EUROPEJSKA SIEĆ SĄDOWNICZA DO SPRAW KARNYCH

Europejska Sieć Sądownicza ds. karnych (European Judicial Network) została powołana przez Radę Unii Europejskiej na podstawie Wspólnego Działania z 29 czerwca 1998 (Official Journal L 191 7.7.1998 p.0004-0007). Jej zadaniem jest poprawa między państwami UE efektywności międzynarodowej pomocy prawnej w postępowaniach karnych poprzez: informację o prawie, ustanowienie punktów kontaktowych, wdrażanie „dobrej praktyki”. W zależności od państwa w sieci uczestniczą prokuratorzy i sędziowie.

Współpraca wymiarów sprawiedliwości na szczeblu europejskim polega między innymi na ułatwieniu współpracy miedzy prawnikami praktykami (sędziowie, prokuratorzy i obrońcy) i ich odpowiednikami winnych państwach członkowskich, na powszechniejszym wzajemnym uznawaniu wyroków sądowych wsprawach karnych pomiędzy państwami członkowskimi, na zbliżaniu – w razie konieczności – prawodawstwa procesowego i materialnego, monitorowaniu stosowania przyjętego prawodawstwa oraz na uwzględnianiu aspektów dotyczących stosunków zewnętrznych w wymiarze sprawiedliwości wsprawach karnych (stosunki z krajami nienależącymi do UE).

UE przyjęła kilka instrumentów prawnych zgodnie z zasadą wzajemnego uznawania – na odpowiednich podstronach znajdują się informacje dotyczące niżej wymienionych zagadnień:  

• europejski nakaz aresztowania,

• europejski nakaz dowodowy,

• zamrożenie aktywów i zabezpieczenie dowodów ,

• nakazy konfiskaty,

• wymiana informacji na temat wyroków skazujących/informacji z rejestrów karnych,

• porozumienia co do środków przedprocesowych niepolegających na pozbawieniu wolności,

• wzajemne uznawanie i wykonywanie wyroków skazujących, zarówno polegających, jak iniepolegających na pozbawieniu wolności.

EUROPEJSKI NAKAZ ARESZTOWANIA

Europejski nakaz aresztowania (ENA) zastępuje długie procedury ekstradycji stosowane między państwami członkowskimi UE uproszczoną sądową procedurą przekazywania osób do celów ścigania przestępstw albo wykonania wyroku pozbawienia wolności lub zastosowania środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności.  ENA wydany przez organy sądowe jednego z państw członkowskich jest ważny na całym terytorium Unii Europejskiej.

Co to jest europejski nakaz aresztowania?

Europejski nakaz aresztowania to wydany przez organ sądowy jednego z państw członkowskich UE wniosek oaresztowanie danej osoby w innym państwie członkowskim i o przekazanie tej osoby do pierwszego państwa członkowskiego do celów ścigania przestępstw albo wykonania wyroku pozbawienia wolności lub zastosowania środka zabezpieczającego polegającego na pozbawieniu wolności. Mechanizm ten opiera się na zasadzie wzajemnego uznawania orzeczeń sądowych. Przewiduje bezpośrednie kontakty między organami sądowymi.

ENA zapewnia odpowiednią równowagę między skutecznością a ścisłymi gwarancjami poszanowania podstawowych praw aresztowanych osób. Państwa członkowskie i sądy krajowe muszą respektować postanowienia europejskiej konwencji praw człowieka.  Każda osoba zatrzymana na podstawie ENA może uzyskać pomoc prawnika, a w razie konieczności – tłumacza, zgodnie z prawem państwa, w którym została zatrzymana.

Podstawą ENA jest umowa między państwami członkowskimi UE, tzw. decyzja ramowa w sprawie europejskiego nakazu aresztowania.

Na czym polega zmiana względem tradycyjnych procedur ekstradycji?

Europejski nakaz aresztowania wprowadza sześć innowacyjnych elementów względem tradycyjnych procedur ekstradycji:

1. Ścisłe limity czasowe: Państwo, w którym aresztowano daną osobę, musi przekazać ją do państwa, wktórym wydano ENA, w terminie nieprzekraczającym 90 dni aresztu. Jeżeli osoba ta wyraża zgodę na przekazanie, decyzja zostaje podjęta w ciągu 10 dni.

2. Uproszczone procedury: W stosunku do 32 kategorii poważnych przestępstw zniesiono zasadę podwójnej odpowiedzialności karnej, zgodnie z którą postępowanie będące podstawą wniosku oprzekazanie danej osoby musiało być przestępstwem zarówno w państwie wydającym wniosek, jak iwpaństwie, w którym poszukiwaną osobę zatrzymano.  Pod warunkiem że przestępstwo jest poważne i karane pozbawieniem wolności na co najmniej 3 lata w państwie, które wydało nakaz, europejski nakaz aresztowania wydany w związku z powyższym przestępstwem musi zostać wykonany bez względu na to, czy definicja danego przestępstwa jest taka sama w obu państwach czy inna.

3. Brak wymiaru politycznego: Procedura ENA eliminuje polityczny element ekstradycji. Oznacza to, że decyzja o ewentualnym przekazaniu danej osoby na podstawie ENA jest wyłącznie postępowaniem sądowym.

4. Przekazywanie własnych obywateli: Zasadniczo państwa UE nie mogą już odmawiać przekazania własnych obywateli, chyba że przejęły one ściganie prowadzone w danej sprawie lub wykonanie wyroku pozbawienia wolności względem poszukiwanej osoby. ENA opiera się na zasadzie, zgodnie z którą obywatele UE muszą ponosić odpowiedzialność za swoje czyny przed sądami krajowymi w całej UE.

5. Gwarancje: Przekazanie danej osoby może podlegać trzem rodzajom gwarancji, których udziela państwo wydające nakaz:

a. jeżeli podstawą ENA jest wyrok, który został wydany pod nieobecność poszukiwanej osoby, przekazanie może nastąpić pod warunkiem, że dana osoba będzie miała prawo do złożenia wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy w państwie wnoszącym o jej przekazanie;  

b. jeżeli ENA będący podstawą aresztowania danej osoby został wydany w związku zprzestępstwem podlegającym karze dożywotniego więzienia, przekazanie może nastąpić pod warunkiem, że oskarżona osoba po pewnym czasie będzie miała prawo wnieść o rewizję wyroku;

c. jeżeli wniosek dotyczy ścigania obywatela państwa, w którym osobę tę zatrzymano, lub osoby stale przebywającej w tym państwie, przekazanie może nastąpić pod warunkiem, że osoba ta zostanie odesłana z powrotem w celu wykonania wyroku pozbawienia wolności.

1. Podstawy odmowy: Przekazania osoby aresztowanej można odmówić z trzech obligatoryjnych Isiedmiu fakultatywnych przyczyn.  Przyczyny obligatoryjne dotyczą zasady „Ne bis in idem” (przekazanie nie może nastąpić, jeżeli dana osoba już odbyła wyrok za to samo przestępstwo), nieletnich (przekazanie nie może nastąpić, jeżeli dana osoba nie osiągnęła wieku odpowiedzialności karnej w państwie zatrzymania) oraz amnestii (przekazanie nie może nastąpić, jeżeli państwo, w którym dana osoba została zatrzymana, mogło ścigać tę osobę, a przestępstwo jest objęte amnestią w tym państwie). Fakultatywne przyczyny odmowy zależą zasadniczo od decyzji organów sądowych; np.przekazania można odmówić, jeżeli czyny przestępcze będące podstawą wydania ENA zostały popełnione w państwie, w którym zatrzymano daną osobę, i jeżeli państwo to będzie ścigać te czyny.

Dane statystyczne

ENA funkcjonuje we wszystkich 27 państwach członkowskich, a oceny pokazują, że instrument ten działa należycie. Dane przedstawione w poniższej tabeli (w zaokrągleniu) mówią same za siebie.

	2005	2006	2007
Wydane nakazy	6 900	6 750	11 000
Osoby odnalezione lub zatrzymane	1 770	2 040	4200
Osoby przekazane	1 530	1 890	3 400

W większości państw członkowskich przekazanie za zgodą następuje w ciągu 11 dni, a bez zgody proces ten trwa około dwóch miesięcy. Około 50% przekazań odbywa się za zgodą osoby poszukiwanej. Średnio 20­–25% przypadków dotyczy przekazania własnych obywateli do celów ścigania przestępstw w innym państwie członkowskim.

ACQUIS SCHENGEN

Pojęcie "acquis Schengen" odnosi się do dorobku prawnego oraz wszelkich regulacji obowiązujących na obszarze Schengen. ›Porozumienie z Schengen (1985 r.) zapoczątkowało wewnątrzunijny model stosunków granicznych oraz współpracy w dziedzinie polityki wewnętrznej. Od tego czasu w skład acquis Schengen weszły następujące dokumenty: Porozumienie z Schengen (14 czerwca 1985 r.), Porozumienie w sprawie realizacji Porozumienia z Schengen, zwane też Porozumieniem wykonawczym lub implementacyjnym (podpisane 19 czerwca 1990 r., weszło w życie 26 marca 1995 r.), Protokół w sprawie akcesji Włoch (27 listopada 1990 r.), Protokół w sprawie akcesji Hiszpanii i Portugalii (25 czerwca 1991 r.), Protokół w sprawie akcesji Grecji (6 listopada 1992 r.), Protokół w sprawie akcesji Austrii (28 kwietnia 1995 r.), Protokół w sprawie akcesji Danii, Finlandii i Szwecji (19 grudnia 1996 r.), Porozumienie w sprawie specjalnych stosunków grupy Schengen z Islandią i Norwegią (19 grudnia 1996 r.) oraz dotychczasowe decyzje Komitetu Wykonawczego Schengen (np. z dnia 15 grudnia 1997 r. o harmonizacji polityki wizowej, z 27 października 1998 r. o planie działań w zakresie zwalczania nielegalnej imigracji, z 28 kwietnia 1999 r. o nielegalnym handlu bronią).
Na mocy ›Traktatu amsterdamskiego dorobek prawny współpracy państw obszaru Schengen włączono do ›acquis communautaire. J.R.