Judaizm

Religia monoteistyczna, na bazie której wyrosło chrześcijaństwo i islam, uważająca się za objawioną, jej istotę stanowi wiara w jednego, transcendentnego i wiecznego Boga- Jahwe, stwórcę świata z niczego, który objawił swoje nauczanie narodowi żydowskiemu; odwołuje się do przynależności narodowej- wyznawcą może być tylko urodzony z matki Żydówki- rzadko dopuszcza się do innych wyznawców;

Doktryna- opiera się na 2 głównych źródłach- świętych księgach, czyli Biblii(Stary Testament) i na Talmudzie; Biblia składa się z 3 części- 1)Tora- zwana także Prawem lub Pięcioksięgiem Mojżeszowym, zawiera objawienie boże, zawiera: Księgę Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego Prawa, zawiera 613 zaleceń związanych ze wszystkimi dziedzinami życia społecznego, 2)Prorocy- pisma proroków- 10 ksiąg, 3)Pisma; Talmud (Nauka)- przedstawia obszerny zbiór pism, będący uzupełnieniem i komentarzem do Biblii, pisma te zawierają rabiniczną interpretację teksów biblijnych, składa się z 2 części: Miszna (zbiór nauk różnych rabbich, dokonany przez Księcia Judę, stanowi żydowski kodeks prawny) i Gemara (zawiera komentarze do Miszny, jest objętościowo większa, są w niej wątki tradycji, które nie wystąpiły w Misznie oraz opowiadania); podstawę religii stanowi wiara w jednego i jedynego Boga oraz przekonanie o posłannictwie religijnym Żydów jako narodu wybranego przez Boga, Bóg jest bytem absolutnym, zewnętrznym wobec świata, jest bytem najwyższym i stwórcą świata, któremu należy się cześć, Bóg ma opatrzność nad światem, specjalnie nad Żydami, stanowi uosobienie takich cech, jak: sprawiedliwość, miłosierdzie, wszechmoc, wszechobecność, bezcielesność, istnieje po prostu- bez dowodów, między Bogiem a światem obowiązuje zasada wzajemnej umowy świadczeń, o swojej obecności i zamiarach Bóg informuje człowieka za pomocą objawień, człowiek porozumiewa się z Bogiem za pomocą modlitwy, wypełnianie Tory stanowi przyspieszenie nadejścia królestwa bożego na ziemi, zwiastunem tego królestwa jest osoba Mesjasza, w dniu ostatecznym nastąpi zmartwychwstanie zmarłych oraz sąd ostateczny, nie ma formalnego wyznania wiary (ale jego istota zawiera się we fragmencie z K PnP: „Słuchaj Izraelu…”- każdy Żyd powinien umierać z tym wyznaniem na ustach); koncepcja człowieka- człowiek jest niepodzielną jednością duszy i ciała, co pozwala mu wypełniać powinności wobec Boga i świata, jest traktowany jako współpracownik Boga, powinien wystrzegać się bałwochwalstwa, bluźnierstwa, kazirodztwa, zabójstwa, kradzieży, spożywania wieprzowiny, jedzenia innego mięsa wyrwanego z żywych zwierząt oraz powinien przestrzegać nakazu sprawiedliwości, popełnione grzechy zakłócają stan równowagi między Bogiem i światem, ich skutki można naprawić wyrażając żal i odbywając pokutę, nie wyznaje się koncepcji grzechu pierworodnego, każdy człowiek jest stworzony wolny, wiec ma możliwość wyboru między dobrem a złem, człowiek może sam się zbawić dzięki pokucie, celem człowieka jest osiągnięcie zbawienia na ziemi i za pośrednictwem tego świata; Bóg stworzył także istoty wyłącznie duchowe, które są mu podległe- archaniołowie, cherubini i serafini; koncepcja etyki jest pochodną zasady osobistej świętości, a jej podstawa są przykazania (takie jak u nas <inaczej sformułowane> z wyjątkami: dodatkowo- 2- zakaz kultu posągów oraz wszelkich podobizn Boga i jego stworzeń, 10- zakaz pożądania cudzej własności <u nas rozbite na 9 i 10 przykazanie>); odłamy: ortodoksyjny, konserwatywny, liberalny, reformowany, chasydyzm, rekonstrukcjonizm;

Kult- azylem kultu jest rodzina, bardzo ważne są więzy rodzinne; główne święta: Szabat- na pamiątkę stworzenia świata i wyjścia z niewoli egipskiej, rozpoczyna się w piątek wieczorem, towarzyszą mu modły przy zapalonych świecach, kolacja zaczyna się błogosławieństwem chleba i wina; Nowy Rok- wiąże się ze stworzeniem świata, dniem sądu bożego i okresem pokuty, należy spożywać miód i jabłka, które mają symbolizować pomyślny i dobry rok; Dzień Pojednania- dzień pokuty, postów i modłów, post trwa 24h, w czasie nabożeństwa w synagodze odbywa się powszechna spowiedź, podczas której publicznie wyznawane są grzechy; święto Szałasów- 5 dni po święcie Pojednania, trwa tydzień, radosne święto związane ze żniwami, wyraża wdzięczność Bogu za jego opiekę podczas wędrówki do Ziemi Obiecanej, w pobliżu synagogi Żydzi ustawiają szałasy, w których spożywają posiłki; Radość Tory- podziękowanie za Torę, w synagogach odczytuje się całe Prawo zawarte w Torze, zwoje Tory obnoszone są wokół synagogi; Święto Świateł (Chanuka)- trwa 8 dni, zapalany jest 8-ramienny świecznik- menora- każdego dnia zapalana jedna lampka więcej; Purim- upamiętnia ocalenie Żydów od edyktu Hamana, który chciał ich zgładzić, w synagogach czytana Księga Estery opisująca to zdarzenie; Pascha- upamiętnia wyjście z niewoli egipskiej, trwa w Palestynie 7 dni, w diasporze 8 dni, nie można jeść niczego zakwaszonego, święto zaczyna się po zachodzie słońca uroczystością domową zwaną seder (porządek), podczas której spożywany jest wspólny posiłek i śpiewane są pieśni; Zielone Świątki- 7 tygodni po Święcie Paschy, obchodzone na zakończenie żniw pszenicy, upamiętnia przygotowania Izraelitów do przyjęcia 10 przykazań, synagogi przyozdabiane są kwiatami i roślinami; synagoga (bożnica)- miejsce wspólnych modłów i życia społ., zbiór synagogalny tworzy min 10 Żydów powyżej 13. roku życia (święto inicjacji 13-latków- Bar Micwa), w synagodze Żydzi gromadzą się na szabatowe modły w piątek wieczorem i w sobotę rano, jest tam ustawiona arka, w której znajduje się Tora, na zakończenie modłów zwoje Tory obnoszone są po budynku, a wierni oddaja im pokłon; przestrzeganie norm religijnych i obyczajowych, pobożni modlą się 3 razy dziennie; mogą jeść jedynie mięso tych zwierząt, które w Biblii zostały określone jako koszerne (czyste), mięso zmieszane z mlekiem lub krwią jest nieczyste, stąd wywodzi się ubój rytualny wykrwawiający zwierzę zanim skończy życie w rzeźni; 8 dni po urodzeniu żydowski chłopiec jest obrzezany, czyli ma usuwany napletek, zabieg ten jest wyrazem poświęcenia Jahwe i narodowi; celem małżeństwa jest nie tylko rozmnażanie się, ale tez pielęgnowanie czystości życia, dopuszczalne są listy rozwodowe; obowiązek noszenia ubrań utkanych z jednego rodzaju nici;

Hinduizm

Gradualizm socjologiczny z różnorodnością form czci, boskość duszy ludzkiej, nie występuje postać założyciela;

Doktryna- istnieje ścisły związek między systemem społecznym i religijnym; dharma- kastowy obowiązek moralny, który posiada 2 aspekty: sadhana- kieruje życiem zgodnie z określonymi wartościami oraz Juga dharma- sugeruje konieczność modyfikacji ideałów zgodnie z wymogami czasów, dharma oznacza też prawo, naukę, uświęcony obyczaj, religię, cnotę, zaletę, w praktyce najczęściej odnosi się do postępowania wg norm moralnych, stanowiącego warunek doskonalenia się dzięki kolejnym wcieleniom; 4 stany społeczeństwa: 1) bramini- kapłani i uczeni, 2) kszatrijowie- wojownicy i władcy, 3) wajśjowie- kupcy, rolnicy, rzemieślnicy, 4) siudrowie- służba i niewolnicy, członkowie 3 pierwszych stanów byli rytualnie „czyści”, czwarty stan był pozbawiony przywilejów i zobowiązany do służenia innym, byli też nietykalni- poza społeczeństwem hinduistycznym, każdy ze stanów podzielił się na setki kast; 4 stadia życia: 1) młodzieńczość, 2) założenie własnej rodziny, wychowanie dzieci podjęcie pracy zawodowej, zdobywanie szeroko rozumianych dóbr doczesnych, 3) narodziny pierwszego wnuka- zajęcie się na pustelni sprawami, na które dotąd nie było czasu, 4) życie żebrzącego patniki prowadzące do wyzwolenia; 4 wartości: kama (pożądanie, żądza, miłość), artha (wartości doczesne, majątek, poważanie, sukces), dharma (życie), moksza (osiągnięty stan wybawienia); koncepcja karmanu (czynienie)- każdy czyn dokonany w jednym życiu wywołuje odpowiednie skutki w następnym- życie zdominowane jest dobrymi i złymi uczynkami poprzednich egzystencji; wiara w wędrówkę dusz; 4 drogi zbawienia- bhakti (oddanie, miłość do Boga, emocjonalne oddanie się określonemu bóstwu i wielbienie go), dhjana (rozmyślanie, osiągnięcie zbawienia za pomocą kontemplacji), dźniana (wiedza, wiedza odnosi się do poznania Boga, rozumianego jako podstawę wszelkiej egzystencji), karman (wykonywanie obowiązków wymaganych w danym wcieleniu); bogowie: Indra, Agini, Soma, Waruna, Rudra, Surja, Sanitor, Puszan, Wisznu, Waju, Jama, Kubera, Arjman, Pradżapati, Brahma, Śiwa, Lakszmi, Saraswati, Ganesia, Kama;

Kult- obok bogów przedmiotem czci są także wielcy ludzie i świeci, ponieważ skupiają jakąś cząstkę boskości, święte są niektóre zwierzęta, kult krowy, która symbolizuje Matkę Ziemię i obfitość darów, jakich doświadcza rodzaj ludzki, nie można jej zabić, ani spożywać jej mięsa, nie wolno ingerować w jej życie, wiara w oczyszczające działanie produktów pochodzenia krowiego, obchodzone jest święto krowy; kult drzew, roślin, traw (też rzek i basenów świątynnych); pielgrzymki do miejsc świętych jako sposób zmazywania grzechów oraz gromadzenia zasług, odprawienia żałobnego rytuału czy powierzenia prochów zmarłego rzece; ofiara publiczna i domowa- krwawe lub bezkrwawe (koniecznie przy ogniu); kult świątynny- budzenie boga, wyobrażonego w postaci posągu o odpowiednich wymiarach, kąpanie go i ubieranie, dostarczanie pożywienia, składanie ofiar z kwiatów i wieńców, recytacje i śpiewy pobożnych pieśni ( w posągu jest część bóstwa); święta sezonowe: holi- wiosenne święto, przechodnie śpiewają pieśni, niosą symbole falliczne, spryskują się wzajemnie zabarwioną wodą, tańczą wokół zapalonych ognisk, posypują się popiołem; diwali (święto lamp)- zapalenie dużej ilości lamp, oddawanie czci bogini Lakszmi; rotha-jatra (święto wozu)- obwożony wizerunek boga; dasahra- 10-dniowe święto na cześć bogini Durgi w Kalkucie;

Buddyzm

Pierwsza na świecie religia uniwersalizująca (przeznaczona dla każdego człowieka); /nie było osobnego rozdziału o kulcie/

Doktryna- Trójkosz (Tipitaka)- całościowy obraz nauki Buddy- 3 kosze: 1) kosz reguły zakonnej, 2) kosz kazań, 3) kosz scholastyki; odrzucenie nauki wedyjskiej i autorytetu Wed, świata bogów bramińskich; korzeniami sięga filozofii indyjskiej, wiara w reinkarnację, wyzwolenie i koncepcję karmanu; 4 szlachetne prawdy: 1) uniwersalność bolesnych doznań, wszystko jest „cierpieniem”, 2) nauka o powstawaniu cierpienia- żądza i władza (pragnienie, nienawiść, niewiedza) doprowadzają człowieka do kurczowego trzymania się istnienia, pragnienia rozkoszy, 2 przyczyny istnienia cierpienia- psychologiczna (związana z żądzą i pragnieniami) i mechaniczna( związana z czynnikami egzystencji: cielesność, postrzeżenia, uczucia duchowe, pożądania, abstrakcje myślowe), 3) istnieje stan, w którym nie ma cierpienia, co jest gwarancją wyzwolenia, czyli nirwany, 4) 8-stopniowa droga do usunięcia cierpienia: właściwy pogląd i zaufanie (znajomość 4 szlachetnych prawd), właściwe intencje (życzliwość i współczucie dla wszystkich istot żywych), właściwa mowa wykluczająca kłamstwo, obmowę i szorstkie słowa, właściwe postępowanie niekrzywdzenia żadnego czującego stworzenia, zaniechanie zabijania, kradzieży, rozpusty i narkotyków, właściwy zawód nie wymagający zabijania ani krzywdzenia istot żywych, właściwe dążenie i popieranie tego, co przybliża do zbawienia, właściwa czujność wobec swych stanów ciała i ducha, właściwe skupienie się w medytacji; przyczyną życia w wielu różnych wcieleniach jest niewiedza; każdy ma możliwość wyboru między dobrem a złem, przerwanie łańcucha wcieleń wiąże się ze zniwelowaniem niewiedzy; człowiek może odrodzić się w światach wyższych (bogów, półbogów, ludzi) lub niższych (zwierząt, głodnych duchów, sferach piekielnych), wszystkie są pełne cierpienia, celem człowieka jest opuszczenie poszczególnych światów i znalezienie się poza nimi; buddyzm nie uznaje niczego wiecznego i substancjonalnego, oprócz wiecznej nirwany; główne odłamy: therawada, mahajana, wadżrajana;

Islam

Doktryna- podstawowe źródło wiary- Koran i sunna (tradycja); Koran to święta księga składająca się z 114 rozdziałów, stanowi objawienie przekazane Mahometowi przez Allaha, zawiera główne prawdy wiary, podstawowe obowiązki religijne, główne zasady moralne, przepisy prawne; główne prawdy wiary- wiara w Boga, wiara w wysłannictwo boże Mahometa, wiara w dzień sądu ostatecznego, w aniołów, w żydowskie księgi objawione choć zmienione, w proroków żydowskich w tym w Jezusa, w predestynację; głównym elementem Koranu jest nauka o jedynym Bogu, występuje przeciwko politeizmowi, odrzuca doktrynę o Trójcy Świętej, Allah jest wszechmocnym i wszechwiedzącym panem wszystkiego, a człowiek jest jego sługą, Allah stworzył człowieka z gliny i wody na obraz i podobieństwo Boga, pierwszymi ludźmi byli Adam i Ewa, zakaz sporządzania podobizn ludzkich i zwierzęcych oraz roślinnych, Mahomet jest ostatecznym prorokiem Boga; koniec świata zostanie poprzedzony okresem stopniowego upadku, po którym pojawi się mahdi wprowadzając na ziemi miłość i szczęście, potem okres kolejnego upadku, któremu towarzyszyć będą niezwykłe zjawiska przyrody, potem sąd ostateczny, na którym każdy zostanie osądzony wg swoich uczynków i dostanie się do raju lub piekła; wiara w aniołów, którzy zostali stworzeni przez Allaha ze światła, wiec nie są istotami wiecznymi, występuje wielu aniołów spełniających różne funkcje: modlą się przed tronem Boga, przekazują ludziom objawienie, strzegą raju, piekła, podtrzymują tron Boga; wiara w Szatana, który był jednym z aniołów, ale zbuntował się przeciw Bogu, wiara w demony; wiara w Księgi objawione (pisma pozostawione przez proroków biblijnych oraz Koran); wiara w proroków- ludzi wybranych przez Boga, doskonałych, posiadających moc czynienia cudów; wiara w predestynację- wszystko , co dzieje się z człowiekiem jest wynikiem woli Boga, ale istnieje odpowiedzialność człowieka za swoje czyny;

/tu też nie było kultu, ale to chyba o to chodzi/

Główne obowiązki religijne- 5 filarów: 1) wyznanie wiary- „Nie ma Świętości prócz Boga, a Mahomet jest jego apostołem.”, 2) modlitwa- 5 razy dziennie ( o wschodzie słońca, w południe, godzinę przed zachodem, o zachodzie słońca, 2 godziny po zachodzie)- może być odmawiana w każdym miejscu, w piątek (dzień święty) nabożeństwo w meczecie, które prowadzi imam, podczas modłów wierni zwracają się w kierunku Mekki, 3) jałmużna- każdy wierny zobowiązany jest do płacenia określonego podatku na rzecz biednych , dzięki któremu zostaje „oczyszczony”, 4) post- 1 miesiąc- ramadan (9 miesiąc muzułmańskiego kalendarza księżycowego), przez ten czas od wschodu do zachodu nie wolno spożywać posiłków, pić, palić tytoniu i utrzymywać stosunków seksualnych, okres ramadanu kończy się 4-dniowym świętem, 5) pielgrzymka- mała i wspólnotowa, z tego obowiązku zwalnia niezdolność fizyczna, brak pieniędzy lub inne ważne przeszkody, pielgrzymka do Mekki, do Jerozolimy i inne;

Największa zbrodnia to odejście od wiary, karana w niektórych miejscach śmiercią;

Przepisy prawne zawarte w Koranie dotyczą prawa cywilnego, karnego i międzynarodowego; miejsce kapłanów zajmują uczeni i prawnicy, których zadaniem jest interpretacja objawionego prawa.