3. A. Szwedzka szkoła filmowa (1916-1924)

• Początki kinematografii skandynawskiej w Danii: kinematograf już w 1896r. Ole Olsen, przedstawiciel francuskiej Pathe, w 1906 założył Nordisk, wielką wytwórnię, która święciła triumfy w całej Europie (finansowo ustępowała tylko Pathe). Sukces duńskiej szkoły filmowej dzięki świetnej sytuacji finansowej i bogatym tradycjom teatralnym. Głównie filmy przygodowe, adaptacje i melodramaty; największą gwiazdą: Asta Nielsen.

• W czasie świetności kinematografii duńskiej, debiutowali twórcy szwedzcy: Victor Sjostrom i Mauritz Stiller, uważani za twórców szwedzkiej szkoły filmowej.

• 1905 pierwsze filmy szwedzkie (dokumenty i fabuł) dzięki parze fotografików: Magnusson i Jaenzon (robił zdjęcia do większości arcydzieł SSF). Już wtedy pojawia się najważniejszy (niewykorzystywany w pełni w kinie globalnym) element SSF: natura i jej plenery.

• 1912 Magnusson zatrudnił Sjostroma i Mauritza, połączył się z inną małą wytwórnią i powstała istniejąca do dziś: Svensk Filmindustri.

• Czerpanie z tradycji ludowej, mitologii skandynawskiej, rodzimej literatury (gł. neoromantyczne powieści Selmy Lagerlof - noblistki), skandynawskiej tradycji teatralnej, kontakt ze światem pozazmysłowym, życie w rytmie praw natury, etyczne przesłanie, człowiek małą cząstką wielkiej natury, surowa tradycja protestancka, a jednak realizm fotograficzny ujęć – niezwykłość SSF.

• Dramaturgiczne walory scenariuszy, które najczęściej bazują na arcydziełach literatury: drobiazgowe portretowanie ludzkiej psychiki.

• Terje vigen, Sjostrom, 1916 – pierwszy sukces SSF. To adaptacja poematu (narodowy epos Norwegii) Ibsena o kryzysie w Skandynawii podczas wojen napoleońskich. Dzielny rybak (Sjostrom) podejmuje niebezpieczną wyprawę do Danii aby zdobyć pożywienie dla rodziny. Okrutny angielski kapitan (kontrast) niepozwana mu wrócić do domu, osamotniona rodzina umiera z głodu. Rybak po latach ocala prześladowcę. Wykorzystanie plenerów: wzburzone morze decyduje o losie bohatera, ludzie są mrówkami na oceanie.

• Banici, Sjostrom, 1917 – na podstawie sztuki Sigurjonssona: historia miłości włóczęgi i wdowy, których prześladuje zazdrosny konkurent, muszą zaszyć się w wysokich górach. Tam wychowują córeczkę, ale w wyniku obławy zrzucają ją w przepaść, by nie oddać w ręce prześladowców. Potem zabijają się w zamieci śnieżnej z powodu wyrzutów sumienia. Życie poddane groźnej i wszechwładnej naturze. Realizm fotograficzny – gra światłem.

• Skarb rodu Arne, Stiller, 1919 – na podstawie opowiadania Selmy Lagerlof: miłosna historia szkockiego kapitana(zabójcy jej ojca) i Szwedki, tło obyczajowe (XVIw.). Duża rola montażu (a nie długie statyczne ujęcia jak u Sjostroma): dynamika współgra z dramatyzmem. Słynna scena żałobnego pochodu (pogrzeb dziewczyny): geometrycznie ustawione szare sylwetki na tle bieli lodu i śniegu. Rola przyrody w przebiegu zdarzeń.

• Wózek widmo, Sjostrom, 1920 – powieść Lagerlof: o nawróceniu pijaka dręczącego swoją rodzinę. Szkatułkowe retrospekcje, zatarcie granic przeszłości/teraźniejszości, jawy/snu, prawdy/wyobrażenia. Dualizm osiągnięty dzięki oświetleniu i zdjęciom nakładanym (nawet poczwórna ekspozycja). Cierpienie w imię odkupienia cudzych grzechów – protestancka moralność. Głęboki humanizm ludowej opowieści.

• Gosta Berling (Gdy zmysły grają), Stiller, 1924 – adaptacja Lagerlof: epicka opowieść z życia XIXwiecznej arystokracji. Kadry jak płótna Vermeera, widowiskowe sekwencje (pożar zamku, ucieczka saniami po jeziorze). Debiut Grety Garbo.

• Te 7-8 lat SSF wypracowało własny język filmowy, bez żadnych manifestów czy konstruowania zasad. Główne, niepisane założenie: adaptowanie arcydzieł mając na uwadze odrębność medium filmowego.

• Sjostrom: wzruszenie widza dzięki urodzie obrazu i prowadzeniu ujęć.

• Stiller: wierne ukazanie złożoności ludzkiej psychiki.

• Do SSF wyraźnie nawiązywał Bergman i oddawał jej hołd (szczególnie Sjostromowi).

3. B. Lucchino Visconti – komunistyczny książę filmu (1906-1976)

• Pochodzi z arystokratycznego mediolańskiego rodu książąt Visconti di Modrone, związanego ze światem artystycznym. Od dzieciństwa kontakt z teatrem i operą.

• W latach 30tych został asystentem Jeana Renoira (dzięki wstawiennictwu Coco Chanel) przy realizacji niedokończonej Wycieczki na wieś.

• Opętanie, 1942 – debiut nakręcony jeszcze w faszystowskich Włoszech. Przełom we włoskiej kinematografii (gdzie panował fatalny kaligrafizm), zapowiedź neorealizmu.

• Kariera reżysera teatralnego i operowego – wielkie sukcesy. (14 filmów, 40 dzieł teatralnych i operowych.)

• 1944 bierze udział w komunistycznej akcji, był ich zwolennikiem. Dni chwały, 1945 – dokument o komunistach.

• Uważa się za dekadenta kultury włoskiej, jak Mann niemieckiej, którego ubóstwiał. Esteta i znawca sztuki.

• Ziemia drży, 1948 – arcydzieło neorealizmu.

• W latach 50tych zmienia charakter twórczości: piewca przeszłości, inspiracje literackie, estetyka teatralna i operowa.

• Tematy: schyłek kultury, zmierzch sztuki, roli artysty jako rzecznika wyższych wartości.

• Bliskość do neorealizmu w początkach twórczości: rzeczywistość powojennych Włoch, problemy ekonomiczne, komunistyczne sympatie.

• Opętanie, 1942 – adaptacja Listonosz zawsze dzwoni dwa razy Jamesa Caina. Różni się od klasyków neorealizmu: historia desperackiej i niszczącej miłości (głównie erotycznej) mieszkańców sennej włoskiej prowincji: włóczęga zakochuje się w kobiecie, razem zabijają jej męża. Skrajne ubóstwo włoskiej wsi, kryzys włoskiego społeczeństwa. Wyrafinowane środki wyrazu. Sprzeciw władzy!

• Ziemia drży, 1948 – historia sycylijskiej rodziny rybaków, autentyczne realia, grają mieszkańcy wioski Acitrezza, używają swojego unikatowego dialektu, nie ma napisów, ale jest komentarz z offu! Paradokumentalna forma: brak dekoracji i sztucznego oświetlenia, ale jest tu trochę inscenizacji, nie jak w neorealizmie samo życie Miała to być trylogia, ale zrealizowano tylko pierwszą część.

• Lampart, 1963 – pierwsza „opera śmierci” Viscontiego. Wysmakowana scenografia pełna przepychu, mistrzoska inscenizacja, rozmach scen, jak widowisko teatralne. Długie ujęcia, niespieszny rytm, minimalna rola montażu.

• Zmierzch Bogów, Śmierć w Wenecji, Ludwig – związek z twórczością Manna, „niemiecka trylogia”.

• Buddenbrookowie, Zmierzch Bogów, Lampart – schemat dziejów upadku wielkiego rodu. Wątek autodestrukcji.