Według DSM-IV pojęcie „ zaburzenia zachowania” oznacza uporczywy i powtarzający się wzorzec charakteryzujący się zachowaniem aspołecznym i buntowniczym. Zaburzenia zachowania są czymś więcej niż dziecięcą złością czy buntem- są względnie trwałym i społecznie nieaprobowanym nawykiem”. Występujące
w okresie zarówno dzieciństwa, jak i dorastania. Natomiast autorzy w literaturze traktują ten termin bardzo szeroko, uważając iż zaburzone zachowania to wszystkie te, które nie służą zaspokojeniu potrzeb osobistych człowieka i nie mają na celu rozwiązywania zadań stawianych mu przez środowisko.

Przyczyny zaburzeń zachowania:

• źródła społeczne

Z przeprowadzonych badań wynika, że istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia zachowań agresywnych, jeśli w domu dziecka dostępna jest broń i jeśli dziecko często ogląda brutalne sceny –
w mediach, Internecie czy grach komputerowych.

Drugim czynnikiem społecznym mającym wpływ na powstanie zaburzenia jest niestabilne środowisko rodzinne, w którym brakuje uczucia, istnieje niezgoda między rodzicami i stosowana jest ostra, ale niespójna dyscyplina. W takich rodzinach dzieci często są pozbawione opieki i nadzoru, występują rozwody i separacja. Często eskalacja agresji – jeden z członków rodziny zachowujący sie agresywnie wywołuje podobne zachowania
u reszty domowników.

Wpływ na wystąpienie zaburzenie zachowania maja także:

• uczestnictwo w gangach, które stwarzają okazję do aktów przemocy i racjonalizują je,

• wysokie bezrobocie i ubóstwo w rodzinie,

• uzależnienie od alkoholu czy narkotyków.

• czynniki biologiczne

a) Dziedziczność

Badania nad rodzicami adopcyjnymi i rodzicami biologicznymi wykazały, że jeśli porówna sie przeszłość kryminalną dzieci adoptowanych z przeszłością ich biologicznych i adopcyjnych ojców, to można zauważyć, że jest ona podobna do przeszłości rodziców biologicznych, z którymi dzieci nigdy nie mieszkały. Może to być dowodem na wpływ czynników biologicznych.

b) Powikłania w okresie życia płodowego.

c) Nieprawidłowości w obrębie neuroprzekaźników lub nieregularność w strukturze mózgu.

Jak wykazały badania, zaburzenie zachowania występuje u osób z obniżonym poziomem serotoniny
w mózgu.. Na wystąpienie zachowań agresywnych może mieć wpływ uszkodzenie płata czołowego mózgu.

d) Obniżona prędkość pracy serca i przewodnictwo skóry.

Stwierdzono, że osoby cierpiące na zaburzenie zachowania cechuje obniżone pobudzenie – oznacza to, że potrzebują one więcej bodźców lub tez bodźców silniejszych, by wystąpiło pobudzenie, dlatego też mogą poszukiwać ryzykownych doświadczeń, które często związane są z zachowaniami agresywnymi

Charakterystyczne zachowania dla tego typu zaburzeń, to:

• Poważne naruszenie zakazów

• wagary

• włóczenie się po nocy wbrew zakazom rodziców / opiekunów

• ucieczki z domu

• Krętactwa, kłamstwa i kradzieże

• kradzieże w sklepach, na bazarach itp.

• kłamanie w celu wyłudzenia rzeczy, korzyści lub uniknięcia odpowiedzialności

• włamania na działki, do cudzych domów, samochodów

• podrabianie podpisów, szantażowanie

• Agresja wobec ludzi i zwierząt

• zastraszanie, tyranizowanie, poniżanie innych, ubliżanie, dyskryminacja

• częste wszczynanie bójek, częste i gwałtowne napady złości

• fizyczne znęcanie się nad ludźmi i zwierzętami

• zakłócanie porządku, świadome naruszanie dyscypliny

• przeklinanie (agresja słowna)

• ataki na nauczycieli

• posługiwanie się niebezpiecznymi przedmiotami jako bronią przeciwko innym (np. kij, cegła, nóż, stłuczona butelka, pistolet)

• niepożądane zachowanie seksualne, przejawiające się w społecznie nieakceptowany sposób lub we wczesnym wieku

• Niszczenie cudzej własności

• rozmyślne niszczenie cudzej własności

• rozmyślne podkładanie ognia

• wandalizm (bezsensowne niszczenie i uszkadzanie cudzej własności)

Diagnoza
Zaburzenia zachowania są rozpoznawane w przypadku, gdy charakterystyczny dla dziecka wzorzec aspołecznego postępowania powtarza się wielokrotnie, wykazuje cechy stałości i dotyczy poważnego naruszania praw innych ludzi oraz łamania norm społeczno-etycznych. Ponadto trzy lub więcej specyficznych zachowań było obserwowanych w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy, a przynajmniej jedno z aspołecznych zachowań wystąpiło w ciągu minionych sześciu miesięcy. Zaburzenia w zachowaniu dziecka wpływają niekorzystnie na jego funkcjonowanie w wielu dziedzinach życia, tj. w kontaktach interpersonalnych
z osobami znanymi i obcymi, osiągnięciach szkolnych i innych rodzajach aktywności.

Nasilone zaburzenia zachowania są rozpoznawane, gdy wszystkie kryteria diagnostyczne zawarte w DSM-IV są spełnione, a ich występowanie ze szczególnie dużą intensywnością i różnorodnością objawów z poszczególnych grup, jest obserwowane w postępowaniu dziecka czy młodego człowieka. Dzieci z zaburzeniami zachowania wykazują wiele innych, towarzyszących zakłóceń rozwojowych, które mogą stanowić jedną z przyczyn.

Formy pomocy udzielane dzieciom i młodzieży z zaburzeniami zachowania:

• terapia indywidualna;

• terapia grupowa;

• terapia rodzin;

• leczenie farmakologiczne;

• nauczanie indywidualne;

• kształcenie specjalne;

• umieszczenie w placówce zajmującej się opieką nad dziećmi z zaburzeniami zachowania.

Specjalistyczna pomoc

Psychologiczna opieka w przypadku zaburzeń zachowania powinna obejmować cały system, w którym wzrasta dziecko, a zatem rodzinę, szkołę oraz oczywiście osobę sprawiającą problemy wychowawcze. Podejście systemowe w połączeniu z elementami terapii poznawczo-behawioralnej zawiera wiele rodzajów oddziaływań.

Terapia dziecka z zaburzeniami zachowania ukierunkowana jest na rozwój i kształcenie podstawowych umiejętności psychospołecznych, zdolności do samokontroli oraz przyjaznych sposobów prowadzenia komunikacji. Ma na celu rozwijanie zachowań adaptacyjnych oraz opanowanie technik kontroli własnych emocji, a także umiejętności ich identyfikacji i świadomości ich źródeł.

Interwencja rodzinna polega przede wszystkim na udzieleniu rodzicom wsparcia z powodu zakłóceń
w funkcjonowaniu systemu, w którym dziecko z zaburzeniami zachowania często stanowi najsłabsze ogniwo. Pomoc rodzicom w rozwiązaniu ich osobistych problemów jest niejednokrotnie jednym z pierwszych zadań terapeutycznych.

Należy pamiętać, iż terapia zaburzeń zachowania jest długotrwała, a efekty nie pojawiają się natychmiast. Fundamentem i ogromnym krokiem milowym zarazem, jest zbudowanie więzi
i zdobycie zaufania młodego człowieka, a także otoczenie go miłością. Jak wskazują bowiem studia przypadków, najbardziej pierwotną przyczyną zaburzenia zachowania jest przekonanie się dziecka, że nie jest przez nikogo kochane.