Kino skandynawskie w okresie niemym (szkoła szwedzka, “złote lata” filmu duńskiego).

Dania - do I wś. Ważna rola na rynku dzięki Ole Olsen - kiniarz, potem pierwsze duże kino w Kopenhadze; spółka dystrybucyjna Nordisk - sprzedaż na świat.

• V. Lersen „Polowanie na lw” - film wywołał skandal, przez co zyskał sukces na świecie (Film ukazuje w realistycznej konwencji pościg za lwem cyrkowym. Larsen zakupił specjalnie dla filmu w kopehaskim ZOO dwa stare lwy, które w filmie zostały zastrzelone.)

• 1908 - nowojorska filia Nordisku

• Nordisk - melodramaty, kryminały; wprowadza tematykę cyrku - wolność, namiętność, za którą się potem płaci. Filmy cyrkowe:

• „Diabelska czwórka” 1911

• „Ten, którego biją po twarzy”

• „Variete”

• „Cyrk” Chaplin

Motyw cyrkowy był wazny dla m.in. Bergmana i Felliniego

• W wytwórni Cosmorama powstaje „Otchłań” - debiut aktorki Asty Nielsen - gwiazda Dani, choć wystąpiła tylko w 4 filmach, potem wyjechała do Niemiec, porzucone, dramatyczne kobiety.

• 1913-14 - wprowadza filmy wielorolkowe, wcześniej niż w USA

• 1916 - Niemcy zakazują importu filmów , upadek instytucjonalny rynku filmowego Danii

Styl duński:

• Pedantyczna scenografia wnętrz

• Uosobienie stylu duńskiego to „Atlantis” A. Blom - 8 rolek, b. wystawny, 1913, produkcja prestiżowa, Niemcy zlecili produkcję Duńczykom; na podstawie pieśni Hauptmana

• Tematyka- koniec bell epoque, dekadentyzm, ucieczka do nowego świata

Twórcy:

F. Holgen - Matser - „Życie według ewangelii” - opowieść w opowieści

B. Christensen - „Tajemnicze X” - szpiegowski 1913;

• pierwszy stosuje zdjęcia kontrowe (sylwetki pod światło)

• Dużo kontrastów, światłocieni

• Ujęcia w lustrach - poszerzanie przestrzeni

• Podwójna ekspozycja

• Stosunkowo sporo zbliżeń

1916 - „Noc zemsty”

1922 - w Szwecji „Czarownica” - jeden z najdziwniejszych filmów historii kina

• Struktura epizodyczna

• Światowa historia czarów i czarownic

• Fabularyzowany film oświatowy (nie fabularny, nie dokumentalny)

• Problemy z cenzurą

+ Ch. też jako aktor - „Michael” - główna rola - malarz homoseksualista, wielka kreacja

Carl Theodor Dreyer - podrzucone szwedzkie dziecko

Często poruszany temat uciśnionej kobiety oraz nietolerancja

„Prezydent” - 1919 Nordisk

„Kartki z księgi szatana” - 1920 Nordisk -

• nietolerancja,

• podejrzany teologicznie,

• 4 nowele,

• Szatan wciela się w różnych ludzi, kuszenie itd.

„Wdowa po pastorze” - 1920 Szwecja -

• znakomita komedia z dreszczykiem,

• specyficzne ujęcie uciśnionej kobiety

Filmy w Niemczech:

• „Napiętnowani” - pogrom na Żydach przez prawosławnych

• „Michael” - artysta homoseksualista, dekadencja, przejmujący moralnie

1925 - Dania:

• „Będziesz szanował żonę swoją” - mąż tyran żona niewolniczka; rewanż

Norwegia

• „Narzeczona z Glomdal”

1928 - zaproszony przez francuskie towarzystwo filmowe do realizacji dowolnego tematu z historii Francji - wybór - Joanna d'Arc - „Męczeństwo Joanny d'Arc” (!!!):

• kooperacja twórców różnych krajów

• Ujęcie - przeciwujęcie, ze złamaniem osi akcji i dziwnymi kadrami, ciekawy wizualnie

• Dialogi na podstawie prawdziwych txt

• Klaustrofobiczna scenografia

• Gwałtowny montaż - impresjonizm francuski / sowiecka szkoła montażu

• Taśma panchromatyczna

• Dużo zbliżeń

• Muzyka - „Głosy światłości” - oratorium odnalezione w szpitalu psychiatrycznym w Oslo 1981

• Re4alizacja chronologiczna

• Odcięcie aktorów od świata zewnętrznego

• Falconetti - aktorka grająca Joannę; bdb. Kreacja

• Historia negatywna - obie kopie ponoć spłonęły, odnalezienie jednej z nich w szpitalu psychiatrycznym w Oslo (ciekawy motyw ognia w filmie)

Okres dźwiękowy:

„Wampir” 1932 - 3 wersje językowe, dziwny horror, elipsa

„Dzień gniewu” 1943

„Dwoje ludzi” - 1945

„Słowo - cud wskrzeszenia zmarłej” 1956

„Gertruda” - powyższe 3 filmy -

• długie ujęcia,

• jazdy kamery,

• oszczędne aktorstwo,

• narracja parametryczna

Nordisk - ("Nordisk F'ilms Kompagni"). duńska wytwórnia zał. w 1906 przez Ole Olsena. Atelier N. zostało zbudowane w Valby, na przedmieściu Kopenhagi. W 1908-15 jej produkcja wysuwa się na czoło kinematografii europejskiej. Było to wynikiem związków realizowanych tam filmów najpierw z teatrem, a później z literaturą skandynawską. Duży wpływ na poziom artystyczny tych utworów miała twórczość reżyserska Urbana Gada i aktorska jego żony, Asty Nielsen, "pierwszej pary" ówczesnego kina duńskiego. N. była pierwszą wytwórnią europ., która prawie całkowicie przestawiła się na produkcję filmów pełnometrażowych. W drugiej dekadzie XX w. N. zamienia się w koncern, który zakłada swoje filie, a także buduje i eksploatuje kina na terenie całej Skandynawii i Niemiec. Już w 1909 firma produkowała ok. 100 obrazów rocznie. Ważniejsze utwory, które przyniosły jej sukcesy artystyczne i finansowe przed I WŚ., to:

• "Polowanie na lwy" ("Lvejagten paa Ellore" 1907), Viggo Larsena,

• "Białe niewolnice" 1910 sensacyjny film o handlu żywym towarem,

• "Tancerki z baletu" a. "Tancerka" 1911 z A. Nilsen i

• "Atlantis" (1913) wg Gerharda Hauptmanna, oba w reżyserii Augusta Bloma.

Po 1918 N. przestaje odgrywać większą rolę w kinematografii światowej, stając się jedną z lokalnych wytwórni.

Szkoła szwedzka

Szkoła szwedzka jest to nazwa przełomowego nurtu w szwedzkim kinie niemym, który zdobył światowe uznanie pod koniec I wojny światowej i w okresie tuż po niej. Przyjmuje się, że okres rozkwitu nurtu to lata 1916-1923, jakkolwiek o jego początkach można mówić już około roku 1914, a wybrzmiewał jeszcze przez kilka lat po 1923 roku, do około 1927, choć w tym końcowym okresie nie powstawały już tak wybitne filmy jak te z okresu głównego.

Cechy:

• ogromna rola Natury;

• fotograficzny realizm w sposobie filmowania;

• niezwykła na warunki kina niemego powaga problematyki moralnej i psychologicznej;

• zamiłowanie do szwedzkiej literatury - jej moralnych niepokojów, a także próba zatarcia granicy między rzeczywistością a wyobraźnią; większość filmów była ekranizacjami dzieł skandynawskich pisarzy; przełomowe podejście do problemu ekranowej adaptacji literatury

1916-24 główne wytwórnie "Svenska Bio" i "AB Svensk Filmindustri" . Początek szkoły miał miejsce w czasie I WŚ., kiedy europ. twórczość artystyczna mogła rozwijać się tylko w państwach neutralnych, np. takich jak Szwecja. Był to, obok niem. ekspresjonizmu i fr. impresjonizmu, ważniejszy kierunek sztuki filmowej w okresie niemym na naszym kontynencie. Inspiratorką nurtu w warstwie literackiej była Selma Lagerlöf (1858-1940), laureatka Nagrody Nobla z 1909, która zresztą b. niechętnie zgadzała się na ekranizację swoich powieści. Na szczęście inni pisarze skandynawscy byli bardziej liberalni w tej sprawie i np. August Strinberg napisał przed śmiercią w 1912: "filmujcie z mojej twórczości ile tylko chcecie" (FS).

W zakresie formy ważne było w s.s.f. powiązanie losów postaci z surową przyrodą północy. Przykładem może tu być pierwszy znaczący obraz kierunku,

• "Terje Vigen", zrealizowany przez Victora Sjöströma wg Henryka Ibsena. Bohaterem utworu jest norw. rybak (gra go sam reżyser), ratujący podczas burzy na morzu człowieka, który skazał kiedyś na śmierć głodową jego rodzinę. Jean Beranger napisał o tym filmie, że ponieważ prawie cała jego akcja rozgrywa się na morzu, to właśnie ono, samą swoją obecnością zdominowało styl narracji.

• "Woźnica śmierci", w. g S. Lagerlöf, z widmowym pojazdem przesuwającym się nad horyzontem w podwójnej, a czasem potrójnej ekspozycji zdjęciowej.

W ślady tego twórcy poszedł wkrótce Mauritz Stiller, który dotychczas realizował głównie komedie i filmy sensacyjne. Obaj reżyserzy debiutowali w tym samym, 1912 roku w wytwórni "AB Svenska Biograftern" ("Svenska Bio"), przy czym historycy filmu pierwszego z nich uważają za poetę, a drugiego za malarza ekranu. Ważnymi utworami M. Stillera zrealizowanymi w ramach tego kierunku były:

• "Gdy zmysły grają” ekranizacja powieści S. Lagerlöf - prawdopodobnie ze względu na udział w nim Grety Garbo, i

• "Skarb pana Arne" wg tej samej pisarki. Akcja tego drugiego obrazu toczy się pod koniec XVI w., podczas buntu szkoc. gwardii najemnej króla Jana III Wazy, a uproszczona przez scenarzystę, Gustafa Molandera, fabuła pokazuje związki psychiki ludzkiej ze skandynawską przyrodą. Skarbem tego filmu okazała się młoda aktorka, Mary Johnson.

Współtwórcami szkoły byli operatorzy: Julius Jaenzon i Charles Magnusson. Do osiągnięć tego nurtu nawiązywało w swojej twórczości wielu późniejszych reżyserów skandynawskich, a wśród nich jeden z mistrzów sztuki filmowej, Ingmar Bergman.

Filmy:

• "Terje Vigen" (1916) V. Sjöströma,

• "Banici" (1918) id. wg dramatu J. Sigurjonssona,

• "Czarownica" a. "Czarnoksięstwo na przestrzeni wieków" ("Haxan" 1918-21 (Benjamina Christensena,

• "Wiry" a. "Pieśń czerwonego kwiatu" (1918) M. Stillera,

• "Rozbity zegar" (1919) V. Sjöströma,

• "Skarb pana Arne" (1919) M. Stillera,

• "Mistrz Samuel" (1920) V. Sjöströma,

• "Czwarte małżeństwo Małgorzaty" a. "Wdowa po pastorze" (1920-21 (Carla Theodora Dreyera wg Kristofera Jansona,

• "Woźnica śmierci" (1921) V. Sjöströma,

• "Gosta Berling" (1924) M. Stillera.

---