1. Ogólne informacje o Islandii
Islandia to kraj mniej więcej trzy krotnie mniejszy od Polski, położony na północy Europy, między Morzem Grenlandzkim a Atlantykiem. Krajobraz geograficzny zdominowany jest przez olbrzymie lodowce, czynne i wygasłe wulkany, wodospady, ciepłe źródła czy gejzery. Obecnie Islandie zamieszkuje 299 388 mieszkańców (tylko 6% z nich to mieszkańcy zagranicznego pochodzenia). Wśród Islandczyków największą popularnością cieszy się Luterański Kościół Islandii (ponad 85,5% Islandczyków, to wyznawcy tego kościoła), inne kościoły jak Wolni Chrześcijanie czy Katolicy zajmują marginalna pozycje (mniej więcej 2% Islandczyków identyfikuje się z tymi kościołami). Jeżykiem oficjalnym, jest język Islandzki, choć znajomość innych języków nordyckich, angielskiego czy niemieckiego jest powszechna. Historia Islandii rozpoczyna się wraz z zasiedleniem tej wyspy przez Norwegów oraz Celtów (prawdopodobnie Irlandczyków oraz Szkotów) ok. IX w n.e. Te wydarzenia zostały opisane w dwóch dziełach: w „Księdze o Islandczykach” ( Islendingabok) oraz w „Księdze osadnictwa” ( Landmanabok). Wraz z nowymi przybyszami na Islandie trafiły nie tylko sposoby uprawy roli i hodowli, lecz również skandynawski model organizacji wspólnot. To właśnie na początku roku 900 na Islandii pojawiły się thing, – czyli zgromadzenia dorosłych i wolnych mężczyzn. Przełomowym rokiem dla historii Islandii, jak również dla całego świata był rok 930, kiedy to w Dolinie Thingvellir (40 kilometrów na wschód od Reykjaviku) zebrało się po raz pierwszy zgromadzenie, reprezentujące wszystkie regiony kraju zwane Althingiem, tzn. Wielkim Zgromadzeniem. Pomimo, wielu etapów kształtowania się charakteru Althingu, parlament islandzki do dziś uważa się za najstarszy funkcjonujący parlament na świecie.
Historia Islandii, to również historia zmagania się z obca władza, wpierw Norweska do 1264 r., później również Duńska. O pierwszym wolnym państwie możemy dopiero mówić od 1 grudnia 1918r, kiedy to Islandia uzyskuje niepodległość, własny parlament i rząd, choć wciąż pozostaje z Danią w unii personalnej. Dopiero po zarządzonym referendum 20-23 maja 1944, Islandczycy opowiedzieli się za zerwaniem unii personalnej (gigantyczna przewaga 70 536 głosów za tak, 315 przeciwko). Również, te referendum zadecydowała o kształcie władzy, ponieważ drugie pytanie odnosiło się do formy sprawowania władzy. Islandczycy również i tu wielka przewaga opowiedzieli się za republika, jednocześnie nie godząc się na rządy monarsze.
Po II wojnie światowej widzimy wielki rozwój Islandii. Zaledwie w ciągu pół wieku, Islandczycy stali się jednymi z najbogatszych obywateli świata. W roku 2005 Produkt Krajowy Brutto na jednego mieszkańca wynosił 34,9 tys. $, wskaźnik bezrobocia - 2,1%, a liczba internautów w tym kraju wynosi 225 tys. na 299 tys. mieszkańców ogółem! Ten gigantyczny skok ekonomiczny i technologiczny był możliwy dzięki kilku skutecznym posunięciom, które dokonywały islandzkie rządy. Były to m.in. umożliwienie rozmieszczenia na Islandii bazy wojskowej należącej do USA, umiejętnie wykorzystanie funduszy z planu Marshalla, nastawienie się na gospodarkę morska czy wykorzystanie zasobów naturalnych. Dzięki skutecznemu rozwojowi, Islandia nigdy nie była zainteresowana przystąpieniem do Unii Europejskiej, co nie oznacza, iż Islandia nie jest członkiem żadnej organizacji, wręcz przeciwnie w roku 1949 wstąpiła do NATO, w 1948 do ONZ, Islandia jest również członkiem
założycielem OECD oraz członkiem wielu organizacji międzynarodowych.
2. Parlament
Jak wcześniej wspomniałem, Islandczycy szczycą się najstarszym parlamentem w Europie. Obecnie w Althingu (inna nazwa to Althingi) na mocy poprawki do konstytucji z 1984 zasiada 63 deputowanych, którzy są wybierani na 4 letnie kadencje w wyborach proporcjonalnych, powszechnych, bezpośrednich, równych i tajnych. Po reformie z 16.V.2000 Islandia podzielona jest na 6 okręgów. Islandczycy bierne i czynne prawo wyborcze posiadają po ukończeniu 18 lat. Jedynym warunkiem uczestnictwa w wyborach jest wpis do Rejestru Państwowego, który przygotowany jest przez Urząd Statystyczny Islandii. Althing jest parlamentem jednoizbowym (jak pozostałe parlamenty państw skandynawskich). Nad pracami parlamentu czuwa przewodniczący, obecnym jest pani Sólveig Pétursdóttir. Przewodniczący parlamentu, razem z premierem i przewodniczącym Sadu Najwyższego, może w wypadku, gdy prezydent nie jest w stanie wykonywać swych funkcji przejąć jego obowiązki. Przewodniczący sprawuje swe obowiązki, wraz z 6 zastępcami tworząc jednocześnie Prezydium Althingu. Do obowiązków przewodniczącego jest reprezentowanie Althignu na forum międzynarodowym. Prace parlamentu odbywają się w 12 stałych komisjach: ogólnej, gospodarki i handlu, spraw społecznych, budżetowej, zdrowia, przemysłu, oświaty, rolnictwa, transportu, rybołówstwa, środowiska naturalnego oraz spraw zagranicznych. Zgromadzenie zbiera się na roczne sesje, począwszy od 1 października. Prawo inicjatywy, ma prezydent, rząd, każdy deputowany oraz komisje parlamentarne.
3. System partyjny
Pomimo, że historia całego parlamentaryzmu na Islandii sięga X wieku, to system partyjny wykształcił się dopiero w XX wieku. Proces powstawania partii, a masowych partii w szczególności był bardzo przesunięty w czasie, i był spowodowany innymi czynnikami niż w Europie kontynentalnej. Pierwsza partia wykształciła się w toku przemian ekonomiczno – społecznych, kiedy to na Islandii powstają nowe grupy społeczne, m.in. grupa społeczna związana z gospodarka morska, która postanawia bronić własnych interesów. Wyrazem tego było powstanie wpierw związku zawodowego Dagsbun (Swit), a później Związku Ludowego, który stał się w 1916 podstawa politycznej reprezentacji robotników najemnych – Partii Ludowej. W kilka lat później, powstało kolejne ugrupowanie, czyli Partia Postępu, która w szybkim czasie przejęła elektorat upadającej Partii Ludowej. M.in. z zawirowań w Partii Ludowej, swój sukces odniosła równie9 inna partia, czyli Partia Socjalistyczna, na której czele stanął historyk Deinar Olgeirsson. Prawe skrzydło (dwie pierwsze partie były stricte lewicowymi partiami) doszło do głosu w 1929 roku, kiedy to z wielu mniejszych partii powstała silna – Partia Niepodległości. Co więcej, warto zauważyć, że termin Niepodległość, wg. twórców tej partii odnosił się do wolności każdego obywatela, a nie do wolności całego państwa. Partia Niepodległości, reprezentowała głównie środowiska konserwatywnych liberałów takich jak przedsiębiorców, co nie przeszkadzało w głoszeniu haseł kooperacji z robotnikami. Taki system, w którym dominowały 4 partie: Niepodległości, Postępu, Ludowa, Socjalistyczna (później Socjaldemokratyczna) przetrwał przez najbliższe kilka dziesięcioleci. Ostanie 20 lat w islandzkim systemie partyjnym, były bardzo burzliwe. Z powodu przeróżnych rozłamów, zjednoczeń i podziałów, wykształciła się nowa scena polityczna na Islandii, i tak ostatnie parlamentarne wybory na Islandii odbyły się w 10 Maja 2003 roku, zwycięstwo odniosła Partia Niepodległości (33,7%), następne miejsca zajęły Alians (31%), Parta Postępu (17,7%), Ruch Lewicowo – Zielony (8,8%) oraz Partia Liberalna (7,4%). Dzisiejszy system partyjny Islandii, można nazwać umiarkowanie wielopartyjny, dwublokowy (bloki centrolewicowe oraz centroprawicowe).
Krótki opis partii, zasiadających w Althingu:
PARTIA NIEPODLEGŁOSCI (SF)
Centroprawicowa partia, powstała 1929 roku przez połączenie się Partii Konserwatywnej z Partia Liberalna. Partia udziela poparcia członkostwu Islandii w NATO, ONZ, Radzie Nordyckiej, jest przeciwna natomiast integracji z Unia Europejska. Szefem Partii Niepodległości jest Geir H. Haarde, obecny minister spraw zagranicznych Islandii. Założenia polityczne: największa wartość to demokracja, sprawiedliwy system wyborczy, trójpodział władzy, tolerancja wobec odmiennych poglądów, wolność jednostki.
ALIANS (S)
Największa opozycyjna partia, powstała w 1999. Ma charakter związku socjaldemokratycznego, założycielami były: Partia Socjaldemokratyczna, Związek Ludowy, Alians Kobiet oraz Ruch Narodowy. Szefem partii jest były burmistrz Reykiawiku, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir. Zało9enia polityczne: ogólne i niesprecyzowane, główne to: wolność, równe prawa dla kobiet i mężczyzn, rozwój opieki medycznej, ka9dy ma prawo do rozwijania własnych zdolności.
PARTIA POSTEPU (FF)
Partia o charakterze liberalno – agrarnym (powstawała 1916r). Pomimo wielkiego poparcia Jakie wciąż uzyskuje w grupach farmerów i rybaków, stopniowo adoptuje się do roli partii liberalnej. Obecny premier Islandii Halldór Ásgrímsson jest członkiem Partii Postępu. Kilkakrotnie stała u steru rządu, często również wchodziła w koalicje, najczęściej z Partia Niepodległości lub z partiami lewicowymi.
RUCH LEWICOWO – ZIELONY (U)
Typowa partia reprezentująca idee „zielonych”. Powstała w 1999 roku, opowiada się za ochrona środowiska, równouprawnieniem, uczciwa gospodarka oraz za sprawiedliwością społeczna. Jest przeciwny UE, NATO, UZE. Szefem partii Steingrímur J. Sigfússon.
PARTIA LIBERALNA (F)
Partia założona przez byłego członka parlamentu ze strony Partii Niepodległości oraz ministra Sverrir Hermannsson. Jak większość partii liberalnych, opowiada się za prawami obywatelskimi, wolnym rynkiem czy za zmniejszeniem podatków. Odrzuca członkostwo w Unii Europejskiej i sprzeciwiała się amerykańskiej inwazji na Irak.
5. Rząd
Powoływany przez prezydenta (przy akceptacji Althingu). Składa się z premiera oraz obecnie z 12 ministrów. Rząd obradujący pod przewodnictwem prezydenta tworzy Rade Państwa, na forum, której formalnie zapadają wszystkie ważne decyzje państwowe. Niezależnie od Rady Państwa ministrowie zbierają się pod przewodnictwem premiera na posiedzeniach gabinetu. Ten dualizm, bierze sie z nordyckiej tradycji konstytucjonalizmu. Zgodnie z konstytucja, na prezydencie spoczywa określenie liczby ministrów i przydział obowiązków określonym ministrom. W islandzkiej praktyce, zatarła się odpowiedzialność kolegialna i indywidualna, ponieważ premier przyjął odpowiedzialność za siebie i za poszczególnych członków. Również jest odpowiedzialny, za przydział tek. Nie istnieje pozycja wicepremierów. Członek rządu, może być członkiem Althingu. Zadaniami rządu jest: administrowanie państwem, kierowanie ogólna polityka państwa, realizowanie programu politycznego. Rząd nie posiada praw normo dawczych, co oznacza zasadę wyłączności ustawodawczej Althingu, poszczególni członkowie rządu odpowiadają karnie za przestępstwa związane w wykonaniem obowiązków urzędowych przed Sadem Stanu, natomiast odpowiedzialność polityczna, jest raczej efektem zwyczajów konstytucyjnych niż regulacji ustawy zasadniczej. Rząd musi ustąpić, w przypadku kiedy traci zaufanie Althingu, po przyjęciu specjalnej uchwały w tej sprawie.
6. Ombudsman
Ombudsman, jest charakterystycznym elementem systemu politycznego każdego skandynawskiego państwa. Pierwszy ombudsman, został powołany w Szwecji w 1809, natomiast Islandia była ostatnim skandynawskim krajem, po Finlandii, Norwegii oraz Dani, który zdecydował się na powołanie takiej instytucji. Obecne funkcjonowanie Ombudsmana oparte jest na ustawie z 1995 roku, który m.in. rozdzielił funkcje Ombudsmana Althingu oraz Ombudsmana ds. dzieci. Ombudsman powoływany jest przez Althing na czteroletnia kadencje, jego zadaniami jest: nadzór ochrony praw i wolności obywatelskich przed organami administracji rządowej. Ombudsman wszczyna postepowanie z własnej inicjatywy, wskutek wniesienia skargi albo z urzędu. Ombudsman ds. Dzieci, powoływany jest na 5 letnia kadencje. Jego misja jest natomiast dbanie o prawa i interesy dzieci, promowanie polityki dotyczącej dzieci czy dążenie do upowszechnienia widomości obywatelskiej.
Wybory parlamentarne w Finlandii, odbyły się 18 marca 2007 roku. Wcześniejsze oddanie głosu (tzw. wstępna faza wyborów) było możliwe w dniach od 7 marca do 13 marca drogą korespondencyjną. Z tej możliwości skorzystało 1,3 miliona obywateli (29,2% uprawnionych do głosowania). O miejsca w 200-osobowym parlamencie Finlandii – Eduskuncie, ubiegało się 2004 kandydatów (w tym 799 kobiet). Ponad ¾ kandydatów nominowanych zostało przez partie polityczne posiadających aktualnie swoich przedstawicieli w parlamencie. Do głosowania uprawnionych było prawie 4,3 miliona osób. Lokale wyborcze były otwarte od godziny 8 do 19.
Oficjalne wyniki
Partia | Głosy | Procent (zmiana) | Mandaty (zmiana) | % mandatów | |
---|---|---|---|---|---|
Partia Centrum | 640.428 | 23,1% | -1,6% | 51 | |
Koalicja Narodowa | 616.841 | 22,3% | +3,7% | 50 | |
Socjaldemokratyczna Partia Finlandii | 594.194 | 21,4% | -3,1% | 45 | |
Sojusz Lewicy | 244.296 | 8,8% | -1,1% | 17 | |
Liga Zielonych | 234.429 | 8,5% | +0,5% | 15 | |
Chrześcijańscy Demokraci | 134.790 | 4,9% | -0,4% | 7 | |
Szwedzka Partia Ludowa | 126.520 | 4,6% | 0% | 9 | |
Prawdziwi Finowie | 112.256 | 4,1% | 2,5% | 5 | |
Inne | 67.482 | 2,5% | -0,4% | 0 | |
Razem | 2.771.236 | 100,0% | – | 200 | |
Frekwencja | 67,9% |
Izraelskie uwarunkowania społeczno-kulturowe
Izrael należy do społeczeństw sfragmentaryzowanych. Od samego początku powstania tego państwa, wśród ludności istniały zasadnicze podziały, wynikające z różnorodności etnicznej, religijnej, kulturowej czy społecznej jego mieszkańców. Obecnie, z ponad 6 milionów obywateli Izraela, około 80 proc. stanowią Żydzi (ponad połowa urodziła się w tym kraju, reszta pochodzi z innych państw świata), pozostałe 20 proc. to w większości Arabowie (wśród których 75 proc. to muzułmanie, reszta to m.in. chrześcijanie).
Podział na ludność arabską i żydowską, choć jest bardzo charakterystyczny i wyraźny, to jednak nie stanowi głównej linii dzielącej społeczeństwo izraelskie. Wydaje się, że o wiele donośniejsze i bardziej istotne są podziały przebiegające wewnątrz ludności żydowskiej. Chodzi tu głównie o konflikt kulturowo-etniczny (aszkenazyjczycy vs. sefardyjczycy) oraz religijny (ortodoksi vs. świeccy). Warto także zwrócić uwagę na konflikt – określony przez Arenda Lijphart, Petera J. Bowmana oraz Reuvena Y. Hazana – mianem podziału nacjonalistyczno-terytorialnego (,,gołębie” vs. ,,jastrzębie”), gdyż ma on decydujący wpływ na system rywalizacji politycznej.
(a) Konflikt Arabowie – Żydzi
Obecnie w Izraelu żyje ponad milion osób pochodzenia arabskiego. Jest to ludność nie żydowska, określana czasami mianem ,,izraelskich Arabów” albo ,,palestyńskich Izraelczyków”. Ich sytuacja, od chwili powstania państwa, była bardzo trudna. Liczne wojny arabsko – izraelskie, napięta sytuacja polityczna czy późniejsze palestyńskie zamachy terrorystyczne, spowodowały bardzo silną nieufność a czasami nawet nienawiść i wrogość ze strony większości żydowskiej. Pomimo, iż Arabowie uzyskali izraelskie obywatelstwo, państwo przez większość czasu koncentrowało się na zagadnieniach stwarzanych przez imigrantów żydowskich, a regiony zamieszkiwane przez Arabów pozostały na marginesie zainteresowań władz. Do tego, dochodziły mało popularne w społeczeństwie żydowskim poglądy izraelskich Arabów, wyrażające się w poparciu arabskiego nacjonalizmu, którego sztandarową postacią był Gamal Naser. Identyfikacja z tą ideologią stanowiła główny impuls pierwszych politycznych wystąpień Arabów w Izraelu. W wyniku kolejnych wojen, które kończyły się upokorzeniem krajów arabskich i klęskami ich armii, jeszcze bardziej zdewaluowano wizerunek Araba w oczach Izraelczyków. [8] Z drugiej strony, żywiołowa radość Żydów z odniesionych zwycięstw stawała się zwykle początkiem nowych napięć pomiędzy obiema społecznościami.
Inną niezwykle ważką przeszkodą w integracji ludności żydowskiej z arabską są istotne różnice w tradycji, religii, kulturze czy pozycji społecznej obu nacji. Arabowie – w zdecydowanej większości wyznawcy islamu, wychowani w swojej cywilizacji, której daleko do wartości ,,zachodu” – średnio odnajdują się w demokratycznym Izraelu, wyrosłym głównie pod wpływem tradycji europejskich. Poza tym, arabscy obywatele Izraela, to głównie klasa pracująca w społeczeństwie zdominowanym przez klasę średnią, politycznie marginalna grupa w silnie zcentralizowanym państwie i arabskojęzyczna mniejszość wśród hebrajskojęzycznej większości. [9] Izolację Arabów pogłębiał dodatkowo fakt, stworzenia przez państwo faktycznie dwóch systemów społeczno-politycznych. Obok żydowskich szkół, powstały uczelnie z językiem arabskim, kładące nacisk na narodowe tradycje i kulturę. Społeczność ta ma także własne programy telewizyjne i radiowe, przestrzega własnych świąt i zasad religijnych oraz podlega niezależnemu, islamskiemu sądowi.
Nierówne traktowanie, głęboka nieufność czy wręcz dyskryminacja Arabów przez Żydów, i z drugiej strony arabski nacjonalizm i często sprzeciwianie się statusowi Izraela jako państwa żydowskiego i jego prawa do istnienia, spowodowały zasadnicze różnice i podziały w obrębie tych społeczności. Odbicie tych antagonizmów, odnajdujemy także na poziomie rywalizacji politycznej. Częste bojkotowanie wyborów przez ludność arabską, powodowało, iż przeciętnie w Knesecie zasiada kilku posłów reprezentujących tych obywateli, początkowo wybieranych z list sprzymierzonych z izraelską lewicą, a następnie z własnych, arabskich partii, z reguły skrajnie lewicowych. Ten względny radykalizm arabskich wyborców wynika z upośledzonej pozycji społecznej oraz wrogiej wobec nich postawy ugrupowań prawicowych. Przeciętny Arab, jeśli nie chce współpracować z żydowską lewicą, może jedynie wybrać arabski nacjonalizm, kwestionujący istnienie państwa izraelskiego.
(b) Konflikt aszkenazyjczycy – sefardyjczycy
Wewnątrz żydowski konflikt kulturowo-etniczny, dzieli tę społeczność na aszkenazyjską i sefardyjską. I choć jest to obraz nieścisły i mocno uproszczony, to zupełnie wystarczający na potrzeby niniejszego opracowania.
W tym znaczeniu, przez aszkenazyjczyków należy rozumieć Żydów, których korzenie tkwią w Europie Środkowej i Wschodniej (głównie Niemcy i Polska; od hebr. Ashkenaz – Niemcy). Wśród tej grupy, znajdują się także potomkowie aszkenazyjczyków, którzy na przestrzeni lat wyemigrowali do Ameryki Północnej i Południowej, Afryki Południowej (RPA) i Australii. Niektórzy członkowie tej społeczności nadal posługują się tradycyjnym językiem aszkenazyjczyków, czyli jidysz, mieszaniną słów hebrajskich, słowiańskich i średniowiecznego dialektu niemieckiego, ale zapisywanego alfabetem hebrajskim. Do czasu II wojny światowej, aszkenazyjczycy stanowili 90% (ok. 15 milionów) wszystkich Żydów.
Z kolei sefardyjczycy będą wywodzić się zarówno od Żydów wygnanych w XV wieku z Hiszpanii i Portugalii (od hebr. Sefarad – Hiszpania), którzy następnie osiedlili się Afryce Północnej oraz na europejskim wybrzeżu Morza Śródziemnego; jak i od potomków Żydów pochodzących z islamskich krajów Azji. Tradycyjnym językiem tej grupy był język zwany ladino, zbliżony do dialektu starokastylijskiego, ale zapisywany alfabetem hebrajskim. Aż do XIX wieku, większość Żydów w Palestynie należała właśnie do sefardyjczyków.
Konflikt między aszkenazyjczykami a sefardyjczykami ujawnił się zaraz po powstaniu Izraela. Pierwsi osadnicy syjonistyczni i nielegalni imigranci byli aszkenazyjczykami. To oni przyczynili się do powstania i zorganizowania państwa oraz przygotowali późniejszą masową imigrację sefardyjczyków z krajów arabskich. Aszkenazyjczycy objęli główne instytucje państwowe, stając się elitą polityczną i intelektualną, przenosząc i rozwijając przywiązania do tradycji Europy Środkowo-Wschodniej. Była to grupa wychowana w ideałach demokratycznych, której bliskie były koncepcje socjalistyczno-pionierskie. Większość z nich stanowili zasymilowani, wykształceni, pół-świeccy Żydzi, pochodzący często ze społeczeństw technicznie rozwiniętych.
Z drugiej strony stanęli sefardyjczycy, Żydzi żyjący od stuleci na ziemiach arabskich i dlatego skłonni byli trzymać się tradycyjnego, patriarchalnego modelu społecznego. Procesy demokratyczne i wymogi nowoczesnego państwa były dla nich obce, co utrudniało im integrację z szybko rozwijającą się gospodarką oraz segmentem aszkenazyjskim. Choć wśród sefardyjczyków zdarzały się osoby wykształcone (głównie we Francji i Wielkiej Brytanii), to jednak ogromną większość stanowiły masy niewykształconej, ubogiej i tradycjonalistycznie religijnej ludności, której rytm życia wyznaczały żydowskie nakazy religijne. Ludność ta szybko stała się obywatelami drugiej kategorii, której aszkenazyjska większość próbowała narzucić swój styl życia. Jednak różnice kulturowe, społeczne i ekonomiczne były zbyt istotne i obejmowały zbyt wiele dziedzin życia, aby dało się je szybko usunąć.
Sytuacja skomplikowała się jeszcze bardziej, gdy do Izraela zaczęły przybywać coraz większe fale sefardyjczyków. Liczebność tej ludności wzrosła z poniżej 15% populacji w 1948 do 50% w latach sześćdziesiątych. Ze względu na niebezpieczeństwo utrzymania się silnego podziału pomiędzy obiema społecznościami, politycy izraelscy starali się zapewnić sefardyjczykom awans cywilizacyjny oraz doprowadzić ich do integracji z resztą społeczeństwa. Było to jednak zadanie niełatwe, szczególnie biorąc pod uwagę fakt, iż do końca lat pięćdziesiątych obie grupy współistniały praktycznie bez wzajemnych oddziaływań społeczno-kulturalnych. W tych latach, Żydzi z Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu wyrażali swoje frustracje i alienację poprzez antyrządowe demonstracje (np. ruch ,,Czarnych Panter”) oraz udzielanie poparcia wyborczego partiom opozycyjnym.
Podział na dwa światy etniczno-kulturowe wpływał też na sferę polityki. Społeczność nieaszkenazyjska, długo nie miała własnej reprezentacji oraz cierpiała na brak politycznych osobowości. Liczba posłów pochodzenia afrykańskiego i azjatyckiego, była niewielka, choć z ośmiu w roku 1948, wzrosła do dziewiętnastu (na 120) w 1973 roku. Sytuacja poprawiła się dopiero w latach 80. Protesty społeczne ucichły i stały się marginalne, a upośledzone dawniej grupy osiągnęły postęp niemal we wszystkich dziedzinach życia społecznego. Coraz częściej zaczęły pojawiać się małżeństwa mieszane i przeróżne kontakty między-grupowe. I choć wciąż widać różnice między aszkenazyjczykami i sefardyjczykami, to bez wątpienia, nie stanowią one zagrożenia dla stabilności społeczno-politycznej państwa.
(c) Konflikt religijni – świeccy
Następny podział dzielący społeczność izraelską, to konflikt aksjologiczny, czyli spór o znaczenie i wpływ judaizmu na państwo. Kwestia ta, od samego początku wzbudzała napięcia społeczne, powodując protesty, demonstracje i liczne przesilenia rządowe.
Izrael nie ma pisanej konstytucji (zob. niżej) oraz wyraźnego rozdziału państwa i religii. Spowodowane jest to związkiem religii mojżeszowej z narodem żydowskim, gdyż judaizm, naród, kultura i etyka są od siebie ściśle uzależnione, i nawet niewierzącemu Żydowi trudno odrzucić dziedzictwo, które przecież korzeniami sięga do tradycji biblijnych (religijnych). Relacje między państwem a religią opierają się więc na status quo, czyli przestrzeganiu czterech podstawowych zasad. Po pierwsze, szabat i żydowskie święta są oficjalnymi świętami państwowymi; po drugie, w instytucjach publicznych podawana jest żywność koszerna; po trzecie, status cywilny (małżeństwa, rozwody, pogrzeby, niektóre aspekty dziedziczenia) podlega jurysdykcji sądów rabinicznych; po czwarte, szkoły państwowe reprezentują państwowy nurt świecki lub państwowy nurt religijny i są finansowane z budżetu państwa.
Oczywiście nie wszystkim odpowiada taki stan rzeczy. Część ortodoksyjna domaga się jeszcze większego wpływu na państwo (lub w ogóle państwa religijnego, opartego na prawach halachy). Z kolei społeczność świecka uważa, iż już obecnie państwo za bardzo manifestuje swoją judaistyczną tożsamość i domaga się zniesienia przywilejów religijnych. Jednocześnie, dosyć trudno opisać dokładny podział społeczeństwa i wyznaczyć jego granicę. Biorąc jednak pod uwagę badania opinii publicznej przeprowadzone przez Instytut Guttmana, można zaryzykować uogólnienie, iż w społeczeństwie izraelskim występuje do 30% osób zlaicyzowanych i tyleż samo osób religijnych.
Spór między uniwersalistyczną, świecką i racjonalistyczną orientacją a głosicielami wyjątkowości żydowskiej, dosyć regularnie wzbudza tak wielkie emocje, iż powoduje liczne upadki gabinetów izraelskich, demonstracje a nawet uliczne starcia między obiema opcjami. Na poziomie politycznym, spolaryzowane segmenty reprezentują niezwykle wpływowe partie religijne oraz ugrupowania świeckie (anty-religijne) (zob. niżej). O ile podział na Żydów aszkenazyjskich i sefardyjskich stopniowo łagodnieje, to spór o rolę judaizmu w państwie wyraźnie przybiera na sile. Obecnie trudno wskazać rozsądne rozwiązania tej sytuacji, i jak sugeruje Urii Huppert (...) tak jak niebezpieczeństwem zewnętrznym dla Izrael byli i są Arabowie, tak niebezpieczeństwem wewnętrznym byli i są religijni fundamentaliści. Konflikt pomiędzy ortodoksją a świeckim państwem to dziś nasz największy problem wewnętrzny.
(d) Konflikt ,,jastrzębie” – ,,gołębie”
Specyfiką społeczeństwa izraelskiego, jest brak podziału na prawicę i lewicę w takim znaczeniu jak to się przyjęło w Europie Zachodniej. Oczywiście w społeczeństwie funkcjonują pojęcia prawicy i lewicy, z tym, że kryteriom tym raczej nie przypisuje się tradycyjnych znaczeń ,,europejskich” a odnosi się je przede wszystkim do założeń w kwestii rozwiązania problemu palestyńskiego/arabskiego.
Izraelski podział na prawicę i lewicę, określany także mianem konfliktu nacjonalistyczno-terytorialnego, ma zatem wyłącznie wymiar stosunku do polityki arabskiej. W tym znaczeniu, prawica – określana kategorią ,,jastrzębi” – uważa, iż wstępnym i nieodzownym warunkiem jakichkolwiek rokowań z Palestyńczykami musi być całkowite wyrzeczenie się przez nich terroru, a każde ustępstwo izraelskie powinno być rekompensatą za ustępstwo strony palestyńskiej, gdyż w przeciwnym razie Palestyńczycy mnożą swoje żądania i domagają się od Izraelczyków kolejnych ustępstw, aż do zgody na likwidację Izraela. Natomiast lewica – określana mianem ,,gołębi” – postuluje, iż należy podążać w stronę kompromisu, poprzez ustępstwa wobec Palestyńczyków, m.in. dla skłonienia ich do wyrzeczenia się przemocy i terroru.
W grę wchodzą tu głównie kwestie ziem zajętych przez Izrael podczas wojny sześciodniowej (Zachodni Brzeg Jordanu, Wzgórza Golan, część Jerozolimy), gdzie ,,jastrzębie” skłaniają się ku tendencji zasiedlania i ekspansji tych terenów, zaś ,,gołębie” zorientowane są na hasło ,,ziemia za pokój”. Granica pomiędzy obiema grupami przebiega według przekonania, jaka jest najlepsza i najskuteczniejsza droga do zapewnienia osobistego bezpieczeństwa mieszkańcom Izraela. Warto też wspomnieć, iż oba bloki wcale nie ją jednomyślne, ponieważ wśród ich składników istnieją dość znaczne różnice, od zupełnie nie przejednanej i agresywnej postawy na jednym skraju skrzydła do natychmiastowej gotowości do bardzo daleko idących ustępstw na skraju drugiego skrzydła.
(2) Izraelskie uwarunkowania instytucjonalne
(a) Ustawy zasadnicze
Izrael nie posiada spisanej konstytucji w sensie jednego aktu normatywnego o szczególnej mocy prawnej. Nie oznacza to jednakże, iż Izrael celowo podążył w kierunku rozwiązania westminstersko-brytyjskiego, gdyż w przypadku Izraela brak konstytucji wynika po prostu z braku porozumienia co do treści ustawy zasadniczej (m.in. sprzeciw partii religijnych). Tym niemniej, w przeciągu ponad półwiecza istnienia Izraela, parlament tego kraju systematycznie normował zasady funkcjonowania państwa. Odbywało się na to zasadzie uchwalania tzw. ,,Aktów konstytucyjnych” czy też ,,Ustaw zasadniczych” (Fundamental Law), których – jak do tej pory – przyjęto jedenaście. Są to: Ustawa Zasadnicza o Knesecie (1958); O gruntach izraelskich (1960); O Prezydencie Państwa (1964); O gospodarce finansowej państwa (1975); O siłach zbrojnych (1976); O Jerozolimie stolicy Izraela (1980); O sądownictwie (1984); O Kontrolerze Państwowym (1988); O wolności zawodowej (1994); O godności ludzkiej i wolności (1994) oraz Ustawa Zasadnicza o Rządzie (2001).
Szczególną kwestią, przy analizowaniu powyższych ustaw jest ich pozycja prawna, a mianowicie, ustaw tych nie należy traktować jako głównych aktów prawnych, nadrzędnych wobec zwykłych ustaw, gdyż uchwalane są one zwykłą większością głosów i – poza wyjątkami – tą samą droga mogą być zniesione. Można więc śmiało powiedzieć, iż w Izraelu obowiązuje system konstytucyjny bez formalnie przyjętej konstytucji.
(b) Reżim polityczny
Reżim polityczny Izraela należałoby określić jako demokrację parlamentarno-gabinetową, choć główny twórca politycznej idei odtworzenia Izraela – Teodor Herzl wyobrażał sobie raczej ,,republikę” arystokratyczną. W początkach istnienia Izraela trwał spór o podział władz (znaczenie) pomiędzy urzędem prezydenta a premiera. Rozważano więc prezydencki model amerykański, francuski (semiprezydencki) oraz brano pod uwagę symboliczną rolę głowy państwa, występującą w reżimach parlamentarnych. Pierwszemu premierowi Izraela – Dawidowi Ben-Gurionowi – rzecz jasna najbardziej odpowiadał ten ostatni model, czemu przeciwstawiał się pierwszy prezydent Izraela – Chaim Weizmann, próbując wyposażyć stanowisko prezydenta w funkcje bezpośredniej kontroli nad rządem. Jednak, nieobecność (wiekowego już i schorowanego) prezydenta w kraju, w momencie prac nad Ustawą Przejściową, spowodowała ograniczenie roli głowy państwa i formowanie się typowego modelu parlamentarno-gabinetowego w myśl koncepcji Ben-Guriona.
Struktura izraelskich organów państwowych nawiązuje do klasycznej, monteskiuszowskiej zasady trójpodziału władz, w sensie ich współdziałania a nie separacji. W tym znaczeniu, władza ustawodawcza (legislatywa) należy do 120-osobowego, unikameralnego Knesetu, wybieranego na 4 lata. Z kolei władza wykonawcza (egzekutywa) jest dwuczłonowa i przypada gabinetowi oraz głowie państwa (wybieranej na 7 lat), zaś władzę sądowniczą sprawują niezawisłe sądy.
Układ powiązań i zależności pomiędzy legislatywą oraz egzekutywą decyduje o specyfice izraelskiego reżimu. Kneset, jedyny obieralny (przez obywateli) organ państwowy wydaje się dominować nad organami władzy wykonawczej. Powołuje on prezydenta – który pełni głównie rolę symbolu jedności państwowej – i przysługuje mu również prawo jego odwołania. Między innymi z tego powodu, głowa państwa okazuje się ,,najsłabszym ogniwem” wśród naczelnych organów, a jej działalność w strukturach egzekutywy należałoby określić mianem panowania a nie rządzenia. Dotychczas, stanowisko prezydenta Izraela zajmowali:
- Chaim Weizmann 1949-1952;
- Icchak Ben-Zvi 1952-1963;
- Zalman Shazar 1963-1973;
- Ephraim Katzir 1973-1978;
- Icchak Navon 1978-1983;
- Chaim Herzog 1983-1993;
- Ezer Weizman 1993-2000;
- Moshe Katsav 2000-2007;
- Szymon Peres 2007 – (…).
Warto dodać, iż w latach 1996-2001 obowiązywał w Izraelu, niespotykany dotychczas w świecie, system bezpośredniego wyboru premiera przez obywateli. Pomimo tego, iż wspomniane instytucjonalne rozwiązanie, zostało zniesione zaledwie po pięciu latach funkcjonowania, to wpisało się na trwałe do nauk politycznych, jako nieudana próba adaptacji elementów prezydencjonalizmu w klasycznym parlamentaryzmie. Porównanie dwóch systemów powoływania głównych organów władzy w Izraelu przedstawia ryc. 2.
Bardziej złożone koligacje zachodzą między parlamentem a gabinetem. Specyfiką Knesetu jest fakt, iż potrafi on w znaczny sposób wpływać na projekty rządowe. Wynika to z kilku przyczyn. Po pierwsze, z faktu koalicyjnych rządów, które muszą cieszyć się poparciem (rozdrobnionego) Knesetu; po drugie, z możliwości odwołania gabinetu (wotum nieufności) większością głosów; po trzecie, z obowiązkowej zasady łączenia funkcji deputowanego z prezesem rady ministrów oraz wynikającej z tego odpowiedzialności premiera przed parlamentem; po czwarte z przyjętej (niepisanej) reguły, iż przynajmniej połowa ministrów powinna pochodzić z Knesetu; oraz po piąte, ze znacznej roli komisji parlamentarnych.
Powyższa pozycja legislatywy, nie oznacza jednakże całkowitej podległości gabinetu względem parlamentu. Szczególna rola w stosunkach pomiędzy wspomnianymi organami przypada premierowi, który dominuje w rządzie, oraz samodzielne potrafi wpływać na wzajemne relacje. Potwierdzają to zapisy dotyczące powoływania i odwoływania ministrów przez premiera (oczywiście z uwzględnieniem realiów, czyli partii koalicyjnych), możliwość rozwiązania Knesetu przez niego (za aprobatą prezydenta) czy kierowania pracami rządu oraz wydawania rozporządzeń; a także poza prawnych sytuacji jak np. specyfiki egzystencji państwa, gdzie w stanach konfliktowych (wojennych) wyraźnie wzrasta rola premiera, oraz – na co zwraca uwagę Stanisław Gebethner – czynników behawioralnych, czyli np. stylu uprawiania władzy lub cech osobowości. Dodatkowo, reguła, iż prezes rady ministrów jest jednocześnie liderem najliczniejszej partii w Knesecie, powoduje, iż zależności między legislatywą a egzekutywą nie wyglądają już tak asymetrycznie. Zresztą, wydaje się, iż w tym przypadku, bardziej adekwatne byłoby określenie istoty powyższych stosunków, przez sprowadzenie ich do relacji Knesetu z premierem a nie rządem (jako ciałem kolegialnym).
Wzajemne zależności pomiędzy premierem a parlamentem – które głównie skupiają się na możliwości obopólnego odwołania – wyznaczają sposób funkcjonowania reżimu. Pomimo tego, iż jak podaje Marek Bankowicz – aż 90% projektów ustaw rozpatrywanych w Knesecie pochodzi z rządu , to realia izraelskie aż nadto pokazują, iż nieprzychylność izby z reguły powoduje, nie tylko odrzucanie projektów ale i przedterminowe wybory.
Władzę sądowniczą w Izraelu sprawują sądy powszechne oraz szczególne. Fenomenem ustroju demokratycznego tego państwa, są sądy religijne – dla Żydów rabinackie, dla muzułmanów islamskie – zajmujące się zagadnieniami (na zasadach wyłączności) małżeństw oraz rozwodów (zastępują Urząd Stanu Cywilnego). W przypadku sądów rabinackich, instytucję odwoławczą pełni Najwyższy Sąd Rabinacki, któremu przewodniczą dwaj Naczelni Rabini Izraela (Naczelny Rabinat). Naczelny Rabinat, najwyższy autorytet w sprawach religijnych, jest instytucją państwową, składającą się z Głównego Rabina Aszkenazyjskiego oraz Głównego Rabina Sefardyjskiego.
(c) System wyborczy
System wyborczy Izraela należy do proporcjonalnych systemów wyborczych, w którym cały kraj stanowi jeden okręg wyborczy. Powyższe cechy zapisane są w Ustawie Zasadniczej o Knesecie, gdzie art. 4 mówi: Kneset wybierany jest w wyborach powszechnych, ogólnokrajowych, bezpośrednich, równych i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Partie polityczne, reprezentowane w danym Knesecie, automatycznie rejestruje się przystępując do następnych wyborów, zaś pozostałe muszą zgromadzić 2,5 tysiąca podpisów oraz wpłacić depozyt w wysokości 23 tysięcy szekli (czyli około 16 tys. złotych). Wkład ten zwraca się, w momencie przekroczenia przez partię (listę partyjną) pułapu 2% ważnych głosów, oczywiście w skali kraju. Wspomniany poziom (2%) to tzw. klauzula zaporowa (próg wyborczy), po przekroczeniu której, każda partia polityczna uprawniona jest do posiadania reprezentacji parlamentarnej.
Izraelski proporcjonalny system wyborczy, zalicza się do rodzaju systemu list partyjnych, gdzie partie polityczne wystawiają własne listy z kandydatami na deputowanych, których (list) z reguły jest od 20 do 30. Nierzadko też, partie izraelskie wystawiają do wyborów wspólną listę, łącząc w ten sposób kilka list. W literaturze proces taki nosi nazwę zblokowania (apparentement), i oznacza, że wyborca oddając głos na jedną listę, de facto popiera kilka (zblokowanych), gdyż dystrybucja mandatów prowadzona jest wspólnie dla złączonych list. Poza tym, wyborca oddając głos na listę partyjną nie ma możliwości wyboru określonego kandydata, co oznacza, iż do parlamentu dostają się osoby z początkowych miejsc listy. Selekcja kandydatów zarezerwowana jest więc wyłącznie dla organizacji partyjnych.
Podział mandatów dokonuje się przez podzielenie sumy głosów otrzymanych przez partie (które przekroczyły próg wyborczy) przez 120 (liczba mandatów), otrzymując minimum głosów potrzebnych do otrzymania mandatu. Powyższym ugrupowaniom przyznaje się tyle mandatów, ile razy w oddanej na nią liczbie głosów mieści się wyliczony wskaźnik. Proces ten można nazwać pierwszym etapem podziału miejsc. W drugim etapie, pozostałe mandaty rozdziela się tym ugrupowaniom, które otrzymały najwięcej nadwyżkowych głosów tj. ponad minimalną ich liczbę wymaganą by otrzymać miejsce. Tu z kolei stosuje się metodę Bader-Ofer’a – od nazwisk posłów, którzy zaadaptowali ją w Izraeli – opartą na formule d’Hondta, sprowadzającą się do podzielenia nadwyżkowych głosów przez kolejne liczby całkowite (1, 2, 3...) aż do momentu rozdzielenia wszystkich mandatów. Efekty wywoływane przez tak skonstruowany mechanizm wyborczy, czynią z niego jeden z najbardziej proporcjonalnych systemów w świecie, porównywalny tylko z mechanizmem wyłaniania deputowanych w Holandii.
(3) Izraelski system rywalizacji politycznej
(a) Partie polityczne Izraela (format systemu partyjnego)
Na przestrzeni ponad półwiecza, przez izraelską scenę polityczną przewinęło się bardzo dużo różnorodnych partii politycznych. Nie sposób wymienić ich wszystkich, gdyż dynamika zmiany ugrupowań politycznych jest na tak wysokim poziomie, iż z partii, które wkraczały na arenę polityczną w 1948 roku, dziś – przynajmniej pod dawną nazwą – nie funkcjonuje już żadne ugrupowanie. Dlatego też, w niniejszym opracowaniu, skupię się tylko na izraelskich partiach politycznych, obecnych na poziomie parlamentarnym w 2006 roku (XVII Kneset).
Partie polityczne Izraela, można uporządkować w bloki polityczne, posługując się (izraelską) kategorią prawicy i lewicy (zob. powyżej na ten temat).
● Blok partii prawicowych:
- Likud (,,Zjednoczenie”) – partia umiarkowanie prawicowa, powstała w 1973 roku z połączenia ugrupowania Herut, Partii Liberalnej i kilku mniejszych organizacji. Jedna z głównych i największych ugrupowań izraelskich. Baza członkowska tej partii oscyluje w granicach 180 tysięcy członków [32] – co jak na Izrael jest wysokim wynikiem. Ugrupowanie Likud, do wyborów w 2006 roku, zawsze plasowało się w pierwszej dwójce najlepszych wyników wyborczych. Partia ta dziewięciokrotnie formowała gabinet rządowy, wysuwając ze swoich szeregów takich premierów jak: Menachem Begin, Icchak Shamir, Benjamin Netaniahu oraz Ariel Sharon. Przed wyborami 2006, partią Likud wstrząsnęły konflikty wewnętrzne, w wyniku których, część prominentnych działaczy – z Arielem Sharonem i Ehudem Olmertem na czele – odłączyło się i utworzyło centrowe ugrupowanie o nazwie Kadima (zob. niżej). Oddźwięk tego rozbicia znalazł ujście w wyborach do Knesetu 2006, gdyż partia ta odnotowała najgorszy rezultat w swojej historii, zdobywając zaledwie 9% głosów poparcia, co dało jej 12 mandatów (na 120) . Rezultat ten oznaczał, iż po raz pierwszy, Likud stał się tylko trzecią siłą na arenie parlamentarnej i to ex aequo z religijną partią Shas (zob. niżej). Obecnie na czele partii stoi były premier Benjamin ,,Bibi” Netaniahu.
-Yisrael Beitenu (,,Nasz Dom Izrael”) – prawicowa partia imigrantów rosyjskich, założona w 1999 roku, pod wpływem masowej imigracji Żydów z dawnego Związku Radzieckiego. Inicjatorem i długoletnim przywódcą tego ugrupowania jest Avigdor Liberman – imigrant z Mołdawii. Jest to średniej wielkości partia, zwykle współpracująca z innym skrajnie prawicowym ugrupowaniem – Ichud Leumi, aczkolwiek, w wyborach 2006 roku, odnotowała nadspodziewanie wysoki wynik, gdyż wprowadziła do parlamentu 11 posłów, stając się tym samym ,,atrakcyjnym” ugrupowaniem dopełniającym gabinety formowane przez prawicowe (Likud) tudzież centrowe (Kadima) partie. Za sprawą swojego – częstokroć kontrowersyjnego – przywódcy, Yisrael Beitenu zajmuje twarde stanowisko w sprawach rozwiązania problemu palestyńskiego.
- Ichud Leumi (,,Unia Narodowa”) – skrajnie prawicowa koalicja partii Moledet z innymi mniejszymi organizacjami (m.in. Tekuma), powstała przed wyborami w 1999 roku. Od dłuższego czasu, ugrupowanie to zajmuje najbardziej skrajnie-prawicową pozycję na scenie politycznej Izraela, postulując m.in. przeniesienie Palestyńczyków z terenów Izraela. Do wyborów 2006, ugrupowanie to przystąpiło w koalicji wyborczej z inną skrajnie prawicowo-religijną partią – Mafdal (zob. niżej), osiągając (dobry) wynik 9 mandatów parlamentarnych.
● Blok partii religijnych:
- Mafdal (,,Narodowa Partia Religijna”) – jako jedyna określana jest mianem religijnej partii prosyjonistycznej. Powstała w 1956 roku w wyniku fuzji Mizrachi i HaPoel HaMizrachi. Jej korzenie sięgają ruchu syjonistycznego i odwołują się do aszkenazyjskich, religijnych tradycji Europy Środkowej i Wschodniej. Mafdal jest fenomenem sceny politycznej Izraela, gdyż partia ta (lub jej prekursor), uczestniczyła w 27 na 31 sformowanych dotychczas gabinetach rządowych. Przez ten czas zdobywała od 4 do 10% głosów poparcia, co czyniło z niej niedużą partię dopełniającą. Jednak jej syjonistyczne pochodzenie i specyfika systemu partyjnego Izraela, powodowały, iż (mimo religijnego charakteru) przez wiele lat była ona niezbędnym składnikiem większościowych gabinetów rządowych, budowanych przez Partię Pracy. Partia Mafdal jest najbardziej prawicowym ugrupowaniem wśród partii religijnych, stąd też przed wyborami 2006 zawarła alians wyborczy ze ultra-prawicowym ugrupowaniem Ichud Leumi, co pozwoliło wprowadzić tej koalicji do Knesetu aż 9 posłów.
- Shas (,,Sefardyjscy Strażnicy Tory”) - sefardyjska, ortodoksyjna partia, która w 1984 roku oderwała się od Agudat Yisrael. Była to reakcja na kontrolę sprawowaną przez aszkenazyjczyków nad partiami religijnymi, oraz wzrostu politycznej świadomości religijnej grupy sefardyjskiej. W przeciwieństwie do Agudat Yisrael, partii Shas udało się pozyskać także głosy ludności nieortodoksyjnej, w wyniku czego stała się najsilniejszą partią religijną Izraela o poparciu wyborczym dochodzącym do 13%. W latach 90., m.in. za sprawą afery korupcyjnej jej byłego lidera Arie Derii i antyortodoksyjnych kampanii wyborczych partii Shinui, do Shasu przylgnęła negatywna opinia partii skorumpowanej, populistycznej i reprezentującej wąskie interesy swoich wyborców. Duchowym mentorem tego ugrupowania jest rabin Ovadia Josef . W obecnym parlamencie posiada 12 mandatów, a na czele partii stoi Eliyahu Yishai.
- Agudat Yisrael (,,Związek Izraela”) – konserwatywna, aszkenazyjska, antysyjonistyczna partia ortodoksyjna o długiej tradycji sięgającej początków XX wieku. We wstępnej fazie swego istnienia sprzeciwiała się powstaniu państwa Izrael, jednak w 1948 roku postanowiła wejść w sferę izraelskiej polityki i znalazła się w systemie partyjnym. Od samego początku zwalczająca syjonizm (również w jego religijnym zabarwieniu) i m.in. z tego powodu aż do lat 70. była partią izolowaną przez rządzące ugrupowanie (Partia Pracy). Również poparcie wyborcze, kształtujące się w rejonie 2-5%, powodowało niewielki potencjał polityczny partii. Od 1992 roku, wraz z małą, ortodoksyjną partią Degel Hatorah (,,Sztandar Tory”) tworzy koalicje wyborcze funkcjonujące pod różnymi nazwami, np. YaHadut HaTorach, określanej także jako United Torah Judaism (,,Zjednoczenie Tory”). Do wyborów 2006, obie partie (Agudat Yisrael oraz Degel Hatorah) przystąpiły pod nazwą Torah and Shabbat Judaizm i wprowadziły do Knesetu 6 posłów.
● Blok partii centrowych:
- Kadima (,,Naprzód”) – duże i stosunkowo nowe ugrupowanie, założone przez Ariela Sharona pod koniec 2005 roku. Był to efekt sporu do jakiego doszło w partii Likud, głównie pomiędzy Arielem Sharonem a Benjaminem Netaniahu. Ten pierwszy, pomimo, iż pełnił funkcję premiera Izraela oraz szefa Likudu, postanowił opuścić to ugrupowanie, zabierając ze sobą kilku prominentnych działaczy tej partii (m.in. Ehud Olmert, Tzipi Lipni, Tzahi Hanegbi, Gideon Ezra), oraz przyciągając do nowego ugrupowania polityków z lewej strony sceny politycznej (Szymon Peres, Dalia Itzik, Haim Ramon). Kadima zajmując centrowe czyli umiarkowane stanowisko w kwestiach arabskich/palestyńskich, zdołała przyciągnęła do siebie stosunkowo spory (różnorodny) elektorat, i tym samym wygrywała wybory parlamentarne w 2006 roku z poparciem 22% głosów (co dało 29 mandatów w Knesecie). Tym samym, stanowisko premiera Izraela, przypadło szefowi tego ugrupowania – Ehudowi Olmertowi (Ariel Sharon dostał udaru mózgu na początku 2006 roku i zapadł w śpiączkę). Obecnie trudno prorokować, jak też potoczą się dalsze losy tej partii, gdyż jest to nowe ugrupowanie, które równie dobrze może okazać się tylko partią ,,jednych wyborów” jak i na długo wejść na piedestał izraelskiej polityki. Aczkolwiek nie ulega wątpliwości, iż wyborczy ,,wyczyn” Kadimy – czyli wygranie wyborów w kilka miesięcy po utworzeniu partii – było politycznym fenomenem, niespotykanym dotychczas w Izraelu.
● Blok partii lewicowych
- Izraelska Partia Pracy – duża, umiarkowanie lewicowa partia, utworzona w 1968 roku w wyniku porozumienia ugrupowań: Mapai, Ahdut HaAwody i Rafi. Korzenie partii, a dokładnie jej głównego członu – Mapai, którego uważa się za bezpośrednią kontynuację – tkwią w tradycjach europejskich i odwołują się do wartości aszkenazyjskiego, robotniczego ruchu żydowskiego. Jest to partia inicjująca gabinety rządowe, jedna z dwóch głównych i dominujących ugrupowań, która zdobywała od 15 do 30% głosów wyborczych, co pozwalało jej plasować się zawsze w dwójce najliczniejszych partii w Knesecie. Poziom bazy członkowski tej partii jest najwyższy w Izraelu i wynosi ponad 260 tys. osób. W dotychczasowych trzydziestu jeden gabinetach rządowych, Partia Pracy (lub jej poprzedniczka Mapai), dwadzieścia jeden razy odsadzała fotel premiera. Byli to: Dawid Ben-Gurion, Moshe Sharett, Levi Eshkol, Golda Mair, Icchak Rabin, Szymon Peres oraz Ehud Barak. W obecnym Knesecie posiada 19 mandatów, co czyni z niej drugą siłę w parlamencie. Na czele tej najbardziej zasłużonej dla Izraela partii stoi od 2007 roku były premier Ehud Barak.
- Gil (,,Wiek”) – partia emerytów, założona przed wyborami 2006 roku, przez 80-letniego, Rafaela ,,Rafi” Eitana – zasłużonego działacza izraelskiego wywiadu wojskowego i politycznego, kierującego m.in. akcją uprowadzenia Adolfa Eichmanna z Argentyny czy likwidacją arabskich terrorystów odpowiedzialnych za masakrę izraelskich sportowców na Olimpiadzie w Monachium 1972. Wynik wyborczy partii Gil w 2006 roku – 7 mandatów – okazał się ogromnym sukcesem i debiutem w izraelskim parlamencie ugrupowania o profilu ,,gerontologicznym”.
- Meretz (,,Energia”) – świecka, socjaldemokratyczna partia, zajmująca w systemie partyjnym Izraela pozycję na lewo od Partii Pracy. Partia ta powstała w roku 1992 z porozumienia laickich partii Mapam, Shinui i Rac. Jest ugrupowanie, którego korzenie (podobnie jak Partii Pracy) – za sprawą Mapam – sięgają robotniczych i marksistowskich ideałów z początku XX wieku. Na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat, partia ta zdobywała przeciętnie 10% głosów wyborczych, co dawało jej 3-5 miejsce w Knesecie pod względem ilości parlamentarzystów. Od samego początku istnienia, partia Meretz z racji pochodzenia i oferty programowej, była naturalnym koalicjantem Partii Pracy, dlatego uczestniczyła, jako partia dopełniająca, w gabinetach rządowych sformowanych przez Partię Pracy w latach 90. W ostatnich latach, ugrupowanie to przeżywa spory kryzys m.in. w wyniku systematycznej utraty poparcia. Jako próbę reformowania tej partii, należy odczytywać strategię przejęcia jej struktur i przywództwa przez popularnego w Izraelu inicjatora przedsięwzięć pokojowych – Yossiego Beilina, zmianę nazwy na Meretz-Yahad oraz znacznej ewolucji wizerunku tego ugrupowania. Tym niemniej, w wyborach 2006, partia ta odnotowała słaby wynik, wprowadzając tylko 5 posłów do Knesetu.
● Blok partii arabskich:
- Ra`am (,,Zjednoczona Lista Arabska”) – to koalicja partii o religijnym (islamskim) profilu, powstała w roku 1996 z porozumienia przywódcy Arabskiej Partii Demokratycznej – Abdula Darawshe i Mohameda Tibi z Ta`al (,,Arabskiego Ruchu na Rzecz Zmian”). W skład Ra`am wchodzą jeszcze mniejsze, ,,mahometańskie” ugrupowania. Średnie poparcie dla tego ugrupowania wynosi 3%, co czyni z niej małą partię, pozostającą – jak pozostałe ugrupowania arabskie – na obrzeżach życia politycznego. Pod przywództwem obecnego lidera Ibrahima Tzartzura, ugrupowanie to wprowadziło do izraelskiego parlamentu 4 posłów.
- Hadash (,,Demokratyczny Font na rzecz Równości i Pokoju”) – partia o orientacji socjalistycznej, powstała w 1977 roku, w wyniku połączenia komunistycznego ugrupowania Rakah z innymi mniejszymi ugrupowaniami. Jest to partia mała, której poparcie wyborcze kształtuje się na poziomie 2-5%. Przywódcą Hadashu jest obecnie Mohammad Barake, który z dwoma innymi posłami reprezentuje to ugrupowanie na poziomie parlamentarnym.
- Balad (,,Zgromadzenie Narodowo-Demokratyczne”) – ugrupowanie nacjonalistyczne, promujące kwestie narodu palestyńskiego i opowiadające się za natychmiastowym utworzenie takiego państwa w granicach sprzed wojny sześciodniowej. Na czele tego ugrupowania stoi Azmi Bishara, a partia ta posiada w obecnym Knesecie 3 posłów.
(b) Izraelska rywalizacja partyjna (mechanizm systemu partyjnego)
Zgodnie z sugestią izraelskiego politologa Reuvena Y. Hazana, izraelski system partyjny można podzielić na dwa – różniące się pod wieloma względami – okresy.
● Okres 1949-77: Dominacja bloku lewicowego w umiarkowanie spolaryzowanym systemie
Od początku funkcjonowania systemu partyjnego Izraela aż do roku 1977, wyraźnie rysowała się dominacja jednego ugrupowania – lewicowej partii Mapai (przemienionej następnie w Partię Pracy). Pomimo tego, iż ugrupowanie to nigdy nie zdobyło większości głosów wyborczych, to w pierwszych pięciu elekcjach parlamentarnych (1949-1965) zdobywało dwa razy więcej mandatów niż drugie z kolei ugrupowanie. W latach 60. oraz 70., różnica pomiędzy tym lewicowym ugrupowaniem, a drugą największą (prawicową) partią na scenie politycznej, nieco spadła, ale wciąż Partia Pracy utrzymywała bezpieczna przewagę głosów, pozwalającą jej na formowanie gabinetów rządowych. Był to więc system dominacji jednego ugrupowania (względnie jednego, lewicowego bloku), który opierał się na mechanizmie dobierania przez to ugrupowanie, mniejszych partii koalicyjnych (religijnych bądź centrowych), by tym samym osiągnąć większość parlamentarną. W latach 1949-77 sformowano 17 gabinetów rządowych, na których czele zawsze stał polityk z Mapai (od 1968 Partii Pracy). Były to kolejno:
- Dawid Ben-Gurion (4 gabinety w latach 1949-54);
- Moshe Sharett (2 gabinety w latach 1954-55);
- Dawid Ben-Gurion (4 gabinety w latach 1955-63);
- Levi Eshkol (3 gabinety w latach 1963-69);
- Golda Mair (3 gabinety w latach 1969-74);
- Icchak Rabin (1 gabinet w latach 1974-77). [38]
● Okres 1977-2006: System rywalizacji dwu-blokowej w systemie spolaryzowanym
W 1977 roku, pierwszy raz w historii Izraela, lewicowa partia Partia Pracy, przegrała wybory, zaś do władzy doszła prawicowa partia Likud. W następnych latach, wybory wygrywało na przemian Likud z Partią Pracy. W ten sposób narodził się system rywalizacji dwu-blokowej, którego istota polegała na mechanizmie konfrontacji politycznej pomiędzy blokiem lewicowym – którego trzon stanowi Partia Pracy – a prawicowym, z Likudem na czele. Było to więc de facto, wyborczo-parlamentarne starcie pomiędzy wymienionymi powyżej ugrupowaniami. Rywalizacja – zależnie od zdobytych głosów wyborczych – sprowadzała się do przyciągania przez jeden z dwóch bloków, dopełniających partii (religijnych lub centrowych) których większość skłonna była do współpracy z każdą ze stron.
Dwubiegunowy model rywalizacji politycznej, który w znacznym stopniu konsolidował system partyjny Izraela, wpływał na wzór zachowań koalicyjnych. Tylko Partia Pracy (blok lewicowy) oraz Likud (blok prawicowy) miały zdolność inicjowania gabinetów rządowych. To one ,,zapraszały” inne ugrupowania do negocjacji, decydowały o przetargach oraz podejmowały werdykt o wejściu – lub nie – pozostałych partii do koalicji. Żadne z pozostałych ugrupowań (czy bloków) nie posiadały potencjału formowania rządu, przypisana więc im była rola ugrupowań dopełniających. Jest to o tyle istotne, iż obie, główne partie nie były w stanie zgromadzić takiej ilości głosów wyborczych, która dała by im możliwość utworzenia jednopartyjnego rządu większościowego. Standardem stały się więc koalicje wielopartyjne które cechowały się stosunkowo niskich okresem istnienia (w latach 90. ich średnia trwałość wynosiła 29 miesięcy). W latach 1977-2006 sformowano 13 gabinetów rządowych. Na ich czele zasiadali albo politycy z Likud albo z Partii Pracy:
- Menachem Begin [Likud] (2 gabinety w latach 1977-1983);
- Icchak Shamir [Likud] (1 gabinet w latach 1983-84);
- Szymon Peres [Partia Pracy] (1 gabinet w latach 1984-86);
- Icchak Shamir [Likud] (3 gabinety w latach 1986-92);
- Icchak Rabin [Partia Pracy] (1 gabinet w latach 1992-1995);
- Szymon Peres [Partia Pracy] (1 gabinet w latach 1995-96);
- Benjamin Netaniahu [Likud] (1 gabinet w latach 1996-99);
- Ehud Barak [Partia Pracy] (1 gabinet w latach 1999-20010;
- Ariel Sharon [Likud] (2 gabinety w latach 2001-2006). [40]
● Gabinet Ehuda Olmerta 2006 – (…)
System rywalizacji dwu-blokowej, ewoluował w 2006 roku, za sprawą zwycięstwa wyborczego nowej partii – Kadima. To centrowe ugrupowanie, nie wpisuje się ani do bloku prawicowego ani lewicowego, dlatego też trudno przewidzieć, w jaki kierunku podąży system rywalizacji w Izraelu. Może przybrać formę systemu trój-polarnego, gdzie gabinety będą inicjować trzy opcje: lewicowa (Partia Pracy), prawicowa (Likud) oraz centrowa (Kadima). Istnieje także możliwość powrotu do poprzedniej sytuacji czyli dominacji dwóch opcji (lewica vs. prawica).
Obecny gabinet Ehuda Olmerta składa się z 5-partyjnej koalicji, w skład której wchodzą: Kadima (29 mandatów); Partia Pracy (19 mandatów); Shas (12 mandatów); Yisrael Beitenu (11 mandatów) oraz Gil (7 mandatów). Koalicja ta posiada więc 78 mandatów parlamentarnych (na 120), czyli bezpieczną większość.
Podsumowanie: wzajemny wpływ poszczególnych warstw systemu politycznego Izraela
Na wstępie zaznaczałem, iż poszczególne warstwy czy też płaszczyzny systemu politycznego wpływają na siebie. W przypadku Izraela, można dostrzec kilka takich procesów.
Po pierwsze, konflikt pomiędzy osobami religijnymi a świeckimi i próba zapewnienia konsensusu pomiędzy tymi tendencjami w społeczeństwie izraelskim, spowodowała faktyczne uznanie przez państwo dominacji judaizmu w stosunku do pozostałych religii, co wyraża się choćby w tym, iż wszystkie święta judaizmu są świętami państwowymi, istnieją sądy religijne czy przestrzeganie koszerności (rabinackich zachowań rytualnych i ludzkich) w instytucjach państwowych. Brak spisanej, jednolitej konstytucji, to również pokłosie powyższego podziału. Jednak nie tylko podział religijny wpływa na płaszczyznę instytucjonalną. Konflikt Arabowie – Żydzi, odbija się w państwie m.in. pod postacią dwóch systemów społeczno-edukacyjnych. Obok żydowskich szkół i instytucji, powstały uczelnie arabskie, które integrują i rozwijają arabską kulturę oraz język. Wewnątrz żydowski, kulturowo-etniczny podział na aszkenazyjczyków i sefardyjczyków, który swoje apogeum osiągnął w latach 60. i 70., nie dominuje obecnie w społeczeństwie izraelskim, jednakże jego wpływ na instytucje przejawił się choćby w funkcjonowaniu dwóch Naczelnych Rabinów Izraela – Aszkenazyjskiego oraz Sefardyjskiego.
Po drugie, ilość i różnorodność partii politycznych obecnych w systemie partyjnym Izraela to m.in. wynik oddziaływań uwarunkowań społecznych. Obecność w społeczeństwie izraelskim różnych grup społecznych (arabskich, ortodoksyjnych, świeckich, aszkenazyjskich czy sefardyjskich) doprowadziła do wykształcenia się stosunkowo stabilnych układów polaryzacji, co z kolei zaowocowało pojawieniem się w ramach systemu partyjnego, organizacji partyjnych jako swoistych narzędzi realizacji interesów tych grup na poziomie wyborczo-parlamentarnym. W wyniku tego procesu, partie polityczne stały się reprezentantami określonych opcji społecznych, których siła polityczna wynika zazwyczaj z liczebności danej grupy społecznej czy ostrości konfliktów społecznych. W ten oto sposób społeczny konflikt pomiędzy Arabami a Żydami przeniósł się w sferę polityczną, objawiając w postaci partii arabskich (Hadash czy Ra`am), próbujących realizować kierunek polityki zgodny z interesami arabskiej mniejszości narodowej. W sposób analogiczny, konflikt kulturowo-etniczny wygenerował partię sefardyjską (Shas) a religijny ugrupowania ortodoksyjne (Mafdal, Agudat Yisrael).
Po trzecie, bardzo doniosły konflikt pomiędzy prawicą a lewicą, spełnia także w systemie partyjnym Izraela ,,dodatkową” funkcję, a mianowicie kształtuje model rywalizacji politycznej. Jak sugerowałem wyżej, pod koniec lat 70., system partyjny Izraela wkroczył w fazę systemu dwu-blokowej rywalizacji. Z jednej strony mamy więc opcje prawicową z Likudem na czele (,,jastrzębie”), a z drugiej lewicową z trzonem w postaci Partii Pracy (,,gołębie”). Oba bieguny rywalizacji politycznej – prawicowy oraz lewicowy – generują się ze społecznego podziału pomiędzy zwolennikami nieprzejednanej, represyjnej polityki względem Palestyńczyków, a stronnikami ugodowego i konsensualnego podejścia do wspomnianej kwestii. Przy czym, obie grupy są stosunkowo mało stabilne a granica między nimi jest płynna, czego dowodzą wyniki wyborów dla partii reprezentujących oba bloki polityczne. Tak więc dwu-blokowy model rywalizacji politycznej, który w znacznym stopniu konsoliduje system partyjny Izraela, jest wynikiem określonych podziałów społeczno-politycznych, których – co należy podkreślić – doniosłość i ostrość jest tak silna, że była w stanie wykształcić wspomnianą, biegunową rywalizację.
Wybory parlamentarne w Szwecji w 2010 roku – zorganizowane zostały 19 września 2010, w ich wyniku wyłoniony został nowy skład Riksdagu, parlamentu Szwecji liczącego 349 deputowanych. Równocześnie z wyborami parlamentarnymi przeprowadzone zostały także wybory do samorządów wojewódzkich i rad gminnych.
Rządząca centroprawicowa koalicja Sojusz uzyskała 173 mandaty, co zapewniło jej utrzymanie się u władzy, pozbawiło jednak większości parlamentarnej. Opozycyjny Blok Czerwonych-Zielonych poniósł porażkę, zdobywając 156 mandatów. Do parlamentu po raz pierwszy weszła skrajnie prawicowa partia polityczna, Szwedzcy Demokraci.
Organizacja wyborów
Parlament Szwecji, Riksdag, wybierany jest na 4-letnią kadencję. Zwyczajowo wybory parlamentarne i regionalne odbywają się w trzecią niedzielę września. Ordynacja wyborcza opiera się na zasadzie proporcjonalności[2]. Próg wyborczy dla partii politycznych wynosi 4%. Poprzednie wybory odbyły się 17 września 2006. Uprawnionych do głosowania było 7,12 mln obywateli.
Partie i bloki polityczne
System polityczny Szwecji oparty jest na rywalizacji dwóch bloków partii politycznych; bloku partii centrolewicowych oraz bloku partii centroprawicowych. Od lat 30. XX wieku dominującą rolę w życiu politycznym odgrywała lewica na czele ze Szwedzką Socjaldemokratyczną Partią Robotniczą (SAP). Rządziła ona nieprzerwanie z krótkimi przerwami aż do wyborów w 2006, kiedy to władzę przejęła koalicja centroprawicy pod nazwą Sojusz dla Szwecji (później pod nazwą Sojusz) na czele z Umiarkowaną Partią Koalicyjną. Szefem rządu został wówczas Fredrik Reinfeldt, lider Partii Umiarkowanej. W 2008 na czele opozycyjnego bloku Czerwonych-Zielonych stanęła Mona Sahlin, od 2007 przewodnicząca SAP.
Głosowanie i wyniki wyborów
Wybory parlamentarne do Riksdagu, z wynikiem 49,3% głosów poparcia i 173 zdobytymi mandatami, wygrała rządząca od 2006 centroprawicowa koalicja "Sojusz". Blok Czerwoni-Zieloni zdobył 43,6% głosów i 156 mandatów, chociaż Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza jako partia uzyskała najwięcej mandatów (112). Do parlamentu po raz pierwszy dostali skrajnie prawicowi Szwedzcy Demokraci, którzy zdobyli 20 mandatów. Frekwencja wyborcza wyniosła 84,63%.
Pomimo wygranej rządzący Sojusz utracił w większość w parlamencie, co postawiło go przed perspektywą stworzenia rządu mniejszościowego. Premier Reinfeldt wyraził w pierwszej kolejności wolę nawiązania współpracy z Partią Zielonych, jednak jej współprzewodnicząca Maria Wetterstrand zapowiedziała, że blok lewicy pozostanie po wyborach dalej zjednoczony. Oba główne bloki raz jeszcze powtórzyły swoje stanowiska o niezawiązywaniu sojuszu ze Szwedzkimi Demokratami. Wynik wyborów stanowił największą porażkę socjaldemokracji od prawie 100 lat. Mona Sahlin przyznała się do przegranej, stwierdzając, że lewica nie była w stanie zyskać zaufania wyborców. Prawicowy rząd natomiast po raz pierwszy w historii kraju uzyskał reelekcję w wyborach.
Zdaniem komentatorów istotny wpływ na wejście Szwedzkich Demokratów do parlamentu miały skutki kryzysu gospodarczego, w tym wzrost stopy bezrobocia. Partia ta ich zdaniem największe poparcie odnotowała wśród grupy osób bezrobotnych, a zwłaszcza wśród młodych mężczyzn, mających poczucie wykluczenia społecznego. Najwięcej jej zwolenników pochodziło z południa kraju, gdzie liczba imigrantów jest wyższa od średniej dla całej Szwecji. Lider Szwedzkich Demokratów, Jimmie Åkesson skarżył się po zakończeniu głosowania na nieuczciwe traktowanie jego partii w czasie kampanii, w tym brak zaproszenia na debaty wyborcze. W reakcji na wynik wyborów, stwierdził, że "dzisiaj napisana została wspólnie nowa historia". Szwedzcy Demokraci powtórzyli sukces skrajnie prawicowej Duńskiej Partii Ludowej, która także dostała się do parlamentu i weszła w skład zaplecza politycznego tamtejszego rządu mniejszościowego.
5 października 2010 premier Reinfeldt ogłosił skład swojego nowego mniejszościowego gabinetu, złożonego z partii współtworzących koalicję Sojusz.
Szczegółowe wyniki wyborów:
Partia polityczna | Liczba głosów | % | +/– | Liczba mandatów | +/– |
---|---|---|---|---|---|
Umiarkowana Partia Koalicyjna | 1 791 766 | 30,06% | +3,83 | 107 | |
Ludowa Partia Liberałów | 420 524 | 7,06% | -0,48 | 24 | |
Partia Centrum | 390 804 | 6,56% | -1,32 | 23 | |
Chrześcijańscy Demokraci | 333 696 | 5,60% | -0,99 | 19 | |
Sojusz | 2 936 790 | 49,28% | +1,03 | 173 | |
Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza | 1 827 497 | 30,66% | -4,33 | 112 | |
Partia Zielonych | 437 435 | 7,34% | +2,09 | 25 | |
Partia Lewicy | 334 053 | 5,60% | -0,24 | 19 | |
Blok Czerwoni-Zieloni | 2 598 985 | 43,6% | -2,48 | 156 | |
Szwedzcy Demokraci | 339 610 | 5,70% | +2,77 | 20 | |
Pozostałe partie | 85 023 | 1,43% | -1,32 | 0 | |
Głosy nieważne i puste | 68 274 | 1,13% | -0,62 | - | |
Razem | 6 028 682 | 100% | - | 349 | |
Reakcje
20 września 2010 od 6 tys. do 10 tys. osób demonstrowało w centrum Sztokholmu przeciwko wejściu Szwedzkich Demokratów do parlamentu. Demonstranci określali to ugrupowanie jako "rasistowskie" oraz jako "partię prawicowych ekstremistów". Przed budynkiem parlamentu gromadzili się już w kilka godzin po podaniu do publicznej wiadomości wstępnych wyników wyborów, zorganizowani głównie za pośrednictwem internetowych portali społecznościowych. Podobne demonstracje odbyły się w Göteborgu (z udziałem ok. 5 tys. osób) oraz Malmö.
Kneset (hebr. הכנסת, Zgromadzenie) - parlament Izraela. Siedziba znajduje się w Jerozolimie. Jako władza ustawodawcza Kneset uchwala prawa, nadzoruje działalność rządu, ma władzę usunięcia Prezydenta państwa, usunięcia premiera i jego rządu poprzez głosowanie braku zaufania oraz ogłoszenia wcześniejszych wyborów.
Parlament jest chroniony przez honorową Gwardię Knesetu. Aktualną przewodniczącą parlamentu jest Dalia Itzik.
Charakterystyka
Parlament składa się z jednej izby, którą stanowi 120 deputowanych wybieranych na 4-letnią kadencję.
Parlament obraduje w sumie przez 8 miesięcy w roku - podczas sesji letniej i zimowej. 30 deputowanych lub rząd mogą zwołać parlament w nadzwyczajnych sprawach. Na sesjach odbywają się debaty generalne i głosowania dotyczące polityki i działalności rządu, a także projektów legislacyjnych. Aby ustawa została zatwierdzona, projekt musi przejść przez trzy czytania w parlamencie. Ostatecznie ustawę podpisuje prezydent, premier i odpowiedni minister. Ustawy publikowane są w izraelskim Dzienniku Ustaw - Reshemot. Debaty parlamentu odbywają się w języku hebrajskim i arabskim przy zastosowaniu tłumaczeń symultanicznych.
W Knesecie w zasadzie nie ma wymaganego kworum - parlament przyjmuje ustawy w składzie jaki jest na sali. Decyzje podejmuje się poprzez głosowanie parlamentarną większością. Każda ustawa może być przyjęta poprzez zwykłą większość, nawet taka, która koliduje z Ustawą Zasadniczą Izraela. Każda przegłosowana ustawa musi być podpisana przez prezydenta, który nie ma prawa weta. Knesset jest upoważniony do usunięcia ze stanowiska prezydenta państwa, może również zdecydować o wcześniejszych wyborach.
Izba obraduje pod przewodnictwem wybranego na początku kadencji przewodniczącego. Ustala on porządek obrad i decyduje o kolejności głosowań nad poszczególnymi aktami. Reprezentuje także Kneset na zewnątrz, a w przypadku poważnej choroby lub śmierci prezydenta, zastępuje go do czasu wyzdrowienia lub wyboru nowej głowy państwa.
Deputowani w Izraelu posiadają szeroki immunitet poselski – chroniący ich przed aresztowaniem, przeszukiwaniem, ściganiem i gwarantującym swobodę poruszania się. W przypadku niewłaściwego zachowania się, sprawą danego deputowanego zajmuje się parlamentarny komitet etyki.
Pomimo, że kadencja Knesetu wynosi 4 lata, to bardzo rzadko parlament obraduje przez pełną kadencję.
Posłowie są wybierani według ordynacji proporcjonalnej, która przewiduje 2% próg wyborczy. Specyfiką Izraela jest to, że całe państwo tworzy jeden okręg wyborczy. Czynne prawo wyborcze przysługuje obywatelom, którzy ukończyli 18 lat, a bierne - 21 lat. Mandaty dodatkowe są przydzielane według metody Bader-Ofera (lokalna nazwa metody Hagenbacha-Bischoffa).
Przed wyborami parlamentarnymi w Izraelu odbywają się wewnętrzne wybory w poszczególnych partiach politycznych i listach wyborczych, które pokazują, kto ewentualnie zajmie konkretne miejsca w parlamencie i rządzie po wyborach. W praktyce do rządu wchodzą osoby z pierwszych miejsc na liście zwycięskiej partii.
Nigdy w historii izraelskiego parlamentaryzmu nie zdarzyło się, żeby któraś z partii zdobyła bezwzględną większość. Wszystkie rządy musiały powstawać na zasadzie zawieranych koalicji, często z małymi ugrupowaniami politycznymi mającymi kilka mandatów. Zawarta w ten sposób koalicja musi dysponować przynajmniej 61 miejscami w Knesecie. Wymusza to na zwycięskiej partii podejmowanie dziwnych sojuszy i prowadzenie polityki kompromisu. W ten sposób małe polityczne ugrupowania mogą wetować i dyktować warunki ważnych decyzji politycznych podejmowanych w państwie.
Taka sytuacja kilka razy umożliwiła prawicowym ekstremistycznym działaczom zablokowanie inicjatyw pokojowych. Nie dopuszczono także do rozdzielenia państwa od religii.
Partia, aby uzyskać choćby jedno miejsce w parlamencie, musi przekroczyć próg wyborczy 2%. Ten wymóg wprowadzono, aby zmniejszyć rozdrobnienie partyjne Knesetu. Jednak jest to najniższy próg wyborczy wśród demokratycznych państw, z których większość ustaliła próg 5%.
Prawo nie zezwala na rejestrację w Izraelu partii lub listy wyborczej, która miałaby w programie hasła antydemokratyczne albo rasistowskie
Pierwsze posiedzenie Knesetu odbyło się 14 lutego 1949 w budynku Agencji Żydowskiej w Jerozolimie. W pierwszym parlamencie znalazło się 3 członków arabskiej mniejszości narodowej mieszkającej w Izraelu.
W następnych parlamentach zawsze znajdowała się grupa deputowanych z arabskiej mniejszości. Ich stosunkowo niewielka liczba wynika z małej frekwencji izraelskich Arabów w wyborach. W 2001 roku premier Ariel Szaron nominował pierwszego arabskiego ministra, Saleh Tarifa.
Kształtowanie się systemu partyjnego Estonii - rys historyczny
Systemu partyjnego współczesnej Estonii nie sposób zrozumieć bez nawiązania do krótkiego czasu niepodległości tego państwa w okresie międzywojennym. Wiele z obecnie istniejących partii nawiązuje bowiem pośrednio lub bezpośrednio do tradycji tamtego okresu. Numeracja kadencji estońskiego parlamentu - Riigikogu, została również bezpośrednio połączona z numeracją międzywojenną.
Pierwsze wybory w niepodległym państwie estońskim odbyły się w listopadzie 1920 roku. Najwięcej miejsc w stuosobowym Riigikogu zdobyła Partia Pracy, następnie agrariusze i socjaldemokraci. Obok Partii Ludowej założonej przez Jaana Tőnissona i chrześcijańskich ludowców, ugrupowania te stanowiły stały element estońskiej sceny politycznej. One także tworzyły szybko zmieniające się rządy koalicyjne (które obejmowały często od trzech do pięciu partii). Warto tu dodać, że koalicje te były bardzo niestabilne, a w latach 1921-31 rządów było jedenaście, a średnia długość ich trwania wynosiła jedenaście miesięcy. W latach 20tych wzrosło także znaczenie Komunistycznej Partii Estonii.
Pierwsze parlamentarne wybory, po ponownym odzyskaniu przez Estonię niepodległości, odbyły się 20 września 1992 roku, według mieszanej większościowo - proporcjonalnej ordynacji. Rozdrobnienie polityczne sprawiło, że od jesieni 1991 roku powoływano bloki wyborcze. Pierwszy z nich utworzyła 27 września 1991 roku konserwatywna Partia Narodowa, Partia Chrześcijańsko Demokratyczna, Ruch Chrześcijańsko - Demokratyczny i Zjednoczona Partia Republikańska. Ruch ten przyjął nazwę Ojczyzna. Szesnaście bloków wyborczych i partii politycznych zgłosiło 633 kandydatów.
W parlamencie znalazło się 9 partii i bloków wyborczych. Najwięcej głosów zdobyła Ojczyzna - 22%, co dało jej 29 mandatów. Na drugim miejscu był blok Bezpieczny Dom - 13.6% - 17 mandatów. Front Ludowy uzyskał 12.2% głosów - 15 mandatów; Umiarkowani - 9.7% głosów i 12 mandatów; Estońska Partia Niepodległości Narodowej - 8.7% głosów i 10 mandatów. Ponadto do Riigikogu weszły: Niepodległościowi Rojaliści - 8 mandatów, Obywatele Estonii - 8 mandatów. Po jednym mandacie zdobyli Zieloni i Estońska partia Przedsiębiorców.
W kolejnych wyborach do VIII Riigikogu, w 1995 roku, udział wzięło 13 ugrupowań, z których 7 znalazło się w parlamencie. Pierwsze miejsce zdobył blok wyborczy partii koalicyjnej i Związku Ludowego, zdobywając 32.2% głosów co dało 41 mandatów. Drugie miejsce zajęli liberałowie - zdobyli 16.2% głosów i 19 mandatów. Oprócz tego w Riigikogu znalazły się: Partia Centrum - 16 mandatów, koalicja Ojczyzna i Estońskiej Partii Niepodległości Narodowej - 8 mandatów, Umiarkowani - 6 mandatów, blok partii mniejszości rosyjskiej Naszym domem jest Estonia - 6 mandatów; oraz Partia Prawicy - 5 mandatów. Jak zatem można zauważyć, początek lat dziewięćdziesiątych to dość burzliwy okres w kształtowaniu się estońskiej sceny partyjnej, z licznymi zmianami nazw partyjnych i koalicjantów. Podobna sytuacja będzie miała także miejsce w latach następnych.
Współczesny system partyjny Estonii - charakterystyka ogólna
Estoński system partyjny charakteryzuje układ powiązań międzypartyjnych o trójpolarnej strukturze polaryzacji oraz wielopartyjnym formacie. W jego ramach występują grupy partii: lewicowych (centrolewicowych), centrowych oraz prawicowych. Mechanizm rywalizacji ma jednak asymetryczny charakter, z dominacją rolą ugrupowań centrowych oraz prawicowych (konserwatywnych). W Estonii brak jest silnej partii, mającej jednoznacznie komunistyczny rodowód, a generalnie - rodzina partii lewicowych stanowi najsłabsze ogniowo w przestrzeni rywalizacji. Występujący w innych systemach partyjnych Europy Wschodniej i Centralnej konflikt o charakterze historycznym (opcja narodowa vs. opcja komunistyczna) w Estonii ma jedynie marginalne znaczenie, a nomenklatura wywodząca się ze starego reżimu znalazła miejsce w partiach centrowych i prawicowych.
W wyborach w 1992 (pierwsze demokratyczne wybory po uzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1991) zwycięstwo odniosła centroprawicowa koalicja wyborcza - Narodowa Koalicja na rzecz Ojczyzny (Rahvuslik Koonderakond Isamaa - RKI), która zdobyła 22% głosów. Jej lider M. Laar prowadził kampanię pod hasłem ostatecznego zerwania z przeszłością komunistyczną i rozpoczęcia liberalnych reform. RKI stanęła na czele gabinetu koalicyjnego, w którego skład weszły również Estońska Narodowa Partia Niepodległości (Eesti Rahvusliku Sötumatuse Partei - ERSP), Estońska Partia Socjaldemokratyczna (Eesti Sotsiaaldemokraatilk Partei - ESDP), oraz Estońska Centrowa Partia Chłopska (Eesti Maa-Keskerakond-EMK). W kolejnych wyborach w 1995 ponowne zwycięstwo odnoszą partie centroprawicowe i konserwatywne, skupione w koalicji wyborczej zwanej Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ). Ewenementem jest bardzo niska średnia wieku osób tworzących partyjne i rządowe elity.
System partyjny - uregulowania prawne
System partyjny regulowany jest Konstytucją z 1992 roku i Aktem o Partiach Politycznych z 1994 roku. Zgodnie z nimi partia polityczna jest to dobrowolne, polityczne stowarzyszenie obywateli Estonii, którego przedmiotem działalności jest wyrażenie politycznych interesów swoich członków i osób popierających; oraz zdobycie i wykonywanie lokalnej i państwowej władzy. W rozumieniu estońskiego prawa partia jest to także organizacja non-profit, sformowana na podstawie określonego terytorium. Partie nie mogą tworzyć swoich jednostek w instytucjach, przedsiębiorstwach, czy organizacjach. Konstytucja z 1992 roku gwarantuje każdemu wolność poglądów i stowarzyszania się. Zakazane jest jedynie tworzenie stowarzyszeń, związków i partii, których cel lub działalność jest skierowana na zmianę przemocą ustroju konstytucyjnego Estonii lub w inny sposób wchodzą w sprzeczność z ustawodawstwem karnym. Członkiem partii politycznej może zostać obywatel Estonii, który ukończył 18 lat. W Estonii większości najważniejszych stanowisk państwowych objęta jest zasadą incompatibilitas. Prezydent Republiki, na czas pełnienia stanowiska, musi zawiesić członkostwo w partii politycznej. Partię polityczną założyć może grupa co najmniej 1000 członków. Finansowanie partii jest jawne. Ponadto partie zobowiązane są do składania kwartalnych raportów dotyczących funduszów przez nie pozyskanych. Partie nie mogą być finansowane przez następujące podmioty: agencje rządowe, nastawione na zysk agencje państwowe, samorządy lokalne i ich agencje, mniejszości kulturowe i narodowe oraz ich agencje, osoby prawne, fundacje, których członkiem jest skarb państwa, państwa obce i anonimowych dawców. Partie reprezentowane w Zgromadzeniu Parlamentarnym Riigikogu mają prawo do dofinansowania z budżetu państwowego, w stopniu proporcjonalnym do miejsc zdobytych w Riigikogu.
Partie i ich charakterystyka
W charakterystyce systemu partyjnego Estonii szczegółowo opisane zostały partie, które weszły w skład X Riigikogu.
Estońska Partia Centrum (Eesti Keskerakond - EKE). Estońska partia polityczna usytuowana w centrum systemu partyjnego, stworzona 12 października 1991 roku. Jest ona kontynuatorką tradycji organizacji - ruchu niepodległościowego typu Forum Estońskiego Frontu Narodowego (Eestimaa Rahvarinne), kierującego wstępną fazą tranzycji ustrojowej. Lider ER - E. Savisaar, sprawował funkcję premiera w latach 1990-92. W wyborach parlamentarnych 1992 roku, EKE wystąpiła pod tradycyjna nazwą Estońskiego Frontu Narodowego, zdobywając 12.2% głosów i 15 mandatów. W wyborach 1995 roku EKE uzyskała poparcie 14.2% elektoratu i 16 mandatów, wchodząc w skład gabinetu koalicyjnego zdominowanego przez sojusz wyborczy Koalicja i Unia Ludowa - KMU (premier T. Vähi). Partia uzyskała 4 stanowiska ministerialne, a jej lider E. Savisaar stanowisko Ministra Spraw Wewnętrznych. Kryzys rządowy w październiku 1995 roku (usunięcie E. Savisaara ze składu rządu w związku z aferą podsłuchową) doprowadził do upadku gabinetu. EKE nie znalazła się w składzie nowego rządu, kierowanego również przez T .Vähi. Została zastąpiona przez Estońską Partię Reform - ER. E. Savisaar został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska lidera EKE, zaś nominacje na to stanowisko uzyskała A. Valdemann. Na początku 1996 roku E. Savisaar stworzył frakcje niechętną A. Valdemann i otrzymał nominację na stanowisko lidera EKE. W związku z tą sytuacją A. Valdemann, wraz z grupą zwolenników, opuściła partię, tworząc nowe ugrupowanie pod nazwa Partia Rozwoju. Głównym zadaniem Estońskiej Partii Centrum jest stworzenie niezbędnych warunków do rozwoju klasy średniej. EPC chce to osiągnąć min. poprzez wzmacnianie niepodległości i samodzielności Estonii, a w dalszej kolejności budowę demokratycznego państwa i społeczeństwa obywatelskiego. Estońska Partia Centrum zrzesza około 6 700 członków i jest największą opozycyjną partią zasiadającą w Riigikogu. W ostatnich wyborach EPC zdobyła 125.000 głosów, co dało jej 28 miejsc w parlamencie. Sekretarzem Generalnym partii jest Kűllo Arjakas. W X Riigikogu EPC reprezentują następujące osoby: Vilja Savisaar, Mihhail Stalnuhhin, Ain Seppik, Toomas Alatalu, Küllo Arjakas, Enn Esama, Eldar Efendijev, Arnold Kimber, Heimar Lenk, Värner Lootsmann, Nelli Privalova, Kaarel Pürg, Mailis Reps, Jüri Šehovtsov, Evelyn Sepp, Toivo Tootsen, Marika Tuus, Toomas Varek, Vladimir Veman. Estońska Partia Ludowa (Eesti Maarhava Erakond - EME). Stworzona została w 1994 roku przez Arnolda Rüttela. Przed wyborami w 1995 roku weszła w skład sojuszu wyborczego Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ), zdobywając w jego ramach 9 mandatów w parlamencie, tworząc w nim odrębny klub poselski. Ma ona charakter ugrupowania agrarnego, aktywnego wśród ludności wiejskiej5. Partia ta jest swoistą platformą kilku ugrupowań. (Estoński Związek Ludowy, Partia Emerytów i Rodzin). EPL głosi hasła konserwatywne, takie jak zachowanie narodowego charakteru wsi, kultury i języka. W X Riigikogu ma następujących przedstawicieli: Jaanus Männik, Koit Prants, Jaak Allik, Rein Randver, Tiit Tammsaar, Janno Reiljan, Margi Ein, Jüri Saar, Mati Kepp, Vello Tafenau, Tiit Mae, Mai Treial.
Estońska Partia Reform (Eesti Reformierakond - ER). Partia o liberalnej orientacji programowej, stworzona w listopadzie 1994 roku przez S. Kallasa, byłego prezydenta Banku Estonia. S. Kallas ubiegał się o stanowisko premiera po upadku gabinetu M. Laara we wrześniu 1994, jednak nie uzyskał wymaganej większości w parlamencie. Efektem jego ambicji politycznych było stworzenie ER, która wchłonęła min. Liberalno - Demokratyczną Partię Estonii, kierowaną przez P.E. Rummo. W wyborach w 1995 roku ER uzyskała 16.2% głosów i 19 mandatów, stając się druga siłą polityczną w parlamencie. W listopadzie 1995 roku partia weszła w skład rządu koalicyjnego zdominowanego przez Koalicję i Unię Ludową (KMÜ), otrzymując 6 stanowisk ministerialnych (min. Lider partii S. Kallas został wicepremierem i Ministrem Spraw Zagranicznych). Głównym założeniem partii jest utworzenie warunków dla swobodnego rozwoju jednostki, tak, żeby mogła ona wziąć odpowiedzialność za swoje czyny we wszystkich sferach życia (także gospodarczych). Jest to więc program bardzo liberalny. Obecnie partia liczy około 3 000 członków. Warto tu tez zauważyć, że współpracuje z niż wiele organizacji lokalnych i klubów reform zrzeszających wielu młodych członków. W X Riigikogu w jej szeregi wchodzą następujący deputowani: Peep Aru, Rain Rosimannus, Rein Aidma, Meelis Atonen, Sergei Ivanov, Helmer Jõgi, Raivo Järvi, Signe Kivi, Mait Klaassen, Rein Lang, Jürgen Ligi, Väino Linde, Andres Lipstok, Maret Maripuu, Silver Meikar, Kristen Michal, Leino Mägi, Andres Taimla, Toomas Tein.
Koalicja i Unia Ludowa - KMÜ. Estońska koalicja wyborcza, skupiająca partie znajdujące się w centrum systemu partyjnego, stworzona 2 grudnia 1995 roku. W jej skład weszły min. Estońska Partia Koalicyjna, Estoński Związek Ludowy, Estońska Partia Ludowa. Program wyborczy przedstawiony przez koalicję ma konserwatywny charakter, przynajmniej w sferze aksjologicznej, a ona sama wydaje się być organizacją kontynuującą koalicji Bezpieczny Dom, stworzonej przed wyborami w 1992. W wyborach parlamentarnych w 1995 roku koalicja otrzymała poparcie 32.2 % elektoratu (41 mandatów w Riigikogu), uzyskując status pierwszej siły politycznej w parlamencie.
KiUL w swoim programie kieruje się ideami narodowymi i chrześcijańsko-demokratycznymi i stoi na stanowisku, że Estonia jest częścią Europy zarówno pod względem kulturowym, jak i ekonomicznym. Obecnie partia liczy około 2 800 członków i posiada 7 miejsc w Riigikogu. Sekretarzem partii jest Tarmo Loodus, a przewodniczącym jest Tunne Kelam. Ma ona następujących przedstawicieli w X Riigikogu: Andres Herkel, Helir Valdor Seeder, Mart Laar, Tõnis Lukas, Mart Nutt, Peeter Tulviste, Trivimi Velliste.
KiUL wchodzi w skład Europejskiej Unii Chrześcijańskich Demokratów i Europejskiej Unii Demokratycznej.
Res Publika (Űhendus Vabariigi Eest). Jest jedna z najmłodszych partii w Estonii. Założona została 8 grudnia 2001 roku i w bardzo szybkim tempie zdobyła popularność. W 2003 roku członkami partii było ponad 4 000 osób. Sama partia jest organizacją 15 regionalnych i trzech miejskich Tallin, Tartu i Narva) związków. W X Riigikogu ma następujących przedstawicieli: Siim-Valmar Kiisler, Andres Jalak, Indrek Raudne, Olav Aarna, Ene Ergma, Nelli Kalikova, Andres Kork, Elle Kull, Urmo Kööbi, Tarmo Leinatamm, Mihhail Lotman, Tiit Matsulevitš, Marko Mihkelson, Tiit Niilo, Ants Pauls, Henn Pärn, Jaanus Rahumägi, Urmas Reinsalu, Reet Roos, Sven Sester, Siiri Sisask, Imre Sooäär, Olari Taal, Anti Tammeoks, Ela Tomson, Aivar Õun, Avo Üprus.
Estońska Partia Socjaldemokratyczna (ESDP). Wchodziła w skład gabinetów koalicyjnych utworzonych w latach 1992-95. Nie cieszy się ona jednak zbyt dużą popularnością. Do X Riigikogu wprowadziła następujących parlamentarzystów: Ivari Padar, Eiki Nestor, Jarno Laur, Kadi Pärnits, Katrin Saks, JüriTamm.
Estońska Partia Umiarkowanych (Mŏŏdukad Rahvaerakond). Powstała w maju 1999 w wyniku połączenia Partii Ludowej i Parti Umiarkowanych. Okresla się jako partia równowagi socjalej. Jako główny cel stawia sobie dbanie o ludzi, ich zdrowie, otoczenie i całokształt środowiska. Przewodnim hasłem partii jest steiwrdzenie, że kazdy ma prawo do godego życia i swobody samorozwioju. Partia posiada około 3.200 członków, a do X Riigikogu wprowadziła 6 przedstawicieli.
Poza parlamentem znalazły się następujące partie:
Estońska Partia Koalicyjna (Eesti Koonderakond - EK). Utworzona w grudniu 1991 roku przez T. Vähi. W styczniu 1992 roku lider partii stanął na czele tzw. gabinetu przejściowego (tymczasowa administracja), po dymisji rządu E. Savisaara. W wyborach w 1992 roku partia wystąpiła jako uczestnik prawicowej koalicji Bezpieczny Dom (Kindel Kodu), która po porażce stworzyła opozycję. W kolejnych wyborach w 1995 roku partia stanęła na czele koalicji wyborczej Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ), zdobywając 18 miejsc w parlamencie. Lider EK, T. Vähi, uzyskał nominację na stanowisko premiera w dwóch gabinetach koalicyjnych - pierwszym, stworzonym w kwietniu 1995 roku przez KMÜ i Estońską Partię Centrum (EKE), oraz drugim, sformowanym w październiku 1995 przez KMÜ i Estońska partię Reform (ER).
Unia Ojczyzna. Estońskie centroprawicowe przymierze wyborcze, stworzone w grudniu 1994 roku, w wyniku połączenia dwóch ugrupowań: Koalicji Narodowej Ojczyzna oraz Estońskiej narodowej Partii Wolności.
Kształtowanie się systemu partyjnego Estonii - rys historyczny
Systemu partyjnego współczesnej Estonii nie sposób zrozumieć bez nawiązania do krótkiego czasu niepodległości tego państwa w okresie międzywojennym. Wiele z obecnie istniejących partii nawiązuje bowiem pośrednio lub bezpośrednio do tradycji tamtego okresu. Numeracja kadencji estońskiego parlamentu - Riigikogu, została również bezpośrednio połączona z numeracją międzywojenną.
Pierwsze wybory w niepodległym państwie estońskim odbyły się w listopadzie 1920 roku. Najwięcej miejsc w stuosobowym Riigikogu zdobyła Partia Pracy, następnie agrariusze i socjaldemokraci. Obok Partii Ludowej założonej przez Jaana Tőnissona i chrześcijańskich ludowców, ugrupowania te stanowiły stały element estońskiej sceny politycznej. One także tworzyły szybko zmieniające się rządy koalicyjne (które obejmowały często od trzech do pięciu partii). Warto tu dodać, że koalicje te były bardzo niestabilne, a w latach 1921-31 rządów było jedenaście, a średnia długość ich trwania wynosiła jedenaście miesięcy. W latach 20tych wzrosło także znaczenie Komunistycznej Partii Estonii.
Pierwsze parlamentarne wybory, po ponownym odzyskaniu przez Estonię niepodległości, odbyły się 20 września 1992 roku, według mieszanej większościowo - proporcjonalnej ordynacji. Rozdrobnienie polityczne sprawiło, że od jesieni 1991 roku powoływano bloki wyborcze. Pierwszy z nich utworzyła 27 września 1991 roku konserwatywna Partia Narodowa, Partia Chrześcijańsko Demokratyczna, Ruch Chrześcijańsko - Demokratyczny i Zjednoczona Partia Republikańska. Ruch ten przyjął nazwę Ojczyzna. Szesnaście bloków wyborczych i partii politycznych zgłosiło 633 kandydatów.
W parlamencie znalazło się 9 partii i bloków wyborczych. Najwięcej głosów zdobyła Ojczyzna - 22%, co dało jej 29 mandatów. Na drugim miejscu był blok Bezpieczny Dom - 13.6% - 17 mandatów. Front Ludowy uzyskał 12.2% głosów - 15 mandatów; Umiarkowani - 9.7% głosów i 12 mandatów; Estońska Partia Niepodległości Narodowej - 8.7% głosów i 10 mandatów. Ponadto do Riigikogu weszły: Niepodległościowi Rojaliści - 8 mandatów, Obywatele Estonii - 8 mandatów. Po jednym mandacie zdobyli Zieloni i Estońska partia Przedsiębiorców.
W kolejnych wyborach do VIII Riigikogu, w 1995 roku, udział wzięło 13 ugrupowań, z których 7 znalazło się w parlamencie. Pierwsze miejsce zdobył blok wyborczy partii koalicyjnej i Związku Ludowego, zdobywając 32.2% głosów co dało 41 mandatów. Drugie miejsce zajęli liberałowie - zdobyli 16.2% głosów i 19 mandatów. Oprócz tego w Riigikogu znalazły się: Partia Centrum - 16 mandatów, koalicja Ojczyzna i Estońskiej Partii Niepodległości Narodowej - 8 mandatów, Umiarkowani - 6 mandatów, blok partii mniejszości rosyjskiej Naszym domem jest Estonia - 6 mandatów; oraz Partia Prawicy - 5 mandatów. Jak zatem można zauważyć, początek lat dziewięćdziesiątych to dość burzliwy okres w kształtowaniu się estońskiej sceny partyjnej, z licznymi zmianami nazw partyjnych i koalicjantów. Podobna sytuacja będzie miała także miejsce w latach następnych.
Współczesny system partyjny Estonii - charakterystyka ogólna
Estoński system partyjny charakteryzuje układ powiązań międzypartyjnych o trójpolarnej strukturze polaryzacji oraz wielopartyjnym formacie. W jego ramach występują grupy partii: lewicowych (centrolewicowych), centrowych oraz prawicowych. Mechanizm rywalizacji ma jednak asymetryczny charakter, z dominacją rolą ugrupowań centrowych oraz prawicowych (konserwatywnych). W Estonii brak jest silnej partii, mającej jednoznacznie komunistyczny rodowód, a generalnie - rodzina partii lewicowych stanowi najsłabsze ogniowo w przestrzeni rywalizacji. Występujący w innych systemach partyjnych Europy Wschodniej i Centralnej konflikt o charakterze historycznym (opcja narodowa vs. opcja komunistyczna) w Estonii ma jedynie marginalne znaczenie, a nomenklatura wywodząca się ze starego reżimu znalazła miejsce w partiach centrowych i prawicowych.
W wyborach w 1992 (pierwsze demokratyczne wybory po uzyskaniu przez Estonię niepodległości w 1991) zwycięstwo odniosła centroprawicowa koalicja wyborcza - Narodowa Koalicja na rzecz Ojczyzny (Rahvuslik Koonderakond Isamaa - RKI), która zdobyła 22% głosów. Jej lider M. Laar prowadził kampanię pod hasłem ostatecznego zerwania z przeszłością komunistyczną i rozpoczęcia liberalnych reform. RKI stanęła na czele gabinetu koalicyjnego, w którego skład weszły również Estońska Narodowa Partia Niepodległości (Eesti Rahvusliku Sötumatuse Partei - ERSP), Estońska Partia Socjaldemokratyczna (Eesti Sotsiaaldemokraatilk Partei - ESDP), oraz Estońska Centrowa Partia Chłopska (Eesti Maa-Keskerakond-EMK). W kolejnych wyborach w 1995 ponowne zwycięstwo odnoszą partie centroprawicowe i konserwatywne, skupione w koalicji wyborczej zwanej Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ). Ewenementem jest bardzo niska średnia wieku osób tworzących partyjne i rządowe elity.
System partyjny - uregulowania prawne
System partyjny regulowany jest Konstytucją z 1992 roku i Aktem o Partiach Politycznych z 1994 roku. Zgodnie z nimi partia polityczna jest to dobrowolne, polityczne stowarzyszenie obywateli Estonii, którego przedmiotem działalności jest wyrażenie politycznych interesów swoich członków i osób popierających; oraz zdobycie i wykonywanie lokalnej i państwowej władzy. W rozumieniu estońskiego prawa partia jest to także organizacja non-profit, sformowana na podstawie określonego terytorium. Partie nie mogą tworzyć swoich jednostek w instytucjach, przedsiębiorstwach, czy organizacjach. Konstytucja z 1992 roku gwarantuje każdemu wolność poglądów i stowarzyszania się. Zakazane jest jedynie tworzenie stowarzyszeń, związków i partii, których cel lub działalność jest skierowana na zmianę przemocą ustroju konstytucyjnego Estonii lub w inny sposób wchodzą w sprzeczność z ustawodawstwem karnym. Członkiem partii politycznej może zostać obywatel Estonii, który ukończył 18 lat. W Estonii większości najważniejszych stanowisk państwowych objęta jest zasadą incompatibilitas. Prezydent Republiki, na czas pełnienia stanowiska, musi zawiesić członkostwo w partii politycznej. Partię polityczną założyć może grupa co najmniej 1000 członków. Finansowanie partii jest jawne. Ponadto partie zobowiązane są do składania kwartalnych raportów dotyczących funduszów przez nie pozyskanych. Partie nie mogą być finansowane przez następujące podmioty: agencje rządowe, nastawione na zysk agencje państwowe, samorządy lokalne i ich agencje, mniejszości kulturowe i narodowe oraz ich agencje, osoby prawne, fundacje, których członkiem jest skarb państwa, państwa obce i anonimowych dawców. Partie reprezentowane w Zgromadzeniu Parlamentarnym Riigikogu mają prawo do dofinansowania z budżetu państwowego, w stopniu proporcjonalnym do miejsc zdobytych w Riigikogu.
Partie i ich charakterystyka
W charakterystyce systemu partyjnego Estonii szczegółowo opisane zostały partie, które weszły w skład X Riigikogu.
Estońska Partia Centrum (Eesti Keskerakond - EKE). Estońska partia polityczna usytuowana w centrum systemu partyjnego, stworzona 12 października 1991 roku. Jest ona kontynuatorką tradycji organizacji - ruchu niepodległościowego typu Forum Estońskiego Frontu Narodowego (Eestimaa Rahvarinne), kierującego wstępną fazą tranzycji ustrojowej. Lider ER - E. Savisaar, sprawował funkcję premiera w latach 1990-92. W wyborach parlamentarnych 1992 roku, EKE wystąpiła pod tradycyjna nazwą Estońskiego Frontu Narodowego, zdobywając 12.2% głosów i 15 mandatów. W wyborach 1995 roku EKE uzyskała poparcie 14.2% elektoratu i 16 mandatów, wchodząc w skład gabinetu koalicyjnego zdominowanego przez sojusz wyborczy Koalicja i Unia Ludowa - KMU (premier T. Vähi). Partia uzyskała 4 stanowiska ministerialne, a jej lider E. Savisaar stanowisko Ministra Spraw Wewnętrznych. Kryzys rządowy w październiku 1995 roku (usunięcie E. Savisaara ze składu rządu w związku z aferą podsłuchową) doprowadził do upadku gabinetu. EKE nie znalazła się w składzie nowego rządu, kierowanego również przez T .Vähi. Została zastąpiona przez Estońską Partię Reform - ER. E. Savisaar został zmuszony do ustąpienia ze stanowiska lidera EKE, zaś nominacje na to stanowisko uzyskała A. Valdemann. Na początku 1996 roku E. Savisaar stworzył frakcje niechętną A. Valdemann i otrzymał nominację na stanowisko lidera EKE. W związku z tą sytuacją A. Valdemann, wraz z grupą zwolenników, opuściła partię, tworząc nowe ugrupowanie pod nazwa Partia Rozwoju. Głównym zadaniem Estońskiej Partii Centrum jest stworzenie niezbędnych warunków do rozwoju klasy średniej. EPC chce to osiągnąć min. poprzez wzmacnianie niepodległości i samodzielności Estonii, a w dalszej kolejności budowę demokratycznego państwa i społeczeństwa obywatelskiego. Estońska Partia Centrum zrzesza około 6 700 członków i jest największą opozycyjną partią zasiadającą w Riigikogu. W ostatnich wyborach EPC zdobyła 125.000 głosów, co dało jej 28 miejsc w parlamencie. Sekretarzem Generalnym partii jest Kűllo Arjakas. W X Riigikogu EPC reprezentują następujące osoby: Vilja Savisaar, Mihhail Stalnuhhin, Ain Seppik, Toomas Alatalu, Küllo Arjakas, Enn Esama, Eldar Efendijev, Arnold Kimber, Heimar Lenk, Värner Lootsmann, Nelli Privalova, Kaarel Pürg, Mailis Reps, Jüri Šehovtsov, Evelyn Sepp, Toivo Tootsen, Marika Tuus, Toomas Varek, Vladimir Veman. Estońska Partia Ludowa (Eesti Maarhava Erakond - EME). Stworzona została w 1994 roku przez Arnolda Rüttela. Przed wyborami w 1995 roku weszła w skład sojuszu wyborczego Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ), zdobywając w jego ramach 9 mandatów w parlamencie, tworząc w nim odrębny klub poselski. Ma ona charakter ugrupowania agrarnego, aktywnego wśród ludności wiejskiej5. Partia ta jest swoistą platformą kilku ugrupowań. (Estoński Związek Ludowy, Partia Emerytów i Rodzin). EPL głosi hasła konserwatywne, takie jak zachowanie narodowego charakteru wsi, kultury i języka. W X Riigikogu ma następujących przedstawicieli: Jaanus Männik, Koit Prants, Jaak Allik, Rein Randver, Tiit Tammsaar, Janno Reiljan, Margi Ein, Jüri Saar, Mati Kepp, Vello Tafenau, Tiit Mae, Mai Treial.
Estońska Partia Reform (Eesti Reformierakond - ER). Partia o liberalnej orientacji programowej, stworzona w listopadzie 1994 roku przez S. Kallasa, byłego prezydenta Banku Estonia. S. Kallas ubiegał się o stanowisko premiera po upadku gabinetu M. Laara we wrześniu 1994, jednak nie uzyskał wymaganej większości w parlamencie. Efektem jego ambicji politycznych było stworzenie ER, która wchłonęła min. Liberalno - Demokratyczną Partię Estonii, kierowaną przez P.E. Rummo. W wyborach w 1995 roku ER uzyskała 16.2% głosów i 19 mandatów, stając się druga siłą polityczną w parlamencie. W listopadzie 1995 roku partia weszła w skład rządu koalicyjnego zdominowanego przez Koalicję i Unię Ludową (KMÜ), otrzymując 6 stanowisk ministerialnych (min. Lider partii S. Kallas został wicepremierem i Ministrem Spraw Zagranicznych). Głównym założeniem partii jest utworzenie warunków dla swobodnego rozwoju jednostki, tak, żeby mogła ona wziąć odpowiedzialność za swoje czyny we wszystkich sferach życia (także gospodarczych). Jest to więc program bardzo liberalny. Obecnie partia liczy około 3 000 członków. Warto tu tez zauważyć, że współpracuje z niż wiele organizacji lokalnych i klubów reform zrzeszających wielu młodych członków. W X Riigikogu w jej szeregi wchodzą następujący deputowani: Peep Aru, Rain Rosimannus, Rein Aidma, Meelis Atonen, Sergei Ivanov, Helmer Jõgi, Raivo Järvi, Signe Kivi, Mait Klaassen, Rein Lang, Jürgen Ligi, Väino Linde, Andres Lipstok, Maret Maripuu, Silver Meikar, Kristen Michal, Leino Mägi, Andres Taimla, Toomas Tein.
Koalicja i Unia Ludowa - KMÜ. Estońska koalicja wyborcza, skupiająca partie znajdujące się w centrum systemu partyjnego, stworzona 2 grudnia 1995 roku. W jej skład weszły min. Estońska Partia Koalicyjna, Estoński Związek Ludowy, Estońska Partia Ludowa. Program wyborczy przedstawiony przez koalicję ma konserwatywny charakter, przynajmniej w sferze aksjologicznej, a ona sama wydaje się być organizacją kontynuującą koalicji Bezpieczny Dom, stworzonej przed wyborami w 1992. W wyborach parlamentarnych w 1995 roku koalicja otrzymała poparcie 32.2 % elektoratu (41 mandatów w Riigikogu), uzyskując status pierwszej siły politycznej w parlamencie.
KiUL w swoim programie kieruje się ideami narodowymi i chrześcijańsko-demokratycznymi i stoi na stanowisku, że Estonia jest częścią Europy zarówno pod względem kulturowym, jak i ekonomicznym. Obecnie partia liczy około 2 800 członków i posiada 7 miejsc w Riigikogu. Sekretarzem partii jest Tarmo Loodus, a przewodniczącym jest Tunne Kelam. Ma ona następujących przedstawicieli w X Riigikogu: Andres Herkel, Helir Valdor Seeder, Mart Laar, Tõnis Lukas, Mart Nutt, Peeter Tulviste, Trivimi Velliste.
KiUL wchodzi w skład Europejskiej Unii Chrześcijańskich Demokratów i Europejskiej Unii Demokratycznej.
Res Publika (Űhendus Vabariigi Eest). Jest jedna z najmłodszych partii w Estonii. Założona została 8 grudnia 2001 roku i w bardzo szybkim tempie zdobyła popularność. W 2003 roku członkami partii było ponad 4 000 osób. Sama partia jest organizacją 15 regionalnych i trzech miejskich Tallin, Tartu i Narva) związków. W X Riigikogu ma następujących przedstawicieli: Siim-Valmar Kiisler, Andres Jalak, Indrek Raudne, Olav Aarna, Ene Ergma, Nelli Kalikova, Andres Kork, Elle Kull, Urmo Kööbi, Tarmo Leinatamm, Mihhail Lotman, Tiit Matsulevitš, Marko Mihkelson, Tiit Niilo, Ants Pauls, Henn Pärn, Jaanus Rahumägi, Urmas Reinsalu, Reet Roos, Sven Sester, Siiri Sisask, Imre Sooäär, Olari Taal, Anti Tammeoks, Ela Tomson, Aivar Õun, Avo Üprus.
Estońska Partia Socjaldemokratyczna (ESDP). Wchodziła w skład gabinetów koalicyjnych utworzonych w latach 1992-95. Nie cieszy się ona jednak zbyt dużą popularnością. Do X Riigikogu wprowadziła następujących parlamentarzystów: Ivari Padar, Eiki Nestor, Jarno Laur, Kadi Pärnits, Katrin Saks, JüriTamm.
Estońska Partia Umiarkowanych (Mŏŏdukad Rahvaerakond). Powstała w maju 1999 w wyniku połączenia Partii Ludowej i Parti Umiarkowanych. Okresla się jako partia równowagi socjalej. Jako główny cel stawia sobie dbanie o ludzi, ich zdrowie, otoczenie i całokształt środowiska. Przewodnim hasłem partii jest steiwrdzenie, że kazdy ma prawo do godego życia i swobody samorozwioju. Partia posiada około 3.200 członków, a do X Riigikogu wprowadziła 6 przedstawicieli.
Poza parlamentem znalazły się następujące partie:
Estońska Partia Koalicyjna (Eesti Koonderakond - EK). Utworzona w grudniu 1991 roku przez T. Vähi. W styczniu 1992 roku lider partii stanął na czele tzw. gabinetu przejściowego (tymczasowa administracja), po dymisji rządu E. Savisaara. W wyborach w 1992 roku partia wystąpiła jako uczestnik prawicowej koalicji Bezpieczny Dom (Kindel Kodu), która po porażce stworzyła opozycję. W kolejnych wyborach w 1995 roku partia stanęła na czele koalicji wyborczej Koalicja i Unia Ludowa (KMÜ), zdobywając 18 miejsc w parlamencie. Lider EK, T. Vähi, uzyskał nominację na stanowisko premiera w dwóch gabinetach koalicyjnych - pierwszym, stworzonym w kwietniu 1995 roku przez KMÜ i Estońską Partię Centrum (EKE), oraz drugim, sformowanym w październiku 1995 przez KMÜ i Estońska partię Reform (ER).
Unia Ojczyzna. Estońskie centroprawicowe przymierze wyborcze, stworzone w grudniu 1994 roku, w wyniku połączenia dwóch ugrupowań: Koalicji Narodowej Ojczyzna oraz Estońskiej narodowej Partii Wolności.
Ustrój polityczny Finlandii – Finlandia to demokratyczna republika parlamentarno-gabinetowa, w której modelu rządów można dopatrzyć się semiprezydencjalizmu. Wyrazicielem wielopartyjnego składu politycznego parlamentu jest rząd z premierem na czele, pełniący kierowniczą rolę w państwie (jest on częścią władzy wykonawczej). Parlament fiński jest unikameralny, liczący 200 członków pochodzących z wyborów powszechnych, sprawuje on władzę ustawodawczą. Premiera desygnuje prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 6 lat. Prezydent jest głową państwa, Dowódcą Naczelnym sił zbrojnych i prowadzi politykę zagraniczną państwa. Obecnie prezydentem Finlandii jest Tarja Halonen, a premierem Mari Kiviniemi. Sądownictwo jest niezależne od egzekutywy i legislatury. Nie ma sądu konstytucyjnego, zgodność ustaw z konstytucją nie może być podważana.
W Finlandii obowiązuje konstytucja z 1 marca 2000 roku (poprzednia pochodziła z 1919 roku).
Historia parlamentaryzmu fińskiego rozpoczęła się w 1906 roku, kiedy to po raz pierwszy zebrała się Eduskunta. Jak na owe czasy zgromadzenie to było wyjątkowe, ponieważ jego członkowie wybierani byli w wyborach powszechnych (głosować mogły także kobiety). Gdy Finlandia była zależna od Rosji, dochodziło wielokrotnie do rozwiązywania izby (w latach 1907-1917 osiem razy).
Finlandia odzyskała niepodległość w 1917 roku. Z powodu różnych, często dość odległych od siebie pomysłów na konstrukcję ustrojową państwa, doszło nawet do wewnętrznych zamieszek. Dopiero w 1919 roku uchwaleniem nowych uregulowań konstytucyjnych zajęła się Eduskunta. Do tego czasu obowiązywał Akt o formie rządu z 1772 roku, narzucony jeszcze przez króla szwedzkiego Gustawa III.
Komisji Konstytucyjnej przewodniczył Kaarlo Juho Ståhlberg. Ustaliła ona projekt konstytucji w maju 1919 roku, 21 czerwca zatwierdził go fiński parlament, a 17 lipca regent Gustaf Mannerheim złożył na projekcie swój podpis. Konstytucja nosiła oficjalnie nazwę Akt o formie rządu z 17 lipca 1919 roku. Z biegiem czasu parlament uchwalał także inne ustawy, regulujące podstawowe materie konstytucyjnego ustroju państwa, które włączane są do kanonu fińskich praw podstawowych. Były to: Akt o parlamencie z 13 stycznia 1928 r., Akt o prawie parlamentu do badania zgodności czynności urzędowych członków Rady Państwa, Kanclerza Sprawiedliwości i Parlamentarnego Ombudsmana z 25 listopada 1922 r. (inaczej nazywany Aktem o odpowiedzialności ministerialnej), Akt o Trybunale Stanu z 25 listopada 1922 r., Akt o Samorządzie Wysp Alandzkich z 28 grudnia 1951 r.
Najważniejsza zmiana w Akcie o parlamencie to poprawka z 1954 roku, przedłużająca kadencję z 3 do 4 lat. Także Akt o formie rządu był wielokrotnie nowelizowany. Jedną z najważniejszych poprawek było wprowadzenie w 1994 roku bezpośrednich powszechnych wyborów na prezydenta. Do tego czasu wybory były pośrednie, dokonywane przez Kolegium Elektorów powoływanych w wyborach powszechnych. W 1988 roku odbyły się natomiast wybory, w których przyjęto zasadę, iż prezydentem zostawał ten, kto w I turze uzyska ponad 50% głosów. Jeżeli miałby mniej, zostawałby wybrany przez Kolegium powołane podczas tych samych wyborów w głosowaniu powszechnym.
Z czasem jednak okazało się, iż nowa konstytucja jest niezbędna. Nowy, tym razem już jednolity akt uchwalono 11 czerwca 1999, a weszła ona w życie 1 marca 2000 roku.
Ustawa zasadnicza z 2000 roku przesunęła punkt ciężkości władzy z prezydenta, osłabiając jego pozycję na rzecz parlamentu. Składa się z 13 rozdziałów i 131 artykułów. Poszczególne rozdziały to:
I. Podstawowe założenia
II. Podstawowe prawa i wolności
III. Parlament i deputowani
IV. Działalność parlamentu
V. Prezydent Republiki i rząd
VI. Ustawodawstwo
VII. Finanse państwowe
VIII. Stosunki
IX. Wymiar sprawiedliwości
X. Nadzór nad legalnością
XI. Administracja państwowa i samorząd
XII. Obrona
XIII. Postanowienia końcowe
Konstytucja Finlandii jest dość "sztywna", co oznacza, iż sposób jej zmiany jest trudniejszy niż zwykłej ustawy. Po pierwsze, parlament musi zdecydować o tym bezwzględną większością głosów. Po drugie, decyzję taką zatwierdzić musi izba następnej kadencji większością 2/3 głosów.
Jest jednak jeszcze druga metoda zmiany konstytucji. Można tego dokonać poprzez uznanie projektu za pilny. Wymagana jest jednak większość 5/6, propozycja jest wówczas rozpatrywana przez parlament tej samej kadencji. Może być przyjęta przez minimum 2/3 deputowanych.
Parlament fiński jest unikameralny, co oznacza, iż składa się z jednej izby. W języku fińskim nosi ona nazwę Eduskunta i w jej skład wchodzi 200 posłów. Jej siedzibą jest Eduskuntatalo w Helsinkach. Parlament uchwala ustawy, przyjmuje budżet, ratyfikuje umowy międzynarodowe i sprawuje nadzór nad poczynaniami rządu (przy pomocy pociągania jego członków do odpowiedzialności politycznej).
Kadencja parlamentu wynosi 4 lata. Ordynacja wyborcza pochodzi z 1952 roku, wzbogacona jest o poprawki z lat 1958,1960 i 1965. Posłowie wybierani są w wyborach bezpośrednich, równych, powszechnych, tajnych, za pomocą reprezentacji proporcjonalnej. Czynne prawo wyborcze posiadają wszyscy ci obywatele, którzy najpóźniej w dniu wyborów kończą 18 lat, podobnie jest z biernym prawem wyborczym. Kandydować do parlamentu nie mogą osoby na wysokich stanowiskach państwowych, tj. Kanclerz Sprawiedliwości, Sędzia Sądu Najwyższego i Najwyższego Sądu Administracyjnego, Ombudsman i Prokurator Generalny, a także wojskowi.
Wybory odbywają się w trzecią niedzielę marca (w poprzednim porządku konstytucyjnym trwały dwa dni). Kraj podzielony jest na 16 dystryktów wyborczych, z każdego wybierana jest określona liczba posłów, której wielkość zależna jest od liczebności populacji zamieszkującej dany teren. Jeden z dystryktów jest jednomandatowy, są to Wyspy Alandzkie. Głosy oddaje się na listy, które charakteryzują się tym, że każdy kandydat posiada swoją listę. Kandydat zgłaszany jest przez grupę minimum 30 wyborców, którzy mogą także zgłosić grupę rezerwową. Grupy takie mogą przystępować do sojuszy wyborczych (tworzonych przez partie polityczne), ale tylko na terenie swojego okręgu. Kandydat nie musi zamieszkiwać w okręgu, w którym został zgłoszony. Nic nie stoi też na przeszkodzie, aby kandydował w kilku okręgach. Mandaty rozdzielane są według metody d'Hondta. Każda partia może skupić maksimum 200 kandydatów w swoich sojuszach wyborczych.
W przypadku, gdy deputowany zostanie później wybrany do Parlamentu Europejskiego, nie ma obowiązku złożenia mandatu. Zostaje on tylko zawieszony na czas zasiadania przez niego w Europarlamencie. W kraju jego obowiązki pełni zastępca.
Według konstytucji, kadencja parlamentu rozpoczyna się w momencie oficjalnego potwierdzenia wyników wyborów, a kończy podczas kolejnych wyborów. Eduskunta odbywa coroczne sesje, które zaczynają się 1 lutego i trwają do następnego roku – ogłoszenia kolejnej sesji. Dzieli się ona na okres wiosenny i jesienny. Prezydent posiada prawo zwołania nadzwyczajnej sesji parlamentu. Obrady plenarne odbywają się we wtorek i w piątek, choć oczywiście mogą częściej.
Ten specyficzny organ składa się z co najmniej 25 członków i 13 zastępców. Jego posiedzenia odbywają się raz w tygodniu. Wielka Komisja zajmuje się dokumentami przekazanymi jej przez parlament, również projektami ustaw zaakceptowanymi przez komisje stałe. Pracuje także nad kwestiami związanymi z Unią Europejską.
Skład Wielkiej Komisji odpowiada pod względem przynależności partyjnej rozkładowi ilości członków poszczególnych frakcji w Eduskuncie. Z tego powodu większość uzgodnień co do głosowań parlamentarnych ustala się na forum tego organu. Często więc mówi się, iż Wielka Komisja to tak naprawdę druga izba parlamentu fińskiego.
Zgodnie z tradycją prawa konstytucyjnego, wyróżnia się trzy główne kompetencje Eduskunty: ustawodawczą, kontrolną i kreacyjną.
Kompetencja ustawodawcza
Konstytucja Finlandii w art. 70 rozdz. VI stanowi, iż prawo inicjatywy ustawodawczej ma rząd oraz deputowani. Są trzy możliwe jej formy. Można złożyć projekt legislacyjny (który staje się przedmiotem dwóch czytań), projekt ustawy budżetowej, a także petycję (której odbywa się tylko jedne czytanie).
Prace nad ustawą rozpoczynają się od wniesienia pisemnego wniosku o jej uchwalenie. Następnie ma miejsce debata wstępna na forum całej izby. Potem projekt ustawy przekazywany jest pod prace komisji, które mogą zaproponować przyjęcie go bez zmian, wprowadzenie poprawek lub też odrzucenie. Dopuszczalne są wnioski odrębne pośród członków komisji. Następnie odbywają się dwa czytania. Podczas debaty w czasie pierwszego czytania, izba może podjąć decyzję o skierowaniu projektu pod obrady Wielkiej Komisji. Podczas analizy projektu, posłowie opozycyjnych ugrupowań mają prawo zgłaszania swoich propozycji poprawek. Po co najmniej 3 dniach od pierwszego czytania, następuje drugie czytanie, podczas którego zgłaszanie poprawek jest już niemożliwe. Wówczas parlament musi przyjąć lub odrzucić projekt ustawy. Można to osiągnąć zwykłą większością głosów.
We wrześniu minister finansów zwykle przedstawia parlamentowi projekt budżetu, który przechodzi przez odmienną drogę. Po wstępnej debacie projekt ląduje w Komisji Finansów, która ma obowiązek wydać o nim raport. Podczas tylko jednego czytania można zgłaszać poprawki, ale wówczas projekt wraca do Komisji, która może je poprzeć, odrzucić albo zaproponować własne zmiany. W pierwszym przypadku budżet zostaje przyjęty na następnym posiedzeniu izby. W pozostałych dwóch izba może zgodzić się z Komisją lub przegłosować ustawę budżetową w formie przez siebie uznawaną za najlepszą.
Wszystkie ustawy przyjęte przez parlament muszą zostać podpisane przez prezydenta. Ma on na to okres długości trzech miesięcy. Jeżeli w tym czasie tego nie uczyni, lub sprzeciwi się złożeniu podpisu, ustawa wraca pod obrady izby. Przełamać prezydenckie weto można za pomocą większości bezwzględnej składu izby. Prezydent zarządza ogłoszenie ustawy w fińskim dzienniku ustaw – Suomi Laki.
Eduskunta urządza debaty na temat sprawozdań rządowych, raportów i przedkładanych izbie informacji, do których zobligowana jest strona rządowa. Nie podlegają one głosowaniu, ale parlament może podjąć decyzję o wyrażeniu wotum nieufności dla rządu lub pojedynczego ministra.
Innymi kompetencjami kontrolnymi jest prawo zadawania zapytań i interpelacji. Zapytania może zadać każdy deputowany poszczególnemu ministrowi, natomiast interpelacje mogą być składane przez grupę co najmniej 20 deputowanych – rząd ma 15 dni na odpowiedź, która jest przegłosowywana przez izbę. Nie przyjęcie jej jest równoznaczne z udzieleniem wotum nieufności.
Ponadto parlament może zażądać od rządu udzielenia mu informacji, jeżeli tylko nie objęte są one klauzulą tajności. Izba rozpatruje także roczne sprawozdania z pracy rządu.
Odnoszą się przede wszystkim do powoływania przez parlament najważniejszych urzędników państwowych. Chodzi tutaj głównie o premiera wskazywanego przez prezydenta, a także sędziów Sądu Najwyższego.
Ważniejsze partie polityczne Finlandii: Partia Socjaldemokratyczna (Sosialidemokraattinen Puolue, SDP, ugrupowanie centrolewicowe), Partia Centrum (Keskustapuolue, Kesk, partia centrowa), Koalicja Narodowa (Kansallinen Kokoomus, Kok, partia liberalno-konserwatywna), Przymierze Lewicowe (Vasemmistoliitto, Vas, ugrupowanie lewicowe), Liga Zielonych (Vihreä Liitto, ugrupowanie ekologiczne), Chrześcijańscy Demokraci (Kristillisdemokraatit, KD, partia chadecka), Szwedzka Partia Ludowa (Svenska Folkpartiet, SFP, ugrupowanie liberalne), Prawdziwi Finowie (Perussuomalaiset, PS, ugrupowanie prawicowo-populistyczne), Dla Wysp Alandzkich i Parlamentu (För Åland i Riksdagen, stronnictwo mieszkańców Wysp Alandzkich).
Pozycja prezydenta (Suomen Tasavallan Presidentti) jest mocno osłabiona w porównaniu z uregulowaniami wcześniejszej ustawy zasadniczej. Prezydent może podejmować decyzje tylko razem z rządem i na podstawie przedłożonych przez niego propozycji. Oprócz tego konstytucja wymienia tylko trzy sprawy w których prezydent może działać zupełnie samodzielnie:
kiedy nakazuje przeprowadzenie wyborów do parlamentu,
w przypadku użycia prezydenckiej prerogatywy prawa łaski,
kwestie związane z Wyspami Alandzkimi.
Prezydent bierze udział w powoływaniu premiera przez parlament, a także przyjmuje rezygnacje ministrów z ich stanowisk. Ponadto prezydent jest Zwierzchnikiem Sił Zbrojnych, ale wszelkie decyzje podejmuje po uzgodnieniu ich z ministrem obrony narodowej, także mianowanie osób na najwyższe stanowiska wojskowe. Prezydent może także wydawać dekrety dotyczące wykonania ustaw, których przedmiotem jest administracja państwowa i majątek państwowy. Prezydent może rozwiązać Eduskuntę na wniosek premiera. Ponadto przewodniczy w cotygodniowych spotkaniach rządu, dotyczących przede wszystkim kwestii legislacyjnych. Prezydent i ministrowie tworzą Radę Państwa (Valtioneuvosto).
Kiedy prezydent nie może pełnić swoich funkcji, na stanowisku zastępuje go premier, a jeżeli i ten nie może pełnić obowiązków, zastępuje go zastępca premiera.
Rząd w Finlandii powstaje, kiedy to prezydent nominuje na stanowisko premiera (pääministeri) osobę, którą wskaże mu parlament. Premier musi uzyskać absolutną większość głosów. W przeciwnym wypadku prawo desygnowania osoby na stanowisko premiera przechodzi na prezydenta. Jeżeli i tym razem okaże się, że nie wybrano premiera, wówczas każdy z posłów może zgłosić swojego kandydata i w tym wypadku wymagana jest tylko większość zwykła.
Ministrów w rządzie nominuje prezydent na wniosek premiera.
Zgodnie z konstytucją, rząd fiński składa się z premiera i maksymalnie 17 ministrów. Co najmniej dwóch spośród z nich musi posiadać wykształcenie prawnicze. Jest trzynaście ministerstw: Kancelaria Premiera, Ministerstwo Spraw Zagranicznych, Sprawiedliwości, Spraw Wewnętrznych, Obrony, Finansów, Edukacji, Rolnictwa i Leśnictwa, Transportu i Komunikacji, Przemysłu i Handlu, Spraw Socjalnych i Zdrowia, Pracy, Środowiska Naturalnego. Większość ministrów jest równocześnie deputowanymi.
Rząd posiada wszelkie uprawnienia, które nie są przypisane innym organom administracji państwowej. Oznacza to domniemanie kompetencji na rzecz rządu. Najważniejszą z nich jest inicjatywa ustawodawcza. To rząd dostarcza Eduskuncie największą ilość projektów ustaw.
W momencie wyrażenia przez parlament rządowi wotum nieufności, zostaje on rozwiązany przez prezydenta. Izba może także uchwalić wotum nieufności wobec poszczególnych ministrów. Eduskunta może również, w razie niezgodności działalności członka rządu z prawem, przegłosować zwykłą większością głosów wniosek (wnoszony przez Komisję Prawa Konstytucyjnego) o pociągnięcie go do odpowiedzialności. Rozpatruje go Trybunał Stanu.
Sądownictwo w Finlandii skonstruowane jest na zasadzie trójszczeblowości:
sądy okręgowe – są to sądy I instancji, z przewodniczącym (Lagman) na czele. Zajmują się sprawami z zakresu prawa karnego, jak i cywilnego. Pełnią także funkcje rejestrowe w sprawach majątkowych.
sądy apelacyjne – to instancja odwoławcza od spraw rozpatrywanych przez sądy okręgowe w I instancji. Są także sądami I instancji w sprawach ciężkich przestępstw. Sądów apelacyjnych jest sześć (znajdują się w Kouvola, Kuopio, Helsinkach, Vaasa, Rovaniemi i Turku).
Sąd Najwyższy – jest to najwyższa instancja odwoławcza. W jego skład wchodzą: przewodniczący i 15 sędziów. Wydaje on często decyzje precedensowe, będące wskazówką dla postępowania sądów niższych szczebli w podobnych sprawach. Sąd Najwyższy wydaje również opinie w sprawach ustaw, jakie kieruje do niego prezydent przed podpisaniem takiego aktu. Sprawuje także ogólne funkcje kontrolne nad działalnością sądów znajdujących się niżej w hierarchii.
Obaj urzędnicy mianowani są przez prezydenta. Nadzorują oni legalność funkcjonowania władz i organów państwowych. W skład kompetencji Kanclerza Sprawiedliwości wchodzi głównie kontrola nad poczynaniami rządu. W skład uprawnień Ombudsmana wchodzi także rozpatrywanie spraw wnoszonych przez więźniów i poborowych.
Samorząd terytorialny
Finlandia jest krajem unitarnym podzielonym na 6 prowincji (lääni). Na czele każdej prowincji stoi gubernator (maaherra), mianowany przez prezydenta na wniosek rządu. Jest on przewodniczącym Państwowego Biura Prowincjonalnego (lääninhallitus), zajmującego się sprawami socjalnymi, służbą zdrowia, policją, służbami ratowniczymi, zarządem dróg, administracją sądownictwa itp.
Regiony podzielone są na 77 podregiony (seutukunta), a one z kolei na gminy. Gminy (kunta) to samorządne jednostki terytorialne. Jest ich 452, w tym 67 miejskich, 70 półmiejskich i 315 wiejskich. Są one zróżnicowane pod względem ilości ludności, np. 22 liczą sobie poniżej 1 tys. mieszkańców, a 6 ma ich ponad 100 tys.
W każdej gminie funkcjonuje rada gminna, która mianuje zarządcę. Rada to organ prawodawczy, a zarządca – wykonawczy. W większych gminach wyłaniani są także zastępcy zarządcy. Członkowie rady, w liczbie od 17 do 85 (w zależności od wielkości gminy), wyłaniani są w wyborach powszechnych. Kadencja organów samorządowych trwa 2 lata.
Umiarkowana Partia Koalicyjna (szw. Moderata Samlingspartiet, w skrócie Moderaterna; Moderaci) – szwedzka partia liberalno-konserwatywna. Powstała w 1904 roku, będąc początkowo ugrupowaniem bardzo konserwatywnym i nacjonalistycznym. Była przeciwna powszechności prawa wyborczego, prawom pracowniczym i wydatkom socjalnym. Jej członkowie chcieli zapewnienia przywilejów wyższym klasom społecznym. W tym czasie dwukrotnie premierem był Arvid Lindman (lata 1905-1911 i 1928-1930). W 1928 roku partia uzyskała najwyższy jak dotąd wynik wyborczy - 28%. Od 1934 roku była to główna partia opozycyjna, od 1938 jako Narodowa Organizacja Prawicy, pomagała socjaldemokratom w rządzeniu w czasie wojny. Od 1952 roku jako Partia Prawicowa, główne ugrupowanie opozycyjne, a od 1969 pod obecną nazwą.
Od 1970 (lider - Gösta Bohman, 1911-1977) partia zaczęła zmieniać swoją orientację z klasycznie konserwatywnej na bardziej liberalną. Od 1976 roku uczestniczyła w pierwszym powojennym rządzie nie-socjaldemokratycznym (który przetrwał do 1982, przewodziła w nim Partia Centrum).
W 1991 roku nowy przywódca Carl Bildt poprowadził partię do zwycięstwa, zostając premierem i tworząc nie-socjalistyczną koalicję rządową do 1994. Rząd ten obciął wydatki socjalne, zredukował podatki i zakończył negocjacje z UE. Potem jednak koalicja utraciła większość, pomimo zwiększenia poparcia dla samej partii w wyborach 1994 i 1998 roku. Nowy lider, Bo Lundgren poprowadził jednak partię do klęski w 2002 roku, po czym zastąpił go Fredrik Reinfeldt.
Gustaf Fredrik Östberg (1904-1905)
Axel Svedelius (1905-1906)
Hugo Tamm (1907)
Gustaf Fredrik Östberg (1908-1912)
Arvid Lindman (1912-1917)
Olof Jonsson i Hov (1917)
Arvid Lindman (1917-1935)
Gösta Bagge (1935-1944)
Fritiof Domö (1944-1950)
Jarl Hjalmarson (1950-1961)
Gunnar Heckscher (1961-1965)
Yngve Holmberg (1965-1970)
Gösta Bohman (1970-1981)
Ulf Adelsohn (1981-1986)
Carl Bildt (1986-1999)
Bo Lundgren (1999-2003)
Fredrik Reinfeldt (od 2003)
Ludowa Partia Liberałów (szw. Folkpartiet liberalerna, w skrócie FP) - szwedzka partia polityczna. Socjalliberalna, jak na szwedzkie standardy - centroprawicowa, założona w 1902 roku. Pierwszym premierem z jej ramienia był Karl Staaff (w latach 1905-1907 i 1911-1911), a następnym Nils Edén - w latach 1917-1920 szef rządu koalicyjnego liberalno-socjaldemokratycznego, który wprowadził prawo wyborcze dla kobiet i ośmiogodzinny dzień pracy. W latach 1939-1945 - czasach wojny, partia uczestniczyła w koalicji rządowej (zrzeszającej wszystkie partie poza komunistami). W 1976 roku wchodzi w koalicję trójczłonową, kończącą dominację socjaldemokratów. Lata 1978-1979 to krótki okres koalicji rządowej z liderem z Folkpartiet (premier Ola Ullsten). W latach 1979-1982 partia uczestniczyła także w rządzie Thorbjörna Fälldrina z Partią Centrum. W latach 1991-1994 Ludowa Partia Liberałów jest jednym z elementów czwórczłonowej koalicji rządzącej Carla Bildta. W kwestiach ideologicznych opowiada się za ekonomiką wolnego rynku, ale popiera także program państwa opiekuńczego. Jej głównymi wyborcami są przedstawiciele wyedukowanej klasy średniej. Liderzy partyjni
|
---|
Szwedzcy Demokraci (szw. Sverigedemokraterna, SD) - szwedzka skrajnie prawicowa partia polityczna wchodząca w skład parlamentu - Riksdagu. Założona została 6 lutego 1988 roku przez Leifa Zeilona. Partia określa się jako demokratyczna i nacjonalistyczna nawiązująca do narodowego konserwatyzmu oraz socjaldemokratycznych idei państwa opiekuńczego. W wyborach parlamentarnych w 2002 i 2006 SD była partią, która zdobyła najwięcej głosów wśród partii, które nie weszły do Riksdagu. Od 2010 jej członkowie zasiadają w parlamencie. Główne postulaty SD to restryktywna polityka imigracyjna, zwalczanie przestępczości oraz sprzeciw wobec przenoszeniu ośrodków decyzyjnych poza kraj (do UE).
Struktury
Na początku 2008 roku partia liczyła około 3 000 członków. W chwili obecnej posiada trzynaście stowarzyszeń regionalnych oraz około stu miejscowych lub miejskich stowarzyszeń. Młodzieżówką Sverigedemokraterny jest powołana do życia w 1998 Lidze Młodzieży.
Historia
Korzenie Sverigedemokraterny wywodzą się z ruchu narodowego Bevara Sverige Svenskt (Zachować Szwecję Szwedzką) a w jej skład weszli również członkowie Framstegspartiet oraz Sverigepartiet. W latach 90. XX wieku partyjny lider Mikael Jansson starał się zmienić nacjonalistyczny wizerunek partii, podczas gdy inni członkowie partii współpracowali z francuskim Frontem Narodowym. Tę samą politykę kontynuuje obecny lider Jimmie Åkesson. Podjął on próbę usunięcia najbardziej ekstremistycznych członków, którzy wtedy założyli nową partię o nazwie Nowa Demokracja. W wyborach parlamentarnych w 1988 na SD oddano 1118 głosów co przełożyło się na poparcie rzędu 0,03% w skali całego kraju.
Szwedzcy Demokraci w wyborach parlamentarnych nie dostali się do Riksdagu. Partia skupiła kampanię na swoich głównych postulatach, ograniczeniu imigracji i budowie kulturalnie homogenicznej Szwecji. Członkowie partii twierdzili podczas kampanii, że partia sprzeciwia się wszystkim formom ksenofobii i rasizmu, wbrew temu co mówili dziennikarze i reprezentanci innych partii politycznych. Niektórzy członkowie partii byli atakowani przez pojedynczych napastników, a spotkania partyjne zostały zakłócone przez demonstracje lewicowych grup.
W wyborach parlamentarnych Szwedzcy Demokraci ponownie nie zdołali zyskać reprezentacji w Riksdagu, mimo to znacząco powiększyli swoje poparcie do 2,9% w skali kraju zyskując reprezentację w większości zarządów miast. W zarządzie miasta Landskrona, Partia Szwedzkich Demokratów zdobyła 22% głosów.
W wyborach parlamentarnych Szwedzcy Demokraci przekroczyli po raz pierwszy 4% próg wyborczy. Otrzymali 5,7% głosów co przełożyło się na 20 miejsc w Riksdagu.
Ze względu na nieakceptowalną przez większość szwedzkiego społeczeństwa retorykę stosowaną przez Szwedzkich Demokratów czołowe gazety państwowe Dagens Nyheter, Svenska Dagbladet oraz Expressen ogłosiły jej bojkot wprowadzając zakaz reklamowania na ich łamach. Ostatecznie 16 czerwca 2006 roku dwie pierwsze wycofały się z bojkotu.
Dyskusja o karykaturach Mahometa
Gdy duński dziennik Jyllands-Posten opublikował dwanaście rysunków przedstawiających karykatury Mahometa na jesieni i zimą 2005 roku, partia poparła opublikowanie karykatur, powołując się na wolność słowa. Partia oświadczyła, że nie było żadnego powodu, by duńska gazeta przestrzegała muzułmańskich reguł odnośnie wyrażenia poglądów. Kiedy na Bliskim Wschodzie muzułmanie ogłosili bojkot duńskich produktów, Szwedzcy Demokraci rozpoczęli kampanię zachęcającą do ich kupna. W 2006 roku partia włączyła się w debatę o karykaturach Mahometa, publikując rysunki proroka na łamach strony internetowej ligi młodzieży w SD - Kuriren. Rysunek przedstawiał Mahometa z lustrem trzymanym przed twarzą, ale w lustrze brak było odbicia. Podpis pod rysunkiem głosił Twarz Mahometa (szw. Muhammeds ansikte). Na skutek interwencji rządu szwedzkiego, dostawca internetu Levonline zamknął stronę internetową partii. Rząd i Minister Spraw Zagranicznych, Laila Freivalds, zaprzeczyli jakiejkolwiek ingerencji, równocześnie Laila Freivalds potępiła opublikowanie karykatur nazywając je prowokacją. Freivalds złożyła dymisję po doniesieniach o jej ingerencji w wolność prasy i zaprzeczaniu, jakoby podejmowała się takich działań. To wydarzenie spowodowało dyskusję o cenzurze w rządzie Szwecji. Szwedzcy Demokraci z powodu publikacji karykatur zostali oskarżeni o sianie nienawiści . Podobne oskarżenia zostały wysunięte przeciw innym szwedzkim wydawcom, którzy opublikowali karykatury Mahometa. Oskarżenia zostały natychmiast uznane przez szwedzki Justitiekansler (urząd kontrolujący przestrzeganie prawa) za nieuzasadnione . Partia pierwotnie zaplanowała opublikować komplet karykatur w partyjnej gazecie, SD – Kuriren. Jednakże, gdy wybuchła afera, lider partii Jimmie Åkesson opublikował 9 lutego 2006 na stronie internetowej partii oświadczenie stwierdzające, że powstrzymuje się on od opublikowania online i w druku karykatur, ponieważ mogłoby to spowodować wrogie działania przeciw Szwedom i ich interesom gospodarczym w krajach islamskich. Zamknięcie stron internetowych partii zostało zgłoszone do Konstitutionsutskottet (jednostka w szwedzkim Sejmie zajmująca się kwestiami konstytucji i kontaktów między obywatelami, a urzędami) przez Larsa Leijonborga z Partii Liberalnej. Konstitutionsutskottet uznał, że ingerencja rządu była niekonstytucyjna.
Szwedzcy Demokraci rozprowadzają własną gazetę, SD - Kuriren, która od 2005 jest drukowana w formacie brukowca w nakładzie około 28 000 egzemplarzy.
Partia Lewicy (szw. Vänsterpartiet) – szwedzka partia socjalistyczna, bardziej radykalna od Szwedzkiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej. Sprzeciwia się prywatyzacji, członkostwu Szwecji w UE, zwraca dużą uwagę na kwestie ekologiczne, propaguje postulaty feministyczne i egalitarystyczne. Jej wyborcy to głównie ludzie młodzi, pracownicy sektora publicznego, dziennikarze, byli socjaldemokraci.
Powstała w 1917 na skutek rozłamu w Partii Socjaldemokratycznej. Od 1998 wraz z Zielonymi wspiera rządy socjaldemokratów.
Należy do Sojuszu Nordyckiej Zielonej Lewicy.
Carl Winberg, 1917
Zeth Höglund, 1917, 1919-1924
Ernst Åström, 1918
Karl Kilbom, 1918, 1921-1923
Nils Flyg, 1924-1929
Sven Linderot, 1929-1951
Hilding Hagberg, 1951-1964
C.-H. Hermansson, 1964-1975
Lars Werner, 1975-1993
Gudrun Schyman, 1993-2003
Ulla Hoffman (p.o.), 2003-2004
Lars Ohly 2004-
Partia Zielonych (szw. Miljöpartiet de Gröna) – szwedzka partia ekologiczna, powstała w 1981, na fali ruchu przeciwników energii atomowej (referendum w Szwecji w 1980). Główne kwestie, które porusza, to sprzeciw wobec energii nuklearnej (i zastąpienie jej źródłami odnawialnymi) oraz oponowanie wobec członkostwa w UE i żądanie rozpisania referendum na ten temat.
Wyniki w wyborach parlamentarnych:
Wybory | Poparcie | Zmiana punktów procentowych | Mandaty (Riksdag) | Zmiana |
---|---|---|---|---|
1982 | 1,7% | – | 0 | – |
1985 | 1,5% | ![]() |
0 | – |
1988 | 5,5% | ![]() |
20 | ![]() |
1991 | 3,4% | ![]() |
0 | ![]() |
1994 | 5% | ![]() |
18 | ![]() |
1998 | 4,5% | ![]() |
16 | ![]() |
2002 | 4,6% | ![]() |
17 | ![]() |
2006 | 5,2% | ![]() |
19 | ![]() |
2010 | 7,2% | ![]() |
25 | ![]() |
Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (szw. Sveriges socialdemokratiska arbetareparti (SAP), potocznie Socialdemokraterna) - największa partia polityczna w Szwecji (zarówno pod względem członkostwa jak i miejsc w parlamencie).
Nazwa partii
Nazwą partii używaną w statucie jest Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (Stadgar för Sveriges Socialdemokratiska Arbetareparti)[1], to przy wyborach i na plakatach posługuje się często nazwą Partia Robotnicza – Socjaldemokraci (Arbetareparti – Socialdemokratena) lub rzadziej Partia Robotnicza (Arbetareparti). Używanie w nazwie człona Partia Robotnicza (dosłownie Partia Robotników) jest związane z tradycyjnym podziałem sceny politycznej Skandynawii na liberalne Partie Lewicy i konserwatywne Partie Prawicowe, choć w samej Szwecji partie konserwatywne i liberalne używały innych nazw, to podział ten się przyjął. Jednak wraz z pojawieniem się partii marksistowskich podział ten stał się nieaktualny, dlatego używano nowego podziału na partie burżuazji (borgerliga partier) i partie robotników (arbetareparti). Podział ten do dziś dnia jest aktualny, choć wraz z pojawieniem się Partii Ochrony Środowiska Zieloni, która w niektórych rozwiązaniach jest bardziej lewicowa a nie jest partia robotniczą, podział ten stracił na znaczeniu.
W niektórych dokumentach, np: w programie partyjnym używa Socialdemokraterna (Partiprogram för Socialdemokraterna) co oznacza po prostu socjaldemokraci, lub bardzo rzadko, często pogardliwie Sosserin.
W sondażach wyborczych najczęściej używa się skrótu „s”. Skrót SAP, był używany jako logo partii do lat 60.
Program Socialdemokraterny składa się z dwóch dokumentów: programu partii i manifestu wyborczego.
Program partii (partiprogram) jest deklaracją ideologiczną, zawierającego określenie partii i przywiązanie do idei. Program partii do 2001 roku można było podzielić na programu maksimum (typowy program ideologiczny) i minimum (postulaty, np: wprowadzenie republiki). Obecnie rozpoczyna się od rozdziału demokratyczny socjalizm, słowami: Socjaldemokracja chce zbudować społeczeństwo na ideach demokracji i jednakowej wartości wszystkich. Wolni i równi ludzie w solidarnym społeczeństwie są celem demokratycznego socjalizmu (Socialdemokratin vill forma ett samhälle grundat på demokratins ideal och alla människors lika värde. Fria och jämlika människor i ett solidariskt samhälle är den demokratiska socialismens mål.). Partia deklaruje się w nich jako partia antykapitalistyczna (Socialdemokratin är och förblir ett antikapitalistiskt parti), feministyczna (Med denna grundsyn är socialdemokratin ett feministiskt parti.) i ochrony środowiska (Med detta synsätt är socialdemokratin ett miljöparti). Deklaruje chęć zmniejszenia rozwarstwienia ekonomicznego i zapobieganie wszelkim formą dyskryminacji. Partia uważa się za część ruchu robotniczego.
Do 1897 roku partia posługiwała się wyłącznie szwedzkim tłumaczeniem programu Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej, swojej niemieckiej poprzedniczki; Program z Gotha w 1882 roku został przetłumaczony przez Augusta Palma i różni się w kilku punktach od pierwowzoru.
Program z roku 1897: Program ten jest pierwszym programem SAP. Składał się z:
Zasad ogólnych. Pierwsze zdanie tego programu brzmi: Socjaldemokracja różni się od innych partii politycznych tym, że chce całkowicie zmienić organizację ekonomiczną społeczeństwa burżuazyjnego i wprowadzić klasę robotniczą w całkowite równouprawnienie społeczne, zapewnić jej bezpieczeństwo i rozwój kultury duchowej i materialnej. (Socialdemokratin skiljer sig från andra politiska partier därigenom, att den vill helt omdana det borgerliga samhällets ekonomiska organisation och genomföra arbetareklassens sociala frigörelse, till betryggande och utveckling af den andliga och materiella kulturen.). Zdanie to będzie się pojawiać w zmienionej formie aż do 1960 roku. Program krytykuje kapitalistyczna organizację procesu produkcji, która wywołuje niszczenie więzi społecznych, gromadzenie majątku w rękach nielicznych kosztem klasy robotniczej. Dąży do emancypacji politycznej klasy robotniczej.
Programu politycznego. Jest podzielony na 11 części. Głosi między innymi: Powszechne, równe i bezpośrednie wybory, odbywane w niedziele lub święto, prawo wyborcze dla wszystkich: robotników, kobiet i mężczyzn, powstanie jednoizbowego parlamentu, neutralności państwa i kościoła i zaprzestania jego finansowania, progresywny podatek dochodowy, bezpłatną pomoc prawną,zniesienie podatków pośrednich, 8 godzinny dzień pracy, zakaz zatrudniania osób poniżej 14 roku życia, zakaz pracy w porze nocnej gdy jest to niewymagane, objęcie opieką chorych i starych, wolność zrzeszania się.
Program z roku 1905: Jest powtórzeniem najważniejszych kwestii programowych. W programie politycznym pojawia się program walki z alkoholizmem, co w 1922 doprowadzi do referendum w sprawie prohibicji w Szwecji.
Program z roku 1911: Jest powtórzeniem najważniejszych kwestii programowych. W programie politycznym pojawia się walka z militaryzmem, oraz postulat powszechnego rozbrojenia, zniesienia kary śmierci. Pojawiają się także postulat zakazu pracy dzieci poniżej lat 15, ochronnego prawa pracy i utworzenia nowoczesnej i sprawnej kontroli. Większą uwagę zwraca się także na rolnictwo, spółdzielczość oraz przekazanie społeczeństwu dóbr natury.
Program z roku 1920: Zasady ogólne zostały znaczniej niż w pozostałych programach rozwinięte. W programie politycznym także zachodzą znaczące zmiany, postulaty zostały uporządkowane, nie kolidują ze sobą. W szczególności w sprawach pracowników nastąpił znaczny rozwój: socjaldemokraci domagali się 36 godzinnego tygodnia pracy, ubezpieczenia zdrowotnego, wypadkowego, macierzyńskiego i od bezrobocia, emerytur dla osób starych, wdów, inwalidów, interwencji państwa w płace minimalną, ochronę pracy chałupników Program polityczny zawiera także postulat wywłaszczenie na potrzeby społeczeństwa.
Program z roku 1944: W kolejnym programie dalej krytykuje się kapitalistyczny sposób produkcji, jednak jest on znacznie mniej zdominowany naukami Marksa niż pozostałe. Mimo to nie zmieniono znacząco programu politycznego, a jeden z postulatów dalej zawiera wywłaszczenie na rzecz społeczeństwa. Program polityczny zawiera także wiele nowych postulatów, np: walka z wykluczeniem mieszkaniowym i poprawa jakości mieszkania, powszechnej opieki zdrowotnej i inne.
Program z roku 1960: Zasady ogólne zostały znacząco rozwinięte i podzielone de facto na cztery części. Program polityczny składał się już 31 punktów głównych, złożonych z kilku postulatów.
Program z roku 1975: Zasady ogólne zostały w nim bardzo rozbudowane, składał się z rozdziałów:
Czego chcą socjaldemokraci, który definiował podstawowe socjaldemokratyczne wartości jak: wolność, równość, solidarność, demokracja, praca,
Od zamkniętego (prywatnego) społeczeństwa do państwa opiekuńczego
Komunistyczna i kapitalistyczna oligarchia,
Demokratyczny socjalizm
W rękach ludu, zawierającego tytuły: Planowanie gospodarcze i kontrola obywateli, współzarządzanie przez pracowników oraz rozdział o wpływie konsumentów
Wolność wszystkich ludzi, pokój na świecie,
Zasady ogólne w tedy wypracowane, miały znaczący wpływ na kolejne programy partyjne.
Program z roku 1990: Zasady ogólne znacząco się nie zmieniły, jednak większą uwagę przykłada się na ochronę środowiska. W programie politycznym do 35 głównych punktów dołączono ich nazwy.
Są uchwalane przed wyborami (generalnymi, czyli połączonych wyborów samorządowych i parlamentarnych oraz europejskimi) i zawierają określenia zadań jakie partia zamierza podjąć po wyborach.
Socialdemokratena powstała w 23 kwietnia 1889 roku, choć za prekursora uważa się Augusta Palme, pierwszego szwedzkiego socjaldemokratę. Socialdemokratena miała program zbliżony do pierwszego marksistowskiego programu socjaldemokracji niemieckiej. Od 1896 w parlamencie a od 1914 roku najsilniejsza w nim. W 1917 roku w jej szeregach miał miejsce rozłam w wyniku którego partię opuścili komuniści i rewolucyjni socjaliści, z powodu przesunięcia się partii na pozycje bardziej reformistyczne. Z niewielkimi przerwami partia ta rządzi od 1920 roku. Jej wyborcami są głównie robotnicy, lewicowi intelektualiści i zatrudnieni w sektorze państwowym. Silnie powiązana z Konfederacją Szwedzkich Związków Zawodowych (LO), reprezentujących około 80% robotników ze Szwecji i ruchem spółdzielczym.
Pomiędzy 1940 a 1988 rokiem na partię tę głosowało ok. 40-50% wyborców. To ona zbudowała szwedzkie państwo opiekuńcze. Podstawą ideologii partii była budowa domu ludu, oraz stworzenie socjalizmu funkcyjnego oznaczającego wysokie, progresywne podatki, dobrobyt społeczny i duży udział sektora publicznego w gospodarce, trwały dyskusje na temat roli planowania i demokracji robotniczej w gospodarce. Po recesji lat '70, partia zaczęła pokrywać deficyty poprzez wspieranie skupu szwedzkiej waluty i pożyczki pieniężne za granicą. Już w połowie lat 80, widać przesunięcie się do centrum sceny politycznej, bardziej liberalne społecznie i gospodarczo (między innymi: rezygnacja z masowego wykupu akcji przedsiębiorstw przez pracowników). Partia w tym okresie coraz częściej nawiązywała do idei Trzeciej Drogi. Kiedy we wczesnych latach '90 przestało to skutkować, partia utraciła władzę w latach 1991-1994. Twórczyni szwedzkiego modelu socjaldemokratycznego państwa opiekuńczego.
Od 1996 roku robotnicza ideologia partii zaczęła blednąć. Sprywatyzowała ona wiele przedsiębiorstw państwowych (np. telekomunikacja, szpitale, poczta), wciąż jednak twierdząc, że jest to element budowy państwa dobrobytu. Stała się natomiast propagatorem feminizmu, wszelkiego rodzaju równości, zwalczając ostro wszelkiego rodzaju rasizm i dyskryminację.
SAP współpracuje z wieloma organizacjami ruchu robotniczego, najmocniej jednak z konfederacją szwedzkich klasowych robotniczych związków zawodowych (LO). LO od momentu powstania było związkiem zawodowym afiliowanym przez SAP. Związki te wspierają socjaldemokratów finansowo (około 15 milionów koron rocznie). Dzięki tym posunięciom LO miała decydujący wpływ na wiele rozwiązań w Szwecji podczas rządów socjaldemokratów, w szczególności w polityce gospodarczej. W dużym stopniu socjaldemokraci podporządkowali, wcześniej lub później, decyzją Kongresów organizacji związkowych LO (np: fundusze pracownicze w latach 80). W większym stopniu, za tzw. szwedzki model odpowiada ekonomisterna (czyli ciało ekspercie, utworzone przez LO) niż sami socjaldemokraci.
Przewodniczący LO i Socjaldemokratycznego Związku Młodzieży (Sveriges socialdemokratiska ungdomsförbund), mają także zagwarantowane miejsca w Komitecie Wykonawczym Partii.
Socialdemokratiska Studentförbundet (organizacja studentów)
Sveriges socialdemokratiska kvinnoförbund (organizacja kobiet)
Sveriges kristna socialdemokraters förbund (organizacja chrześcijan)
S-muslimska kvinnoklubben (organizacja kobiet muzułmańskich)
Handikapprörelsens s-förening (organizacja osób niepełnosprawnych)
HBT-socialdemokrater (organizacja osób LGBT)
A-lotterierna
AiP Media Produktion
Spero
Arbetarbladet, Gävle, Dagbladet Nya Samhället, Sundsvall, Dala-Demokraten, Falun, Folket, Eskilstuna, Folkbladet, Norrköping, Gotlands Tidningar, Visby, Karlskoga-Kuriren, Karlskoga
Riksbyggen
Pensionärernas riksorganisation
Koopi
Kooperativa Förbundet
Fonus
1991: 37,7%, w tym miejsc 138 z 349
1994: 45,3%, w tym miejsc 161 z 349
1998: 36,4%, w tym miejsc 131 z 349
2002: 39,9%, w tym miejsc 144 z 349
2006: 35,0%, w tym miejsc 130 z 349
2010: 30,7%, w tym miejsc 112 z 349
2006: 124 789 (wyłącznie członkostwo indywidualne)
2007: 120 091 (wyłącznie członkostwo indywidualne)
2008: 101 158 (wyłącznie członkostwo indywidualne)
2009: 100 639 (wyłącznie członkostwo indywidualne)
2010: 103 027, (wyłącznie członkostwo indywidualne)
Członkowie socialdemokraterny w 2010 stanowili 39,6% ogółu członków parlamentarnych partii politycznych w Szwecji, to w 1995 około 46,1% a w 1979 aż 75,7%.
Hjalmar Branting, (1920, 1921-1923, 1924-1925)
Rickard Sandler, (1925-1926)
Per Albin Hansson, (1932-1936, 1936-1946)
Tage Erlander, (1946-1969)
Olof Palme, (1969-1976, 1982-1986)
Ingvar Carlsson, (1986-1991, 1994-1996)
Göran Persson, (1996-2006)
W latach 1936-1940, 1951-1957 rząd koalicyjny ze Związkiem Chłopskim (Bondeförbundet), w większości jednak rządy mniejszościowe, popierane przez inne partie polityczne.
kolektywne kierownictwo (do 1896)
Claes Tholin (do 1907)
Hjalmar Branting (do 1925),
Per Albin Hansson (do 1946),
Tage Erlander (do 1969),
Olof Palme (do 1986,
Ingvar Carlsson (do 1996),
Göran Persson (do 2007),
Mona Sahlin (obecnie).
Sojusz (szw. Alliansen), poprzednio Sojusz dla Szwecji (szw. Allians för Sverige) – centroprawicowa koalicja czterech szwedzkich partii politycznych.
Umiarkowana Partia Koalicyjna (lider: Fredrik Reinfeldt), partia liberalno-konserwatywna
Ludowa Partia Liberałów (lider: Jan Björklund, do 2007 Lars Leijonborg), partia socjalliberalna
Partia Centrum (lider: Maud Olofsson), partia centrowa wywodząca się z nurtu agrarnego
Chrześcijańscy Demokraci (lider Göran Hägglund), partia chadecka
Powstanie Sojuszu wiązało się z dążeniami do przełamania dominacji Szwedzkiej Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej, rządzącej z paroma krótkimi przerwani (w 1936, od 1976 do 1982 i od 1991 do 1994) od 1932. W 2004 doszło do spotkania liderów czterech opozycyjnych ugrupowań w domu przewodniczącej Partii Centrum, Maud Olofsson. Rezultatem prowadzonych rozmów stała się deklaracja z 31 sierpnia 2004, w której ustalono zasady ścisłej współpracy czterech ugrupowań i określono ramy programowe. Dokładnie rok później potwierdzono ten układ w nowym dokumencie programowym.
Sojusz zwyciężył w wyborach parlamentarnych przeprowadzonych 17 września 2006. W 349-osobowym Riksdagu koalicja zdobyła 178 mandatów. Wygrana w tych wyborach pozwoliła utworzyć koalicyjny rząd, na czele którego stanął lider Umiarkowanej Partii Koalicyjnej, Fredrik Reinfeldt. Nowy gabinet odszedł w znacznej mierze od dotychczasowej polityki państwa socjalnego, m.in. przeprowadził reformę prowadzącą do obniżenia podatków. Zniesiono również obowiązkową służbę wojskową.
Cztery partie zdecydowały się kontynuować współpracę pod szyldem Sojuszu również w wyborach w 2010. Głosowanie z 19 września 2010 przyniosło blokowi zwycięstwo, jednak przekroczenie progu wyborczego przez Szwedzkich Demokratów spowodowało, iż do uzyskania bezwzględnej większości w parlamencie koalicji zabrakło dwóch mandatów.
Konferencja liderów Sojuszu w 2010. Od lewej: Göran Hägglund, Jan Björklund, Maud Olofsson, Fredrik Reinfeldt
partia | wybory 2010 | wybory 2006 |
---|---|---|
procent | mandaty | |
Umiarkowana Partia Koalicyjna | 30,1% | 107 |
Ludowa Partia Liberałów | 7,1% | 24 |
Partia Centrum | 6,6% | 22 |
Chrześcijańscy Demokraci | 5,6% | 19 |
Razem | 173/349 | 178/349 |
Chrześcijańscy Demokraci (szw. Kristdemokraterna) – szwedzka partia chadecka, powstała w 1964. Weszła do parlamentu dopiero w 1985, w sojuszu z Partią Centrum. Od 1991 posiada samodzielną reprezentację parlamentarną.
Partia broni wartości rodzinnych. Zdecydowanie przeciwna prawu gejów do adopcji dzieci i zawieraniu związków małżeńskich przez osoby tej samej płci. W przeszłości w jej programie zawarty był postulat delegalizacji aborcji, której partia jest zdecydowaną przeciwniczką, obecnie jednak przyjęła bardziej umiarkowane stanowisko i oświadczyła że chce pracować nad zmniejszeniem liczby aborcji poprzez środki zapobiegawcze. W dziedzinie gospodarczej propozycje partii są nazywane "neoliberalizmem z ludzką twarzą".
Trzema głównymi postulatami partii są:
Poprawa opieki zdrowotnej, zwłaszcza nad ludźmi starszymi.
Wolność wyboru dla rodzin z dziećmi w wyborze modelu nauki i wychowania dziecka.
Zmniejszenie ilości przepisów narzucanych przedsiębiorstwom oraz obniżki podatków w celu stymulowania wzrostu gospodarczego i zmniejszenia bezrobocia.
Jej wyborcy to głównie członkowie protestanckich kościołów ewangelikalnych znanych w Szwecji jako tzw. wolne kościoły – m.in. metodyści, baptyści czy zielonoświątkowcy. Szczególnie silna w regionie Småland, gdzie wspólnoty te mają najwięcej członków. Inną ważną grupę wyborców stanowią ludzie starsi, a także młode małżeństwa z dziećmi.
Rok | 1964 | 1966 | 1968 | 1970 | 1973 | 1976 | 1979 | 1982 | 1985 | 1988 | 1991 | 1994 | 1998 | 2002 | 2006 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Wybory parlamentarne | 1,8% | * | 1,5% | 1,80% | 1,75% | 1,36% | 1,39% | 1,87% | 2,6%** | 2,94% | 7,14% | 4,1% | 11,77% | 9,15% | 6,6% |
Wybory regionalne | * | 1,8% | * | 1,9% | 2,1% | 1,9% | 2,0% | 2,4% | 2,0% | 3,1% | 7,0% | 3,7% | 10,0% | 8,2% | 6,6% |
Wybory komunalne | * | * | * | 1,8% | 2,1% | 2,0% | 2,1% | 2,4% | 2,0% | 2,8% | 5,8% | 3,2% | 8,0% | 7,1% | 5,80% |
Partia Centrum (szw. Centerpartiet) - szwedzka partia centrowa, socjalliberalna, skupiająca się na kwestiach środowiska naturalnego, zagadnieniach wsi itd. Dawniej typowa partia agrarna. Opowiada się przeciwko energii nukelarnej i proponuje decentralizację rządów. Jej wyborcy obecnie to głównie mieszkańcy wsi i drobni przedsiębiorcy.
Partia Centrum powstała w 1913 roku jako Liga Chłopska (szw. Bondeförbundet). Dziewięć lat później, w 1922 roku, wchłonęła Jordbrukarnas Riksförbund (pol. Narodową Unię Rolników), zachowując przy tym swoją nazwę. Ta została zmieniona dopiero w 1957 roku na funkcjonującą obecnie.
Centerpartiet była najbliższym koalicjantem socjaldemokratów w ich rządach w latach 1936-1945 i 1951-1957, ale potem nastąpiło zbliżenie z partiami centroprawicowymi, które zaczęły tworzyć własne rządy premier 1976-1982 i 1991-1994. Thorbjörn Fälldin, drugi lider tej partii, został wybierany na stanowisko premiera dwukrotnie, w okresach 1976-78 oraz 1979-1982.
W roku 2005 Partia Centrum sprzedała swe udziały w spółce Centertidningar AB, zajmującej się wydawaniem kilku gazet, za 1,8 miliarda szwedzkich koron[2], co uczyniło ją najbogatszą w tamtym okresie partią polityczną na świecie.'
W roku 2006 partia zaczęła zmieniać swe zainteresowania polityczne, dążąc w stronę klasycznego liberalizmu. Zaczęły ją bardziej interesować problemy stref zurbanizowanych.
Wybory w roku 2006, pomimo zdobycia jedynie 29 na 349 głosów w Riksdagu, można uznać za sukces Partii Centrum, na tle jej poprzednich wyników w wyborach. Jej poparcie wzrasta powoli od roku 1998, kiedy uzyskali 5,1% głosów. Następne wybory odbyły się w 2002 roku i tam partia zyskała już 6,2% poparcia. Podczas ostatniej elekcji, jej poparcie wzrosło do 7,9% procenta, przekraczając o niemal 1% dane podawane w sondażach. Dzięki temu politycy Centerpartiet stanowią dziś w szwedzkim parlamencie trzecią siłę polityczną, z 29 mandatami.
Gunnar Hedlund (1949–1971)
Thorbjörn Fälldin (1971–1985)
Karin Söder (1985–1987)
Olof Johansson (1987–1998)
Lennart Daléus (1998–2001)
Maud Olofsson (2001–)
Wybory parlamentarne na Islandii odbyły się 12 maja 2007. Islandczycy wybierali 63 członków islandzkiego parlamentu Alþingi w 6 okręgach wyborczych. Po raz pierwszy obowiązywał w nich 5-procentowy próg wyborczy. W wyborach uczestniczyły komitety wyborcze 6 islandzkich partii politycznych. Były to dwie partie dotychczasowej koalicji rządowej Partia Niepodległości i Partia Postępu, trzy partie opozycji parlamentarnej - socjaldemokratyczny Sojusz, Ruch Zieloni-Lewica i Partia Liberalna, oraz nowo założona partia ekologiczna Ruch Islandzki - Żywa Ziemia.
Frekwencja podczas wyborów wyniosła 83,6%. Swoich przedstawicieli do Alþingi wprowadziły wszystkie partie poza nową partią ekologiczną, która nie przekroczyła progu wyborczego. W wyborach najwięcej głosów zdobyła Partia Niepodległości, zwiększając liczbę mandatów o 3. Za to jej partner koalicyjny, Partia Postępu, straciła 5 miejsc. Tym samym koalicja rządząca zdobyła 32 mandaty, czyli miałaby jedynie jeden głos przewagi w parlamencie. Partia Niepodległości zdecydowała się zakończyć 12-letnią koalicję z Partią Postępu i utworzyć nowy rząd z największą partią opozycyjną - Sojuszem.
Najwięcej nowych miejsc w parlamencie zdobył Ruch Zieloni-Lewica.
Z list Partii Niepodległości w okręgu Reykjavík Północ startowała mieszkająca od kilkunastu lat na wyspie Polka Grażyna Okuniewska. Nie udało jej się jednak zdobyć miejsca w parlamencie.
Partia | Liczba głosów |
% | +/–% | Liczba mandatów |
+/– |
---|---|---|---|---|---|
Partia Niepodległości (Sjálfstæðisflokkurinn) | 66 749 | 36,6 | +2,9 | 25 | +3 |
Sojusz (Samfylkingin) | 48 742 | 26,8 | –2,4 | 18 | –2 |
Ruch Zieloni-Lewica (Vinstrihreyfingin - grænt framboð) | 26 136 | 14,3 | +5,5 | 9 | +4 |
Partia Postępu (Framsóknarflokkurinn) | 21 349 | 11,7 | –6,0 | 7 | –5 |
Partia Liberalna (Frjálslyndi flokkurinn) | 13 233 | 7,3 | –0,1 | 4 | ±0 |
Ruch Islandzki - Żywa Ziemia (Íslandshreyfingin - lifandi land) | 5 953 | 3,3 | +3,3 | — | — |
Razem (frekwencja - 83,6%) | 185 071 | 100 | 63 | ||
Wybory parlamentarne w Szwecji odbyły się 17 września 2006. Przyniosły one sukces centroprawicy, która po 12 latach odsunęła od władzy socjaldemokratów.
Frekwencja wyborcza wyniosła 82,0%. Oddano 5 551 278 głosów ważnych oraz 99 138 (1,8%) głosów pustych lub nieważnych.
Wybory do Riksdagu, 2006
Lista | Liczba głosów | % głosów | +/-% | Liczba mandatów | +/- |
---|---|---|---|---|---|
Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza | 1 942 625 | 35,0 | -4,9 | 130 | -14 |
Umiarkowana Partia Koalicyjna | 1 456 014 | 26,2 | +10,9 | 97 | +42 |
Partia Centrum | 437 389 | 7,9 | +1,7 | 29 | +7 |
Ludowa Partia Liberałów | 418 395 | 7,5 | -5,9 | 28 | -20 |
Chrześcijańscy Demokraci | 365 998 | 6,6 | -2,5 | 24 | -9 |
Partia Lewicy | 324 722 | 5,8 | -2,6 | 22 | -8 |
Zieloni | 291 121 | 5,2 | +0,6 | 19 | +2 |
Szwedzcy Demokraci | 162 463 | 2,9 | +1,5 | 0 | ±0 |
inni | 152 551 | 2,7 | 0 | ||
Razem | 5 551 278 | 100 | 349 |
Estońska Partia Reform (est. Eesti Reformierakond, RE) – estońska partia polityczna o profilu liberalnym, działająca od 1994.
Partię założył Siim Kallas, były prezes estońskiego banku centralnego, który bez powodzenia ubiegał się o urząd premiera po dymisji Marta Laara. Do nowej formacji przyłączyła się Liberalno-Demokratyczna Partia Estonii Paul-Eerika Rummo. Po wyborach w 1995 Partia Reform stała się drugą frakcją w Riigikogu. Od tego czasu pozostaje jedną z głównych sił politycznych w Estonii, wielokrotnie współtworząc koalicje rządzące z szeregiem różnych ugrupowań – w latach 1995–1997, 1999–2001 i nieprzerwanie od 2002.
W okresie 2002–2003 jej przedstawiciel, Siim Kallas, pełnił funkcję premiera. W 2004 po dziesięciu latach zrezygnował z kierowania partią, obejmując stanowisko w Komisji Europejskiej. W 2005 nowy lider Partii Reform, Andrus Ansip, stanął na czele estońskiego gabinetu, uzyskując reelekcję po wygranych przez RE wyborach w 2007.
Wyniki wyborcze
Wyniki w wyborach do Zgromadzenia Państwowego:
Wybory | Poparcie | Zmiana punktów procentowych | Mandaty (Zgromadzenie Państwowe) | Zmiana |
---|---|---|---|---|
1995 | 16,2% | – | 19 | – |
1999 | 15,9% | ![]() |
18 | ![]() |
2003 | 17,7% | ![]() |
19 | ![]() |
2007 | 27,7% | ![]() |
31 | ![]() |
Wyniki w wyborach do Parlamentu Europejskiego:
Wybory | Poparcie | Zmiana punktów procentowych | Mandaty | Zmiana |
---|---|---|---|---|
2004 | 12,2% | – | 1 | – |
2009 | 15,33% | ![]() |
1 | – |
W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2004 i 2009 RE wprowadzała po jednym przedstawicielu. Mandaty uzyskiwali Toomas Savi (w 2004) i Kristiina Ojuland (w 2009).
Przewodniczący
1994–2004: Siim Kallas
od 2004: Andrus Ansip
Ruch Obywatelski (isl. Borgarahreyfingin) - islandzka partia polityczna założona w roku 2009 przed wyborami do Alþingi. Powstała na fali serii ulicznych protestów, które miały miejsce jesienią 2008 roku podczas kryzysu finansowego. Protestujący domagali się ustąpienia zarządu banku centralnego[1]. Po dymisji rządu Geira Haarde i ogłoszeniu przedterminowych wyborów ruch przekształcił się (w lutym 2009) w partię polityczną.
Główne postulaty Ruchu Obywatelskiego to zmiana konstytucji i reforma ordynacji wyborczej, która zwiększyłaby szansę jednostek na dostanie się do Alþingi. Partia opowiada się za przystąpieniem Islandii do Unii Europejskiej. Przewodniczącym partii jest Herbert Sveinbjörnsson, reżyser filmów dokumentalnych i działacz społeczny, zaś wiceprzewodniczącą Birgitta Jónsdóttir.
W wyborach w 2009 roku partia zdobyła 7,2% głosów, co dało jej 4 miejsca w Alþingi. Jednak we wrześniu 2009 jeden z jej posłów opuścił partię, zostając posłem niezależnym, zaś troje pozostałych założyło nową partię, Hreyfingin (Ruch). Obecnie Ruch Obywatelski nie ma więc reprezentacji parlamentarnej.
mówi, że środki publiczne na kampanie wyborczą przekazywane są na rzecz Partii Demokratycznej i Partii Republikańskiej, co bardzo utrudnia pojawienie się innych nowych partii na amerykańskiej scenie politycznej. Duże środki pozyskiwane są z organizacji przyjęć przez liderów partii, za uczestnictwo w tego typu imprezie płaci się bardzo dużo, dając przy tym wyraz poparcia dla konkretnej partii. Np. Bill Clinton w 1995 roku, kandydat demokratów, zorganizował obiad dla ośmiuset osobowej grupy swoich zwolenników w New Jersey, który kosztował po tysiąc dolarów od osoby. W ten sposób pozyskuje się właśnie środki na kampanie wyborczą. Kiedy odbywa się taki bankiet, życie publiczne w danej miejscowości jest kompletnie sparaliżowane ze względu na szczególne środki ochrony. I tak np. Bill Clinton w niecały rok pozyskał sumę 19 milionów dolarów na rzecz swojej partii. Istnieją również inne źródła pozyskiwania środków na kampanie. Ci kongresmani, którzy głosują na rzecz i w interesie danej grupy przedsiębiorców dostają od nich na kampanie wyborczą dziesięciokrotnie większe sumy niż ci, którzy w kongresie głosują nie w interesie tej grupy. Istnieje również pojęcie określane "soft money"- miękki pieniądz, które oznacza finansowanie kampanii indywidualnych kandydatów za pośrednictwem i pod pozorem wpłacania pieniędzy na rozwój partii. Nieoficjalnie się mówi, że Bill Clinton na swoją kampanie w ten sposób zgromadził sumę, bagatela, miliard dolarów. Oczywiście z pieniędzy tych były również finansowane kampanie innych demokratycznych kandydatów.
Pomimo zaciętej walki, często brudnej, podczas kampanii wyborcze, obie partie mają również wspólne cele i interesy. Takim najbardziej charakterystycznym jest nie dopuszczanie do sceny partyjnej innych partii trzecich. Nie bez znaczenia jest skład, w jakim występuje federalna Komisja Wyborcza, po trzech przedstawicieli z dwóch głównych sił sceny politycznej USA.
Innym przykładem chęci utrzymania dwupartyjności jest komisja, która zajmuje się przygotowywaniem przedwyborczych debat kandydatów, jej skład jest równy po pięciu republikanów i demokratów. Zdarzały się już sytuacje, że nie dopuszczono do debaty kandydata partii trzecich.
To odzwierciedla jak ważną rolę w USA pełnią media, jak bardzo kształtują opinie publiczną i kreują świadomość. Ciężka jest natomiast sytuacja partii trzecich, które mają ograniczony dostęp do mediów ze względu na koszty, nie są dofinansowywane z budżetu państwa i nie mają możliwości się wypromować.
Szwecja jest monarchią konstytucyjną. Konstytucja nie jest jednolitym aktem prawnym, ponieważ w jej skład wchodzą oddzielne dokumenty (grundlagar):
Akt o wolności prasy (Tryckfrihetsförordningen) z 1766 r.
Akt o sukcesji tronu (Successionsordningen) z 1810 r.
Akt o formie rządów z 1974 r.
Podstawowe prawo swobody wypowiedzi (Yttrandefrihetsgrundlagen) z 1991 r.
Oprócz tych praw fundamentalnych istnieje jeszcze Akt o Riksdagu, który ma niższą rangę niż wcześniej wymienione, właściwie zajmuje pozycję pośrednią między prawami fundamentalnymi a zwykłymi ustawami. Tym niemniej można ją znaleźć obok trzech wcześniej wspomnianych aktów w kolejnych wydaniach Konstytucji Szwecji.
Obecnie obowiązująca konstytucja weszła w życie 1 stycznia 1975. Uchwalono ją po długich dyskusjach zapoczątkowanych w 1954. Dyskusję tę zainicjował spory rozdźwięk między treścią ówczesnej Konstytucji, dającej w systemie ustrojowym przewagę królowi, a rzeczywistością, w której dominował parlament kontrolowany przez Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (SAP). W tym miejscu warto wspomnieć o tym, że Szwecja jest państwem, w którym reformy systemu politycznego następują bardzo powoli i zazwyczaj polegają na akceptacji istniejących już w rzeczywistości rozwiązań.
Król jest głową państwa, ale ma niewielkie uprawnienia. Przez wieki systematycznie tracił je na rzecz innych organów państwowych: parlamentu, rządu i innych urzędów centralnych. Formalnie jednak nadal jest podmiotem władzy wykonawczej. Najnowsza odsłona konstytucji tak ogranicza jego prerogatywy, że są one nawet mniejsze od uprawnień królowej brytyjskiej.
Do kompetencji szwedzkiego króla należy:
reprezentowanie Szwecji wobec innych głów państw i dyplomatów,
zwierzchnictwo w państwowym Kościele ewangelicko–luterańskim,
uroczyste otwieranie sesji Riksdagu,
wręczanie Nagrody Nobla,
udzielanie rady, zachęcanie i ostrzeganie parlamentu i rządu.
Monarcha ma również prawo do informowania go przez premiera o stanie państwa i najważniejszych pracach rządu. Co ciekawe, król utracił funkcję zwierzchnika sił zbrojnych. Nie ma prawa również do wyznaczania premiera (robi to przewodniczący Riksdagu) i zatwierdzania nominacji ministrów. Jednakże interesujące jest sformułowanie, które znajdujemy w Akcie o formie rządu, mówiące, że król nie ponosi odpowiedzialności za swoje czyny.
Obecnie na tronie szwedzkim zasiada Karol XVI Gustaw. Wywodzi się on z dynastii Bernadotte.
Rząd sprawuje władzę wykonawczą i składa się z premiera i powołanych przez niego ministrów. W Szwecji istnieją dwie kategorie ministrów. Pierwsza to ministrowie kierujący określonymi ministerstwami, a druga to ministrowie bez teki (tzw. radcy konsultanci). Ministerstwa nie są zbyt rozbudowane. Posiadają tylko funkcję kierowniczą i przygotowawczą ustaw, ponieważ istnieją obok nich rozbudowane urzędy centralne. Ich urzędnicy są apolityczni i dobrze wykształceni. Zadaniem tych urzędów jest bieżące zarządzanie. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem administracji rządowej. Dzięki niej zwiększa się sprawność działania instytucji państwowych. Wyjątkiem od tej zasady jest Ministerstwo Spraw Zagranicznych, które jako jedyne łączy funkcje kierowania i zarządzania.
Premierem rządu zostaje zawsze przywódca partii rządzącej, choć nie zawsze większościowej, gdyż w Szwecji istnieje zasada szwedzkiego parlamentaryzmu mniejszościowego. Jej fenomen polega na tym, że możliwe są rządy partii, która w Riksdagu jest mniejszością. Wynika ona z pragmatyzmu Szwedów skłonnych do kompromisu i przedkładania interesu państwa nad interes partyjny. Z tej zasady często korzystała SAP.
Premiera powołuje talman. Propozycję przedstawia Riksdagowi. Jeżeli zostanie ona czterokrotnie odrzucona przez parlament, procedurę powołania premiera przeprowadza się dopiero po nowych, zarządzanych wyborach. Jeśli premier otrzyma wotum nieufności, do dymisji musi podać się cały rząd. Powoduje to m.in. niezwykle silną pozycję premiera w Radzie Ministrów. W Szwecji zdarzają się często długoletnie rządy jednego premiera. Dobrym przykładem jest Tage Erlander, który rządził w latach 1946–1969.
Rząd oprócz odpowiedzialności przed Riksdagiem ponosi również odpowiedzialność konstytucyjną. W Szwecji istnieje Komisja Konstytucyjna Riksdagu, która sprawdza, czy rząd jest praworządny i czy kieruje się w swojej polityce interesem Królestwa. Rząd powołuje własnych ombudsmanów, ale mają oni inne uprawnienia i zadania od ombudsmanów parlamentarnych. Powołani przez rząd zajmują się kontrolą przestrzegania prawa w określonych sferach życia publicznego. Rząd powołuje również Kanclerza Sprawiedliwości, którym zostaje wybitny prawnik. Jego główny cel to ochrona interesów państwa. Zajmuje się również kwestiami wolności prasy. Oprócz tego jest reprezentantem rządu w sporach cywilnoprawnych.
Obecnie premierem jest Fredrik Reinfeldt. Stoi na czele rządu mniejszościowego zależnego od głosów Zielonych i komunistów. Obecny rząd składa się z premiera i 22 ministrów. Wśród nich jest wiele kobiet.
Partie polityczne Szwecji
W latach powojennych w życiu politycznym Szwecji dominowała jedna partia: Szwedzka Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza (SAP), która nieprzerwanie sprawowała władzę od 1932 do 1976 roku, kiedy przegrała wybory. Drugą porażkę poniosła w 1991 roku, ale następne wybory w latach 1994, 1998 i 2002 przyniosły jej powrót do władzy. Jak więc widać, partia ta zdecydowanie dominuje w życiu politycznym Szwecji. SAP powstała w 1889 roku. Większość jej członków to działacze związków zawodowych. SAP jest zwolenniczką państwa opiekuńczego, popiera silny wpływ państwa na gospodarkę i równość społeczną. SAP przywiązuje również wagę do równouprawnienia kobiet. W rezultacie w Szwecji udział kobiet w wybieralnych organach politycznych dochodzi często do 50%.
Skrajnie lewicową partią jest Partia Lewicy (VP) utworzona w 1990 r. jako sukcesorka komunistów. Mimo swego radykalizmu akceptuje parlamentarną drogę do socjalizmu.
Inną znaczącą partią jest Umiarkowana Partia Koalicyjna (MSP). Ugrupowanie to odwołuje się do wartości konserwatywnych i liberalnych. Członkowie tej partii są zwolennikami monarchii, zmniejszenia zakresu świadczeń socjalnych i obniżenia podatków. Reprezentuje interesy klasy średniej i wyższej.
Kolejna ważna partia to Ludowa Partia Liberałów (FP), która jest zwolenniczką socjalliberalizmu. Podobnie jak konserwatyści są przeciwnikami interwencjonizmu państwowego i rozrastania się systemu świadczeń socjalnych. W 2002 r. liberałowie w wyborach odnieśli spory sukces, uzyskując poparcie 13,3% głosujących.
Partia Centrum jest ugrupowaniem centrolewicowym, reprezentującą interesy farmerów i drobnej przedsiębiorczości.
Chrześcijańska Demokracja (KdS) określa siebie mianem centrum, alternatywą dla lewicy i prawicy.
W ostatnich wyborach do parlamentu weszli również Zieloni, dla których priorytetem jest ochrona środowiska.
Jak więc widać, system partyjny Szwecji jest rozwinięty, ale dominuje w nim zdecydowanie SAP, która jedynie co kilka kadencji Riksdagu traci władzę. Ostatni raz miało to miejsce w 2006 r., kiedy koalicję utworzyły MSP, CP, FP i KdS.
Wybory parlamentarne na Islandii w 2009 roku
Wybory parlamentarne na Islandii odbyły się 25 kwietnia 2009 roku. Były to wybory przedterminowe. Wygrali je socjaldemokraci i zielona lewica.
Rozpisanie przedterminowych wyborów parlamentarnych ogłosił premier Islandii Geir Haarde. Dotychczasowy szef rządu nie ubiegał się o reelekcję. Przedterminowe wybory były efektem kryzysu gospodarczego. Kraj borykał się z inflacją, rosnącym bezrobociem, a islandzka korona straciła płynność. Doprowadziło to do antyrządowych demonstracji.
Fatalna sytuacja gospodarcza doprowadziła do załamania finansów państwa. Odpowiedzią rządu była nacjonalizacja głównego banku, a także zaciągnięcie pożyczki w Międzynarodowym Funduszu Walutowym, krajach skandynawskich oraz w Polsce (łącznie prawie 6 mld dolarów).
Kampania wyborcza
Przed wyborami doszło do zmian na scenie partyjnej. Przestał istnieć Ruch Islandzki - Żywa Ziemia, który zjednoczył się z Sojuszem. Pojawiły się dwie nowe partie: Ruch Demokratyczny (Lýðræðishreyfingin) oraz Ruch Obywatelski (Borgarahreyfingin). Trzecie nowe ugrupowanie, L-Lista Zwolenników Suwerenności (L-listi fullveldissinna), okazało się efemeryczne i w końcu nie przystąpiło do wyborów.
W trzech partiach doszło do zmiany przywództwa. 18 stycznia 2009 nowego szefa wybrała Partia Postępu, Valgerður Sverrisdóttir została zastąpiona przez Sigmundura Davíða Gunnlaugssona. Dwa miesiące później, 29 marca zmienił się przewodniczący Partii Niepodległości - Bjarni Benediktsson zastąpił na tym stanowisku Geira Haarde. Zmieniła się również przewodnicząca Sojuszu. Po ustąpieniu Ingibjörg Sólrún Gísladóttir została nią premier Jóhanna Sigurðardóttir. Zarówno Haarde, jak i Ingibjörg Sólrún wskazali poważne problemy zdrowotne, jako powód wycofania się z polityki.
Kampania wyborcza skupiała się wokół tematów takich jak kryzys finansowy i sposoby walki z nim, zmiany islandzkiej Konstytucji przed wyborami, (do których ostatecznie nie doszło, gdyż sprzeciwiła się im Partia Niepodległości) oraz ewentualne wstąpienie Islandii do Unii Europejskiej. Za przystąpieniem do UE opowiadał się zdecydowanie rządzący Sojusz, ale przeciwna mu była zarówno opozycyjna Partia Niepodległości, jak i współrządzący z Sojuszem Ruch Zieloni-Lewica. Obie partie postulowały "podwójne referendum" w sprawie akcesji do UE: najpierw referendum dotyczące tego, czy w ogóle rozpoczynać rozmowy, potem zaś ewentualnie referendum akcesyjne. Zarazem konserwatyści, podobnie jak socjaldemokraci, opowiadali się za przyjęciem przez Islandię euro jako własnej waluty, podczas gdy zieloni woleliby koronę norweską.
Wyniki wyborów
Zgodnie z przewidywaniami wybory wygrała lewica. Pierwsze miejsce przypadło Sojuszowi, który wspólnie z Ruchem Zieloni-Lewica (trzecie miejsce) ma większość w nowym parlamencie. Na drugim miejscu uplasowała się Partia Niepodległości, zdobywając 16 mandatów (o 9 mniej niż w poprzednich wyborach). Nieznaczny wzrost poparcia odnotowała z kolei liberalna Partia Postępu. Do Alþingi dostała się również nowa partia Ruch Obywatelski (4 mandaty). Antyimigrancka Partia Liberalna nie zdobyła ani jednego mandatu.
W nowo wybranym parlamencie zasiada najwyższy w dotychczasowej historii Islandii odsetek kobiet - 43% (27 mandatów).
Partia | Liczba głosów | % | +/–% | Liczba mandatów | +/– |
---|---|---|---|---|---|
Sojusz (Samfylkingin) | 55 758 | 29,8 | +3,0 | 20 | +2 |
Partia Niepodległości (Sjálfstæðisflokkurinn) | 44 369 | 23,7 | -12,9 | 16 | -9 |
Ruch Zieloni-Lewica (Vinstrihreyfingin - grænt framboð) | 40 580 | 21,7 | +7,4 | 14 | +5 |
Partia Postępu (Framsóknarflokkurinn) | 27 699 | 14,8 | +3,1 | 9 | +2 |
Ruch Obywatelski (Borgarahreyfingin) | 13 519 | 7,2 | +7,2 | 4 | +4 |
Partia Liberalna (Frjálslyndi flokkurinn) | 4 148 | 2,2 | -5,1 | 0 | -4 |
Ruch Demokratyczny (Lýðræðishreyfingin) | 1 107 | 0,6 | +0,6 | 0 | ±0 |
Razem (frekwencja - 85,1%) | 193 934 | 100 | 63 | ||
Wybory parlamentarne we Włoszech w 2001 roku odbyły się 13 maja 2001. W ich wyniku wybrano członków Izby Deputowanych i Senatu XIV kadencji. Wybory zakończyły pięcioletni okres rządów partii centrolewicowych i lewicowych, które w tym czasie współtworzyły cztery gabinety. Zwycięzcą wyborów w 2001 została centroprawicowa koalicja Dom Wolności skupiona wokół byłego premiera Silvia Berlusconiego.
Ordynacja wyborcza do obu izb przewidywała wybory mieszane. W okręgach jednomandatowych wybierano 475 posłów i 232 senatorów. 155 członków Izby Deputowanych i 83 członków Senatu zostało wyłonionych proporcjonalnie. Przed wyborami ponownie zorganizowały się dwa wielkie bloki centroprawicy i centrolewicy, które wystawiły wspólne listy w wyborach senackich oraz w wyborach większościowych do niższej izby parlamentu.
Centroprawicowy Dom Wolności (Casa della liberta), kierowany przez Silvia Berlusconiego, powołały Forza Italia, Sojusz Narodowy, Biancofiore (Centrum Chrześcijańsko-Demokratyczne i Zjednoczeni Chrześcijańscy Demokraci) oraz Nowa Włoska Partia Socjalistyczna.
Centrolewicowe Drzewo Oliwne (Ulivo), na czele którego stanął Francesco Rutelli, utworzyły Demokraci Lewicy, koalicja Margherita (Włoska Partia Ludowa, Demokraci, Odnowienie Włoskie, UDEUR), Il Girasole (Federacja Zielonych i Włoscy Demokratyczni Socjaliści), Partia Komunistów Włoskich.
Samodzielnie wystartowały m.in. skrajnie lewicowe Odrodzenie Komunistyczne (posiadające pakt o nieagresji z lewicą), Włochy Wartości, utworzona kilka miesięcy wcześniej Europejska Demokracja, a także środowisko radykałów skupione wokół Marca Pannelli i Emmy Bonino.
Kwota proporcjonalna
Lista wyborcza | Głosy | % | Miejsca |
---|---|---|---|
Forza Italia | 10.923.431 | 29,43 | 62 |
Demokraci Lewicy | 6.151.154 | 16,57 | 31 |
Margherita | 5.391.827 | 14,52 | 27 |
Sojusz Narodowy | 4.463.205 | 12,02 | 24 |
Odrodzenie Komunistyczne | 1.868.659 | 5,03 | 11 |
Liga Północna | 1.464.301 | 3,94 | 0 |
Włochy Wartości | 1.443.725 | 3,89 | 0 |
CCD-CDU | 1.194.040 | 3,22 | 0 |
Europejska Demokracja | 888.269 | 2,39 | 0 |
Lista Pannelli-Bonino | 832.213 | 2,24 | 0 |
Verdi-SDI | 805.340 | 2,17 | 0 |
Partia Komunistów Włoskich | 620.859 | 1,67 | 0 |
Nowa Włoska Partia Socjalistyczna | 353.269 | 0,95 | 0 |
SVP | 200.059 | 0,54 | 0 |
Trójkolorowy Płomień | 143.963 | 0,39 | 0 |
Pozostali | 378.482 | 1,02 | – |
Razem | 37.122.776 | 155 |
Okręgi jednomandatowe
Lista wyborcza | Głosy | % | Miejsca |
---|---|---|---|
Dom Wolności | 16.915.513 | 45,40 | 282 |
Drzewo Oliwne | 16.019.388 | 42,99 | 183 |
Włochy Wartości | 1.487.287 | 3,99 | – |
Europejska Demokracja | 1.310.119 | 3,52 | – |
Lista Pannelli-Bonino | 457.117 | 1,23 | – |
SVP-Ulivo | 190.556 | 0,51 | 5 |
SVP | 173.735 | 0,47 | 3 |
Pozostali | 2 | ||
Razem | 37.259.705 | 475 |
Lista wyborcza | Głosy | % | Jednomandatowe | Proporcjonalne | Razem |
---|---|---|---|---|---|
Dom Wolności | 14.406.519 | 42,53 | 152 | 24 | 176 |
Drzewo Oliwne | 13.106.860 | 38,70 | 74 | 51 | 125 |
Odrodzenie Komunistyczne | 1.708.707 | 5,04 | – | 4 | 4 |
Włochy Wartości | 1.140.489 | 3,37 | – | 1 | 1 |
Europejska Demokracja | 1.066.908 | 3,15 | – | 2 | 2 |
Sojusz Lombardzki | 308.559 | 0,91 | – | 1 | 1 |
SVP-Ulivo | 175.635 | 0,52 | 3 | – | 3 |
SVP | 126.177 | 0,37 | 2 | – | 2 |
Pozostali | 1 | ||||
Razem | 33.871.262 | 232 | 83 | 315 |
Lista | Izba Deputowanych | Senat |
---|---|---|
Forza Italia | 193 | 81 |
Sojusz Narodowy | 99 | 45 |
CCD-CDU | 40 | 29 |
Liga Północna | 30 | 17 |
Nowa Włoska Partia Socjalistyczna | 3 | 1 |
Pozostali | 3 | 3 |
Dom Wolności łącznie | 368 | 176 |
Demokraci Lewicy | 137 | 63 |
Margherita | 83 | 41 |
Włoscy Demokratyczni Socjaliści | 9 | 6 |
Federacja Zielonych | 7 | 10 |
Partia Komunistów Włoskich | 9 | 2 |
Pozostali | 1 | 3 |
Drzewo Oliwne łącznie | 246 | 127 |
Odrodzenie Komunistyczne | 11 | 4 |
SVP | 4 | 3 |
Union Valdôtaine | 1 | 1 |
Europejska Demokracja | – | 2 |
Włochy Wartości | – | 1 |
Sojusz Lombardzki | – | 1 |
Razem | 630 | 315 |
Koalicja Narodowa (fin. Kansallinen Kokoomus, skr. Kok., szw. Samlingspartiet, skr. Saml.) - fińska partia polityczna o profilu konserwatywno-liberalnym. Jej posłowie w Parlamencie Europejskim zasiadają we frakcji chadeckiej.
Promuje "indywidualnej wolności i odpowiedzialności, równości, demokracji i Zachodniej system gospodarczy, zasady humanitarne i opiekuńcze".
Korzenie partii sięgają ruchów kulturalnych i politycznych w dziewiętnastowiecznej, autonomicznej Finlandii byli tzw. fennomani. Domagali się oni upowszechnienia języka fińskiego i równouprawnienia go z językiem szwedzkim. W końcu XIX wieku, wobec prób ograniczenia przez carat fińskiej autonomii, wśród fennomanów nastąpił rozłam na starofinów, skłonnych do ustępstw wobec Rosji i młodofinów, broniących autonomii.
Po rewolucji lutowej 1917 roku nastąpiło odrodzenie narodowe Finów i oderwanie Finlandii od Rosji. Z pomocą wojsk niemieckich 6 grudnia 1917 Finowie ogłosili niepodległość. Pierwsza konstytucja ("Akt o Formie Rządu") została uchwalona 21 czerwca 1919.
Mniej więcej w tym samym okresie, w 1918, starofinowie utworzyli konserwatywną partię Kansallinen Kokoomus (KOK), czyli Koalicję Narodową. Jednym z przywódców był Juha Kusti Paasikivi, który od maja do października 1918 był premierem Finlandii. Paasikivi chciał przyjaznych stosunków z powstającą Rosją Radziecką i doprowadził nawet do podpisania z nią w 1920 traktatu pokojowego. Sama partia miała jednak odmienne cele i dążenia, gdyż skłaniała się bardziej ku współpracy z Niemcami. Koalicja Narodowa miała konserwatywny, nacjonalistyczny i progermański program z silnymi akcentami antykomunistycznymi. Początkowo opowiadała się za ustanowieniem w Finlandii monarchii, jednak w 1919 zaakceptowała republikańską formę państwa. Bazę społeczną tej partii stanowiła zgodnie z tradycją starofinów burżuazja, wyższe warstwy urzędnicze, duchowieństwo, znaczna część korpusu oficerskiego i część inteligencji, zwłaszcza wykonująca wolne zawody.
W latach 1939–1944 Koalicja Narodowa wchodziła w skład koalicji rządzącej. Fakt współpracy z nazistami wpłynął na marginalizację polityczną partii tuż po 1945. Po przetargach koalicyjnych partia przeszła do opozycji. Mimo tego lider partii, Juho Paasikivi, do 1946 piastował urząd premiera, a w latach 1946-1956 - prezydenta (w Finlandii prezydent skupia w rękach dużą władzę).
Po drugiej wojnie światowej, w szczególności w latach sześćdziesiątych, ugrupowanie postanawia nieco zmienić swoje oblicze. Elementy germanofilskie zostają wyeliminowane, a konserwatyzmowi nadano bardziej stonowany i współczesny charakter. Partię cechuje jednak nadal akcentowanie elementów nacjonalistycznych, nordyckich oraz prokapitalistycznych. Zaczęto dążyć do tego aby ugrupowanie objęło swoimi wpływami również warstwy średnie. Program partii obejmował też bliższą współpracę z innymi krajami skandynawskimi i kontynuował linię Paasikiviego w zakresie stosunków z ZSRR. W 1958, po raz pierwszy od 1945, partia weszła w skład koalicji rządzącej.
Przełom dla Koalicji przyniósł jednak dopiero rok 1979, gdy zdobyła ona około 22% głosów (uważano to za fińską część "konserwatywnej rewolucji" - w tym okresie wzrosło w świecie poparcie dla haseł konserwatywnych). Wtedy też KOK miała najwięcej w swojej historii członków - około 87.000. Partia, dzięki finansowemu i personalnemu wsparciu burżuazji, środowisk menedżerskich oraz wpływowej prasy wywierała duży wpływ na życie gospodarcze kraju. W swoim programie z 1981 roku, w nawiązaniu do wcześniejszej linii politycznej, Koalicja Narodowa akcentowała rolę jednostki i poparła własność prywatną oraz moralne wartości chrześcijaństwa. Skupiono się także na potrzebie zapewnienia Finlandii skutecznej obronności militarnej, przy zachowaniu jej neutralności. Odnośnie ustroju państwa akcentowano potrzebę poszanowania zasad konstytucyjnych, systemu parlamentarnego i podziału władzy, zapewnienia efektywnej pracy administracji oraz zrównoważonego podziału decyzji pomiędzy państwo a poszczególne organy samorządu terytorialnego. Partia podkreślała znaczenie dobrobytu materialnego, osiągając to m.in. poprzez racjonalne gospodarowanie zasobami państwa. KOK skłaniała się także ku ochronie środowiska i zachowując cechy partii prawicowej deklarowała poparcie dla politycznego centrum. Jednocześnie starano się zrzeszać członków o różnych pozycjach społecznych. To wszystko sprawiło, że Koalicja Narodowa zaczęła być postrzegana przez Finów jako partia ogólnonarodowa.
W 1983 partia otrzymała już ponad 22% głosów, stale powiększając swoje wpływy. Na KOK, jako główną partię opozycyjną, głosowały zwłaszcza osoby krytycznie oceniające politykę centrolewicowych rządów koalicyjnych lub poszczególne przedsięwzięcia rządowe. Koalicja Narodowa była partią dość nowoczesną jak na ugrupowanie konserwatywne i dzięki temu zdobyła też poparcie młodzieży. Wzrost swojej popularności KOK osiągnęła kosztem partii centrowych, głównie Centrum i liberałów, którym odebrała elektorat.
Rok 1987 to wybory parlamentarne i powód do świętowania dla działaczy Koalicji: partia zdobyła 23,1% głosów i 53 mandaty, wraz z Partią Centrum i Partią Socjaldemokratyczną utworzyła koalicję rządową, a premierem został po raz pierwszy od 1945 polityk z KOK, H. Holkeri. Rząd ten stanowił pewien wyłom w fińskiej tradycji dystansowania się socjaldemokratów od możliwości współdziałania z głównym ugrupowaniem konserwatywnym.
Od wyborów w 1987 Koalicja Narodowa pozostawała przy władzy, wchodząc w skład kolejnych gabinetów H. Holkeriego, E. Aho i P. Lipponena. Od 1991 dał się jednak zauważyć spadek popularności partii. W wyborach w 1991 KOK uzyskała 19,3% głosów i 40 mandatów, a w 1995 tylko 17,9% głosów i 39 mandatów. Można to przypisać wydarzeniom związanych z Jesienią Ludów w 1989 i upadkiem ZSRR w 1991. Wpłynęły one niekorzystnie na gospodarkę Finlandii, doprowadzając do spadku dochodu narodowego o 10% i wzrostu bezrobocia do 20%, a to z powodu problemów w handlu zagranicznym, wynikłych z zerwania więzi z wschodnim sąsiadem, dokąd kierowano 1/4 fińskiego eksportu. W związku z tymi problemami podjęto starania o przystąpienie Finlandii do Unii Europejskiej. Koalicja Narodowa już wcześniej propagowała zbliżenie z Zachodem i mocno uczestniczyła w prounijnej kampanii. Ostatecznie Finlandia weszła do UE w 1995.
Poprawa sytuacji gospodarczej w kraju poprawiła też sondaże KOK. W wyborach w marcu 1999 partia otrzymała 22,4% głosów i 46 mandatów w parlamencie – to drugi wynik, zaraz po partii socjaldemokratycznej, która uzyskała 22,9% głosów. Rząd utworzyła koalicja KOK z socjaldemokratami, Ligą Lewego Skrzydła, Szwedzką Partią Ludową i Ligą Zielonych.
Następnym sprawdzianem miały być wybory 16 marca 2003. Po czteroletnich rządach Koalicja Narodowa oraz inne partie rządzące były krytykowane za rosnące bezrobocie (uważano, że 9,1% to jak na warunki unijne dość dużo). Poza tym proamerykańska postawa rządu dotyczące wojny z Irakiem (które chętnie wykorzystywała opozycja, mocno je wyolbrzymiając) budziły niezadowolenie dużej części ludności. Ostatecznie wybory w 2003 wygrała Partia Centrum, zdobywając około 24% głosów. Partia Centrum utworzyła koalicję rządową wraz ze Szwedzką Partią Ludową i socjaldemokratami. Koalicja Narodowa zdobyła 18,6% (40 mandatów) i znalazła się w opozycji. W wyborach w 2007 partia zajęła już drugie miejsce z wynikiem 22,3% głosów, zdobywając 50 mandatów i wchodząc do koalicji rządzącej.
Obecnie przewodniczącym partii jest Jyrki Katainen, który pełni jednocześnie funkcję ministra finansów.
Hugo Suolahti (1918–1919)
Eemil Nestor Setälä (1920)
Antti Tulenheimo (1921–1924)
Hugo Suolahti (1925)
Kyösti Haataja (1926–1932)
Paavo Virkkunen (1932–1933)
Juho Kusti Paasikivi (1934–1936)
Pekka Pennanen (1936–1942)
Edwin Linkomies (1943–1944)
K. F. Lehtonen (1945)
Arvo Salminen (1946–1954)
Jussi Saukkonen (1955–1965)
Juha Rihtniemi (1965–1971)
Harri Holkeri (1971–1979)
Ilkka Suominen (1979–1991)
Pertti Salolainen (1991–1994)
Sauli Niinistö (1994–2001)
Ville Itälä (2001–2004)
Jyrki Katainen (2004–)
Socjaldemokratyczna Partia Finlandii, (fiń. Suomen Sosialidemokraattinen Puolue, szw. Finlands Socialdemokratiska Parti) – jedna z najbardziej wpływowych fińskich partii politycznych wraz z Fińską Partią Centrum oraz Partią Koalicyjną.
Od czasu wojny domowej w Finlandii w 1918 roku, SDP straciła część swojego elektoratu, obecnie popiera ją blisko jedna czwarta wyborców. Do Socjaldemokratycznej Partii Finlandii należy około 59 tysięcy członków. Obecnym przewodniczącym partii jest Eero Heinäluoma, a w roku 2000 i 2006 kandydatka SDP Tarja Halonen wygrała wybory prezydenckie w Finlandii.
W wyborach parlamentarnych z 16 marca 2003 roku SDP otrzymała 53 miejsca w 200-osobowym parlamencie, co dało jej wynik bliski wynikowi Partii Centrum. W rezultacie, były premier Finlandii, członek SDP Paavo Lipponen został przewodniczącym parlamentu, a przewodnicząca Partii Centrum Anneli Jäätteenmäki została mianowana premierem rządu koalicyjnego między SDP, PC i mniejszościową Szwedzką Partią Ludową. SDP w rządzie otrzymało osiem stanowisk ministerialnych, po dwóch miesiącach Jäätteenmäki podała się do dymisji w związku ze skandalem politycznym, jej miejsce zajął Matti Vanhanen.
SDP została założona w 1899 roku.
Oskari Tokoi
Yrjö Sirola
Väinö Tanner – premier, minister spraw zagranicznych w czasie wojny zimowej
Karl-August Fagerholm – premier, przewodniczący parlamentu
Kalevi Sorsa – premier
Mauno Koivisto – prezydent 1982-1994
Martti Ahtisaari – prezydent 1994-2000, Laureat Pokojowej Nagrody Nobla w 2008.
Paavo Lipponen – premier 1995-2003, przewodniczący parlamentu
Tarja Halonen – prezydent od 2000
N. R. af Ursin (1899–1900)
J. A. Salminen (1900)
….........
Väinö Tanner (1918–1926 i 1957–1963)
Kaarlo Harvala (1930–1944)
Onni Alfred Hiltunen – 1944-1946
Emil Skog – 1946-1957
Väinö Tanner – 1957-1963
Rafael Paasio – 1963-1975
Kalevi Sorsa – 1975-1987
Pertti Kullervo Paasio – 1987-1991
Ulf Ludwig Sundqvist – 1991-1993
Paavo Lipponen – 1993-2005
Eero Heinäluoma – 2005-2008
Jutta Urpilainen – 2008- nadal
Partia Centrum (Finlandia) (fin. Suomen Keskusta, skr. Kesk., szw. Centern i Finland), fińska partia polityczna.
Partia Centrum (w języku fińskim Suomen Keskusta) jest centrową partią agrarystyczną. Jest jedną z trzech największych partii politycznych w kraju, wraz z Partią Socjaldemokratyczną (SDP) oraz Partią Koalicji Narodowej. Aktualnie Partia Centrum posiada najwięcej mandatów, 51 z 200, w fińskim parlamencie.
Partia jest członkiem Międzynarodówki Liberalnej oraz Porozumienia Liberałów i Demokratów na rzecz Europy (ELDR) oraz sygnatariuszem liberalnych manifestów tych organizacji. Jej członkowie w Parlamencie Europejskim zasiadają we frakcji liberałów (ALDE). Pierwotnie Partia Centrum uzyskała status obserwatora w Międzynarodówce Liberalnej w 1983 roku, po tym jak Liberalna Partia Ludowa weszła w sojusz z Partią Centrum w 1982 roku. W roku 1986 Liberalna Partia Ludowa zrezygnowała z sojuszu z Partią Centrum, mimo wszystko Partia Centrum wystąpiła o przyjęcie jej do Międzynarodówki Liberalnej i w roku 1988 została przyjęta jako pełnoprawny członek tej organizacji.
Mimo to można kwestionować fakt przynależności Partii Centrum do partii liberalnych w palecie fińskich partii politycznych, ponieważ jej poglądy w wielu kwestiach są konserwatywne, zwłaszcza w wykonaniu polityków starszej generacji. Większość polityków partii, wywodzącej się ze starej Partii Ludowej, opowiada się za Wspólną Polityką Rolną w ramach Unii Europejskiej. Fiński aforyzm mówi że: „istnieje taka rzecz jak skrajne centrum”. Rzecznicy tej idei twierdzą, że partia może ewoluować do rangi partii liberalnej, największym jednak rzecznikiem idei liberalnych w fińskim parlamencie jest nadal Partia Szwedów (SFP), jakkolwiek konserwatywna Partia Centrum gości także w swoich szeregach zwolenników wolnego rynku.
Partia Centrum została założona w 1908 roku przez Santeri Alkio, pod nazwą Partii Ludowej lub Maalaisliitto. Obecnie rolnicy tylko w małym stopniu, bo w ok. 5%, głosują na Partię Centrum. Partia Centrum otrzymuje największe swoje wsparcie od grup zawodowych. Jednakże nawet w dniu dzisiejszym rolnicza Finlandia oraz małe miasteczka są najmocniejszym elektoratem Partii Centrum. Partia Centrum mierzy także w kierunku zdobycia elektoratu w miastach południowych Finlandii. Obecny Premier Finlandii to Matti Vanhanen, następca Anneli Jäätteenmäki.
Mimo że partia posiada ideologiczne podłoże w XIX-wiecznym ruchu ugrupowania fennoman, partia jest raczej bezpośrednią kontynuacją Stanu Chłopskiego z sejmów sprzed 1906 roku.
Liga Zielonych (fin. Vihreä Liitto, szw. Gröna Förbundet) - fińska partia polityczna należąca do Europejskiej Partii Zielonych. Jej obecną przewodniczącą jest Anni Sinnemäki.
Partia została założona w roku 1987 przez grupę działaczy ekologicznych i feministek. W latach 1995-2002 uczestniczyła w koalicji rządowej z socjaldemokratami (Pekka Haavisto został ministrem środowiska i pomocy rozwojowej w rządzie Paavo Lipponena). Wystąpili z koalicji w proteście przeciwko planom budowy nowej elektrowni jądrowej. Od roku 2007 tworzą koalicję rządową z konserwatystami z Partii Centrum.
Fińscy zieloni byli obecni w Eduskuncie jeszcze przed formalnym utworzeniem partii - od roku 1983 brali udział w wyborach jako kandydaci niezależni.
W wyborach do Parlamentu Europejskiego w 2004 Liga Zielonych wprowadziła swoją przedstawicielkę do Parlamentu Europejskiego - Satu Hassi, która należy do Grupy Zielonych/WSE.
Liga Zielonych dwukrotnie wystawiała Heidi Hautala jako własną kandydatkę na prezydenta (w roku 2000 i 2006). Zdobywała ona ok. 3,5% głosów w pierwszej turze.
Kalle Könkkölä (1987)
Heidi Hautala (1987–1991)
Pekka Sauri (1991–1993)
Pekka Haavisto (1993–1995)
Tuija Brax (1995–1997)
Satu Hassi (1997–2001)
Osmo Soininvaara (2001–2005)
Tarja Cronberg (2005–2009)
Anni Sinnemäki (od 2009)
Wybory | Liczba głosów |
% głosów |
+/–% | Liczba mandatów |
+/– |
---|---|---|---|---|---|
1983 | 43 754 | 1,5 | . | 2 | . |
1987 | 115 988 | 4,0 | +2,5 | 4 | +2 |
1991 | 185 894 | 6,8 | +2,8 | 10 | +6 |
1995 | 181 198 | 6,5 | -0,3 | 9 | -1 |
1999 | 194 846 | 7,3 | +0,8 | 11 | +2 |
2003 | 223 846 | 8,0 | +0,7 | 14 | +3 |
2007 | 233 930 | 8,5 | +0,5 | 15 | +1 |
Sojusz Lewicy (fin. Vasemmistoliitto, szw. Vänsterförbundet) – fińska partia ekosocjalistyczna. Jej obecnym przewodniczącym jest Paavo Arhinmäki. Partia należy do Sojuszu Nordyckiej Zielonej Lewicy.
Partia powstała w 1990 wskutek zjednoczenia kilku ugrupowań: Komunistycznej Partii Finlandii, Fińskiej Demokratycznej Ligi Kobiet oraz Fińskiej Ludowej Ligi Demokratycznej. W swoim manifeście programowym odwołuje się do haseł rewolucji francuskiej – wolności, równości i braterstwa, oraz pokoju i ekologii.
W wyborach do Eduskunty Sojusz Lewicy uzyskuje między 8,8 a 11,2% głosów. Miał trzech ministrów w rządach Paavo Lipponena (1995–2003). Aktualnie ma 17 przedstawicieli w 200-osobowym parlamencie. Do 2009 miał jednego europosła, którym był Esko Seppänen.
Organem prasowym Sojuszu Lewicy jest dziennik "Kansan Uutiset".
Suvi-Anne Siimes (1998–2006)
Martti Korhonen (2006–2009)
Paavo Arhinmäki (od 2009)
Wybory | Liczba głosów |
% głosów |
+/–% | Liczba mandatów |
+/– |
---|---|---|---|---|---|
1991 | 274 639 | 10,1 | . | 19 | . |
1995 | 310 340 | 11,2 | +1,1 | 22 | +3 |
1999 | 291 675 | 10,9 | -0,3 | 20 | -2 |
2003 | 277 152 | 9,9 | -1,0 | 19 | -1 |
2007 | 244 296 | 8,8 | -1,1 | 17 | -2 |
Szwecja jest z pewnością jednym z najstarszych państw narodowych w Europie, a i system polityczny należy do tych posiadających najbogatsze tradycje. Za pierwszy szwedzki statut konstytucyjny wielu historyków uznaje proklamację na polach Mora koło Uppsali z 1319 roku, zawierającą gwarancję swobód kościelnych i szlacheckich oraz zobowiązanie króla do nienakładania "nieuczciwych obciążeń" na lud. Sporna jest data powstania szwedzkiego parlamentu, Riksdagu. Choć sama nazwa Riksdag pochodzi z XVI wieku, dla wielu pierwszym ogólnonarodowym parlamentem jest zgromadzenie z Arboga z 1435 roku.
Tym niemniej, pierwsza nowożytna konstytucja została uchwalona dopiero w czerwcu 1809 roku, po tym jak od władzy odsunięty został król Gustaw VI Adolf. Opierała się ona na monteskiańskiej zasadzie podziału i równowagi władz; przetrwała aż do końca 1974 roku, jednak liczne poprawki wnoszone do niej w różnych czasach nadały jej żartobliwe miano "szwedzkiej historii w formie paragrafów". Zgodnie z jej zapisami król dzierżył całość władzy wykonawczej, zaś władzą ustawodawczą dzielił się z Riksdagiem. Jednak to Riksdag decydował o wysokości podatków, zaś ministrowie byli poddani jego kontroli. Ważną postacią stał się ombudsman parlamentarny, nadzorujący przestrzeganie praw.
Pomimo licznych prób aż do 1866 roku nie udało się zreformować przestarzałej struktury Riksdagu. Wtedy to zniesiono jego podział na cztery stany, wprowadzając bikameralny parlament. Reprezentacja stanu ustąpiła miejsce reprezentacji jednostek. Niemniej, dostęp do parlamentu był wciąż bardzo ograniczony - niemal 90 proc. ludności nie miało prawa głosu. W 2. połowie XIX wieku powstały nowoczesne masowe partie polityczne. Szczególnie reprezentanci dwóch z nich, socjaldemokraci i liberałowie, postawili sobie za główny cel walkę o powszechne prawo wyborcze. Ich starania doprowadziły najpierw do połowicznego sukcesu reformy z 1907 roku (prawo wyborcze dla mężczyzn od 24 lat), a następnie do ostatecznego wprowadzenia prawa wyborczego także dla kobiet w 1921 roku.
W 1917 ostatecznie zaakceptowano, że to siła partii w Riksdagu będzie decydować o kompozycji przyszłych rządów. Odtąd więc datuje się de facto początek nowoczesnego szwedzkiego parlamentaryzmu.
W 1966 roku partie zawarły kompromis, na podstawie którego zapowiedziano zniesienie izby wyższej parlamentu (ostatecznie od 1 I 1971 Riksdag ma tylko jedną izbę), a także zmieniono system wyborczy: dotychczas obowiązujący był korzystny dla dużych partii; ten uzgodniony wówczas miał z kolei zapewniać bardziej proporcjonalną reprezentację, przy wprowadzeniu 4-procentowego progu wyborczego. Ustalono, że wszystkie wybory będą odbywać się tego samego dnia, tak do Riksdagu, jak i do hrabstw i rad municypalnych, a ich kadencja będzie trwać 3 lata. Pierwszy raz zastosowano nowy system wyborczy w 1970 roku.
W 1974 roku przyjęto nowy Instrument o Rządzie (wszedł w życie 1 I 1975 roku). Jednym z jego najbardziej kontrowersyjnych ustaleń było utrzymanie monarchii przy jednoczesnym pozbawieniu monarchy wszystkich mocy decyzyjnych. Głównym celem nowej konstytucji była jednak nie zmiana, a raczej kodyfikacja już obowiązujących praktyk, które zdążyły rozwinąć się w okresie obowiązywania poprzedniej konstytucji. Nowością było umieszczenie osobnego rozdziału poświęconego prawom człowieka, który później jeszcze rozbudowano.
W 1993 roku, po długim okresie debat konstytucyjnych, przywrócono 4-letni czas kadencji Riksdagu i władz lokalnych, utrzymując zasadę łączonych wyborów.
Kryzys gospodarczy lat 90, skierował dyskusje raczej na tematy ekonomiczne, zaś ogłoszenie w 1990 roku przez premiera I. Carlssona chęci członkostwa Szwecji w Unii Europejskiej - także na tematy europejskie, zwiastując powrót Szwecji - po niemal 200-letnim okresie przerwy - do głównego nurtu polityki europejskiej. Z dniem 1 I 1995 roku Szwecja stała się ostatecznie członkiem UE.
Gdy spogląda się z perspektywy czasu na rozwój szwedzkiego systemu politycznego, jasnym staje się, że wiele z jego cech ma swe korzenie w czasach dość odległych. Jeśli chcieć je przedstawić w sposób zwięzły, możliwe jest wyodrębnienie pięciu szczególnych okoliczności, które pomogły uformować obecny szwedzki system polityczny.
Po pierwsze, z czasów średniowiecza odziedziczono tradycje samorządu lokalnego, które mimo zapędów centralizacyjnych wielu szwedzkich rządów są wyraźnie obecne po dziś dzień.
Z okresu XVII-wiecznej potęgi Szwecji wywodzi się dobrze zorganizowany aparat administracji państwowej. Eksperymenty Riksdagu XVIII wieku (zwanego w Szwecji "wiekiem wolności") z systemem parlamentarnym nie przeżyły poza ten okres; tym niemniej, pewna ciągła linia łączy zasady swobody publikacji wprowadzone przez Akt o Wolności Prasy z 1766 roku z podstawami nowoczesnego systemu wolności informacji. Wiek XIX był świadkiem zamierania starych ośrodków władzy i powstawania nowych. Powstałe w tym czasie ruchy społeczne stały się później kluczowym elementem XX-wiecznego społeczeństwa. Z kolei zainicjowana wraz z procesem modernizacji kultura inżynierii społecznej ukształtowała koncepcje organizacji społeczeństwa.
Z jednej więc strony samorząd lokalny, wolność obiegu informacji i ruchy społeczne, z drugiej - administracja państwowa i inżynieria społeczna reprezentują na szwedzkim gruncie powracający w teorii politycznej konflikt pomiędzy wolnością i ładem. W Szwecji udało się jednak w dużym stopniu pogodzić elementy demokratyczne i egalitarne z silnym, scentralizowanym państwem.
KONSTYTUCJA
W Szwecji są obecnie cztery dokumenty mające statut konstytucyjny.
Najważniejszym z nich jest uchwalony w 1974 roku Regeringsformen - Instrument o Rządzie (nazywany też Aktem o Formie Rządów), który definiuje najważniejsze instytucje państwa i relacje pomiędzy nimi. Pozostałe "prawa podstawowe" (grundlagar) to Akt o Sukcesji (Successionsordningen) z 1810 roku, Akt o Wolności Prasy (Tryckfrihetsförordningen) z 1766 roku oraz Podstawowe Prawo Swobody Wyrazu (Yttrandefrihetsgrundlagen) z 1991 roku.
Specjalny status ma też Akt o Riksdagu z 1974 roku, aczkolwiek nie jest on zaliczany do "praw podstawowych".
Zmiany dokonywane w grundlagar, jak również w Akcie o Riksdagu, wymagają do wejścia w życie co do zasady nie tylko decyzji Riksdagu jednej kadencji, ale też odczekania do kolejnych wyborów i potwierdzenia tego przez nowy skład parlamentu.
GŁOWA PAŃSTWA
Zgodnie z Instrumentem o Rządzie głową państwa w Szwecji jest król lub królowa, zasiadający/a na szwedzkim tronie, zgodnie z kolejnością następstwa tronu regulowaną przez Akt o Sukcesji z 1810 roku. Instrument o Rządzie pozostawił głowie państwa de facto jedynie ceremonialne funkcje, stąd też nie poświęca mu zbyt dużo miejsca.
Można wszak znaleźć wzmiankę, że premier musi na bieżąco informować głowę państwa o sprawach narodowych (w praktyce spotkania odbywają się kilka razy do roku). Głowa państwa przewodniczy Komitetowi Doradczemu Spraw Zagranicznych, który jest forum konsultacji rządu i Riksdagu w tej dziedzinie (posiedzenia odbywają się zwykle raz na dwa miesiące). Król przyjmuje też ambasadorów i bierze udział w oficjalnych wizytach państwowych.
Monarcha cieszy się specjalną pozycją prawną: nie może być ścigany za wykroczenia, zaś te dokonane przeciw niemu są szczególnie surowo karane.
Od 1973 roku w Szwecji panuje Karol XVI Gustaw z dynastii Bernadotte, wywodzącej się od napoleońskiego marszałka, który został wybrany przez Riksdag w 1810 roku na dziedzica szwedzkiego tronu i rządził w latach 1818-44 jako Karol XIV Jan.
Żoną Karola XVI jest królowa Sylwia, trzy lata od niego starsza, pochodząca z rodziny niemiecko-brazylijskiej, z wykształcenia tłumaczka (posługuje się biegle sześcioma językami i językiem migowym).
Zgodnie z wprowadzoną w 1980 roku poprawką do Aktu o Sukcesji, dziedzicem tronu jest najstarsze dziecko monarchy, bez względu na płeć. Kolejność następstwa tronu jest następująca:
1.księżniczka Victoria (ur. 1977),
2.książę Carl Philip (ur. 1979)
3.księżniczka Madeleine (ur.1982)
Akt o Sukcesji precyzuje, że król musi "wyznawać czystą wiarę ewangelicką, taką jaka została przyjęta i wyjaśniona w niezmienionej Konfesji Augsburgskiej i w Rezolucji z Uppsali z roku 1593". Każdy członek rodziny królewskiej wyznający inną wiarę jest automatycznie pozbawiony prawa sukcesji. Dzieci monarchy muszą być wychowywane w Szwecji i nie mogą zmienić stanu cywilnego bez zgody rządu.
Oprócz porzucenia wiary luterańskiej, członek rodziny królewskiej może więc stracić prawo sukcesji przez bycie wychowanym za granicą, zmianę stanu cywilnego bez zgody rządu lub też zostanie głową innego państwa bez zgody monarchy i Riksdagu.
Opinia publiczna nie popiera pomysłów zniesienia monarchii, stąd partie są nadzwyczaj ostrożne z wypowiedziami o wprowadzaniu republiki. Odkąd rola monarchy jest de facto symboliczna, symboliczny stał się też np. obecny do dziś zapis w manifeście socjaldemokratów o dążeniu do zniesienia monarchii.
PARLAMENT (RIKSDAG)
Wraz z wyborami 1970 roku częściowa reforma konstytucyjna wzmocniła proporcjonalność systemu wyborczego. W tym samym czasie zniesiono wyższą (pierwszą) izbę parlamentu, co weszło w życie 1 styczna 1971 roku.
- wybory do Riksdagu
W Riksdagu zasiada 349 posłów. 29 wieloosobowych okręgów wyborczych wybiera od 2 do 35 reprezentantów. Łączna liczba 310 miejsc rozdzielana jest pomiędzy okręgi wyborcze w oparciu o wielkość (ludność) okręgu, na podstawie zmodyfikowanego systemu Sainte-Laguë (pierwszym dzielnikiem jest 1,4). Tylko z jednym wyjątkiem, jedynie te partie, które w skali kraju uzyskają 4 proc. Głosów, otrzymują mandaty. Wspomniany wyjątek dotyczy sytuacji, w której partia osiągnie poparcie 12 proc. w danym okręgu wyborczym - wówczas uczestniczy ona w podziale miejsc w Riksdagu przypisanych danemu okręgowi, nawet nie osiągnąwszy ogólnokrajowego progu 4 proc. Dość jednak wysoki 12-procentowy próg sprawił, że żadna partia nie dostała się do Riksdagu tylko w oparciu o tą zasadę. Bardzo bliskie spełnienia tego warunku było w ostatnich wyborach regionalne ugrupowane Norrbottenspartiet, jednak 9,1 proc. uzyskane w położonym najdalej na północ okręgu Norrbotten nie wystarczyło do przekroczenia progu. Dla partii, które uzyskają 4 proc. głosów w skali kraju przewidziany jest udział w rozdziale dodatkowych 39 mandatów, tak by zapewniona została możliwie najlepsza proporcjonalność pomiędzy liczbą głosów a liczbą uzyskanych mandatów.
Wraz z wyborami w 1998 roku wprowadzono system "głosów z pozytywną preferencją". Obok głosu oddawanego na partię, wyborcy mogli odtąd wybrać także konkretnego kandydata na liście partyjnej. Jeśli liczba głosów oddana na danego kandydata wynosi przynajmniej 8 proc. całości oddanych głosów na partię w konkretnym okręgu wyborczym, wówczas ów kandydat przesuwa się automatycznie na czołową pozycję listy partyjnej (w przeciwnym wypadku pozostaje ona jednak niezmieniona). W wyborach 1998 roku ok. 30 proc. wyborców (w 2002 - 26 proc.) skorzystało z możliwości użycia "głosów z pozytywną preferencją", niemniej i tak większość z nich oddana została na kandydatów już znajdujących się na czele list partyjnych. Dane z tych wyborów wskazują, że bezpośrednim efektem tej zmiany był fakt, że 12 z 349 posłów zostało wybranych w miejsce kandydatów umieszczonych wyżej na listach partyjnych (w 2002 roku - dziesięciu).
Z perspektywy wyborców jest niewątpliwą wadą systemu oddanie partiom niemal całkowitej kontroli nad listami. Mimo zaznaczającego się trendu dawania większego zakresu decyzji w ręce wyborców, pozycja partii jest wciąż niepodważalna.
- stosunki z rządem
Jedną z podstawowych zasad systemu parlamentarnego jest kontrola rządu przez parlament. Od wprowadzenia parlamentaryzmu w 1917 roku aż do 1971 roku zasada, że rząd musi zrezygnować, jeśli nie cieszy się już poparciem większości parlamentarnej obowiązywała jedynie na mocy pewnego konwenansu. Częściowa reforma konstytucyjna przeprowadzona w 1971 roku dała prawne podstawy dla głosowania wotum nieufności wobec rządu. Zgodnie więc z pisaną zasadą, do obalenia rządu wymagana jest bezwzględna większość parlamentarna (tj. 50 proc. + jeden głos). Zapewnia to rządom stabilność, nawet tym nie mającym dużego poparcia w Riksdagu (np. rządom mniejszościowym), jako że każde wstrzymanie się od głosu w takim przypadku oznacza de facto poparcie dla rządu w takim głosowaniu.
Razem z nową konstytucją, wprowadzone zostały nowe zasady dotyczące formowania rządu. Jedną z najważniejszych cech instytucjonalnych szwedzkiej demokracji parlamentarnej jest jej tzw. "negatywny parlamentaryzm". O ile "pozytywny parlamentaryzm" wymaga poparcia rządu przez większość parlamentu, w "negatywnym parlamentaryzmie" wystarcza tolerowanie go przez większość, niekoniecznie zaś aktywne wspieranie. W ramach tej kategorii szwedzkie zasady są niezwykłe w dwójnasób. Po pierwsze, od 1 stycznia 1975 roku głowa państwa, monarcha, został wyłączony z procesu formowania rządu. Po drugie, nieco inaczej niż w modelu wygląda procedura głosowania w sprawie osoby premiera: przewodniczący Riksdagu (Talman) wysuwa kandydaturę, która zostaje odrzucona tylko jeśli ponad połowa posłów (175) zagłosuje przeciw kandydaturze. Dlatego też wszyscy kandydaci proponowani przez Talmana od 1975 roku aprobowani byli już w pierwszym głosowaniu.
Obecnie (przełom 2005/2006) przewodniczącym Riksdagu jest socjaldemokrata Björn von Sydow, były minister obrony. Zważywszy na jego uprawnienia można bez przesady stwierdzić, że urząd Talmana jest poniekąd na gruncie szwedzkim "nietytularną prezydenturą".
Wotum nieufności może być głosowane w odniesieniu do konkretnego ministra, ale jeśli dotyczy premiera, to cały gabinet, w wypadku jego przegranej, musi zrezygnować. Próby stosowania tej procedury w stosunku do premiera pojawiły się dotąd 4-krotnie, po raz ostatni w 2002 roku - nigdy nie były jednak skuteczne. Głosowania takie służą raczej demonstracji niezadowolenia z polityki rządu. W wypadku, gdy wynik głosowania jest przesądzony prawdopodobna jest także rezygnacja z urzędu ministra przed głosowaniem. Tak stało się np. w 1988 roku, gdy minister sprawiedliwości zrezygnował, by uniknąć usunięcia go z urzędu.
W latach 90. ubiegłego stulecia wprowadzono dwie znaczące zmiany w funkcjonowaniu wewnętrznej struktury Riksdagu: nową procedurę budżetową oraz komitet EU-namnden.
Pierwsza z nich została wymuszona problemami finansowymi, związanymi z tym, że procedura budżetowa była źle koordynowana i podatna na nadmierne zwiększanie wydatków: parlament nie podejmował dotąd decyzji w sprawie całego budżetu, a każdą jego część dyskutowano i głosowano osobno. Wszystkie liczby dodawano i powstawał budżet. Reforma to zmieniła: Riksdag uchwala teraz cele budżetowe obowiązujące przez 3 lata. Głosowanie w sprawie rocznego budżetu odbywa się na jesieni, przed rozpoczęciem roku budżetowego. Budżet podzielony jest na 27 obszarów, zaś Riksdag decyduje o limitach wydatków w poszczególnych obszarach oraz o alokacji środków w ich obrębie.
Komitet EU-namnden powołano w związku z przystąpieniem Szwecji do Unii Europejskiej; z celem monitorowania rządu w kontekście reprezentowania przezeń kraju w Radzie Unii Europejskiej. Komitet pozwala nadzorować ministrów, nie posiada jednak praw regularnego komitetu Riksdagu, nie mogąc np. wysuwać własnych propozycji polityk czy kierować spraw na forum całego parlamentu. Jest on niemniej uważany za istotny, co wyraża się choćby w fakcie, że partie opozycyjne wysyłają na spotkania komitetu liczących się posłów.
Ciekawy jest zestaw innych mechanizmów demokratycznych zapewniających stabilność rządu. W przeciwieństwie do większości zachodnich demokracji parlamentarnych, nawet jeśli odbywają się dodatkowe wybory, konstytucyjny termin zwykłych wyborów parlamentarnych musi zostać zachowany, tj. czas, gdy kończy się wcześniejsza kadencja parlamentu. W efekcie zmniejsza to skłonność do opowiadania się za dodatkowymi wyborami. W okresie powojennym raz tylko, w 1958 roku, odnotowano przypadek dodatkowych wyborów.
Konstytucja daje posłom do Riksdagu prawo zadawania ministrom pytań odnośnie kwestii objętych kompetencjami rządu. Jest to w wielu przypadkach użyteczne, gdyż zmusza danego ministra do poświęcenia uwagi konkretnej kwestii, udzielenia posłowi informacji, a czasem i do działania. Z poselskiego punktu widzenia korzystny jest też fakt przyciągnięcia uwagi mediów. Obecnie istnieją trzy formy takich pytań; pierwsza z nich to wprowadzone w 1991 roku cotygodniowe, transmitowane przez telewizję sesje, w których pytania zadawane są ustnie, a odpowiedzi są formułowane bezpośrednio przez ministrów. Posłowie mają też prawo formułowania pytań w formie pisemnej oraz interpelacji. O ile na te pierwsze odpowiedź może być przedstawiona tylko na piśmie, o tyle te drugie mogą wywołać debatę parlamentarną. W takiej debacie możliwa jest bezpośrednia dyskusja danego posła na forum parlamentu z ministrem, w którego obszarze odpowiedzialności znajduje się dyskutowana kwestia.
- frekwencja i równa reprezentacja
Chociaż głosowanie nie jest w Szwecji obowiązkowe, frekwencja w wyborach do Riksdagu 4-krotnie przekraczała 90 proc. (w wyborach 1973 - 82). Najwyższy wynik w historii zanotowano w 1976 roku, gdy swój głos oddało 91,8 proc uprawnionych do tego osób. W ostatnich czasach frekwencja wykazuje raczej tendencję do spadku, a notowana w ostatnich wyborach (80,1 proc) jest najniższą od czasu dodatkowych wyborów w 1958 roku, gdy wyniosła 77,4 proc.
Ciekawym zjawiskiem obserwowanym w polityce we wszystkich krajach skandynawskich w ostatnim ćwierćwieczu jest promowanie przez wszystkie ogólnokrajowe partie równej proporcji mężczyzn i kobiet na listach partyjnych. W efekcie, udział kobiet zasiadających w Riksdagu od 1985 roku zawsze przekraczał 30 proc, a od 1994 roku - 40 proc. Obecnie (przełom 2005/2006) 45 proc. mandatów poselskich sprawowanych jest przez kobiety.
RZĄD
W okresie powojennym rząd liczył od 16 do 22 ministerstw. Łącznie z premierem (Statsminister) jest obecnie (na rok 2006) 22 ministrów. Nie licząc MSZ, w ministerstwach zatrudnionych jest ponad 2,5 tysiąca pracowników, z czego 6 proc. pochodzi z nadania politycznego.
Konstytucja z 1975 roku pozwala premierowi mianować zastępcę, jednak możliwość ta wykorzystywana jest w praktyce stosunkowo rzadko, zaś sama pozycja ma raczej charakter jedynie honorowy. Jednocześnie jednak zaznacza się dominująca w stosunku do pozostałych pozycja szwedzkiego Ministerstwa Finansów. W zasadzie to minister finansów, który odpowiada za przygotowanie budżetu państwa, ma większe - nawet niż premier - możliwości nadzorowania innych ministerstw. Dopiero od lat 90. minionego stulecia zaznacza się wyraźne przesunięcie kompetencji kontrolnych na korzyść gabinetu premiera.
Konstytucja daje premierowi szerokie uprawnienia odnośnie nominacji, jak i zwalniania ministrów. W roku 1976, gdy do władzy doszła pierwsza powojenna niesocjalistyczna koalicja, gabinet premiera stał się ważnym ogniwem koordynacji pracy koalicji i forum rozwiązywania wielu problemów. Podczas trwania innej niesocjalistycznej koalicji w latach 1991-94 wprowadzono w ramach gabinetu premiera osobne jednostki koordynacyjne dla każdego z czterech partnerów koalicyjnych. Obecnie gabinet premiera liczy ponad 60 osób, z czego zdecydowana większość to eksperci prawni i urzędnicy służby cywilnej wysokiego szczebla, nie zaś ludzie pochodzący z nadania politycznego.
Poszczególni ministrowie, w przeciwieństwie do wielu innych krajów, nie stoją na czele agencji państwowych wprowadzających politykę publiczną. Podlegają one całemu gabinetowi, nie zaś konkretnym ministrom odpowiedzialnym za dany obszar. Ministrowie ci natomiast "rozmawiają, konsultują się i wymieniają informacje" z agencjami wdrażającymi politykę w obszarze, za który są odpowiedzialni. W praktyce mogą jednak wpływać na działania agencji choćby przez kontrolę nominacji na najwyższe stanowiska, czy też kontrolę procesu przygotowań danej linii polityk, w ramach określonych przez Riksdag. Rozwiązanie to cieszy się poparciem szerokiego spektrum partii politycznych w Szwecji, tym bardziej, że szwedzka biurokracja, mimo wybuchających od czasu do czasu skandali, wolna jest w zasadzie od korupcji, a urzędnicy służby cywilnej w dużym stopniu niezależni i wpływowi. Przeprowadzone w połowie lat 90. badanie opinii publicznej wykazało, że są oni uważani za drugą po mass-mediach najbardziej wpływową grupę w społeczeństwie.
PARTIE POLITYCZNE
Po raz pierwszy partie polityczne wspomniane zostały w konstytucji w wyniku reformy, która weszła w życie z początkiem 1971 roku. Konstytucja z 1975 roku definiuje je jako "każde zrzeszenie lub grupę wyborców, która pojawia się w wyborach pod konkretną nazwą".
W podziale na partie lewicowe i prawicowe w tradycyjnym skandynawskim modelu 5-partyjnym, wyróżnić można następujące partie: Partię Lewicy (Vänsterpartiet, do 1990 roku pod nazwą Partia Komunistyczna), Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą Szwecji (Sveriges socialdemokratiska arbetareparti, powszechnie zwana Socialdemokraterną), Partię Centrum (Centerpartiet, do 1957 roku występująca pod nazwą Liga Agrarna), Ludową Partię Liberalną (Folkpartiet liberalerna) oraz konserwatywną Umiarkowaną Partię Jedności (Moderata samlingspartiet, zwaną powszechnie Moderaterną). W okresie powojennym za wyjątkiem koalicji pomiędzy socjaldemokratami a Ligą Agrarną (1951-57), pierwsze dwie partie tworzyły nieformalny blok socjalistyczny, zaś pozostałe trzy - blok niesocjalistyczny.
W 1988 roku do Riksdagu dostało się 6 partii, zaś w wyniku kolejnych czterech wyborów 7 partii wysłało tam swych posłów. W latach 1988, a później od 1994 mandaty uzyskała też Partia Zielonych (Miljöpartiet de Gröna). W 1991 roku nie była ona reprezentowana, ale poparcie wyborców zyskały z kolei dwie inne nowe partie. Jedną z nich była populistyczna prawicowa Nowa Demokracja (Ny Demokrati), która uzyskawszy 24 mandaty, straciła je wszystkie w kolejnych wyborach w 1994 roku. Z kolei Partia Chrześcijańsko-Demokratyczna zdołała utrzymać reprezentację w parlamencie począwszy od 1991 roku. Po ostatnich wyborach w 2002 roku, uzyskawszy poparcie 9,15 proc. głosujących, stała się czwartą siłą w Riksdagu. Zbliżające się jednak w tym roku wybory (2006) zwiastują jednak znacznie gorszy wynik, a poparcie dla partii oscyluje na granicy 4-procentowego progu wyborczego.
Oto wyniki ostatnich wyborów z września 2002 roku, uwzględniające wyniki partii, które dostały się do parlamentu oraz Szwedzką Demokrację, która z partii pozaparlamentarnych była tego najbliższa:
Tradycyjna jest w Szwecji pewna stabilność preferencji partyjnych wyborców. Aczkolwiek, od początku lat 70. XX wieku schematy głosowania zaczynają się zmieniać. Mniej wyborców jest zdeklarowanymi zwolennikami jednej partii, zaś większa ich liczba decyduje o tym, na którą partię oddać swój głos w późniejszym etapie kampanii wyborczej. Jednocześnie zarysowuje się zjawisko rosnącej nieufności do politycznych instytucji, w tym partii, oraz do polityków w ogóle.
Spada również liczba członków partii. Odsetek ludności mający legitymację partyjną był w Szwecji niegdyś bardzo wysoki, w dużej mierze dlatego, że socjaldemokraci pozwalali lokalnym związkom zawodowym rejestrować swoich członków grupowo jako członków partii. Stąd jeszcze w 1990 roku partie polityczne w kraju liczącym niewiele ponad 8 milionów ludzi miały 1,48 mln członków, zaś sama tylko Socialdemokraterna - ok. 1 milion. Pod presją opozycji i członków związków zawodowych socjaldemokraci zarzucili tą praktykę. W 2002 roku łączna liczba członków partii w Szwecji wyniosła 346 000, z czego 40 proc. należało do Socialdemokraterny. Do tego spadku przyczynia się też niewątpliwie wspomniany spadek zaufania do polityków i polityki, a w związku z tym kłopoty z rekrutacją nowych członków.
Od 1966 roku partie, które dostają się do Riksdagu są finansowane z budżetu państwa. W 1972 roku rozszerzono ich zasięg do wszystkich partii, które zdobędą 2,5 proc. poparcia w skali kraju (choć w przypadku ostatnich wyborów nie robi to żadnej różnicy, gdyż te partie przekroczyły też próg 4-procentowy). W 2000 roku partie otrzymały z budżetu kraju łącznie 246 mln SEK.
Nominacja kandydatów wewnątrz partii nie jest regulowana odgórnie, decydują o tym lokalne i regionalne oddziały partyjne. Obecnie na szeroką skalę przeprowadza się niewiążące prawybory, w których członkowie danej partii głosują na wstępną listę kandydatów, co ma służyć ustaleniu listy partyjnej na późniejsze wybory.
WŁADZA SĄDOWNICZA
Szwedzkie prawo, bazując na tradycji germańskiej, rzymskiej i anglosaskiej nie jest z jednej strony skodyfikowane w takim stopniu jak np. prawo francuskie, ale też nie jest zależne od praktyki sądowej i precedensów w skali takiej, jak to ma miejsce w Wielkiej Brytanii czy USA. Stanowi więc pewien twór pośredni, nie dający się łatwo sklasyfikować do żadnej z tych grup, choć z nich czerpiący.
System sądowniczy jest trójstopniowy. Najwyżej w tej drabinie jest Sąd Najwyższy (Högsta domstolen), nieco niżej sądy apelacyjne (Hovrätter), zaś podstawową komórkę stanowią sądy pierwszej instancji zwane Tingsrätter.
Trójinstancyjne jest też sądownictwo administracyjne. Pierwszą instancję stanowią sądy administracyjne hrabstw (Länsrätter), drugą - administracyjne sądy apelacyjne (Kammarrätter), ostateczną instancją zaś jest Najwyższy Sąd Administracyjny (Regeringsrätten).
Ważną rolę pełni tradycyjnie w Szwecji także Rzecznik Praw Obywatelskich (Ombudsman). Warto dodać, że Szwecja jest pierwszym krajem, który wprowadził ten urząd.
Państwo Izrael jest republiką demokratyczną parlamentarno-gabinetową, w której większość władzy wykonawczej spoczywa w rękach premiera, stojącego na czele rządu. Prezydent pełni role głównie ceremonialne i reprezentacyjne. Władza ustawodawcza jest podzielona pomiędzy rząd i parlament. Izraelski parlament (Kneset) jest jednoizbowy (unikameralizm), a wybory do niego odbywają się co 4 lata. Mandaty rozdzielane są za pomocą systemu proporcjonalnego (metoda Bader-Ofera), pomiędzy tymi listami partii politycznych, które przekroczyły, niewielki próg wyborczy - 2%. Władza sądownicza sprawowana jest przez niezawisłe sądy.
Twórcy ustroju politycznego Izraela wzorowali się zarówno na wielu rozwiązaniach brytyjskich (brak konstytucji spisanej w jednym akcie, ograniczona rola głowy państwa, podobieństwa w systemie sądowniczym), jak i kontynentalnych (m.in. proporcjonalne wybory do parlamentu). Polityczny system państwa jest uregulowany poprzez Ustawy Zasadnicze.
Geneza ustroju
Korzenie obecnego kształtu ustroju politycznego Izraela tkwią w starożytności. Jednoizbowy parlament czerpie swą nazwę od Wielkiego Zgromadzenia, rady utworzonej przez Żydów po ich powrocie z wygnania babilońskiego w V w. p.n.e.
We współczesnej historii Palestyny, w 1920 po raz pierwszy zebrało się Zgromadzenie Reprezentantów (Assefat Hanivharim), będące najwyższym przedstawicielstwem Jiszuwu - społeczności żydowskiej w Palestynie, będącej wówczas terytorium mandatu brytyjskiego.
Po ogłoszeniu niepodległości przez Izrael, Tymczasowa Rada Państwa funkcjonowała jako legislatywa nowego państwa aż do wyborów do Zgromadzenia Konstytucyjnego (Ha'assefa Hamechonent).
13 czerwca 1950 roku przyjęto tzw. uchwałę Harariego, mówiącą o tym iż poszczególne elementy systemu konstytucyjnego regulowane będą przez osobne akty prawne, które następnie zostaną połączone w konstytucję. Do tego jednak nie doszło.
Wzorem dla Izraelczyków są rozwiązania brytyjskie, dlatego też zrezygnowali z konstytucji spisanej w formie jednego dokumentu. Poszczególne sfery życia reguluje zbiór pojedynczych ustaw (Prawa Fundamentalne, Ustawy Zasadnicze), tworzących blok konstytucyjny. Na blok ten składają się:
Deklaracja Niepodległości Państwa Izrael
Knesset
Ziemie Izraela
Prezydent Państwa
Gospodarka Finansowa Państwa
Armia
Jerozolima
Sądownictwo
Kontroler Państwowy
Godność Ludzka i Wolność
Rząd
Wolność Zawodowa
Na przestrzeni ostatnich lat w Izraelu były dwie wiodące partie polityczne Likud (ליכוד, ugrupowanie centroprawicowe) i Partia Pracy - Avoda (העבודה, partia socjaldemokratyczna), jednak żadna z nich nie zdołała osiągnąć większości bezwzględnej 61 deputowanych w Knesecie. Z tego powodu zawsze powstawały rządy koalicyjne. Do 1977 dominowała zdecydowanie Partia Pracy (do 1968 Mapai), która tworzyła koalicje z mniejszymi partiami, głównie religijnymi i centrowymi. Wówczas premierami byli jej liderzy: Dawid Ben Gurion, Mosze Szarett, Lewi Eszkol, Golda Meir i Icchak Rabin. Wojna Jom Kippur i kryzys gospodarczy doprowadził do zwycięstwa wyborczego Likudu, który tworzył koalicję z mniejszymi ugrupowaniami w latach 1977-1984. Ówczesnym premierem był przewodniczący Likudu, Menachem Begin. W 1984 doszło do wyborów, w których żadna z wielkich partii nie osiągnęła przewagi nad tą drugą. Z tego też powodu do 1990 Izrael rządzony był przez tzw. wielką koalicję obu największych ugrupowań. U sterów rządu zmieniali się Icchak Szamir i Szimon Peres. W latach 1990-2001 natomiast obie partie na przemian wygrywały wybory, a następnie tworzyły koalicje rządzące z mniejszymi ugrupowaniami (premierami w tym okresie byli: Icchak Szamir, Icchak Rabin, Szimon Peres, Beniamin Netanjahu, Ehud Barak i Ariel Szaron). Ponowne rządy Wielkiej Koalicji to lata 2001-2003 i 2004-2005, związane to było z koniecznością zapewnienia poparcia dla planu Ariela Szarona, dotyczącego likwidacji osiedli żydowskich na terenach Autonomii Palestyńskiej. Obecnie, po wyborach z 28 marca 2006, rząd tworzy nowe, centrowe ugrupowanie, Kadima (קדימה), które jednak również zmuszone było zawrzeć koalicję z Partią Pracy i kilkoma mniejszymi partiami (Gil i Szas).
Pozostałe ważniejsze ugrupowania to: Szas (ש"ס, partia religijna Żydów sefardyjskich), Yisrael Beitenu (ישראל ביתנו) prawicowa, skupiająca głównie Żydów rosyjskojęzycznych), Izraelska Unia Narodowa (האיחוד הלאומי, skrajnie prawicowa), Narodowa Partia Religijna (Mafdal) (מפד"ל, syjonistyczna partia religijna), Gil (גיל - גימלאי ישראל לכנסת, partia emerytów), Zjednoczony Judaizm Tory (יהדות התורה המאוחדת, partia aszkenazyjskich Żydów ortodoksyjnych), Meretz-Yachad (מרצ-יחד, ugrupowanie socjaldemokratyczne), Arabski Ruch Odnowy - Ta'al (תע"ל, ugrupowanie arabskie), Hadasz (חד"ש, skrajnie lewicowy front arabski, złożony m.in. z członków Komunistycznej Partii Izraela - Maki מק"י), Balad (בל"ד, partia arabska), Herut (חירות, ultraprawicowa, nacjonalistyczna), Ale Yarok (Zielony Liść) (עלה ירוק, ugrupowanie promujące legalizację marihuany), Hetz (חץ, liberalna, antyklerykalna), HaYeruqim, izraelscy "Zieloni").
Prezydent od 2003 r. wybierany jest przez Kneset na 7-letnią kadencję, bez prawa reelekcji. Kandydatem może zostać każdy obywatel Izraela, mieszkający na terytorium tego państwa.
Prezydent głównie pełni funkcje reprezentacyjne i formalne, jak podpisywanie ustaw przyjętych przez parlament, prawo do ogłaszania amnestii i łagodzenia wyroków, przyjmowanie listów uwierzytelniających od przedstawicieli obcych państw w Izraelu, nominowanie wysokich osobistości na stosowne stanowiska, podpisywanie umów międzynarodowych (za zgodą Knessetu).
Prezydent nominuje na stanowisko premiera lidera partii, która posiada większość w Knessecie. Jeżeli osoba ta nie uzyska wotum zaufania od parlamentu, większość parlamentarna może zgłosić własnego kandydata.
Aktualnym prezydentem Izraela jest Szimon Peres (od 15 lipca 2007 r.).
W Izraelu przyjęto brytyjski model urzędu premiera, zgodnie z którym jest on najsilniejszym ogniwem władzy wykonawczej, a jego upoważnienie do rządzenia pochodzi z rąk głowy państwa o niewielkich uprawnieniach, które jest następnie zatwierdzane przez parlament. Premier niemal zawsze jest liderem partii lub koalicji, która zwyciężyła wybory.
Rząd prowadzi politykę wewnętrzną i zewnętrzną państwa, posiada w tym celu wszystkie kompetencje, które nie są zastrzeżone aktami prawnymi dla innych organów i instytucji państwa (tzw. generalne domniemanie kompetencji). Szczególnie ważne są decyzje rządu dotyczące spraw bezpieczeństwa i użycia sił zbrojnych (Siły Obronne Izraela).
Pomimo że Prawo Fundamentalne stanowi iż umowy międzynarodowe zawarte przez rząd zatwierdza Kneset i podpisuje prezydent, to jednak w praktyce robi to samodzielnie rząd. Posiada on także dość szerokie uprawnienia prawodawcze, na podstawie ustaw wydaje rozporządzenia, a w stanie zagrożenia państwa wydaje rozporządzenia nadzwyczajne.
Gabinet rady ministrów zwana popularnie rządem jest głównym elementem władzy wykonawczej w Izraelu. Premier jest przewodniczącym rady ministrów i zwyczajowo nazywany pierwszym ministrem.
Rząd jest wyłaniany przez premiera i odpowiada przed parlamentem.
Kontroler Państwa jest powoływany przez prezydenta na podstawie rekomendacji udzielonej danej osobie przez prezydium Knesetu, na odnawialną kadencję trwającą 5 lat. Urzędnik ten jest zupełnie niezależny od rządu i odpowiada za realizowanie swoich zadań wyłącznie przed parlamentem. Jego głównymi obowiązkami jest sprawdzanie państwowych instytucji pod kątem legalności, regularności, wydajności, ekonomiczności i etyczności działania.
Sądownictwo w Izraelu ma zagwarantowaną przez prawo całkowitą niezależność od władzy ustawodawczej i wykonawczej. System sądowniczy składa się z trzech poziomów: sądy magistrackie (zajmują się wykroczeniami cywilnymi i drugorzędnymi), sądy okręgowe (zajmują się wszystkimi wykroczeniami kryminalnymi i cywilnymi, które nie leżą w kompetencji sądów niższej instancji) i Sąd Najwyższy (obejmujący swymi kompetencjami obszar całego kraju). Istnieją także sądy specjalne, zajmujące się specjalnymi sprawami takimi, jak wykroczenia drogowe, kwestie prawa pracy, przestępstwa nieletnich i inne. Sprawy dotyczące stanu cywilnego obywateli (śluby i rozwody) leżą w gestii sądów różnych gmin religijnych.
Deklaracja Niepodległości z 1948 roku formułuje podstawę prawodawstwa, które gwarantuje prawa wszystkim społecznościom zamieszkującym Izrael - począwszy od ochrony świętych miejsc, prawa do głosowania, obowiązkowej nauki do prawa do otrzymywania jednakowej zapłaty za jednakową pracę. Wszyscy obywatele Izraela są równi wobec prawa. Podstawową zasadą jest wolność słowa, prawo do zgromadzeń, wolność prasy i przynależności politycznej oraz prawo do strajku i demonstracji.
Obywatelstwo państwa Izrael przysługuje:
osobom, które uzyskały prawo powrotu zgodnie z ustawą o powrocie z 1950 roku;
osobom zamieszkałym w Palestynie przed powstaniem Izraela;
dzieciom obywateli Izraela;
osobom, które uzyskały naturalizację.
Państwo Izrael prowadzi politykę odmawiania ekstradycji swoich obywateli innym krajom.
Izrael podzielony jest na 6 dystryktów (języku hebrajskim mehozot) i 15 poddystryktów (języku hebrajskim nafot). Każdy poddystrykt dzieli się dodatkowo na regiony, których jest 50.
AWODA - Partia Pracy - świecka, syjonistyczna, lewicowa partia utworzona w styczniu 1968 roku z połączenia Robotniczej Partii Izraela, Zjednoczenia Pracy oraz Izraelskiej Listy Robotniczej. Z jej ramienia rządził premier Ehud Barak, który zrezygnował z funkcji po załamaniu się procesu pokojowego. Awoda popiera negocjacje z Autonomią Palestyńską bez stawiania warunków wstępnych. Opowiada się za utworzeniem państwa palestyńskiego, a w przypadku klęski negocjacji popiera budowę ochronnego muru. Dąży do zmniejszenia różnic społecznych i popiera rozdział religii od państwa.
Web-side: http://www.avoda.org.il/
BALAD - partia pragnąca przekształcenia Izraela z "państwa żydowskiego" w "demokratyczne państwo równo traktujące wszystkich obywateli". Opowiada się za utworzeniem państwa palestyńskiego ze stolicą we wschodniej Jerozolimie i za powrotem uchodźców palestyńskich.
HADASH - partia komunistyczna Żydów i Arabów izraelskich. Popiera plan usunięcia osiedli żydowskich z terytoriów i opowiada się za utworzeniem państwa palestyńskiego. Domaga się usunięcia dyskryminacji w Izraelu, uznania populacji arabskiej za mniejszość narodową i rozdziału religii od państwa.
Web-side: http://www.hadash.org.il/
ICHUD LEUMI - Jedność Narodowa - jest to zjednoczenie trzech świeckich partii: Jisrael Beitenu, Moledet i Tekuma, które stanowczo sprzeciwiają się stworzeniu państwa palestyńskiego.
Web-side: http://www.leumi.org.il/en/bios.html
JAHADUT HATORAH - koalicja dwóch ortodoksyjnych ugrupowań: Agudat Israel i Degel HaTorah. Jest przeciwna jakimkolwiek negocjacjom z Palestyńczykami.
KADIMA - partia Kadima została założona w połowie listopada 2005 roku przez premiera Ariela Szarona. Powstanie tej centrowej partii było od dawna oczekiwanym wydarzeniem w izraelskiej polityce. Początkowo skupiła grupę najbliższych współpracowników Szarona z partii Likud. Bardzo szybko dołączyli do nich niektórzy posłowie z Partii Pracy i w ten sposób Kadima stała się najsilniejszą partią polityczną w Izraelu. Kadima stawia sobie główny cel: zapewnienie bezpieczeństwa Żydom żyjącym w Ziemii Izraela.
Web-side: http://www.kadimasharon.co.il/11-he/Homepage.aspx
LIKUD - partia świecka, prawicowa, syjonistyczna. Powstała we wrześniu 1973 roku jako blok prawicowych partii. Od 2001 roku premierem z ramienia tego ugrupowania jest Ariel Szaron. Likud opowiada się za siłowym rozwiązaniem problemu palestyńskiego, chociaż Ariel Szaron oświadcza, że jest gotów do pewnych ustępstw terytorialnych w zamian za pokój. Popiera status quo w kwestiach religijnych i jest zdecydowanie przeciw służbie wojskowej dla studentów jesziw.
Web-side: http://www.likud.org.il
MAFDAL - Partia Religijno-Narodowa - partia syjonistyczna i religijna. Przeciwna stworzeniu państwa palestyńskiego, nie zgadzająca się na wycofanie ze Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Popiera budowę muru ochronnego. Opowiada się za religijnym status quo w społeczeństwie Izraela.
MEREC - partia lewicowa, świecka, syjonistyczna. Jest to blok zrzeszający ugrupowania lewicy laickiej, z Ruchem Praw Obywatelskich (RAC) na czele. Opowiada się za pokojem z Palestyńczykami. Popiera utworzenie państwa palestyńskiego i ewakuację większości osiedli żydowskich z terytoriów. Popiera ideę rozdziału religii i państwa, chce prawa do małżeństw i rozwodów cywilnych, oraz uznania równości różnych odgałęzień judaizmu.
Web-side: http://www.meretz.org.il/English/HomePage.htm
SZAS - Sefardyjska Partia Strażników Tory - ultra-ortodoksyjna partia reprezentująca środowiska sefardyjskie, utworzona w 1984 roku. Nie wierzy w powodzenie negocjacji pokojowych z Palestyńczykami, ale nie jest im przeciwna. Popiera rozszerzenie prawa religijnego w Izraelu.
SHINUI - Zmiany - świecka, liberalna partia syjonistyczna utworzona w 1974 roku, przeciwdziałająca wpływom ultra-ortodoksyjnych ugrupowań politycznych. Popiera negocjacje z Palestyńczykami po zaprzestaniu działań terrorystycznych. Opowiada się za usunięciem osiedli żydowskich z terenów zamieszkałych przez większość arabską i budową ochronego muru. Popiera rozdział religii i państwa. Dąży do przekazanie kompetencji sądów rabinicznych sądom cywilnym oraz uznania różnych odgałęzień judaizmu.
Web-side: http://www.shinui.org.il/elections/eng/index.html
ZLA - Zjednoczona Lista Arabska - blok wyborczy reprezentujący interesy społeczności arabskiej w Izraelu. Popiera ideę ustanowienia państwa palestyńskiego na terenach Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Opowiada się za usunięciem osiedli żydowskich z terytoriów i podziałem Jerozolimy. Popiera rozdział religii i państwa.
Inne ugrupowania polityczne w Izraelu:
ODA - (Daam)- partia marksistowska.
Am Ehad - Jeden Naród - partia socjaldemokratyczna.
Jisrael Aheret - Inny Izrael - świecka partia. Opowiada się za separacją od Palestyńczyków. Opowiada się za zaprzestaniem specjalnego finansowania ortodokcyjnych jesziw i osiedli żydowskich na terytoriach.
Ale Jarok - Zielony Liść - partia centro-lewicowa. Domaga się legalizacji marichuany i prostytucji. Opowiada się za terytorialnymi ustępstwami na rzecz Palestyny.
HaJarokim - Partia Zielonych - partia lewicowa.
IBA - Izrael z Imigracją (hebr. "Israel Ba Alija") - partia popierana przede wszystkim przez imigrantów, utworzona w czerwcu 1995 roku. Reprezentuje interesy imigrantów z krajów byłego ZSRR.
Herut - sprzeciwia się jakimkolwiek ustępstwom terytorialnym, nawet za cenę pokoju. Przeciwna ustanowieniu państwa palestyńskiego, opowiada się za ograniczoną autonomią dla Palestyńczyków.
TEHIYA - Odrodzenie (hebr. "Tenvat Hathija") - to partia skrajnie prawicowa, stawiająca sobie za cel aneksję wszystkich ziem zajętych przez armię izraelską.
Riksdag (szw. Sveriges Riksdag) – jednoizbowy parlament królestwa Szwecji. Liczy 349 posłów, wybieranych na czteroletnią kadencję (do 1994 roku, kadencja riksdagu trwała 3 lata).
Po raz pierwszy Riksdag zebrał się w 1435 roku w Arboga jako nieformalny zjazd szlachty szwedzkiej. Dopiero w 1527 r. uzyskał kształt formalny, kiedy to król Szwecji Gustaw I Waza wprowadził do parlamentu przedstawicieli czterech stanów królestwa: duchowieństwo, szlachtę, mieszczaństwo i chłopów. Parlament stanowy nosi w historiografii szwedzkiej nazwę Ståndsriksdagen. System ten utrzymał się do 1866, kiedy to zniesiono segregację stanową, a Riksdag przekształcił się w parlament dwuizbowy. Od roku 1969 Riksdag jest parlamentem jednoizbowym.
Wybory do Riksdagu są powszechne, równe, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym.
310 mandatów pochodzi z 29 okręgów wyborczych, a 39 z krajowych list partyjnych. Ta druga grupa mandatów rozdzielana jest między partie, które dostały się do Riksdagu po przekroczeniu wymaganego progu 4% głosów w skali państwa. Partie, które nie uzyskały tych 4%, ale w jednym z okręgów zdobyły 12% głosów również mogą mieć swoich posłów w parlamencie, ale nie mogą uczestniczyć w rozdziale drugiej grupy mandatów.
Deputowani są wybierani w ordynacji proporcjonalnej, wg zmodyfikowanej metody Sainte–Laguë. Obywatele, którzy ukończyli 18 lat uzyskują prawo wyborcze zarówno czynne jak i bierne.
Charakterystyczna dla szwedzkiego parlamentu jest funkcja varamena, czyli zastępcy. Każdy poseł ma swojego zastępcę, co umożliwia przejęcie jego funkcji przez varamena, w sytuacji, gdy nastąpiła nawet krótka niemożność pełnienia obowiązków przez danego deputowanego. Varamen musi pochodzić z tej samej partii, co jego poseł. Riksdag jest głównym organem władzy w państwie. Posiada funkcję ustawodawczą i kontrolną. Dodatkowo jego pozycję wzmacnia wyłączne prawo do zmiany konstytucji i jej interpretacji. Szwedzi mimo że szanują ustawę zasadniczą, nie przywiązują dużej wagi do bezwzględnego przestrzegania jej. Ustawy wydawane przez Riksdag mogą być dalekie od zgodności z konstytucją. Dlatego też w Szwecji nie istnieje odpowiednik Trybunału Konstytucyjnego. Taki stan rzeczy nazywamy dualizmem konstytucyjnym w traktowaniu ustawy zasadniczej. Jeśli chodzi o wspomnianą zmianę konstytucji to, aby ją przeprowadzić, Riksdag musi ogłosić bezwzględną większością głosów dwie identyczne uchwały, przy czym muszą je oddzielać wybory parlamentarne. Z tymi wyborami można przeprowadzić referendum konstytucyjne. Aby je przeprowadzić wystarczy jedynie zgłoszenie wniosku przez 1/10 ogółu posłów i przyjęcie go przez 1/3. Jeśli obywatele opowiedzą się przeciw zmianie, parlament nie może podjąć drugiej uchwały. Jeżeli obywatele będą za, procedura zmiany konstytucji jest kontynuowana przez nowo wybrany Riksdag. Po wyborach powstaje Komitet Weryfikacji Wyborów, gdzie może być zaskarżone nieprawidłowe przeprowadzenie elekcji. W jego skład wchodzi:
przewodniczący (zostaje nim sędzia lub były sędzia, który nie może być równocześnie deputowanym)
6 członków.
Inną ciekawą funkcją w Riksdagu jest talman. Talman stoi na czele parlamentu. Do jego funkcji należy: wyznaczanie premiera, powierzanie mu misji tworzenia rządu, interpretacja parlamentarnych procedur, ustalanie kolejności zabierania głosu przez posłów. Talman musi pozostać bezstronny, więc nie głosuje i nie przemawia w imieniu swojej partii. Talman razem ze swoimi zastępcami, przewodniczącymi frakcji, szefem kancelarii Riksdagu tworzy Radę Przewodniczących, która ma duży wpływ na procesy ustawodawcze. Riksdag powołuje również czterech ombudsmanów m.in. do:
spraw sprawiedliwości,
wojskowych,
ochrony konsumentów.
Ich główne zadanie to egzekwowanie odpowiedzialności rządu przed parlamentem. I tak ombudsman do spraw sprawiedliwości czuwa, aby ustawy były przestrzegane przez organy państwowe (z wyjątkiem rządu). Informacje o nadużyciach przekazuje opinii publicznej. Ombudsman do spraw wojskowych zajmuje się kontrolą przestrzegania ustaw ze sfery obronności. Z kolei ombudsman do spraw ochrony konsumentów czuwa nad interesami kupujących, aby sprzedający przestrzegali prawa, dbali o jakość oferowanych produktów i byli uczciwi w kwestii cen. Interesy szwedzkiego konsumenta są naprawdę chronione. Oprócz ombudsmanów Riksdag powołuje również gubernatora Banku Szwecji, talmana, szefa kancelarii, sekretarza Riksdagu i przewodniczących stałych i specjalnych (ad hoc) komisji. Parlament powołuje również Doradczą Radę ds. Zagranicznych, składającą się z:
9 deputowanych,
talmana
króla.
Jest to organ, który zajmuje się, jak nazwa wskazuje, doradzaniem i kontrolą podmiotów zajmujących się prowadzeniem polityki zagranicznej. Wspomniane stałe komisje mają dużą autonomię. Są wybierane na podstawie układu sił partyjnych w parlamencie. Ich kompetencje to: opiniowanie projektów ustaw i uchwał przedłożonych później Riksdagowi. Komisje to miejsce dyskusji z udziałem ekspertów i ministrów, które krystalizują ostatecznie kształt i treść przyszłej ustawy. Jeśli chodzi o przedterminowe rozwiązanie parlamentu, to może ono nastąpić w dwóch przypadkach. W pierwszym musi zostać czterokrotnie odrzucona przedłożona przez talmana kandydatura nowego premiera. W drugim, gdy rząd w ciągu tygodnia od uchwalenia wotum nieufności (instrument ten istnieje w Szwecji dopiero od 1969 r.) zarządzi nowe wybory.
Państwo podzielone jest na 17 regionów zwanych comunidas autonomus, 15 na lądzie i 2 poza nim: Madryt, Galicja, Asturia, Katalonia, Walencja, Murcja, Andaluzja, Estremadura, Kastylia– Leon, Kastylia– La Rioja, Baleary, Wyspy Kanaryjskie.Hiszpania to monarchia konstytucyjna. Obecnie królem jest od 22 listopada 1975 roku, Juan Carlos I z dynastii Burbonów– pełni on rolę reprezentacyjną, faktyczną władzę sprawują hiszpańskie Kortezy (parlament) z premierem Jose Luis Rodrigeuz Zapatero na czele z Partido Socialista Obrero Espaniol/Progresitas.
Konstytucja
Konstytucja Hiszpanii została uchwalona 31 października 1978 roku przez Nowe Kortezy. Została później, 6 grudnia tego samego roku, zatwierdzona w ogólnokrajowym referendum, a 27 grudnia podpisał ją król. Konstytucja ta gwarantowała w Hiszpanii demokrację polityczną oraz system rządów parlamentarno– gabinetowych. Hiszpania to zdecentralizowane państwo unitarne podzielone na wspólnoty, o których wspominaliśmy wcześniej. Regiony są autonomiczne, posiadają własne statuty, które jednak muszą uchwalić Kortezy Generalne, ponieważ uchwalanie ich, jak i zmiany w konstytucji należą do tzw. bloku konstytucyjnego. Regiony posiadają kompetencje ustawodawcze, poza tym mogą oddziaływać na władzę centralą poprzez mianowanie senatorów, udziału w tworzeniu planów centralnych oraz inicjatywy rewizji konstytucyjnej. W strukturach autonomicznych działa także Sąd Najwyższy. Schemat organów wykonawczych i ustawodawczych regionów regulowany jest w ich statutach. Władzę wykonawczą regionu stanowi Przewodniczący Regionu stojący na czele Rady Wykonawczej będącej ciałem o funkcjach doradczych. Przewodniczący Regionu ma za zadanie realizować politykę zgromadzenia, sprawować zwierzchnictwo nad służbami regionalnymi. Ponosi on odpowiedzialność polityczną przed zgromadzeniem. Kierownictwo nad administracją państwową w regionie sprawuje delegat rządu (przedstawiciel rządowy). Podział regionalny oparty jest na historii i uwarunkowaniach narodowościowych. Znaczną odrębność stanowią, wraz z językiem Katalończycy, Galicyjczycy, Andalazujczycy. Odrębności te są niekiedy źródłem tendencji separatystycznych, której przykładem jest organizacja terrorystyczna ETA z Baskonii. Pomimo autonomii narodowości zamieszkujących Hiszpanie, kraj ten jest niepodzielny– jest to generalna zasada konstytucji, według której autonomia nie jest tożsama z suwerennością.
Władza wykonawcza
Monarcha– jest najwyższym reprezentantem kraju, sprawuje arbitraż i czuwa nad normalnym funkcjonowaniem jego instytucji. Do kompetencji króla można zaliczyć: zwierzchnictwo nad narodowymi siłami zbrojnymi, mianowanie premiera i na jego wniosek członków rządu (ministrów i wicepremierów), prawo łaski, rozwiązanie parlamentu, podpisywanie ustaw. Król ma także kompetencje ustawodawczą, którą reguluje premier poprzez kontrasygnaty jego projektów, w szczególnych okolicznościach należy to do przewodniczącego Congreso de los Deputatos. Król jest nietykalny, nie ponosi żadnej odpowiedzialności.
Rząd– do kompetencji rządu należy kierowanie polityką wewnętrzną, zagraniczną, administracją cywilną, wojskową i obronnością państwa. Najwyższym organem konstytucyjnym jest Consejo de Estado (23 osobowa Rada Państwa). Rząd ponosi odpowiedzialność polityczną przed Kongresem Deputowanych (jednej z izb Kortezów), który może doprowadzić do ustąpienia rządu poprzez veto konstruktywne (wybierając nowego premiera).
Powoływanie rządu– król proponuje Congreso kandydata na premiera, ten prosi deputowanych o zaufanie. Congreso de los Deputados udziela investury (zaufania) absolutną większością głosów. Jeżeli kandydat w ciągu 48 godzin nie uzyska investury, głosownie się ponawia, z tym, że do zaufania wystarczy już tylko zwykła większość. Jeżeli to nie wystarczy, to król przedstawia nowego kandydata, który przechodzi tą samą procedurę. Jeżeli w okresie 2 miesięcy od pierwszego głosowania nie uzyska zaufania, to król rozwiązuje Kortezy i zarządza nowe głosowanie.
Las Cortes Generales– składają się z izb: Kongresu Deputowanych i Senado. Obie izby pochodzą z wyborów powszechnych i bezpośrednich, przy czym Kongres liczy sobie od 300 do 400 posłów (obecnie jest 350 deputowanych), wybierany jest według systemu proporcjonalnego. Senat liczy sobie 208 członków, wybieranych według systemu większościowego przy zachowaniu zasady równej reprezentacji wszystkich regionów (każdy z regionów wybiera po czterech senatorów), ponadto zgromadzenie ustawodawcze regionów wybiera dodatkowych senatorów. Kadencja zarówno Senado jak i Congreso wynosi 4 lata. Izby zbierają się na dwóch sesjach zwyczajnych w roku, na nadzwyczajne na wniosek rządu oraz na Stałej Deputacji (organ powoływany w każdej izbie składający się, z co najmniej 21 członków każdej izby, stojący na straży ich interesów, pomiędzy sesjami, gdy izby zostaną rozwiązane lub, gdy wygasną ich pełnomocnictwa. Zatwierdzają one dekrety z mocą ustaw).
Mandat członka parlamentu może być łączony ze stanowiskami rządowymi, natomiast mandatu członka zgromadzenia wspólnoty nie można łączyć z mandatem deputowanego do Kongresu.
Kompetencje parlamentu– ustawodawstwo, uchwalanie budżetu, ratyfikacja niektórych umów międzynarodowych, kontrola działalności rządu.
Poza wymienionymi kompetencjami parlament powołuje także organ Obrońcy Ludu na 5 letnią kadencję, który rozpatruje skargi obywateli na funkcjonowanie administracji. Oprócz tego Kortezy powołują radców Trybunału Obrachunkowego na 9 letnią kadencję. Inicjatywę ustawodawczą posiadają: rząd, Kongres (grupa parlamentarna lub 15 deputowanych), Senat (grupa 25 senatorów lub grupa parlamentarna), wspólnotom autonomicznym, obywatelom (co najmniej 500 tyś. głosów), z wyłączeniem spraw międzynarodowych, praw organicznych, podatkowych, prawa łaski. Jeśli chodzi o parlament, to może on przekazać tą kompetencję Stałym Komisjom Ustawodawczym, lub zarezerwować ją tylko dla siebie.
Władza sądownicza
Niezawisłość sadów gwarantuje powoływana przez króla Rada Główna Władzy Sądowej. Najwyższą instancję stanowi Trybunał Najwyższy. Trybunał Konstytucyjny powoływany jest przez króla (12 członków) z tego 4 na wniosek Congreso de los Deputatos, 4 na wniosek Senado, 2 na wniosek rządu i Rady Głównej Władzy Sądowej. Ich kadencja trwa 9 lat, przy co trzyletnim odnowieniu 1/3 składu. Trybunał Konstytucyjny czuwa nad zgodnością prawa z konstytucją, rozpoznaje skargi także aktów normatywnych o mocy ustawy, skargi o ochronę praw w związku z pogwałceniem wolności, spory kompetencyjne między państwem, a wspólnotami oraz pomiędzy samymi wspólnotami. Każdy obywatel ma prawo do wniesienia skargi do Trybunału, rząd może zakwestionować przed nim akty i postanowienia organów wspólnot autonomicznych.
System partyjny współczesnej Hiszpanii ukształtował się od końca lat 70, kiedy po śmierci dyktatora, gen. F. Franco, w kraju tym rozpoczęto cykl zmian ustrojowych, zmierzających do utworzenia systemu parlamentarnej demokracji. W roku 1977, kiedy odbyły się pierwsze demokratyczne wybory z udziałem konkurujących partii w Hiszpanii funkcjonowało ok. 200 partyjnych ugrupowań. Jednak już wtedy rywalizacja wyborcza wyłoniła kilku zaledwie liczących się zwycięzców, a których większość pozostała na scenie politycznej do dzisiaj. Zgadzając się z tą opinią, tak samo uznajemy koniec dyktatury gen. Franco za początek współczesnego systemu partyjnego Hiszpanii, który postaramy się scharakteryzować. W Hiszpanii działa dzisiaj wiele partii ogólnokrajowych, jak i ze względu na podział kraju wiele partii regionalnych. Niektóre z partii regionalnych liczą się nie tylko na arenie autonomii, ale także na arenie krajowej, dlatego też wymagają one od badacza uwagi nie mniejszej niż partie ogólnokrajowe. System partyjny Hiszpanii opiera się na konstytucji z 1978r,– Partie polityczne wyrażają pluralizm polityczny, współdziałają w kształtowaniu i manifestowaniu woli ludu i są podstawowym elementem uczestnictwa politycznego. Ich tworzenie i działalność są w ramach Konstytucji i ustawy. Ich wewnętrzna struktura i funkcjonowanie powinny być demokratyczne– oraz ustawie O Partiach Politycznych z 4 grudnia 1978r., która wyznacza reguły funkcjonowania partii, sposoby rejestracji, finansowania, itp. Ustawa ta została odnowiona, gdy W 2002r. Aznar przeforsował w parlamencie nową ustawę o partiach politycznych, która umożliwiła rządowi wystąpienie do Sądu Najwyższego o delegalizację organizacji „jawnie lub potajemnie wspierających terroryzm”. W taki sposób została zdelegalizowana np.: Batasuna– partia, która jawnie wspierała separatystów z ETA.
Lista Hiszpańskich partii
PSOE Partido Socjalista Obrero Espanol Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza |
Założona w V 1874r. w latach 1939-76 działała nielegalnie, w IV 1978r. zjednoczyła się z Socjalistyczną Partią Ludową; w X 1981r. Partią Pracujących Hiszpanii; | charakter socjaldemokratyczny |
---|---|---|
PP Partido Popular Partia Ludowa |
Założona w X 1976r. przez b. frankistów; od I 1989r. Sojusz Ludowy (AP); w1989r. przystąpiły: Partia Liberalna i Chrześcijańska Demokracja | charakter konserwatywno-liberalny |
IU Izquierda Unida Zjednoczona Lewica |
Założona w IV 1986; koalicja wyborcza lewicy PCE i Partii Akcji Demokracji | charakter lewicowy |
PCE Partido Comunista de Espana Komunistyczna Partia Hiszpanii |
Założona w XI 1921r. z połączenia Hiszpańskiej Partii Komunistycznej i Hiszpańskiej Robotniczej Partii Komunistycznej; w I 1989r. zjednoczyła się z Komunistyczną Partią Narodów Hiszpanii | charakter eurokomunistyczny, opowiada się za socjalizmem w gospodarce, przeciwna uczestnictwa Hiszpanii w NATO |
CDS Centrum Demokratyczno-Społeczne |
Założona w VII 1982; w 1995 połączyła się z Zielonymi i utworzyła Związek Centrowy | charakter centroprawicowy |
CiU Convergencja i Unio Zbieżność i Związek |
Założona w 1979r.; koalicja wyborcza Konwergencji Demokratycznej Katalonii i Związku Demokratycznego Katalonii | charakter centroprawicowy i liberalny |
UCD Unia Centrum Demokratycznego |
Założona w V 1977r. przez działaczy franksistowskich; już nie istnieje, lecz kiedyś odgrywała dużą rolę | charakter centroprawicowy, chadecko- liberalny |
ERC Esquera Republicana de Catalongua Republikańska Lewica Katalonii |
Założona w 1931r.; działa w Katalonii | charakter lewicowy |
PNV Partido Nacionalista Vasco Baskijska Partia Socjalistyczna |
Założona w VII 1895; działa w Baskonii | charakter chadecki; popiera autonomię Basków w ramach Hiszpanii oraz obronę języka, kultury i historii Basków |
CC Koalicja Kanaryjska |
Założona w 1993r.; koalicja partii działających na Wyspach Kanaryjskich Niezależnych Grup Kanaryjskich, Kanaryjskiego Centrum Niezależności, Inicjatywy Lewicy Kanaryjskiej i Zgromadzenia Majorki | charakter centrowy |
BNG Bloque Nationalista Galego Galicyjski Blok Nacjonalistyczny |
Założona w 1986r. | charakter centrolewicowy; popiera rozszerzenie autonomii dla Galicji |
EA Eusko Alkatrasuna Solidarność Baskijska |
Założona w X 1986r | charakter lewicowy, radykalnie nacjonalistyczna |
EE Euskal Ezkerra Baskijska Lewica |
Założona w 1976r. | charakter skrajnie lewicowy, socjalistyczny; opowiada się za obroną kultury i języka Basków |
HB Herri Batasuna/Batasuna Zjednoczenie Ludu |
Założona w V 1978r.; w jej skład wchodzą działacze ETA; od VI 2001r. pod nazwą Jedność (Batasuna); obecnie nielegalna | charakter skrajnie lewicowy, nacjonalistyczna; polityczne ramie ETA; opowiada się za wycofaniem Hiszpańskiej policji i wojsk z Baskonii; |
UPN Unia Ludu Nawarry |
Założona w 1979r. | charakter konserwatywny |
PAR Partia Regionalna Aragonii |
Założona w I 1978r. | |
UV Unia Walencji |
Założona w VII 1982r. | charakter centroprawicowy |
Aby scharakteryzować system partyjny, postanowiliśmy się oprzeć na analizie wyników wyborów ogólnokrajowych do Congreso de los Deputatos. Od śmierci Franco do dnia dzisiejszego w Hiszpanii odbyło się ich 9.
Z analizy tych wyników na pierwszy plan wysuwa się wniosek o ogromnej dominacji dwóch sił politycznych: centroprawicowej partii PP i centrolewicowej PSOE, nad innymi partiami, które w porównaniu z wyżej wymienionymi zdobywały drobne poparcie.
Spis wyborów do hiszpańskiego parlamentu
Partie | 1979 | 1982 | 1986 | 1989 | 1993 | 1996 | 2000 |
---|---|---|---|---|---|---|---|
man-daty | % gło-sów | man-daty | % gło-sów | man-daty | % gło-sów | man-daty | |
PSOE | 121 | 29,9 | 202 | 48,4 | 184 | 44,3 | 175 |
PP | 9 | 5,8 | 107 | 25,9 | 105 | 26,2 | 107 |
PCE | 23 | 10,5 | 4 | 4 | |||
IU | 7 | 4,6 | 17 | ||||
CiU | 9 | 2,6 | 12 | 4,9 | 18 | 5 | 18 |
PNV | 7 | 1,5 | 8 | 1,9 | 6 | 1,5 | 5 |
HB | 3 | 0,9 | 2 | 1 | 5 | 1,2 | 4 |
EE | 1 | 0,5 | 1 | 0,5 | 2 | 0,5 | 2 |
EA | 2 | ||||||
CC | |||||||
ERC | 1 | 0,7 | 1 | 0,7 | |||
PAR | 1 | 2 | 1 | 0,4 | 1 | ||
UV | 1 | 0,3 | 2 | ||||
BNG | |||||||
UCD | 167 | 34,3 | 11 | 6,8 | |||
CDS | 2 | 2,9 | 19 | 9,3 | 14 | ||
INNE | 8 | 2,5 | 2 | 0,7 | 3 | ||
FREKWENCJA (%) | 68,3 | 80,2 | 70,4 | 70 | 77,3 | 78,1 | 70 |
Partia | głosów | mandatów | (%) |
---|---|---|---|
PSOE |
11.026.163 | 164 | 46,86 |
PP | 9.635.491 | 146 | 41,71 |
CIU | 835.471 | 10 | 2,86 |
ERC | 652.196 | 8 | 2,29 |
EAJ-PNV | 420.980 | 7 | 2 |
CC | 235.221 | 3 | 0,86 |
IU | 801.821 | 2 | 0,57 |
ICV-EUIA | 234.790 | 2 | 0,57 |
BNG | 208.688 | 2 | 0,57 |
UPN-PP | 127.653 | 2 | 0,57 |
ENTESA | 123.611 | 1 | 0,29 |
CHA | 94.252 | 1 | 0,29 |
EA | 80.905 | 1 | 0,29 |
NA-BAI | 61.045 | 1 | 0,29 |
Razem | 24.538.287 | 350 | 100 |
Rozkład głosów w wyborach parlamentarnych 14 marca 2004 roku
Na podstawie przedstawionych wyborów stwierdzić można, że dwie wiodące partie zdobywały od ok. 65% poparcia do ponad 87% w wyborach ostatnich, których wyniki przedstawimy w tabeli na następnej stronie. Niemal w każdych wyborach zawsze wygrywały te same partie tworząc gabinety (pomijając wybory z 1977r. i 1979r., gdy największym poparciem mogła się cieszyć UCD– Unia Centrum Demokratycznego). Reszta partii wchodzących do parlamentu zdobywała w sumie w 1979r.– 27% głosów, 1982r.– 22,7%, 1986r.– 23,5%, 1989r.– 27,2%, 1993r.– 19,4%, 1996r.– 19,2%, 2000r.– 16,5%, natomiast w 2004r.– tylko 11,45%. Permanentny spadek poparcia dla innych partii, przy jednoznacznym wzroście siły ugrupowań wiodących, świadczy o ustabilizowaniu się systemu partyjnego do w zasadzie dwupartyjnego. Co prawda Hiszpania posiada formalnie system wielopartyjny, to tak naprawdę władzę sprawują 2 partie (rywalizacja dwubiegunowa: centrolewica i centroprawica). Prócz PSOE i PP, na Hiszpańskiej scenie politycznej niewielki procent udziału posiadają partie regionalne, które wyprzedzają obecnie przeciwników z partii ogólnokrajowych (pomijając oczywiście PSOE i PP). W ostatnich wyborach pierwsze partie autonomii zajmowały kolejno miejsca: 3, 4, 5 i 6, zdobywając kolejno po: 10, 8, 7 i 3 mandatów, zdetronizowały Zjednoczoną Lewicę (IU), która zdobyła tylko 2 mandaty (w porównaniu z poprzednimi wyborami: 8 mandatów). Ostatnio do Kortezów dostało się, oprócz wspomnianych wcześniej najsilniejszych partii, także 12 innych ugrupowań politycznych, lecz niestety nie odegrają one istotnej roli, ponieważ ich siła głosów nie jest w stanie przegłosować, ani Hiszpańskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej, ani Partii Ludowej.
Z tych właśnie powodów postanowiliśmy opisać, przede wszystkim te ugrupowania, które liczą się w walce o władzę, a w dalszej kolejności CiU (Konwergencja i Unia)– partia katalońska, PNV (Partia Nacjonalistów Baskijskich), PCE (Komunistyczna Partia Hiszpanii) wchodzącą w skład IU, oraz UCD (nieistniejąca już Unia Centrum Demokratycznego).
Wybór tych dodatkowych partii tłumaczymy, ich średnimi wynikami wyborczymi,
a w przypadku UCD– tym, iż jest to jedna z 3 partii, której udało się stworzyć gabinet, (więcej razy, niż cieszącej się dużym poparciem PP).
PSOE Hiszpańska Socjalistyczna Partia Robotnicza
Partia ta należy do rodziny partii socjaldemokratycznych. Założona została w 1879r. w oparciu o grupy socjalistyczne, aktywne w Madrycie i Guadalajara. Z jej szeregów wyłoniła się grupa, która założyła w 1920r. Komunistyczną Partię Hiszpanii (PCE), która działa do dzisiaj. W okresie II Republiki (1931–1939) jej działacze, F. Caballego i J. Neriu stali na czele gabinetu rządowego. W czasie dyktatury Franco, partia została zdelegalizowana i musiała wyemigrować, jej działacze nową główną siedzibą wybrali Tuluzę we Francji. W kraju niestety nie stanowiła ona opozycji dla reżimu autorytarnego, ponieważ jej działacze nie chcieli wspierać PCE, gdyż w kręgach, PSOE panowało nastawienie antykomunistyczne. W międzyczasie w państwie hiszpańskim, powstał krajowy odłam PSOE, zwany, renovador, który w 1972r., na kongresie w Paryżu, przejął kontrolę nad partią. Odtąd jej liderem był F. Gonzales. Paryski rozłam spowodował, iż na emigracji nadal pozostała frakcja PSOE, która połączyła się z krajową w 1978r.. Po śmierci gen. Franco, PSOE zalegalizowano (luty 1977r.). W tym samym roku, wybory przyniosły jej 118 mandatów z koalicji Baskijskiej Partii Socjalistycznej, Socjalistycznej Partii Katalonii. Po wyborach wchłonęła ona także inne partie, np.: socjalistyczne partie– Aragonii, Katalonii, Galicji i Baskonii. Po wyborach w 1979r. zajęła 2 miejsce za UCD, będąc w opozycji dla jej rządów, natomiast w tym samym roku w grudniu, wyzbyła się ideologii marksistowskiej, na co nalegał jej lider F. Gonzales, który w proteście zrezygnował z funkcji przewodniczącego, w czego efekcie, partia była zmuszona zgodzić się z nim i poprosiła go o powrót. Następne lata przyniosły jej sukces wyborczy– w 1982r. wygrała zdobywając 48.4%, co dało jej przewagę 22,5% nad drugą PP– i utworzyła rząd z F. Gonzalez’em na czele, który utrzymał się aż do 1996r.. W okresie tym Hiszpania została doprowadzona do UE (styczeń 1986r.) oraz do NATO (referendum w marcu 1986r.). Zachwianie siły PSOE (choć nieznacznie) nastąpiło dopiero po wyborach w 1989r., gdy część jej działaczy przystąpiła do IU dając jej 5% głosów więcej. Wybory 1993r., to kolejny spadek, w wyniku, którego partia musiała stworzyć rząd mniejszościowy, wspierana z zewnątrz przez CiU. Można by mówić, iż taka sytuacja była efektem skandali finansowych, w które byli zamieszani członkowie rządu.
Po eurowyborach można by rokować, iż PSOE, która otrzymała w nich 30,7%, będzie mus ziała się martwić o następne wybory parlamentarne. Tak też się stało, gdy w 1996r. przegrała je nieznacznie z PP, która to utworzyła rząd. Partia Ludowa utrzymała władzę, aż do 2004r.. W 1990r. PSOE stworzyła Program 2000, w którym odrzucała klasowy sposób definiowania tożsamości– zasada catch all, ograniczyła powiązania ze związkami zawodowymi. Gonazles narzucił partii charakter neoliberalny. Partia prowadziła politykę prorynkową, oparta na walce z inflacją i mającą cechy strategii monetarystycznej. Bezwzględnym priorytetem jej przywódcy, była stabilizacja pozycji Hiszpanii w ramach układu powiązań europejskich. W wyborach 2004r. PSOE zdobyła większość. Niektórzy uważają, że dzięki osaczeniu rządu Aznara, po wydarzeniach 11 marca 2004r. (zamach terrorystyczny na pociągi w Madrycie). Zarzucano mu winę za tragedię, tym bardziej, że Aznar prowadził ostrą politykę z ETA, oraz wysłał 1300 żołnierzy do Iraku. Według PSOE zamach mógł świadczyć o błędach popełnionych przez ekipę Aznara. Poza tym wybory te wyły otoczone przez ogromne emocje. Dzisiaj Hiszpanią rządzi lider PSOE Jose Luis Rodrigeus Zapatero. Obecnie linia PSOE odnośnie UE, ma prowadzić do pewnej izolacji. Gdy wybory wygrał Zapatero, Polska miała nadzieję, że Hiszpania podtrzyma swoją politykę, wspierania Polski w staraniach o kształt konstytucji unijnej. Tak jednak się nie stało, PSOE wybrała izolację.
PP Partia Ludowa
PP powstała w 1989r., jednak jej działalność można datować o wiele wcześniej, ponieważ jest ona dzieckiem Przymierza Ludowego (AP), które powstało w 1976r. AP było główną siłą polityczną za czasów Franco. Jej twórcą i liderem, był M. Fraga– premier rządu w dyktaturze.
AP to związek 7 partii prawicowych i centroprawicowych. Kilka z nich w 1977r. stwożyło jednolitą struktórę, przewodniczącym został Fraga. W wyborach 1977r. AP (PP), zdobyła 8,2% głosów, w 1979r. weszła w skład Koalicji Demokratycznej, która zdobyła niespełna 6% poparcia. W następnych tj. 1982r. osiągnęła znaczny sukces zdobywając 107 mandatów. Głównie za sprawą działania Fraga, który wprowadził w PP idee nowoczesnego konserwatyzmu. Dodatkowym źródłem głosów był też rozpad UCD, której elektorat przejęła właśnie PP. Poparcie dla partii, w kolejnych wyborach, utrzymywało się na podobnym poziomie, aż gdy przełom przyniósł rok 1993, w którym partia zdobyła tylko 4,2% mniej niż PSOE. Potem już tylko morzna było zobaczyć wzrost poparcia. Przełorzyło to się na wygrane wybory w 1996r., gdy PP stwożyła rząd mniejszościowy z zewnątrznym poparciem partii nacjonalistycznych, począwszy od kataloskiej CiU, a skoczywszy na baskijskiej PNV. Program PP postulował silne, spójne państwo, szczególnie w kwestii jedności narodów Hiszpanii, zachamowanie laicyzacjii społeczeństwa, ograniczenie siły biurokracji, decentralizację władzy. W procesach gospodarczych i społecznch partia postulowała koncepcję neoliberalną, ponieważ opowiadała się za prywatyzacją, za gospodarką rynkową, ograniczeniem wpływów sektora publicznego, liberalizacji przepływu kapitału. PP jest związana z Międzynarodówka Chadecką oraz z Międzynarodową Unią Demokratów. Posiada reprezentację w europarlamencie z ramienia Europejskiej Partii Ludowej (EPP). W 2004r. po zamachach w Madrycie, Aznar przegrał wybory, kończąc w ten sposób 8 letnie rządy, a do władzy przystąpiła znowu PSOE. Pomimo tego, bilans rządów Aznara wypadł dodatnio: Hiszpania, którą po sobie zostawia Aznar, jest w rozkwicie. To kraj artystów o światowej renomie, pisarzy, reżyserów, architektów, biznesmenów, bankierów, mogący w dodatku pochwalić się królem o nieskazitelnie demokratycznych poglądach, ładną parą książęcą i świetną prasą. To także kraj silnych regionów. W ciągu kilku lat stał się jednym z najbardziej twórczych, kuszących i dynamicznych państw starej Europy. Dodatkowo trzeba wspomieć, iż polityka Aznara spierała Polskę w starciach o kształt konstytucji europejskiej. Poza tym Hiszpania za Aznara, tak jak Polska, bardziej skłaniała się do USA niż do Europy. Kiedys mówiło się: Problem to Hiszpania, rozwiązanie to europa; za Aznara: Problem to Hiszpania, a rozwiązaniem było USA.
CiU Zbieżność i Związek
Jest największą partią regionalną w Kortezach, dostaje średnio po ok. 5% głosów. CiU to partia nacjonalistyczna. Powstała w 1979r. z połączenia 2 lokalnych partii Katalonii– Demokratycznej Unii Katalonii (UDC) oraz Demokratycznego Związku Katalonii (CDC). Od początku istnienia stoi na straży regionalnego pokoju poprzez gotowość do rozwiązywania konfliktów drogą negocjacji a nie siłą. Głównym celem CiU jest utrzymanie największego poziomu autonomii w Katalonii, co może osiągnąć poprzez wpływy w Congreso, a nie poprzez używanie siły. Partia ta ma w regionie statut największej, dzięki temu może pełnić w nim niepodzielną władzę (1984– 1995 absolutna większość w parlamencie związkowym).
Po wyborach w 1993r., jak i 1996r. CiU stanowiła zaplecze dla mniejszościowych gabinetów partii rządzących– na arenie krajowej. Partia posiada przedstawicielstwo w europarlamencie. Po wyborach do Kortezów 14 marca 2004r., zajęła 3 miejsce plasując się za największymi siłami politycznymi zdobywając 10 mandatów. Liderem jest: Soley.
EAJ/PNV Partia Nacjonalistów Baskijskich
Jest to partia nacjonalistyczna o chadeckiej tożsamości programowej. Powstała w 1895r. w oparciu o baskijski ruch katolicki, któremu przewodził S. Arana y Goini. PNV już w 1918r. miała swoje przedstawicielstwo w Congreso. Po upadku republiki, przedstaiciele partii musieli wyemigrować. W 1936r. utworzyła autonomiczny rząd w Baskonii, na którego czele stał J. Aguirre. Po jego śmierci emigracyjny rząd baskijski, mianował nowym premierem basków został J. M. Leizaola. W wyborach 1977r. PNV otrzymała 7 mandatów, natomiast 3 lata, później w wyborach lokalnych uzyskała większość, zdobywając 37,6% głosów w regionie i utworzyła gabinet z G. Garaikoetxtea na czele. W 1982r. PNV dostała się do Kortezów z 1,9% poparcia, natomiast w Baskonii w 1984r.– 42% i utworzyła rząd w koalicji z Baskijaską Partią Socjalistyczną. W następnych wybrach lokalnych sytuacja była podobna. W tym samym roku (1986) w wyborach do parlamentu uzyskała 1,5% i w 2 następnych po 1,2%, z tym, że w 1993r. weszła w skład większości parlamentarnej wspierając PSOE. Podobnie w 1996r. PNV otrzymała 1,3%, z tym, że tym razem wsparła PP, razem z CiU i CC. Na arenie lokalnej w 1990 i 1994 rząd jej pełnił dominację. PNV potępia terrorystyczne zapędy prowadzone przez Batasuna i EE (zwolennicy uzyskania pełnej niepodległości Basków; Batasuna uważana jest za polityczne ramię ETA). PNV ma swoje przedstawicielstwo w europarlamencie w EPP. W ostatnich wyborach PNV zajęła 5 mniejsce z 2% głosów (najlepszy wynik PNV we współczesnym systemie partyjnym).
PCE Komunistyczna Partia Hiszpanii
PCE powstała w 1920r.. Była jedną z głównych partii przed dyktaturą gen. Franco. Po jego dojściu do władzy PCE była jego najśliniejszą opocją (w okresie tym była ona zdelegalizowana). Ponowną legalizację otrzymała w 1977r., w tym czasie na jej czele stał S. Carrillo– był on głównym inicjatorem eurokomunizmu (odizolowanie się od wpływów moskiewskich i stworzenie europejskiego modelu budowania socjalizmu). W wyborach 1977r. popierała działalność premiera A. Suarez z UCD. W następnych w 1979r. zdobyła znaczne poparcie 10,5% głosów, co dało jej 4 miejsce– za UCD PP i PSOE. Kolejne wybory (1982r.) przyniosły PCE spadek poparcia do 4% i w tym samym czasie PCE opuściło wielu działaczy, którzy utworzyli np: z S. Carrillo swoją partię– Jedność Komunistyczna. Po Carrillo liderem został G. Iglesjas. W wyborach 1986r. nie startuje z osobnej listy, lecz przyłączyła się do bloku wyborczego Zjednoczona Lewica (IU), przyczyniając się do jej 4,6%. W 1989r. IU uzyskała już 9%, w latach 1993 i 1996 jej poparcie nieznaczie wzarastało, lecz w 2000r. IU odnotowała spadek do 5,5%, natomiast w 2004r. do 0,57%. Nawet po upadku krajów realnego komunizmu PCE zachowała wzorce Marksistowskie, uważając jednak karje te, za zdegenerowane stalinizmem. PCE uważa jeszcze, że zasady Marksizmu powinny uwzględniać realia dnia dzisiejszego oraz akceptować kapitalizm.
UCD Unia Centrum Demokratycznego
Naszym zdaniem istotną rolę dla dzisiejszego systemu partyjnego Hiszpanii, ma także nie istniejąca dzisiaj UCD. Uważamy tak dlatego, ponieważ jest ona jedną z trzech partii, którym udało się stworzyc gabinety rządowe ( o jeden więcej niż PP). Dodatkowym powodem dla którego, należy wspomieć o tej partii, jest to, iż z jej struktór wyłoniły się partie: Centrum Demokratyczno Społeczne (CDS) i Partia Ludowo Demokratyczna. UCD dążyła do osiągnięcia porozumienia narodowego, reperzentowała orjentację prorynkową, lecz z nastawieniem socjalnym. UCD była za interwencjonizmem.
Istotną rolę partia ta miała w sprawie integracji europejskiej Hiszpanii.
Rozpadła się w lutym 1983r. z powodu wewnętrznych konfliktów, gdy z ich powodu A. Suarez w 1981r. musiał zrezygnować ze stanowiska przewodniczącego partii i szefa rządu.
Partie polityczne w Izraelu – polityczny system Izraela opiera się na przedstawicielstwie proporcjonalnym, które uwzględnia wielopartyjny system z licznymi partiami, w których jedna partia zazwyczaj nie ma szans na zdobycie pełni władzy. Wymusza to na pozostałych partiach współpracę i zakładanie rządów koalicyjnych.
Społeczeństwo izraelskie jest społeczeństwem bardzo różnorodnym. W literaturze zwraca się uwagę na trzy zasadnicze linie podziałów społecznych:
silny antagonizm Żydów i Arabów izraelskich
różnice kulturowe i ekonomiczne między Żydami aszkenazyjskimi (emigranci z Europy i Stanów Zjednoczonych) a Żydami sefardyjskimi (imigranci z państw arabskich i Afryki, szczególnie z Etiopii) – społeczność aszkenazyjska jest zamożniejsza i lepiej wykształcona
podział między ortodoksyjnymi wyznawcami judaizmu a zlaicyzowaną częścią społeczeństwa.
Silne zróżnicowanie społeczne znajduje odzwierciedlenie w systemie partyjnym. Na izraelskiej scenie politycznej występuje bardzo wiele partii politycznych o różnych tradycjach ideowych, religijnych i politycznych. W warunkach izraelskich klasyczny podział na prawicę i lewicę jest wyróżnieniem mało przydatnym. Wyróżnikiem programowym partii politycznych w Izraelu są przede wszystkim
sprawy związane z konfliktem izraelsko-arabskim
kwestie polityki gospodarczej i społecznej
Częstym zjawiskiem w życiu politycznym Izraela są podziały i fuzje partii politycznych. Szczególne znaczenia posiadają partie religijne, które mogą tworzyć koalicje z jedną zarówno zarówno Likudem jak i z Partią Pracy.
Do najważniejszych partii politycznych należą:
LIKUD (po hebr. konsolidacja, partia prawicowa,12 miejsc w Knesecie po wyborach w marcu 2006 r.). Likud powstał w 1973 r. Jej twórcami byli Menachem Regin i Ariel Szaron. We współczesnej formie funkcjonuje od 1986 r. i jest połączeniem rewizjonistów i liberałów. Opowiada się za polityką silnej ręki wobec Palestyńczyków. Wspiera aktywność osadniczą Żydów na terytoriach okupowanych. Od 1999 roku przywódcą Likudu był Ariel Szaron, który został premierem w 2001 roku. Jego całe rządy charakteryzowały się walką z palestyńskim powstaniem. W 2005 r. Ariel Szaron odłączył się od Likudu. W ostatnich wyborach doznał dotkliwej porażki (w poprzednim Knesecie posiadał aż 39 mandatów).
KADIMA (po hebr. Naprzód, partia centroprawicowa, 29 miejsc w Knesecie) Kadima powstała w listopadzie 2005 r. Została utworzona przez ówczesnego premiera Ariela Szalona, który chciał zapewnić sobie możliwość dokończenia planu pokojowego swego autorstwa. W ostatnich wyborach, mimo że Ariel Szaron znajduje się w śpiączce, Kadima pod wodzą Ehuda Olmerta, wygrała wybory, a Olmert został premierem Izraela.
PARTIA PRACY (partia lewicowa, 19 miejsc w Knesecie) Lewicowe ugrupowanie pod nazwą Mapai powstało w latach 30. XX w. Dzięki charyzmatycznemu przywódcy, Dawidowi Ben Gurionowi, partia szybko stała się najpotężniejszym żydowskim ugrupowaniem na terenie administrowanym przez Brytyjczyków Palestyny. Aż do lat 70. Partia Pracy sprawowała nieprzerwanie rządy. Współcześnie Partia Pracy jest połączeniem wielu socjalistycznych socjalistycznych socjaldemokratycznych ugrupowań. W 1980 r. w programie wyborczym partia wystąpiła z formułą „Ziema za pokój” tzn. że w zamian za długotrwały pokój i przy ścisłym zagwarantowaniu warunków bezpieczeństwa Izraelowi, możliwy byłby zwrot okupowanych terytoriów zarówno na rzecz Palestyny, jak i Syrii (nie jest jednak możliwy zwrot wszystkich ziem, w tym Jerozolimy).
PARTIE RELIGIJNE Partie religijne od początku lat 80. odrywają coraz ważniejszą rolę w życiu politycznym, co jest związane ze wzrastającą liczbą ich wyborców. W grze koalicyjne odgrywają one zaś rolę „języczka u wagi”. Zdecydowanie najsilniejszą partią ortodoksyjno-religijną jest partia Sefardysjka Partia Strażników Tory – Schah (posiada aż 12 przedstawicieli w Knesecie). Założona w 1984 reprezentuje interesy ortodoksyjnych Żydów sefardyjskich. Partia ta, podobnie jak inne partie religijne, dąży do nasycenia życia społecznego, politycznego i gospodarczego wartościami religijnymi
PARTIE MIGRANTÓW Stosunkowo nowym zjawiskiem na scenie politycznej są partie migrantów. Najsilniejszą z nich jest, reprezentujący interesy Żydów z obszaru byłego ZSRR, Nasz Dom Izrael (Yisrael Beitenu), która w ostatnich wyborach zdobyła 11 mandatów. Partia ta została założona w 1999 r., na jej czele stoi charyzmatyczny lider Awigdor Lieberman, który szokuje opinię publiczną radykalnymi pomysłami.
SKRAJNA PRAWICA Rozwój partii skrajnie prawicowych (Techija, Tzomet, Moledet i Kach) związany jest z układem pokojowym zawartym w 1978 r., między Izraelem i Egiptem. Głównym żądaniem tych partii jest budowa Wielkiego Izraela, obejmującego okupowane terytoria. Niektóre z partii proponują całkowite wysiedlenie ludności arabskiej poza granicę Izraela do Jordanii, Egiptu i Syrii.