBIEKTYWNA – ocena powinna wyrażać „adekwatnie rzeczywiste” rezultaty pracy ucznia. Ocena staje się w pełni obiektywna wtedy, gdy niezależnie od osoby ocenianego i oceniającego oraz od miejsca i czasu oceny, będzie wystawiony jednakowy stopień za identyczne rezultaty pracy.

• ZINDYWIDUALIZOWANA – wiąże się z zapewnieniem uczniom dużej swobody w wyborze treści stawianych przed nimi zadań o podobnym stopniu trudności. Każdy uczeń mógłby skorzystać z możliwości wykazania się rezultatami pracy w zakresie najbardziej właściwym dla jego rozwoju biologicznego i stanu zdrowia oraz zainteresowań i możliwości ruchowych.

• PORÓWNYWALNA – cecha ta wiąże się z zastosowaniem ustalonych, jednolitych kryteriów i metod w zakresie na jaki pozwalają różnice w rozwoju biologicznym uczniów i w treści zadań dydaktyczno – wychowawczych.

• EGALITARNA - ocena wymaga konieczności oparcia o kryteria i metody, które funkcjonowałyby jednakowo w każdej szkole, powinny być bardzo proste i łatwe do zastosowania (w związku z różnym poziomem posiadanych kwalifikacji zawodowych w tej dziedzinie).

• KONKRETNA - ocena odnosi się do zadania postawionego przed uczniem jednoznacznie i wyraźnie sprecyzowanego. Powinna być w tym wypadku zapewniona możliwość odtwarzania, aby w razie potrzeby sprawdzić za co była wystawiona.

• JAWNA - zakłada przede wszystkim informowanie na bieżąco ucznia o ocenie jego pracy oraz wyklucza anonimowość kryteriów i metod oceny.

• OPŁACALNA- z punktu widzenia czasu i wysiłku zużytego przez ucznia nauczyciela w celu jej ustalenia, w zestawieniu z korzyściami i znaczeniem, jakie ona może mieć dla usprawnienia procesu i poprawy wyników.

Nowa podstawa programowa formułuje wymagania edukacyjne wobec uczniów kończących kolejne etapy kształcenia. Każdy uczeń jest oceniany na co dzień, w trakcie całego roku szkolnego przez swoich nauczycieli. Właściwie stosowana bieżąca ocena uzyskiwanych postępów pomaga uczniowi się uczyć, gdyż jest formą informacji zwrotnej przekazywanej

mu przez nauczyciela. Powinna ona informować ucznia o tym, co zrobił dobrze, co i w jaki sposób powinien jeszcze poprawić oraz jak ma dalej pracować. Taka informacja zwrotna daje uczniom możliwość racjonalnego kształtowania własnej strategii uczenia się, a zatem także poczucie odpowiedzialności za swoje osiągnięcia. Ocenianie bieżące powinno być poprzedzone przekazaniem uczniowi kryteriów oceniania, czyli informacji, co będzie podlegało ocenie i w jaki sposób ocenianie będzie prowadzone. W przypadku klas młodszych informacje takie powinny być przekazane także rodzicom. Ponadto do zadań nauczyciela należy ustalenie kryteriów jakimi będą kierować się podczas oceniania uczniów.

Wychowanie fizyczne w młodszym wieku szkolnym jest jednym z najważniejszych ogniw procesu przygotowywania dziecka do uczestnictwa w aktywności fizycznej na kolejnych etapach edukacji i po jej zakończeniu. W funkcjonującym systemie edukacyjnym podstawa programowa określa cele edukacyjne, zadania szkoły i treści nauczania, które w swoich założeniach mają wyznaczać potencjalne efekty kształcenia (kompetencje uczniów) po zakończeniu danego etapu edukacji.

Kompetencje ucznia kończącego klasę pierwszą obejmują tylko jeden obszar, w którym zamieszczono pięć różnorodnych bloków tematycznych. Z kolei wymagania uczniów kończących klasę trzecią rozszerzono do czterech następujących obszarów:

• sprawność fizyczna,

• trening zdrowotny,

• sporty całego życia i wypoczynek,

• bezpieczeństwo i higiena osobista.

Poniżej zamieszczam wymagania dotyczące kształcenia wychowania fizycznego i edukacji zdrowotnej w klasach I – III do których powinny zostać dostosowane kryteria oceny. Zawierają one umiejętności jakie powinien posiąść uczeń kończący I etap edukacji wczesnoszkolnej podlegające ocenie:

Uczeń kończący klasę I:

1) uczestniczy w zajęciach rozwijających sprawność fizyczną, zgodnie z regułami;

2) potrafi :

- chwytać piłkę, rzucać nią do celu i na odległość, toczyć ją i kozłować,

- pokonywać przeszkody naturalne i sztuczne,

- wykonywać ćwiczenia równo ważne;

3) dba o to, aby prawidłowo siedzieć w ławce, przy stole itp.;

4) wie, że choroby są zagrożeniem dla zdrowia i że można im zapobiegać poprzez: szczepienia ochronne, właściwe odżywianie się, aktywność fizyczną, przestrzeganie higieny; właściwie zachowuje się w sytuacji choroby;

5) wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych (np. środków czystości, środków ochrony roślin);

6) wie, że dzieci niepełnosprawne znajdują się w trudnej sytuacji i pomaga im.

Uczeń kończący klasę III:

1) w zakresie sprawności fizycznej:

- realizuje marszobieg trwający co najmniej 15 minut,

- umie wykonać próbę siły mięśni brzucha oraz próbę gibkości dolnego odcinka

kręgosłupa;

2) w zakresie treningu zdrowotnego:

- przyjmuje pozycje wyjściowe i ustawienia do ćwiczeń oraz wykonuje przewrót w przód,

- skacze przez skakankę, wykonuje przeskoki jednonóż i obunóż nad niskimi

przeszkodami,

- wykonuje ćwiczenia równoważne bez przyboru, z przyborem i na przy rządzie;

3) w zakresie sportów całego życia i wypoczynku:

- posługuje się piłką: rzuca, chwyta, kozłuje, odbija i prowadzi ją,

- jeździ np. na rowerze, na wrotkach; przestrzega zasad poruszania się po drogach,

- bierze udział w zabawach, mini grach i grach terenowych, zawodach sportowych,

respektując reguły i podporządkowując się decyzjom sędziego,

- wie, jak należy zachować się w sytuacjach zwycięstwa i radzi sobie z porażkami w miarę

swoich możliwości;

4) w zakresie bezpieczeństwa i edukacji zdrowotnej:

- dba o higienę osobistą i czystość odzieży,

- wie, jakie znaczenie dla zdrowia ma właściwe odżywianie się oraz aktywność fizyczna,

- wie, że nie może samodzielnie zażywać lekarstw i stosować środków chemicznych

niezgodnie z przeznaczeniem,

- dba o prawidłową postawę, np. siedząc w ławce, przy stole,

- przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w trakcie zajęć ruchowych; posługuje się

przyborami sportowymi zgodnie z ich przeznaczeniem,

- potrafi wybrać bezpieczne miejsce do zabaw i gier ruchowych; wie, do kogo zwrócić się o

pomoc w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia.

Ponadto w ocenie z wychowania fizycznego ucznia I etapu kształcenia, należy uwzględnić przede wszystkim jego aktywność, zaangażowanie, wysiłek na zajęciach oraz umiejętności i wiedzę. Ustalając kryteria oceny nie można także pomijać uzdolnień, zainteresowań
i możliwości uczniów oraz powinno się je dostosować do posiadanych warunków materialno-dydaktycznych. Wskazane jest, aby osiągnięcia dziecka rozpatrywać także w zakresie jego pracy indywidualnej, zespołowej i współpracy z nauczycielem.

Na temat sposobu oceniania w wychowaniu fizycznym wypowiadało się i nadal wypowiada wielu dydaktyków. Różne również zdania dotyczące kryteriów oceniania na lekcjach w-f. W. Gniewkoski proponuje trzy kryteria :

• sprawność fizyczna,

• postęp w sprawności fizycznej,

• postawa społeczna ucznia i jego stosunek do przedmiotu.

J. Bielski wskazuje następujące kryteria:

• postawy do wartości kultury fizycznej,

• wiedza i myślenie,

• umiejętności ruchowe,

• działanie,

• współdziałanie,

• poszukiwanie informacji komunikowania się.

W. Osiński proponuje następujące kryteria oceny:

• sprawność rozumiana w trzech aspektach (fizyczna, ruchowa, motoryczna)

• umiejętności ruchowe,

• postawa społeczna,

• aktywność sportowa,

• wiedza.

Należy podkreślić iż, kryteria oceniania są opracowane przez nauczycieli wychowania fizycznego poszczególnych szkół. Powinny być zgodnie ze Statutem Szkoły, wewnątrz szkolnym systemem oceniania, planem wychowawczym szkoły oraz założeniami podstawy programowej, które zamieściłam wyżej. Bez względu na zastosowane szczegółowe kryteria każdy nauczyciel powinien wykazać się logicznym myśleniem i praktycznym wykorzystywaniem zasady indywidualizacji. Nie zależnie od sytuacji, zawsze w ocenianiu należy się kierować przede wszystkim dobrem ucznia. 

W szkolnej edukacji kontrola i ocena sprowadza się głównie do określania stopnia opanowania przez uczniów zadań programowych .Za wyższą formę kontroli i oceny uważa się samokontrolę i samoocenę. Już od najmłodszych lata należy wdrażać uczniów do prawidłowej samokontroli i samooceny.

W wychowaniu i kształceniu fizycznym samokontrola i samoocena oznacza kontrolowanie i ocenianie samego siebie, powinna być świadomym udziałem wszystkich uczniów. Aby to było możliwe , nauczyciel powinien stopniowo wdrażać uczniów do obiektywizmu w samokontroli i samoocenie. Daje to podstawę podejmowania właściwych decyzji , obronę psychiczną przed niesprawiedliwymi opiniami. Umożliwia ten proces uczniom do porównywania uzyskanych wyników , motywuje do pogłębiania wiedzy, dostarcza informacji o prawidłowym kierunku działania i stopniu realizacji celów ujętych w programie.

Nieodpowiednie przygotowanie do samooceny i samokontroli ucznia może doprowadzić w późniejszym czasie do " zaniżonej" lub "zawyżonej" samooceny. Człowiek , którego cechuje zaniżona samoocena , nie podejmuje trudniejszych zadań . Zawyżona samoocena, powoduje bezkrytyczne podejmowanie decyzji o realizacji nawet najtrudniejszych zadań mimo, iż posiadane możliwości na to nie pozwalają .

Jak wynika z powyższego umiejętność samooceny jest dla człowieka podstawą poczucia własnej wartości i wpływa na kształtowanie i rozwijanie jego osobowości .Wymagania stawiane uczniom przez nauczyciela nie powinny być zaniżane, ani zawyżane, lecz dostosowane do ich możliwości i warunków.

Należy pamiętać, iż w procesie dydaktycznym cenne źródło informacji dla nauczycieli, uczniów i rodziców stanowią pomiar i ocena. Pomiar dydaktyczny służy do sprawdzania osiągnięć uczniów. W wychowaniu fizycznym stosując właściwie dobrane metody pomiaru np. testy , można określić m.in. poziom wiedzy uczniów, ich umiejętności ruchowych i sprawności fizycznej .Przedmiotem pomiaru mogą być wartości mierzalne, w aspekcie obiektywnym i indywidualne odczucia oceniającego nauczyciela, w aspekcie subiektywnym. Efektem obiektywnego pomiaru jest m. in. poziom zdolności motorycznych - sprawności kondycyjne i koordynacyjne ucznia np. szybkość(czas uzyskany na wyznaczonym dystansie ).

Poniżej przedstawiam przykłady zapisów dotyczących wychowania fizycznego w ocenach opisowych:

• Starannie wykonujesz proste ćwiczenia gimnastyczne

• Z chęcią uczestniczysz w zabawach ruchowych

• Bez problemu pokonujesz proste tory przeszkód

• Jesteś zwinny, szybki i zręczny (…)

• Jesteś sprawny fizycznie (….)

• Stosujesz się do zasad i przepisów gier.

• Uczeń zna zasady współzawodnictwa.

• Dziecko utrzymuje prawidłowa postawę ciała.

• Dziecko chętnie bierze udział w grach i zabawach ruchowych.

• Jesteś sprawny fizycznie i lubisz grać w piłkę.

Zagadnienie oceniania osiągnięć uczniów należy do najgoręcej dyskutowanych we współczesnej dydaktyce. Również wśród uczniów, rodziców, nauczycieli i władz oświatowych wywołuje wiele kontrowersji i emocji. ,,Zwolennicy oceniania za pomocą stopni z wychowania fizycznego stoją na stanowisku, iż są one źródłem informacji o postępach uczniów i motywują ich do pracy nad sobą. Oponenci uważają, że uczniowie otrzymujący niskie stopnie mogą być negatywnie motywowani do aktywności fizycznej a obawa przed takimi ocenami może odbierać im radość z udziału w zajęciach.” Ocenianie jest dla każdego nauczyciela trudnym zadaniem i w jakimś stopniu sprawdzianem jego kompetencji. Uczniowie oczekują od nauczycieli sprawiedliwej oceny. Zadaniem nauczyciela jest wybór najwłaściwszego rozwiązania, korzystnego dla ucznia. Podsumowują nauczyciel oceniając postępy ucznia powinien brać pod uwagę przede wszystkim jego indywidualne możliwości, zaangażowanie i włożony w prace wysiłek, stosunek do zajęć, zgodne współdziałanie z innymi, dbanie o bezpieczeństwo współćwiczących oraz poprawność wykonywanych ćwiczeń. W wychowaniu fizycznym ujednolicenie kryteriów może dotyczyć wyłącznie ogólnych założeń, gdyż zadania programowe z tego przedmiotu najczęściej realizowane są w różnych warunkach. Nauczyciel powinien wykazać logiczne myślenie i stosować szeroko rozumianą indywidualizację . Niezależnie od sytuacji , zawsze w ocenianiu należy kierować się przede wszystkim dobrem ucznia.

Bibliografia:

1. A. Brzezińska, E. Misiorna, Ocena opisowa w edukacji wczesnoszkolnej, Poznań 1998

2. J. Bielski, Ocena z w-f, Lider 2007 nr.4

3. S. Guz, J. Jędrzejewska, Wybrane problemy edukacji dzieci w przedszkolu i w szkole, Lublin 2005

4. Jaworski Z., Zarys problemu oceny szkolnej w wychowaniu fizycznym. Wychowanie Fizyczne i Sport, Nr 1

5. Maszczak T. ,Edukacja fizyczna w nowej szkole, Warszawa 2007

6. K. Pankow ,Wszystko dla szkoły, 2002 nr 11,

7. Podstawa programowa z komentarzami, Wychowanie fizyczne i edukacja dla bezpieczeństwa w szkole podstawowej, gimnazjum i liceum, Tom 8

8. www.menis.pl

Karolina Blachowska

III PWiP gr. C

Ocena ucznia z kultury fizycznej w nauczaniu zintegrowanym

Szczecin 2010