Finanse- Wykład XII
Temat: Finanse ubezpieczeń
Finanse ubezpieczeń
Finanse ubezpieczeń są ogniwem systemu finansowego, którego podstawowym celem jest realizacja funkcji ochrony ubezpieczeniowej, przez eliminowanie finansów skutków niepożądanych zdarzeń losowych.
Podstawowym źródłem przychodów przedsiębiorstw ubezpieczeniowych są wpływy ze składek. Natomiast do podstawowych wydatków (kosztów) zaliczamy wypłaty odszkodowań oraz świadczeń z tytułu ubezpieczenia.
W ujęciu ekonomicznym ubezpieczenie jest urządzeniem gospodarczym, zapewniającym pokrycie przyszłych potrzeb majątkowych poszczególnych jednostek poprzez wyróżniające się pewną prawidłowością zdarzenia losowe, i w drodze rozłożenia ciężaru tego pokrycia na wiele jednostek, którym te same zdarzenia losowe zagrażają.
W życiu społeczno- gospodarczym ubezpieczenia pełnią trzy podstawowe funkcje
- odszkodowawczą (kompensacyjną);
- prewencyjną;
- represyjną.
Funkcja odszkodowawcza ubezpieczeń polega na wypłacie pewnej kwoty, w postaci odszkodowania w razie wystąpienia zdarzenia, od którego podmiot był ubezpieczony.
Funkcja prewencyjna polega na zapobieganiu niepożądanym zjawiskom oraz uświadamianiu zagrożeń.
Funkcja represyjna polega na przeciwdziałaniu szkodzie w momencie jej powstania, aby nie dopuścić do jeszcze większych strat.
Ubezpieczenia spełniają także funkcje związane z przynależnością do szeroko rozumianego systemu finansowego państwa. Funkcje ubezpieczeń gospodarczych polegają przede wszystkim na gromadzeniu środków w postaci funduszy i rezerw. Funkcje ubezpieczeń społecznych związane są z kolei z polityką społeczną władz publicznych.
Do funkcji finansowych ubezpieczeń zalicza się funkcję:
-akumulację kapitału;
- fiskalną;
- redystrybucyjną;
- lokacyjną;
- interwencyjną;
-kontrolną.
Biorąc pod uwagę istotę ubezpieczenia, finanse ubezpieczeń oraz podstawy prawne- ubezpieczenia dzieli się na dwie kategorie:
Ubezpieczenia społeczne
Ubezpieczenia gospodarcze
Biorąc pod uwagę stopień swobody w zakresie nawiązania stosunku ubezpieczeniowego, ubezpieczenia dzielimy na:
Ubezpieczenia obowiązkowe
Ubezpieczenia dobrowolne
Ubezpieczenia społeczne zaliczamy do publicznego systemu finansowego. Są one ściśle związane z zatrudnieniem i wykonywaniem pracy przez pracownika. Mają być metodą zabezpieczenia obywateli na wypadek utraty środków do życia.
W zdecydowanej większości sa to ubezpieczenia obowiązkowe, związane z doktryną państwa dobrobytu: zabezpieczenia społecznego i socjalnego.
Ubezpieczenia gospodarcze związane są z prowadzoną działalnością gospodarczą. Należą do nich: ubezpieczenia majątkowe (których przedmiotem są składki majątkowe), ubezpieczenia od odpowiedzialności cywilnej, ubezpieczenia osobowe.
Ubezpieczenia gospodarcze są w większości ubezpieczeniami dobrowolnymi, ale jest sporo wyjątków.
Podział ubezpieczeń w Polsce
+ Gospodarcze
- Majątkowe
*Dobrowolne (np. AC)
*Obowiązkowe (np. OC)
-Osobowe
Dobrowolne
(życiowe , zdrowotne)
+Społeczne
(obowiązkowa składka do ZUS lub KRUS- emerytalna, chorobowa, rentowa, wypadkowa)
+ Zdrowotne
(obowiązkowa składka zdrowotna do NFZ)
System ubezpieczeń społecznych związany jest ściśle z problemem zabezpieczenia społecznego, przez które rozumie się całokształty działań i środków za pomocą których instytucje publiczne starają się zabezpieczyć swoich obywateli przed niedostatkiem i ryzykiem braku środków do życia.
Zagrożenia zaliczane do grupy ryzyka socjalnego to: choroba, starość, wypadek przy pracy, choroba zawodowa, utrata pracy, macierzyństwo, inwalidztwo, zgon żywiciela rodziny.
Wyróżniamy 3 rodzaje technik administracyjno- finansowych zabezpieczenia społecznego:
Technika ubezpieczeniowa podobna jest w swej istocie do ubezpieczeń gospodarczych, polega na tym, iż świadczenia udzielane na jej podstawie mają charakter obligatoryjny, a do nabycia uprawnień konieczne jest opłacanie składek. Składki kalkulowane są biorąc pod uwagę wysokość ryzyka i dochodu oraz gromadzone na odrębnym funduszu z którego wypłaca się świadczenia.
Technika zaopatrzeniowa ma podobnie jak technika ubezpieczeniowa charakter roszczeniowy, ale prawo do świadczeń wynika wyłącznie z woli ustawodawcy i obowiązujących przepisów prawnych. Prawo do świadczenia nie jest bezpośrednio związane z opłacaniem składek ale wynika z polityki społecznej i opłacane jest z funduszy publicznych.
Technika opiekuńcza początkowo określana była jako dobroczynność publiczna. Udzielana w jej ramach pomoc i świadczenia mają charakter uznaniowy (fakultatywny), bezroszczeniowy, związany wyłącznie z trudną sytuacja socjalną, są niezależne od aktywności zawodowej. Świadczenia przyznawane są indywidualnie, w wyjątkowych, trudnych sytuacjach. Źródłem finansowania mogą być zarówno fundusze publiczne jak i prywatne.
Techniki te różnią się więc metodami finansowania oraz obowiązkami i uprawnieniami podmiotów.
Pracowniczy system ubezpieczeń społecznych w Polsce
Zakres ubezpieczeń społecznych w Polsce określa Ustawa z 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Podmiotowy zakres pracowniczego ubezpieczenia społecznego obejmuje nie tylko pracowników najemnych, ale wszystkich osiągających przychody z pracy i inne stałe źródła dochodów, takie jak np. stypendia, zasiłki.
Ustawę oparto na koncepcji podziału ubezpieczeń na cztery działy wg rodzaju chronionego ryzyka na:
- Ubezpieczenia emerytalne
- Ubezpieczenia rentowe
- Ubezpieczenia chorobowe
- Ubezpieczenia wypadkowe
Są to ubezpieczenia obowiązkowe, prawo do dobrowolnego przystąpienia do ubezpieczeń emerytalnych i rentowych przysługuje np. małżonkom pracowników skierowanych do pracy w przedstawicielstwie dyplomatycznym, misjach specjalnych za granicą
Składki na ubezpieczenia społeczne są często quasi podatkami (para podatkami), jako swego rodzaju opłaty publicznoprawna będącą świadczeniem charakteryzującym się takimi cechami jak:
- przymusowość;
- odpłatność;
- bezzwrotność;
- celowość (celowość i odpłatność odróżnia ubezpieczenia od podatków).
Są to finansowe obciążenia związane z systemem finansów publicznych w danym kraju. W Polsce Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest największym państwowym funduszem celowym a dotacje do FUS z budżetu państwa są podstawową i bardzo ważną kategorią tzw. wydatków sztywnych.
System emerytalny w Polsce opiera się na III filarach:
Filar I- ZUS
Filar II- OFE
Filar III- PPR (Pracownicze Programy Emerytalne- uzupełniające, dobrowolne)
Wysokość obowiązkowej składki na ubezpieczenie emerytalne- 19,52% podstawy wymiaru składki, z tego 12,22% na I filar- ZUS i 7,3% przekazywane na OFE wybranego pracownika.
Finanse ubezpieczeń gospodarczych
Podstawowe zasady dotyczące wykonywania działalności ubezpieczeniowej są zawarte w ustawie z 22.05.2003r. o działalności ubezpieczeniowej. Należą do nich:
-Zasada prowadzenia działalności tylko w dwóch prywatnych formach prawnych: spółki akcyjnej i towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych
-Zasada rozdziału branż, polegająca na tym, ze zakład ubezpieczeń nie może wykonywać jednocześnie działalności w dziale I (ubezpieczenia na życie) i w dziale II (pozostałe ubezpieczenia osobowe i majątkowe)
-Zasada ograniczenia pozaubezpieczniowej działalności ubezpieczycieli
-Zasada materialnego (finansowego) nadzoru państwa nas działalnością ubezpieczeniową, polski ustawodawca nakłada obowiązek publikowania przez zakłady ubezpieczeń bilansów i wyników i określa szczegółowe zasady prowadzenia gospodarki finansowej
-Zasada ochrony ubezpieczonych i poszkodowanych, polegająca na powołaniu Komisji Nadzoru Finansowego (KNF), Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego (UFG) oraz Rzecznika Ubezpieczonych
Ze względu na podstawowe kryteria ubezpieczenia dzielimy na:
- Majątkowe (mienie, OC- odpowiedzialności cywilnej) i osobowe (życie, NW- nieszczęśliwych wypadków)- ze względu na przedmiot ubezpieczenia
-Życiowe (dział I) oraz pozostałe osobowe i majątkowe (dział II)- ze względu na branżę
- Dobrowolne i obowiązkowe- ze względu na swobodę stron
- Bezpośrednie (ubezpieczenia) i pośrednie (reasekuracja)- ze względu na poziom dywersyfikacji ryzyka
- Lądowe (kodeks cywilny) i morskie (kodeks morski)- ze względu na regulacje prawną
- Indywidualne lub grupowe (zbiorowe)- ze względu na liczbę ubezpieczonych osób lub podmiotów
Osobnym problemem jest przymus ubezpieczeniowy (zwłaszcza w ubezpieczeniach gospodarczych), który oznacza nawiązanie stosunku ubezpieczenia z mocy prawa. Przymus ten wynika z pewnych ważnych społecznie przesłanek, takich jak:
-Najszersza ochrona poszkodowanych przed szkodami szkód wywołanych przez inne podmioty, jeśli szkoda ta zagraża zdrowiu i życiu, wynikają z działalności szczególnie niebezpiecznej lub specjalistycznych usług;
- Ważny interes ogólnospołeczny, przy jednoczesnej małej świadomości zagrożonych podmiotów- co do celowości, konieczności ubezpieczania się.
W Polsce obowiązkowe ubezpieczenia gospodarcze związane są np. z ubezpieczeniem odpowiedzialności z tytułu prowadzenia pojazdów mechanicznych, wykonywania niektórych zawodów, ubezpieczenie budynków w gospodarstwach rolnych.