5.1. Finanse publiczne w Polsce na tle pozostałych państwa członkowskich Unii Europejskiej.

System finansów publicznych w Polsce od początku lat 90. XX wieku przeszedł szereg znaczących przeobrażeń powiązanych z zachodzącym równocześnie procesem transformacji ustrojowo-gospodarczej. System finansów publicznych, podobnie jak inne dziedziny życia politycznego i gospodarczego, ewoluował w kierunku systemu charakterystycznego dla państw z ugruntowaną już gospodarką rynkową. Przemiany, które zaszły i które jeszcze będą zachodziły, są wynikiem najpierw zobowiązań wynikających ze statutu państwa stowarzyszonego z UE, zaś od 1 maja 2004 r. państwa członkowskiego UE¹. Ważnym determinantem kształtowania się sytuacji budżetowej w Polsce jest również konieczność przyjęcia wspólnej waluty euro i poddania się warunkom konwergencji, z których dwa odnoszą się do sytuacji fiskalnej.

Powstaje zatem pytanie czy typowe dla systemu finansów publicznych (sektora general government) w Polsce oraz w innych państwach członkowskich Unii Europejskiej, w tym nowoprzyjętych, poziom redystrybucji PKB, a także wskaźniki i struktura poszczególnych części składowych tego sektora są podobne, czy też zachodzą dość istotne różnice oraz czym są one determinowane, a także w jakim kierunku powinny zmierzać dalsze przemiany polskiego systemu finansów publicznych.

Poziom redystrybucji PKB (po stronie wydatkowej) przez system finansów publicznych (sektor general government) jest w Polsce (43,3 %) w roku 2008 niższy o niecałe 4 punkty procentowe w stosunku do średniego poziomu redystrybucji dla wszystkich 27 krajów członkowskich (46,8 %), a państwa należące do strefy euro charakteryzują się wskaźnikiem redystrybucji na poziomie zbliżonym do średniej unijnej (46,9 %). zaś państwa należące do OECD wykazują znacznie niższy wskaźnik udziału wydatków publicznych w PKB – wynosi on tylko 41,4 %. Jednocześnie należy stwierdzić, iż poziom redystrybucji budżetowej dla państwa byłej Piętnastki oraz dla wszystkich 27 państw UE był i pozostaje do siebie bardzo zbliżony, przy czym średnie te są wyliczane przez Eurostat jako średnie ważone. Jeśli weźmiemy pod uwagę średnie arytmetyczne w roku 2008 to kształtują się one następująco: EU-27 - 44,4 % PKB, EU-15 – 47,1 % PKB, NMS-12 - 41,2 % PKB. EA-16 – 45,0 % PKB. Średnia arytmetyczna bardziej uwypukla różnice w stopie redystrybucji PKB – państwa byłej Piętnastki charakteryzują się znacznie wyższą, o około 6 punktów procentowych, w stosunku do grupy nowoprzyjętych 12 krajów.

Tab. 5.1. Poziom redystrybucji wydatkowej PKB - sektor general government w latach 2000-2011 (w %).

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Austria (AT)	52,1	51,6	51,0	51,5	54,0	50,1	49,7	48,8	48,9	52,3	52,6	52,4
Belgia (BE)	49,1	49,2	49,8	51,1	49,4	52,2	48,6	48,4	50,0	53,6	53,5	54,0
Bułgaria (BG)	42,6	40,3	40,3	40,3	39,7	39,3	36,5	41,5	37,3	39,5	39,5	38,7
Cypr (CY)	37,0	38,2	40,2	45,0	42,8	43,6	43,4	42,2	42,6	44,4	47,8	48,0
Czechy (CZ)	41,8	44,4	46,3	47,3	45,1	45,0	43,7	42,5	42,9	46,9	46,5	46,6
Dania (DK)	53,7	54,2	54,6	55,1	54,6	52,8	51,7	51,0	51,9	55,9	57,6	56,4
Estonia (EE)	36,1	34,8	35,8	34,8	34,0	33,6	34,0	34,8	39,9	44,8	46,7	45,4
Finlandia (FI)	48,3	47,8	48,8	50,1	50,1	50,3	48,7	47,3	49,0	54,3	55,0	55,0
Francja (FR)	51,6	51,6	52,6	53,3	53,2	53,4	52,7	52,3	52,7	55,2	55,1	54,8
Grecja (EL)	46,7	45,3	45,1	44,7	45,4	43,8	42,9	44,4	48,3	50,0	49,4	49,8
Hiszpania (ES)	39,1	38,6	38,9	38,4	38,9	38,4	38,4	39,2	41,1	45,2	45,6	45,3
Holandia (NL)	44,2	45,4	46,2	47,1	46,1	44,8	45,5	45,5	45,9	49,5	50,9	50,7
Irlandia (IE)	31,3	33,2	33,5	33,2	33,5	33,7	34,2	36,2	42,0	46,9	49,1	48,4
Litwa (LT)	39,1	36,8	34,7	33,2	33,3	33,3	33,6	34,8	37,4	45,9	46,0	46,0
Luksemburg (LU)	37,6	38,1	41,5	41,8	42,6	41,5	38,3	36,2	37,7	43,3	43,9	43,6
Łotwa (LV)	37,3	34,6	35,6	34,8	35,8	35,6	38,2	35,9	38,8	43,87	45,7	45,1
Malta (MT)	41,0	43,1	43,2	47,8	45,7	44,9	43,7	42,5	45,0	45,7	46,3	46,4
Niemcy (DE)	45,1	47,6	48,1	48,5	47,1	46,8	45,4	43,7	43,7	48,0	48,3	47,5
Polska (PL)	41,1	43,8	44,2	44,6	42,6	43,4	43,9	42,2	43,3	44,0	46,1	45,9
Portugalia (PT)	43,1	44,4	44,3	45,5	46,5	47,6	46,3	45,8	46,0	51,6	51,5	52,0
Rumunia (RO)	38,5	36,0	35,0	33,5	33,5	33,5	35,3	36,0	38,4	39,4	38,6	37,9
Słowacja (SK)	52,2	44,5	45,0	40,1	37,6	38,0	36,9	34,4	34,8	37,5	37,5	36,9
Słowenia (SI)	46,7	47,6	46,3	46,4	45,8	45,2	44,5	42,4	44,2	49,5	50,2	49,9
Szwecja (SE)	55,6	55,5	56,7	57,0	55,6	55,2	54,1	52,5	53,0	55,9	55,6	54,6
Węgry (HU)	46,9	47,3	51,2	49,4	48,7	50,1	52,0	49,8	49,2	50,0	49,4	49,0
Wielka Brytania (UK)	39,1	40,1	41,0	42,1	42,9	44,0	44,0	44,1	47,3	51,2	52,1	50,7
Włochy (IT)	46,2	48,0	47,4	48,3	47,7	48,2	48,7	47,9	48,7	51,6	50,8	50,5
EA	46,3	47,3	47,6	48,1	47,6	47,4	46,7	46,1	46,9	50,4	50,5	50,2
EU – 15	45,4	46,4	46,8	47,4	47,1	47,2	46,6	46,0	47,3	50,9	51,1	50,6
EU – 27	45,2	46,2	46,7	47,2	46,9	46,9	46,3	45,7	46,8	50,4	50,6	50,1
OECD	38,7	39,8	40,3	40,8	40,2	40,5	39,9	39,9	41,4	44,8	44,8	44,4

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT-u, European Commission – Economic Forecast Autumn 2009, OECD Economic Outlook No.86.

Na tle 26 analizowanych krajów, Polska charakteryzuje się umiarkowanym stopniem wykorzystywania PKB przez system finansów publicznych, zajmując w 2008 roku 12 miejsce pod tym względem. Podobny wskaźnik odnosi się do Irlandii, Cypru, Czech, Niemiec i Słowenii. W sześciu krajach stopień redystrybucji jest mniejszy niż 40 % tj. na Słowacji, w Bułgarii, na Litwie, w Luksemburgu, Bułgarii i na Łotwie. Natomiast cztery kraje tworzą grupę państw o najwyższej, bo przekraczającej poziom 50 % PKB, stopie redystrybucji, a należą do nich: Szwecja, Francja, Dania i Belgia. W pozostałej grupie krajów wskaźnik redystrybucji PKB mieści się w granicach 45 – 50%.

Wykres 5.1. Różnica w redystrybucji budżetowej PKB pomiędzy latami 2000 i 2007 (w punktach procentowych).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych tabeli 5.1.

W okresie lat 2000-2007 państwa UE średnio zmniejszyły poziom redystrybucji PKB przez system finansów publicznych o 0,8 punktów procentowych, zaś dla grupy państw strefy euro nastąpiło obniżenie tego wskaźnika jedynie minimalnie o 0,1 punktów procentowych, zaś kraje byłej Piętnastki zanotowały na tym samym minimalnym poziomie wzrost stopnia redystrybucji. Rozpatrując natomiast wskaźniki stopy redystrybucji jako średnie ważone nastąpiły w tym czasie następujące zmiany wskaźnika: dla strefy euro zanotowano spadek o 0,2 punkty procentowe, dla EU-15 wzrost o 0,6 punktów procentowych, a dla wszystkich państw UE także wzrost o 0,5 punkta procentowego. Zaś średni poziom wzrostu wskaźnika dla państw OECD wynosi 1,2 punkta procentowego. Powyżej wskazane trendy nie były jednolite na przestrzeni badanych ośmiu lat, gdyż najwyższy poziom redystrybucji wynoszący 47,4 % PKB osiągnięty został w roku 2003, natomiast w latach następnych wystąpiła powolna tendencja spadkowa².

Zatem Polska notująca nieznaczny, bo wynoszący jedynie 1,1 punkta procentowego wzrost poziomu redystrybucji PKB wykazuje odwrotny trend niż ten, który dominuje wśród innych państw członkowskich. Wielu państwom udało się w tym czasie obniżyć poziom wskaźnika PKB, choć niekoniecznie wszystkim tym, które charakteryzują się najwyższym stopniem redystrybucji. Największy spadek zanotowała bowiem Słowacja (17,8 punkta procentowego), a ponadto także: Litwa i Słowenia (4,3 pp), Austria (3,3 pp) oraz Szwecja (3,1 pp). Wysokie poziomy wzrostu stopnia redystrybucji PKB charakteryzują natomiast Irlandię (4,9 punkta procentowego), co można tłumaczyć szybkim rozwojem gospodarczym, niskim poziomem wskaźnika na tle państw unijnych oraz rosnącym zapotrzebowiem na usługi publiczne. Ponadto znacznie powiększyły wykorzystywanie PKB przez sektor general government: Cypr (o 5,2 pp), Wielka Brytania (o 5 pp) oraz Węgry (o 2,9 pp).

Wykres 5.2. Różnica w redystrybucji budżetowej PKB pomiędzy latami 2007 i 2011 (w punktach procentowych).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych tabeli 5.1.

Z dostępnych danych dotyczących rzeczywistego poziomu redystrybucji budżetowej PKB w roku 2008 oraz przedstawionej na jesieni 2009 roku prognozy ekonomicznej Komisji Europejskiej wynika, iż pomiędzy rokiem 2007 a 2011 niemal wszystkie kraje unijne dotknie proces podwyższenia analizowanej relacji, na co oczywiście najważniejszy wpływ ma ogólnoświatowy kryzys gospodarczy, oddziałujący w tejże materii negatywnie na poziom produktu krajowego brutto oraz skłaniający niektóre kraje do podejmowania ekspansywnej polityki fiskalnej w trosce o zachowania stabilności ich systemów finansowych. Przewidywany zatem wzrost wskaźnika redystrybucji będzie wynosił w zależności od przyjętej metody: dla strefy euro od 4 do 4,9 punktów procentowych, dla państw byłej Piętnastki od 4,6 do 5,4 pp, dla wszystkich krajów UE od 404 do 5,2 pp, zaś dla krajów należących do OECD 4,5 pp. Zatem powyższy proces ma być obecny nie tylko w państwach europejskich, ale i pozostałych będących członkami OECD. Prognozy zakładają największy przyrost wartości relacji wydatków publicznych do PKB przede wszystkim w tych państwach, w które kryzys jak się wydaje jest najgłębszy, a więc takich jak: Irlandia (wzrost o 12,2 punkta procentowego), Litwa (wzrost o 11,2 pp), Estonia (wzrost o 10,6 pp), Łotwa (wzrost o 9,2 pp), Finlandia (wzrost o 7,7 pp), Słowenia (wzrost o 7,5 pp), Luksemburg (wzrost o 7,4 pp) oraz Wielka Brytania (wzrost o 6,6 pp). Na tym tle szacunki mówiące o wzroście stopy redystrybucji PKB w Polsce z 42,2 % do 45,9 %, nie powinny stanowić próby ogłaszania sytuacji nadzwyczajnej, gdyż zakładany wzrost wydaje się być na tym tle bardzo umiarkowany. Jedynie dwa państwa mają zanotować spadek omawianej relacji – Bułgaria o 2,8 punkta procentowego oraz Węgry o 0,8 punkta procentowego. Jednocześnie należy nadmienić, że gdyby nie ogólnoświatowy kryzys gospodarczy, bardzo prawdopodobny byłyby scenariusz zaprezentowany w Prognozie ekonomicznej Komisji Europejskiej z wiosny 2008, według której w latach 2007-2009 poziom redystrybucji PKB nie ulegnie zmianom³, zaś obecne sytuacja pokazuje jednocześnie, jak ogromny wpływ wywiera niekorzystna sytuacja gospodarcza na stan finansów publicznych nie tylko państw europejskich.

Wykres 5.3. Różnica w redystrybucji budżetowej PKB pomiędzy latami 2000 i 2011 (w punktach procentowych).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych tabeli 5.1.

Na wykresie 5.3. zostały zaprezentowane przeobrażenia w poziomie redystrybucji budżetowej PKB, które mają zajść na przestrzeni 12 lat do roku 2011. W 23 państwach na 27 należących obecnie do UE dojdzie do zwiększenia relacji wydtaków publicznych do PKB, choć proces ten będzie postępował w odmiennym tempie w róznych krajach, zaś główną przyczyną tego stanu rzeczy jest kryzys gospodarczy obecny od 2008 roku, który jak omówuiono powyżej będzi eoddizaływał na stan finansów publicznych w ten między innymi sposób. Wskaźnik wzrostu będzie zatem przybierał wartości od 4 do 4,8 punktów procentowych dla państwa strefy euro, od 5,2 do 5,5 pp dla państw byłej Piętnastki, od 4,4 do 4,9 dla wszytskich państw UE i 5,7 pp dla państw OECD. Na tym tle przewidywany wzrost tej relacji dla Polski na poziomie 4,8 pp mieści się w średniej unijnej. Największy wzrost stosunku wydatków publicznychdo PKB ma zanotyować Irlandia (17,1 punkta procentowego), a ponadto znaczące przyrosty będą dotyczyć także Wielkiej Brytanii (11,6 PP), Cypru (11 pp), Estonii (9,3 pp), Portugalii (8,9 pp) oraz Łotwy (7,8 pp). Jedynie w czterech państwach ma mieć miejsce sytuacja redukcji tejże relacji – na Słowacji o 15,3 punkta procentowego, w Bułgarii o 3,96 pp, Szewcji o 1 pp i Rumunii o 0,6 pp.

W wyniku opisanych powyżej procesów zajdą do 2011 roku dość istotne zmiany na liście rankingowej 27 krajów członkowskich UE uszeregowanych wedle rosnącego udziału redystrybucji budżetowej PKB. I tak Irlandia, która zajmowała w 2000 roku pierwsze miejsce i była krajem o najniższym poziomie redystrybucji (31,3 % PKB) przesunie się do 2011 roku na miejsce 14 osiągając wartość badanej relacji na poziomie 48,4 % PKB, Estoania, która ze wskaźnikiem 36,1 % PKB zajmowała drugie miejsce w wyniku jego zwiększenia po 11 latach do 45,4 % PKB będzie zajmowała miejsce 8, zaś Cypr przesunie się z tzrecioej pozycji na trzynastą przy zmianie relacji z 37 % PKB na 48 % PKB.Istotne przesunięcia obejmą także Wielką Brytanię – z 9 na 18 miejsce przy zmianie relacji z 39,1 % PKB na 50,7 % PKB oraz Portugalię – z 14 na 20 miejsce przy zmianie relacji z 43,1 % PKB na 52 % PKB. Natomiast Bułgaria, która uplasowała się w 2000 roku na trzynastym miejscu ze wskaźnikiem 42,6 % PKB zjamie w 2011 roku pozycję trzecią przy redystrybucji rzędu 38,7 % PKB a Słowacja z miejsca 25 przesunie się na pierwsze redukując poziom redystrybucji budżetowej PKB z 52,2 % PKB do 36,9 % PKB.

Udział sektora central government (głównie budżetu państwa) w całości finansów publicznych wynosi dla państw unijnych niewiele ponad połowę - 54 % (dla państwa strefu euro 45 %), dość znaczną rolę w systemach finansowych wszystkich państw pełnią, oczywiście obok finansów samorządowych, wydzielone fundusze ubezpieczeń społecznych. Udział polskiego sektora central government kształtuje się na poziomie 58 %, a więc nieznacznie powyżej średniej europejskiej. Natomiast wśród analizowanych państw, można zauważyć bardzo dużą rozpiętość tego wsakźnika – od 40,8 % dla Francji, do prawie 100 % na Malcie. Można zdecydowanie stwierdzić, iż systemy finansów publicznych poszczególnych państw charakteryzują się dość różnym stopniem ich centralizacji. Do państw o dość niskim udziale (około 50 %) tego sektora należą również Finlandia (50 %), Szwecja (51,5 %) oraz Włochy (55,2 %). Natomiast zdecydowanie większa jest grupa państw o wysokim stopniu cnetralizacji finansów publicznych, a należą do niej: Bułgaria (72,9 %), Rumunia (73,2%), Estonia (73,7 %), Austria (łącznie z sektorem state government 74,2 %), Irlandia (81%), Belgia (łącznie z sektorem state government 86,6 %), Cypr (87,6 %), Wielka Brytania (91,5%).

Tab. 5.2. Poziom redystrybucji wydatkowej PKB - sektor central government w latach 2000-2008 (w %).

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008
Austria (AT)	27,2	28,2	28,1	28,3	31,2	27,6	27,0	26,4	25,9
Belgia (BE)	29,4	29,8	27,8	28,5	27,5	30,4	27,3	27,8	28,8
Bułgaria (BG)	26,4	25,4	25,8	28,3	26,9	27,0	26,1	29,7	27,2
Cypr (CY)	32,7	33,8	35,3	39,7	37,1	37,2	36,9	36,5	37,3
Czechy (CZ)	31,1	33,9	34,6	35,1	32,2	31,7	30,5	30,1	29,9
Dania (DK)	34,3	34,1	33,9	34,4	34,0	32,2	31,7	35,6	36,3
Estonia (EE)	27,6	26,0	27,1	26,4	25,3	25,1	25,6	25,8	29,4
Finlandia (FI)	25,3	24,3	25,2	25,8	25,8	25,8	24,8	23,6	24,6
Francja (FR)	23,3	23,2	23,7	23,6	23,8	23,5	22,0	21,8	21,5
Grecja (EL)	35,9	33,8	34,0	33,8	34,8	32,1	31,2	32,4	34,8
Hiszpania (ES)	20,3	19,9	16,2	15,2	15,7	14,7	14,8	15,1	15,8
Holandia (NL)	25,0	26,5	27,0	27,8	26,9	26,4	26,4	26,8	27,0
Irlandia (IE)	25,4	27,0	26,8	26,8	26,8	27,9	28,1	29,3	34,0
Litwa (LT)	21,4	18,3	21,6	20,8	21,0	20,6	20,8	21,1	22,0
Luksemburg (LU)	26,8	26,4	29,2	29,1	30,2	29,4	27,7	25,9	27,0
Łotwa (LV)	19,7	18,0	19,1	20,0	20,9	21,5	23,3	22,0	23,2
Malta (MT)	40,9	42,9	43,0	47,6	45,5	44,8	43,5	42,4	44,8
Niemcy (DE)	11,7	13,9	14,3	14,6	14,2	14,5	14,1	13,8	13,7
Polska (PL)	22,9	25,0	25,5	26,7	24,6	24,5	24,9	24,4	25,0
Portugalia (PT)	29,5	30,0	29,7	30,6	31,6	32,1	30,9	30,3	30,1
Rumunia (RO)	27,9	26,1	25,3	24,9	24,8	24,8	26,9	27,0	28,1
Słowacja (SK)	38,4	30,9	30,9	25,5	24,6	21,1	21,5	18,9	19,5
Słowenia (SI)	29,6	30,4	29,4	29,7	29,3	29,6	28,2	26,1	27,2
Szwecja (SE)	32,1	30,8	31,2	31,5	30,6	30,9	29,8	28,1	27,3
Węgry (HU)	29,5	30,8	33,2	31,1	31,4	32,6	35,9	32,5	32,8
Wielka Brytania (UK)	35,7	36,7	37,6	38,8	39,3	40,3	40,6	40,4	43,3
Włochy (IT)	26,2	28,0	27,2	26,9	26,4	26,8	27,3	27,1	26,9
EA	20,6	22,0	21,7	21,8	21,7	21,7	21,2	21,1	21,3
EU – 15	24,2	25,1	25,1	25,2	25,3	25,4	25,1	25,0	25,2
EU – 27	24,3	25,2	25,3	25,4	25,4	25,5	25,2	25,1	25,3

Źródło: dane EUROSTAT-u.

Duże różnicowanie występuje w odniesieniu do zmian jakie zaszły w wysokości udziału sektora centralnego w sektorze general government na przestrzeni lat 2000-2008. Generalnie rzecz biorąc zauważalna jest tendencja niewielkiego wzrostu stopnia redystrybucji PKB poprzez sektor central government – o 1 punkt procentowy. Istotna redukcja analizowanego sektora dotyczy następujących państw: Słowacji (o 17,6 pp), Hiszpanii (o 13,5 pp) i Szwecji (o 6,2 pp), a w przypadku Słowacji zbiegło się to z obniżeniem całkowitego stopnia redystrybucji PKB przez system finansów publicznych. Umocnienie się natomiast części centralnej sektora finansów publicznych nastąpiło w Bułgarii (o 10,9 pp), na Łotwie (o 7 pp) oraz w Danii (o 6 pp).

Państwa europejskie charakteryzują się przede wszystkim wysokim stopniem obciążeń podatkowych i pozapodatkowych, co pokazuje między innymi udział dochodów publicznych w PKB, który liczony dla 2008 roku jako średnia ważona wynosi 44,6 % PKB, zaś jako średnia arytmetyczna 42,5 % PKB. Jednocześnie trzeba zauważyć, iż nie ma istotnych różnic w stopie fiskalizmu pomiędzy państwami należącymi do strefy euro, krajami tworzącymi byłą Piętnastkę oraz grupą wszystkich państw członkowskich, podczas gdy średni stopień fiskalizmu dla państw OECD jest o 7 punktów procentowych niższy. Cecha dość wysokiego opodatkowania nie jest dla krajów unijnych niczym nowym, niemniej jednak takie państwa jak USA, Japonia, Australia wskaźnik ten mają o 10-12 punktów procentowych niższy, co bez wątpienia wpływa na większe zdolności konkurencyjne ich gospodarek. Generalnie można zauważyć począwszy od roku 2000 wiele korzystnych wysiłków podejmowanych w celu obniżenia poziomu opodatkowania. Dość wyraźne działania podejmowane były w latach 2001-2002, zaś w następnych latach znacznie osłabły i niemalże wygasły w roku 2005, czego przyczyn w głównej mierze należy upatrywać w czynnikach koniunkturalnych⁴. Jedynie w Irlandii, Szwecji, Grecji, Niemczech, Holandii oraz Finlandii udało się zmniejszyć przejmowanie PKB poprzez system dochodów publicznych o więcej niż 2 punkty procentowe. Głównie obniżki stawek dotknęły podatków od dochodów osobistych (PIT), składek na ubezpieczenia społeczne oraz stawek podatków od dochodów osób prawnych (CIT) z równoczesnym poszerzeniem w nich bazy podatkowej. Stosowną przeciwwagą tych poczynań było w kilku państwach zwiększenie obciążeń podatkami pośrednimi poprzez implementowanie tzw. zielonej (ekologicznej) reformy podatkowej⁵.

Tab. 5.3. Udział dochodów publicznych w PKB (w %).

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Austria (AT)	50,3	51,4	50,1	49,9	49,5	48,4	47,9	48,1	48,4	47,9	47,1	47,1
Belgia (BE)	49,1	49,5	49,7	50,9	49,0	49,4	48,7	48,2	48,8	47,7	48,0	48,2
Bułgaria (BG)	42,2	40,9	39,5	40,0	41,3	41,2	39,5	41,5	39,1	38,7	38,4	38,4
Cypr (CY)	34,7	35,9	35,8	38,5	38,7	41,2	42,2	45,5	43,5	40,9	42,1	42,1
Czechy (CZ)	38,1	38,7	39,5	40,7	42,2	41,4	41,1	41,9	40,9	40,3	41,0	40,9
Dania (DK)	55,8	55,4	54,8	55,0	56,4	57,8	56,7	55,8	55,4	53,9	52,8	53,0
Estonia (EE)	35,9	34,7	36,0	36,5	35,6	35,2	36,3	37,4	37,1	41,9	43,5	42,4
Finlandia (FI)	55,2	52,7	52,9	52,5	52,3	52,9	52,6	52,5	53,4	51,5	50,5	50,6
Francja (FR)	50,2	50,0	49,5	49,2	49,6	50,4	50,4	49,6	49,3	47,0	46,8	47,1
Grecja (EL)	43,0	40,9	40,3	39,0	38,0	38,5	39,7	40,4	40,6	37,3	37,2	37,0
Hiszpania (ES)	38,1	38,0	38,4	38,2	38,5	39,4	40,4	41,1	37,0	34,0	35,6	36,0
Holandia (NL)	46,1	45,1	44,1	43,9	44,3	44,5	46,1	45,7	46,6	44,8	44,8	45,1
Irlandia (IE)	36,1	34,2	33,2	33,6	34,9	35,4	37,2	36,5	34,9	34,4	34,4	33,8
Litwa (LT)	35,9	33,2	32,9	31,9	31,8	32,8	33,1	33,8	34,2	36,1	36,8	36,3
Luksemburg (LU)	43,6	44,2	43,6	42,2	41,5	41,5	39,7	39,9	40,2	41,1	39,7	39,4
Łotwa (LV)	34,6	32,5	33,4	33,2	34,7	35,1	37,7	35,5	34,6	34,9	33,4	32,9
Malta (MT)	34,8	36,6	37,7	37,9	40,9	42,0	41,2	40,4	40,3	41,2	41,9	42,1
Niemcy (DE)	46,4	44,7	44,4	44,5	43,3	43,5	43,7	43,9	43,7	44,6	43,3	42,9
Polska (PL)	38,1	38,6	39,2	38,4	36,9	39,4	40,2	40,3	39,6	37,6	38,6	38,3
Portugalia (PT)	40,2	40,1	41,4	42,5	43,1	41,6	42,3	43,2	43,2	43,7	43,5	43,3
Rumunia (RO)	33,8	32,5	33,0	32,0	32,3	32,3	33,1	33,5	32,8	31,6	31,8	32,0
Słowacja (SK)	39,9	38,0	36,8	37,4	35,3	35,2	33,5	32,5	32,5	31,3	31,4	31,4
Słowenia (SI)	43,0	43,6	43,9	43,7	43,6	43,8	43,2	42,4	42,4	43,2	43,2	42,9
Szwecja (SE)	59,3	57,2	55,3	55,8	56,1	57,2	56,5	56,3	55,5	53,8	52,3	52,0
Węgry (HU)	43,8	43,2	42,3	42,2	42,3	42,2	42,6	44,8	45,5	45,9	45,1	45,1
Wielka Brytania (UK)	40,4	40,7	39,1	38,8	39,6	40,8	41,4	41,4	42,4	39,1	39,2	39,6
Włochy (IT)	45,3	44,9	44,4	44,8	44,2	43,8	45,4	46,4	46,0	48,3	45,5	45,4
EA	46,3	45,5	45,1	45,0	44,6	44,9	45,4	45,5	44,9	44,0	43,7	43,7
EU – 15	45,8	45,1	44,5	44,4	44,3	44,8	45,2	45,3	45,1	43,9	43,5	43,6
EU – 27	45,4	44,8	44,2	44,1	44,0	44,4	44,9	44,9	44,6	43,4	43,2	43,2
OECD	39,0	38,4	37,0	36,8	36,8	37,7	38,6	38,6	37,9	36,7	36,6	36,8

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT-u, European Commission – Economic Forecast Autumn 2009, OECD Economic Outlook No.86.

Na tle państw tzw. „starej” Unii państwa nowoprzyjęte po roku 2004 charakteryzują się znacznie niższym udziałem dochodów publicznych w PKB. Dla danych z roku 2002 poziom dochodów publicznych do PKB był niższy dla nowych krajów członkowskich o 6,6 punktów procentowych i podobnie kształtowała się ta różnica dla roiku 2008. W grupie tych państw najbardziej zbliżoną wartość do krajów „starej” UE miała Słowacja, Polska i Węgry. W zakresie struktury dochodów publicznych nowi członkowie UE cechują się zdecydowanie niższym udziałem podatków bezpośrednich w relacji do całości dochodów publicznych uwzględniając w nich również składki na ubezpieczenia społeczne. Różnica ta wynosi dla roku 2002 10 punktów procentowych, jej przyczyną są w głównej mierze znacznie niższe średnie stawki w podatku dochodowym od osób prawnych (CIT) o około 10 punktów procentowych oraz o około 11 punktów procentowych niższe najwyższe stawki w opodatkowaniu dochodu osób fizycznych (PIT). Niskie udziały podatków bezpośrednich są równoważone większym znaczeniem fiskalnym podatków pośrednich (4,1 pp) oraz wpływów z ubezpieczeń społecznych - (6,9 pp), szczególnie dla Czech, Słowacji i Polski). Natomiast nie występują znaczące różnice w udziale samorządów terytorialnych we wpływach publicznych – kształtują się one zarówno w krajach piętnastki, jak i pozostałych na poziomie około 10 % całości dochodów publicznych⁶.

Polska nie należy do grupy krajów o wysokim stopniu redystrybucji PKB poprzez dochody publiczne. Wskaźnik 40 % jest zdecydowanie o kilka punktów procentowych poniżej średniej unijnej. Jedynym krajem dawnej Piętnastki o niższym poziomie udziału dochodów publicznych w PKB jest Irlandia (34,9 %) oraz Hiszpania (37,0 %), a na podobnym poziomie kształtuje się Luksemburgu (40,2%) oraz w Grecji (40,6 %). Tradycyjnie kraje skandynawskie cechują się bardzo wysokim udziałem przekraczającym 50 % PKB (Szwecja 55,5 %, Dania 55,4 %, Finlandia 53,4 %). W zasadzie nie obserwuje się istotnych zmian w wysokości redystrybucji dochodowej PKB, a zatem poziom wskaźnika pozostaje na mniej więcej tym samym poziomie w przedstawionych krajach⁷. Z prognozy Komisji Europejskiej opublikowanej jesienią 2009 wynika, iż do 2011 roku średnia ważona stopa fiskalizmu obniży się o 1,1-1,5 punkta procentowego, zaś podobny poziom redukcji zakłada również prognoza OECD. Największa redukcja ma objąć takie kraje jak: Grecję (o 3,6 pp), Szwecje (o 3,5 pp), Finlandię (o 2,8 pp), Danię (o 2,4 pp) oraz Francję (o 2,2 pp). Wzrost relacji dochodów publicznych do PKB jest natomiast przewidywany przede wszystkim dla Litwy (o 2,1 pp) oraz Estonii (o 5,3 pp).

Generalnie rzecz biorąc można w strukturze dochodów podatkowych krajów UE dostrzec następującą prawidłowość: w zasadzie występuje równy udział w całości dochodów wpływów z podatków pośrednich, bezpośrednich i z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne. Przy wzięciu pod uwagę średniej arytmetycznej nieznacznie dominują we wpływach dochody z podatków pośrednich (38 %), co jednocześnie powoduje spadek znaczenia wpływów ze składek na ubezpieczenia społeczne (30 %), a podatki bezpośrednie zapewniają 32 % środków. Dla państw strefy euro występują identyczne prawidłowości jak dla państw całej UE zarówno biorąc pod uwagę średnią ważoną, jak też arytmetyczną. Różnice w strukturze dochodów publicznych ujawniają się jeśli dokonany porównania dla krajów byłej Piętnastki oraz dwunastu krajów nowoprzyjętych. Kraje przyjęte od 2004 roku charakteryzują się znacznie większym udziałem wpływów z podatków pośrednich (42, %) w stosunku do państw „starej” Unii (35,5 %), zaś jednocześnie mają o prawie 10 punktów procentowych niższą relację dochodów z podatków bezpośrednich do wpływów ogółem (26,9 % wobec 36,5 %) i o 3 punkty procentowe wyższe dochody ze składek na ubezpieczenie społeczne (31 % wobec 28 %). Mniejsze znaczenie fiskalna podatków bezpośrednich w Europie Środkowo-Wschodniej wynika także z redukcji stawek w podatku dochodowym od osób fizycznych i prawnych, oraz z wprowadzenia podatku liniowego w PIT⁸.

Wyk. 5.4. Struktura dochodów podatkowych (ze składkami na ubezpieczenia społeczne) w roku 2007 (w %).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Taxation Trends in the European Union, European Commission & Eurostat, Luxemburg 2009.

Na tle średniej unijnej Polskę charakteryzuje (42,8 %) znacznie wyższy od przeciętnego (38,5 %) udział we wpływach dochodów z podatków pośrednich. Z drugiej strony musi to oznaczać stosunkowo niewielki udział podatków bezpośrednich, wynoszący w Polsce 24,9 % wobec średniej unijnej 32,3 %. Oprócz Polski jedynie Szwecja notuje mniejsze udziały tych podatków – na poziomie 20,4 %. Drugie miejsce pod względem proporcji wpływów zajmują w Polsce składki na ubezpieczenia społeczne – 3 4,6 % i są one wyższe niż przeciętne w UE (29,5 %). Występujące w Polsce proporcje dochodów publicznych są

Wyk. 5.5. Struktura wpływów według typów obciążeń fiskalnych i pozafiskalnych w 2007 roku (w %).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Taxation Trends in the European Union, European Commission & Eurostat, Luxemburg 2009.

natomiast typowe dla grupy krajów będących od niedawna członkami UE. Bardzo zbliżoną do polskiej strukturą dochodów charakteryzuje się Portugalia.

Wśród państw UE występują ponadto bardzo istotne różnice w kształtowaniu struktury dochodów. Malta, Cypr i Bułgaria należą do państw, w których dominują wpływy z podatków pośrednich. Kraje skandynawskie oraz Wielką Brytanię i Irlandię cechuje stosunkowo wysoki udział podatków bezpośrednich. Natomiast Danię, Maltę, Cypr, Wielką Brytanię i Irlandię niski udział składek na ubezpieczenie społeczne. W Danii ten udział jest najniższy dla wszystkich państw należących do UE – 2 %, co jest spowodowane tym, iż świadczenia społeczne są generalnie finansowane z typowych wpływów podatkowych, co zatem wymusza największy w Unii udział podatków bezpośrednich (61,5 %)⁹.

Głównymi źródłami wpływów typowo podatkowych są dla państw unijnych bez wątpienia: podatek od wartości dodanej (VAT) oraz podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT), przy czym ich udział w strukturze dochodów publicznych wynosi po około 20 % dla wszystkich państw UE i grupy państw, która przyjęła wspólną walutę. W większości nowych państwach członkowskich, w tym także w Polsce oraz w trzech państwach Zachodniej Europy tj. Grecji, Irlandii oraz Portugalii pierwsze miejsce pod względem fiskalnym zajmuje podatek VAT. W grupie pozostałych państw tworzących byłą Piętnastkę taką rolę pełni podatek PIT. Natomiast akcyza oraz podatek CIT mają już znacznie mniejsze znaczenie fiskalne. Warto nadmienić, iż Polska charakteryzuje się jednym z najwyższych udziałów wpływów z akcyzy, które wynoszą 12,1 % i są one wyższe o prawie 4 punkty procentowe od średniej unijnej. Poza Polską wskaźnik dochodów z akcyzy powyżej 10 % występuje niemal wyłącznie w nowych państwach członkowskich, a więc w Luksemburgu (10,1 %), Rumunii (10,4 %), Estonii (11,4 %) oraz Bułgarii (17,2 %).

Zarówno w Polsce, jak i w UE największym obciążeniem dla finansów publicznych są wydatki przeznaczone na ochronę socjalną, które stanowią około 40 % całości wydatków publicznych. Zatem, udział wydatków w Polsce na tę działalność mieści się w granicach średniej dla wszystkich państw członkowskich i krajów byłej Piętnastki oraz strefy euro. Na tle państw Europy Środkowej i Wschodniej Polska ma najwyższy udział wydatków socjalnych, co powoduje iż jest on o 4 punkty procentowe wyższy od średniej dla tej grupy krajów. Wśród 27 krajów występuje duże zróżnicowanie relacji wydatków socjalnych – najniższe wskaźniki notują Cypr i Łotwa (23 %), zaś najwyższe państwa skandynawskie, Francja, Luksemburg, Grecja (42 %) oraz Niemcy (46 %). W Polsce wydatki te pochłaniają o

Wyk.5.6. Wydatki publiczne w krajach UE według funkcji COFOG w 2007 roku (w % PKB).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT-u.

2,5 punkta procentowego mniej PKB niż w państwach UE (18 % PKB) oraz 3 punkty procentowe więcej niż w krajach naszego regionu. Krajem zachodnioeuropejskim o dotychczas najniższym poziomie wydatków na cele społeczne jest Irlandia (poniżej 10 % PKB)¹⁰ oraz podobną część PKB przekazują na te cele Łotwa, Estonia, Rumunia, Cypr, Słowacja i Litwa. Natomiast kraje skandynawskie oraz Austria, Niemcy i Francja na cele społeczne wykorzystują od 20 do 22 %PKB.

Kolejne miejsce wśród wydatków zajmują środki przeznaczone na ochronę zdrowia oraz edukację. Natomiast wydatki przeznaczone na ochronę zdrowia są w Polsce (4,5 % PKB) najniższe w porównaniu z krajami zachodnioeuropejskimi (6,7 % PKB). Prawie dwukrotnie wyższe nakłady ponoszone są w Belgii, Irlandii Francji Danii, Wielkiej Brytanii i Austrii (7-7,5 % PKB)¹¹. Dla krajów Europy Środkowo-Wschodniej typowe jest przeznaczanie mniejszej części PKB na ochronę zdrowia (4,9 % PKB), najmniejszy udział występuje na Cyprze (2,9 % PKB) oraz w Bułgarii (3,1 % PKB), natomiast w Czechach wynosi aż 7,1 % PKB, natomiast na Słowacji choć na ochronę zdrowia przeznacza się 6,5 % PKB, to wydatki te stanowią aż 20 % całości wydatków publicznych.

W naszym kraju przeznacza się na edukację w stosunku do PKB tyle samo środków w porównaniu z państwami unijnymi (5,5 % PKB), natomiast relatywnie stanowi to więcej środków (13,6 wobec 11,2%). Dość istotne różnice występują pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi. Największe nakłady edukacyjne ponoszą w odniesieniu do PKB (7-7,5%) Dania, Szwecja i Cypr, zaś najmniejsze (3-4 % PKB) Grecja, Niemcy, Bułgaria oraz Słowacja. Relatywnie największe wydatki na edukację ponosi także Litwa i Estonia (17 %).

Działalność ogólnopaństwowa pochłania w Polsce oraz wśród państw unijnych około 13 % środków, zaś o 1 punkt procentowy więcej przeznacza się na nią wśród państw strefy euro. Oznacza to jednocześnie, iż kieruje się na działalność państwową 5,5 % PKB w Polsce, zaś w 27 krajach UE 6,1 %, zaś w strefie euro 6,8 %PKB. Relatywnie najmniej wydatków w ramach pierwszej funkcji COFOG (10 %) ponoszą: Estonia, Rumunia, Irlandia i Słowacja (3,2-3,7 % PKB) oraz Czechy i Wielka Brytania (4,4 % PKB); zaś najwięcej – od 8,5 do 10 % PKB: Belgia, Włochy, Węgry i Cypr, gdzie stanowią od 18 do 23 % wydatków ogółem.

Wyk.5.7. Struktura wydatków publicznych w krajach UE według funkcji COFOG w 2007 roku (w %).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT-u.

Obrona narodowa, zarówno w Polsce, jak i państwach UE, absorbuje 1,4 % PKB i stanowi 3,3 % wydatków publicznych. Znacznie powyżej tejże średniej (1,9 – 2,5 % PKB) na te zdania państwa przeznaczają środki: Litwa, Grecja, Wielka Brytania i Rumunia. Natomiast nakłady na obronę narodową poniżej 1 % PKB występują w takich krajach jak: Austria, Malta, Irlandia, Luksemburg.

Sprawy gospodarcze natomiast pochłaniają prawie 11 % wydatków ogółem i 4,5 % PKB. Średnie dla państw unijnych oraz krajów byłej Piętnastki kształtuje się na poziomie 4,0 % PKB, natomiast nowe kraje członkowskie charakteryzują się tym, iż przeznaczają 5,2 % PKB na sprawy gospodarcze. Najwięcej środków kierowanych jest na nie na Malcie (5,9 % PKB), Węgrzech (6,6 % PKB0, w Rumunii (6,7 % PKB) oraz Czechach (6,9 % PKB). Nieznaczną część PKB absorbują one we Francji (2,8 % PKB), Wielkiej Brytanii (2,9 % PKB), Danii (3,4 % PKB) i w Niemczech (3,5 % PKB).

W zakresie pozostałych 4 funkcji nie występują dysproporcje pomiędzy udziałem poszczególnych wydatków w PKB odnotowywanym w Polsce i krajach UE ogółem. Wydatki na bezpieczeństwo i porządek publiczny kształtują się na poziomie 1,8 % PKB, na ochronę środowiska na poziomie 0,7 % PKB, na gospodarkę mieszkaniową i komunalną na poziomie 1,1 % PKB, zaś na organizację wypoczynku, Kuletę i religię wynoszą także 1,1 % PKB.

W roku 2000 sytuacja gospodarcza była pomyślna, wobec czego również deficyty budżetowe w poszczególnych państwach kształtowały się dość korzystnie (średnie saldo wynosiło 0,0 % PKB). Nadejście recesji gospodarczej miało znaczące odbicie w kształtowaniu się deficytów. Najgłębsza nierównowaga wystąpiła w roku średni poziom deficytu osiągnął poziom 3,1 % PKB (a deficyt w Polsce osiągnął 6,3 % PKB). Dość widoczna poprawa sytuacji budżetowej nastąpiła dopiero w latach 2006-2007, dzięki poprawie koniunktury gospodarczej. Trzeba podkreślić, iż na przestrzeni lat 2000-2008 w wielu państwach udało się zrównoważyć system finansów publicznych lub nawet niejednokrotnie wykazać nawet niemała nadwyżkę. W takiej korzystnej z punktu widzenia Traktatu z Maastricht oraz Pakietu Stabilności i Wzrostu znalazły się następujące kraje: Belgia (2000-2007, z wyjątkiem roku 2005), Bułgaria (2004-2008), Dania (2000-2008), Estonia (2000-2007), Finlandia (2000-2008), Hiszpania (2005-2007), Holandia (2000-2001; 2005-2008), Irlandia (2000-2007), Luksemburg (2000-2008), Szwecja (2000-2008).

Z uwagi na wysoki poziom deficytu, zarówno w okresie przedakcesyjnym, jak i po wejściu Polski do UE w myśl art. 104 TWE Polska decyzją Rady nr 2005/183/EC z 5 lipca

Tab. 5.4. Saldo sektora general gove4rnment w krajach Unii Europejskiej (w % PKB).

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Austria (AT)	-1,7	0,0	-0,7	-1,4	-4,4	-1,6	-1,6	-0,6	-0,4	-4,3	-5,5	-5,3
Belgia (BE)	0,0	0,4	-0,1	-0,1	-0,3	-2,7	0,3	-0,2	-1,2	-5,9	-5,8	-5,8
Bułgaria (BG)	-0,3	0,6	-0,8	-0,3	1,6	1,9	3,0	0,1	1,8	-0,8	-1,2	-0,4
Cypr (CY)	-2,3	-2,2	-4,4	-6,5	-4,1	-2,4	-1,2	3,4	0,9	-3,5	-5,7	-5,9
Czechy (CZ)	-3,7	-5,6	-6,8	-6,6	-3,0	-3,6	-2,6	-0,7	-2,1	-6,6	-5,5	-5,7
Dania (DK)	2,4	1,5	0,3	0,1	2,0	5,2	5,2	4,5	3,4	-2,0	-4,8	-3,4
Estonia (EE)	-0,2	-0,1	0,3	1,7	1,6	1,6	2,3	2,6	-2,7	-3,0	-3,2	-3,0
Finlandia (FI)	6,9	5,0	4,1	2,6	2,4	2,8	4,0	5,2	4,5	-2,8	-4,5	-4,3
Francja (FR)	-1,5	-1,5	-3,1	-4,1	-3,6	-2,9	-2,3	-2,7	-3,4	-8,3	-8,3	-7,7
Grecja (EL)	-3,7	-4,5	-4,8	-5,6	-7,5	-5,2	-2,9	-3,7	-7,7	-12,7	-12,2	-12,8
Hiszpania (ES)	-1,0	-0,6	-0,5	-0,2	-0,3	1,0	2,0	1,9	-4,1	-11,2	-10,1	-9,3
Holandia (NL)	2,0	-0,2	-2,1	-3,1	-1,7	-0,3	0,5	0,2	0,7	-4,7	-6,1	-5,6
Irlandia (IE)	4,8	0,9	-0,4	0,4	1,4	1,7	3,0	0,3	-7,2	-12,5	-14,7	-14,7
Litwa (LT)	-3,2	-3,6	-1,9	-1,3	-1,5	-0,5	-0,4	-1,0	-3,2	-9,8	-9,2	-9,7
Luksemburg (LU)	6,0	6,1	2,1	0,5	-1,1	0,0	1,3	3,7	2,5	-2,2	-4,2	-4,2
Łotwa (LV)	-2,8	-2,1	-2,3	-1,6	-1,0	-0,4	-0,5	-0,3	-4,1	-9,0	-12,3	-12,2
Malta (MT)	-6,2	-6,4	-5,5	-9,9	-4,7	-2,9	-2,6	-2,2	-4,7	-4,5	-4,4	-4,3
Niemcy (DE)	1,3	-2,8	-3,7	-4,0	-3,8	-3,3	-1,6	0,2	0,0	-3,4	-5,0	-4,6
OECD	0,2	-1,3	-3,3	-4,1	-3,4	-2,7	-1,3	-1,3	-3,5	-8,2	-8,3	-7,6
Polska (PL)	-3,0	-5,1	-5,0	-6,3	-5,7	-4,1	-3,6	-1,9	-3,6	-6,4	-7,5	-7,6
Portugalia (PT)	-2,9	-4,3	-2,8	-2,9	-3,4	-6,1	-3,9	-2,6	-2,7	-8,0	-8,0	-8,7
Rumunia (RO)	-4,7	-3,5	-2,0	-1,5	-1,2	-1,2	-2,2	-2,5	-5,5	-7,8	-6,8	-5,9
Słowacja (SK)	-12,3	-6,5	-8,2	-2,8	-2,4	-2,8	-3,5	-1,9	-2,3	-6,3	-6,0	-5,5
Słowenia (SI)	-3,7	-4,0	-2,5	-2,7	-2,2	-1,4	-1,3	0,0	-1,8	-6,3	-7,0	-6,9
Szwecja (SE)	3,7	1,6	-1,2	-0,9	0,8	2,3	2,5	3,8	2,5	-2,1	-3,3	-2,7
Węgry (HU)	-3,0	-4,0	-8,9	-7,2	-6,4	-7,9	-9,3	-5,0	-3,8	-4,1	-4,2	-3,9
Wielka Brytania (UK)	3,6	0,5	-2,0	-3,3	-3,4	-3,4	-2,7	-2,7	-5,0	-12,1	-12,9	-11,1
Włochy (IT)	-0,8	-3,1	-2,9	-3,5	-3,5	-4,3	-3,3	-1,5	-2,7	-5,3	-5,3	-5,1
EA	0,1	-1,8	-2,5	-3,1	-2,9	-2,5	-1,3	-0,6	-2,0	-6,4	-6,9	-6,5
EU-15	0,8	-1,2	-2,3	-3,0	-2,8	-2,4	-1,3	-0,8	-2,2	-7,0	-7,6	-7,0
EU-27	0,6	-1,4	-2,5	-3,1	-2,9	-2,4	-1,4	-0,8	-2,3	-6,9	-7,5	-6,9

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT-u, European Commission – Economic Forecast Autumn 2009.

2004 r. została objęta procedurą nadmiernego deficytu z koniecznością jego redukcji do 2007. Dzięki podjętym działaniom w kolejnych latach deficyt ulegał powolnemu obniżeniu, ale dopiero w roku 2007 uzyskano korzystne i zadowalające wyniki, bowiem jeszcze w 2006 roku deficyt wyniósł aż 3,8 % PKB. Deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wyniósł w roku 2007 w Polsce 1,9 % PKB. Na tle średniej unijnej wynoszącej 0,8 % PKB (dla państw strefy euro – 0,6 % PKB, dla OECD 1,3 % PKB) był on ponad dwukrotnie wyższy, choć nie przekraczał już wartości referencyjnej. W roku 2007 deficyt niewątpliwie był na najniższym od wielu lat poziomie, na co złożyły sie trzy czynniki: szybki wzrost PKB, wpływ ponadplanowych dochodów budżetowych oraz mniejsze wykonanie niektórych planowanych wydatków. Pięć analizowanych państwa miały deficyt większy niż 2 % PKB, przy czym największy występował na Węgrzech i w Grecji. Z drugiej strony zaś kilku krajom udało się osiągnąć znaczne nadwyżki budżetowe. Są to przede wszystkim kraje skandynawskie (Finlandia +5,3% PKB, Dania +4,4% PKB, Szwecja +3,5% PKB) Hiszpania (+2,2 % PKB) oraz Estonia, Cypr i Luksemburg ¹².

Dzięki bardzo dobremu wynikowi z roku 2007, jak planowanym wówczas pozytywnym tendencjom na najbliższe lata Rada UE w dniu 8 lipca 2008 podjęła decyzję o zakończeniu procedury nadmiernego deficytu wobec Polski¹³, równocześnie otwierając ją wobec Wielkiej Brytanii, gdzie deficyt miał wynieść 3,3 % PKB. W aktualizacji Programu Konwergencji przyjęto założenie podejmowania dalszych działań w kierunku redukcji deficytu. W roku 2008 miał nastąpić przejściowy wzrost relacji deficytu do PKB do poziomu 2,5 % z uwagi na koszty redukcji klina podatkowego, zaś począwszy od 2009 występować miała tendencja spadkowa, aż do osiągnięcia zakładanego celu tzw. MTO na poziomie 1,0 % PKB w roku 2011¹⁴.

Wyk. 5.8. Saldo sektora general government w krajach UE w 2008 roku (w % PKB).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie Public Finances in EMU 2009, „European Economy” 5/2009, s. 22.

Kryzys gospodarczy i finansowy w sposób istotny i negatywny zaczął oddziaływać na stan równowagi budżetowej praktycznie w każdym państwie członkowskim od 2008 roku, a wszystkie ambitne plany, w tym i Polski, zakładającą dalszą poprawę nierównowagi finansów publicznych okazały się w obliczu tej sytuacji niemożliwe do spełnienia. W 2008 roku aż 11 krajów, w tym i Polska zanotowały deficyt przekraczający 3 % PKB, zaś dalsze 8 miało deficyt poniżej wartości referencyjnej, 1 kraj wykazał saldo zerowe (Niemcy), a 7 krajom udało się zanotować nadwyżkę. W stosunku do 2007 roku saldo dla całej UE pogorszyło się o 1,5 punkta procentowego (z 0,8 do 2,3 % PKB, a dla Polski o 1,7 punkta procentowego do 3,6 % PKB, a więc na poziomie średniej unijnej. Największy wzrost deficytu zanotowano w Irlandii (o 7,5 punkta procentowego), Hiszpanii (o 6 pp), Estonii (o 5,3 pp) i Grecji (o 4 pp), zaś równocześnie czterem krajom udało się, choć w niewielkim stopniu, poprawić saldo – w Austrii (o 0,2 pp), Holandii (o0,5 pp), na Węgrzech (o 1,2 pp) i w Bułgarii (o 1,7 pp).

Na początku 2009 roku jedynie wobec dwóch krajów otwarta była procedura nadmiernego deficytu, a były to Węgry, wobec których procedura toczy się od 5 lipca 2004 a termin jej zakończenia wyznaczono na rok 2011 oraz Wielka Brytania wobec, której procedurę EDP rozpoczęto 8 lipca 2008 roku z wskazaniem redukcji deficytu do roku finansowego 2014-2015. W trakcie roku 2009 Rada podejmowała trzykrotnie decyzje o otwarciu procedury w efekcie stwierdzenia występowania nadmiernego deficytu budżetowego i objęła nią 18 państw, co wskazuje na ogromną skalę pogorszenia się stanu równowagi finansów publicznych w przeważającej części państw UE, a tym samym jedynie 7 państw pozostaje nieobjętych tą procedurą¹⁵. Wyznaczone przez Radę ECOFIN terminy na dokonanie korekty dla większości krajów dotyczą roku 2012 i 2014, a dla Irlandii roku 2014, zaś wymagana średnie roczna korekta strukturalna waha się w zależności od kraju od 0054 % do 2,0 % PKB¹⁶.

Lata 2009-2011 będą okresem głębokiej destabilizacji systemów finansów publicznych w niemal wszystkich państwach członkowskich, z tym że apogeum głębokości deficytu ma przypaść na rok 2010. Analizując różnicę w wysokości relacji deficytu budżetowego do PKB dla lat 2007-2010 należy stwierdzić, iż w przypadku 7 państw ujemna zmiana wielkości salda przekracza 9 punktów procentowych, a dotyczy Irlandii (o 15 pp), Hiszpanii (o 12 pp), Łotwy (o 12 pp), Wielkiej Brytanii (o 10,2 pp), Finlandii (9,7 pp), Danii (o 9,3 pp) oraz Cypru (9,1 %). W kolejnych 17 państwa obniżenie salda sektora general government będzie mieściło się w granicach 5-9 pp, w tym i dla Polski (5,6 pp do 7,5 % PKB). W Czechach, Rumunii, na Słowacji we Włoszech i na Malcie skala tych zmian ma mieścić się w przedziale 2-5 pp, a w Bułgarii deficyt ma się powiększyć jedynie o 1,3 pp. Jedynie dla Węgier prognozowana jest poprawa salda sektora o 0,8 pp.

Nie tylko recesja gospodarcza prowadzi do destabilizacji finansów publicznych w krajach członkowskich, niebagatelną bowiem rolę spełniają także automatyczne stabilizatory koniunktury oraz liczne działania dyskrecjonalne, co niestety znajduje swoje odzwierciedlenia w znaczącym wzroście niedoborów budżetowych oraz długów publicznych. Deficyt sektora general government dla państw UE wzrośnie wedle jesiennych prognoz Komisji Europejskiej z 2,3 % PKB w 2008 roku do prawie 7 % PKB w 2009, a dla państwa strefy euro skala wzrostu będzie bardzo podobna z 2 % do 6,5 % PKB. To jednocześnie oznacza, iż Komisja Europejska zmieniła swoją prognozę w stosunku do wiosny 2009 obniżając poziom deficytu o 1 pp. Dalszy wzrost ogólnego poziomu deficytu przewidywany w 2010 roku wynosi 0,5 pp i tylko jeden kraj – Bułgaria nie przekroczy referencyjnego poziomu deficytu, zaś na rok 2011 przewidywania mówią o niewielkiej poprawie (o około 0,5 pp) salda sektora general government dla krajów UE.

W celu poprawy sytuacji gospodarczej krajów europejskich KE opracowała i wdrożyła od listopada 2008 roku specjalny plan gospodarczy (The European Economic Recovery Plan), zgodnie z którym istnieje konieczność zastosowania aktywnych impulsów fiskalnych w celu pobudzenia inwestycji, utrzymania siły nabywczej gospodarstw domowych, pomocy przedsiębiorstwom oraz ustabilizowania rynku pracy, a ich kwotę oszacowano na przynajmniej 200 mld euro¹⁷. Skalę wpływu instrumentów dyskrecjonalnych na finanse publiczne ocenia się na 1,4 % PKB w 2009 roku oraz na 1,1 % PKB w roku następnym (dla strefy euro odpowiednio 1,3 % i 1,2 % PKB)¹⁸. Ponadto fundusze finansów publicznych są uszczuplane wskutek działania automatycznych stabilizatorów koniunktury, gdyż z jednej strony spadają wpływy podatkowe, zaś z drugiej strony rosną wydatki związane ze społecznymi skutkami bezrobocia, a ich oddziaływanie na deficyt budżetowy szacuje się na łącznie 2,5 % PKB w latach 2009-2010. Trzecim czynnikiem negatywnie oddziałującym na saldo finansów publicznych jest zdecydowania większa elastyczność dochodów podatkowych na słabnącą aktywność gospodarczą , co powoduje iż relacja dochodów publicznych do PKB obniży się w roku 2009 o 1,25 pp i o 0,25 pp w 2010 roku¹⁹.

Tab. 5.5. Dług publiczny w krajach Unii Europejskiej (w % PKB).

	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011
Austria (AT)	66,5	67,1	66,5	65,5	64,8	63,9	62,2	59,5	62,6	69,1	73,9	77,0
Belgia (BE)	107,9	106,6	103,5	98,5	94,2	92,1	88,1	84,2	89,8	97,2	101,2	104,0
Bułgaria (BG)	74,3	67,3	53,6	45,9	37,9	29,2	22,7	18,2	14,1	15,1	16,2	15,7
Cypr (CY)	48,7	52,1	64,6	68,9	70,2	69,1	64,6	58,3	48,4	53,2	58,6	63,4
Czechy (CZ)	18,5	24,9	28,2	29,8	30,1	29,7	29,4	29,0	30,0	36,5	40,6	44,0
Dania (DK)	51,5	48,7	48,3	45,8	44,5	37,1	31,3	26,8	33,5	33,7	35,3	35,2
Estonia (EE)	5,1	4,8	5,7	5,6	5,0	4,6	4,5	3,8	4,6	7,4	10,9	13,2
Finlandia (FI)	43,8	42,3	41,4	44,4	44,4	41,8	39,3	35,2	34,1	41,3	47,4	52,7
Francja (FR)	57,3	56,9	58,8	62,9	64,9	66,4	63,7	63,8	67,4	76,1	82,5	87,6
Grecja (EL)	103,4	103,7	101,7	97,4	98,6	100,0	97,1	95,6	99,2	112,6	124,9	135,4
Hiszpania (ES)	59,3	55,5	52,5	48,7	46,2	43,0	39,6	36,1	39,7	54,3	66,3	74,0
Holandia (NL)	53,8	50,7	50,5	52,0	52,4	51,8	47,4	45,5	58,2	59,8	65,6	69,7
Irlandia (IE)	37,8	35,6	32,2	31,0	29,7	27,6	25,0	25,1	44,1	65,8	82,9	96,2
Litwa (LT)	23,7	23,1	22,3	21,1	19,4	18,4	18,0	16,9	15,6	29,9	40,7	49,3
Luksemburg (LU)	6,2	6,3	6,3	6,1	6,3	6,1	6,6	6,6	13,5	15	16,4	17,7
Łotwa (LV)	12,3	14,0	13,5	14,6	14,9	12,4	10,7	9,0	19,5	35,2	48,6	60,4
Malta (MT)	55,9	62,1	60,1	69,3	72,1	70,2	63,6	62,0	63,8	68,5	70,9	72,5
Niemcy (DE)	59,7	58,8	60,4	63,9	65,7	68,0	67,6	65,0	65,9	73,1	76,7	79,7
Polska (PL)	36,8	37,6	42,2	47,1	45,7	47,1	47,0	45,0	47,2	51,7	57,0	61,3
Portugalia (PT)	50,5	52,9	55,6	56,9	58,3	63,6	64,7	63,6	66,3	77,4	84,6	91,1
Rumunia (RO)	22,5	25,7	24,9	21,5	18,7	15,8	12,4	12,6	13,6	21,8	27,4	31,3
Słowacja (SK)	50,3	48,9	43,4	42,4	41,5	34,2	30,5	29,3	27,7	34,6	39,2	42,7
Słowenia (SI)	-	26,8	28,0	27,5	27,2	27,0	26,7	23,3	22,5	35,1	42,8	48,2
Szwecja (SE)	53,6	54,4	52,6	52,3	51,3	51,0	45,9	40,5	38,0	42,1	43,6	44,1
Węgry (HU)	55,0	52,0	55,6	58,4	59,1	61,8	65,6	65,9	72,9	49,1	79,8	79,1
Wielka Brytania (UK)	40,0	37,7	37,5	38,7	40,6	42,2	43,2	44,2	52,0	68,6	80,3	88,2
Włochy (IT)	109,2	108,8	105,7	104,4	103,8	105,8	106,5	103,5	105,8	114,6	116,7	117,8
EA	68,8	68,4	68,2	69,4	69,8	70,4	68,6	66,2	69,6	78,2	84,0	88,2
EU-15	63,2	62,2	61,6	63,0	63,3	64,1	62,8	60,4	63,9	75,4	81,8	86,4
EU-27	61,9	61,0	60,4	61,8	62,2	62,7	61,3	58,7	61,5	73,0	79,3	83,7

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych EUROSTAT-u, European Commission – Economic Forecast Autumn 2009, OECD Economic Outlook No.86.

W Polsce w okresie lat 2000-2007 kulminacyjny poziom długu został osiągnięty, podobnie jak w pozostałych państwach, w roku 2005 przy wartości 47,1 % PKB (dla EA-15 70,4 % PKB). Za bardzo pozytywne należy uznać ponadto kroki podejmowane przez Belgię w celu zmniejszenia bardzo wysokiego długu przekraczającego przy poziomie wyjściowym 100 % PKB o 24 pp²⁰. Największego poziomu redukcji wskaźnika zadłużenia dokonano w Bułgarii o 56 pp, a ponadto w Danii (o 24 pp), Hiszpanii (o 23 pp) i na sŁowacji (o 21 pp).

Polska należy do krajów o umiarkowanym poziomie długu publicznego (47,2 % PKB w 2008 roku) i poziom ten jest niższy o 22 punkty procentowe od średniej relacji długu dla państw strefy euro, wynoszącej 69,6 % PKB, a tak duża różnica w poziomie zadłużenia jest charakterystyczna dla grupy nowych państw członkowskich. Należy zaznaczyć, iż generalnie większość państw zachodnioeuropejskich ma dość istotne rozmiary długu publicznego, które przekraczają wartość referencyjną 60 % PKB. Zatem do państw o wysokim zadłużeniu można zaliczyć: Austrię, Niemcy, Portugalię, Francję oraz Niemcy. Wśród nowych państwa członkowskich wyższą relacją długu charakteryzują się Malta i Węgry. Natomiast trzy kraje cechują się bardzo wysokim poziomem zadłużenia, są to: Belgia, Grecja oraz Włochy. Do krajów o najniższym poziomie zadłużenia (do 30 % PKB) należy wyłącznie 9 państw przyjętych od roku 2004, z tym że dług Estonii wynosił jedynie 4,6 % PKB. Relacja długu w granicach 30-40 % PKB występowała w Danii, Finlandii, Szwecji i Hiszpanii, zaś zbliżony do polskiego poziom zadłużenia zanotowała Irlandia i Cypr.

Niekorzystna sytuacja gospodarcza na świecie tylko w niewielkim stopniu przyczyniła się do zwiększenia udziału długu publicznego w PKB w 2008 roku, gdyż było to jedynie 3 pp. Natomiast w roku 2009 nastąpi lawinowy przyrost zadłużenia powodujący, iż wskaźnik długu do PKB podniesie się do poziomu 73 % PKB, a jeśli zostaną dokonane żadne zmiany w polityce fiskalnej poziom długu wzrośnie niemal do 84 % PKB w 2011 roku. Tempo przyrostu zadłużenia będzie zatem wynosić 11,5 pp w 2009 roku, 6,25 pp w 2010 i 4,5 pp w 2011. Prognozy dla państw strefy euro wskazują, iż przy wyższej relacji zadłużenia (69,6 % PKB w 2008 roku) przyrost relacji będzie wynosił tylko 9 pp w 2009 roku, 5,25 pp w 2010 i 4,25 pp w 2011, a tym samym dług osiągnie równowartość 88,2 % PKB. Należy jednocześnie podkreślić, iż tak skokowy wzrost rozmiarów długu publicznego jaki nastąpi w 2009 roku nie był dotąd notowany w czasach pokoju, jak też wzrost o 25 pp pomiędzy latami 2007-2011 pozostaje bez precedensu²¹.

Poszczególne państwa unijne zanotują oczywiście bardzo zróżnicowaną wysokość przyrostu długu publicznego i żadne z nich tego nie uniknie. Na koniec 2011 roku w stosunku do 2008 dług publiczny ma powiększyć się w przedziale od 20-30 pp PKB we Frnacji, Portugalii i Słowenii, przyrost w graniach 30-40 pp PKB prognozowany jest dla Litwy, Hiszpanii, Grecji, Wielkiej Brytanii i Łotwy, zaś dla Irlandii przyrost relacji długu do PKB ma osiągnąć 52,1 pp. Niemniej jednak aż 7 krajów zanotuje poziom przyrostu niższy od 10 pp PKB, a są to: Bułgaria, Dania, Luksemburg, Szwecja, Węgry, Estonia i Malta. Szacowany dla Polski wzrost relacji długu publicznego do PKB o 14,1 pp do 61,3 % PKB wydaje się być na tle innych państw unijnych bardzo umiarkowany, zaś pod względem tempa przyrostu długu Polska została umieszczona na 10 miejscu.

Z przeprowadzonych analiz oraz zamieszczonych danych można wysunąć generalny wniosek, iż stan i struktura finansów publicznych w Polsce nie odbiega od typowej dla pozostałych państw członkowskich Unii Europejskiej. Poszczególne kraje członkowskie charakteryzują się ponadto wielką różnorodnością kształtowania poszczególnych wskaźników czy też struktur. Trudno zatem wskazać pewien określony i optymalny model w stosunku do którego można by dokonywać porównań i ocen.

Polska, zatem w porównaniu z krajami zachodnioeuropejskimi, należącymi do Unii Europejskiej, cechuje się znacznie mniejszymi stopniem redystrybucji PKB poprzez cały sektor finansów publicznych, także z punktu widzenia centralizacji finansów publicznych, nie należymy do krajów o dużym stopniu centralizacji funduszy publicznych. Podobnie kształtuje się udział dochodów publicznych do PKB, znacznie niższe są ponadto stawki w podatkach dochodowych. To co wyróżnia Polskę oraz większość nowoprzyjętych państw członkowskich, to dominacja w strukturze dochodów publicznych podatków pośrednich, zaś główną rolę fiskalną pełni podatek typu VAT, podczas gdy w większości państw strefy euro taką pozycję zajmują podatki bezpośrednie z wyraźnie dominującą rolą podatku dochodowego od osób fizycznych (PIT). Ochrona socjalna jest dla wszystkich państw UE, w tym i Polski, największą pozycją wydatkową, pochłaniającą około 40 % funduszy publicznych. Struktura wydatków publicznych w porównaniu do państw UE jest zasadniczo bardzo zbliżona. Warto nadmienić, iż niższe nakłady ponoszone są w naszym kraju na ochronę zdrowia oraz sprawy gospodarcze. Co prawda pod względem deficytu sektora general government plasujemy się dla lat 2000-2007 znacznie powyżej średniej unijnej, to skutki kryzysu ogólnoświatowego mają mniejszy wpływ na równowagę polskich finansów publicznych. Natomiast poziom długu publicznego jest na tle państw zachodnioeuropejskich na umiarkowanym poziomie, zaś jego planowany przyrost w porównaniu z innymi krajami jest niewielki, choć jednocześnie istnieje groźba przekroczenia limitu konstytucyjnego 60 % PKB w 2011 roku.

Eksperci OECD i UE oceniając stan polskich finansów publicznych zwrócili uwagę na dwa zasadnicze elementy – istotną słabość systemu wyrażającym się w dużym deficycie strukturalnym, który w warunkach kryzysu uległ rozszerzeniu oraz nałożeniu się na niego deficytu cyklicznego oraz zagrożenie wynikające z prawdopodobnego przekroczenia konstytucyjnego limitu długu publicznego w 2011 roku. A jednocześnie polskie władze nie podejmują żadnych działań w kierunku przeprowadzenia reform strukturalnych i konsolidacji fiskalnej, a ambitne plany związane z uniknięciem ryzyka powiększenia się planowanego deficytu budżetowego, a tym samym i długu publicznego, oparte są na wątpliwych wpływach z przyspieszonego programu prywatyzacji. Ponadto korzystne jest z punktu widzenia także gospodarczego wygospodarowanie większych krajowych środków na współfinansowanie programów i projektów realizowanych z udziałem funduszy unijnych, co można osiągnąć w drodze redukcji wydatków na ubezpieczenia społeczne, rozszerzenia bazy podatkowej, podwyższeniu podatków majątkowych. OECD przestrzega przed próbą poprawy sytuacji finansów publicznych za pomocą obniżenia stopy składek przekazywanych do otwartych funduszy emerytalnych, co stanowiłoby istotny krok do tyłu w stosunku do reformy emerytalnej, a także prowadziłoby do zwiększenia przyszłych zobowiązań finansowych wobec systemu emerytalnego oraz podważałoby wiarygodność i międzypokoleniową stabilność całego systemu emerytalnego²².

Niewątpliwie zarówno polska polityka fiskalna, jak prowadzona przez inne państwa członkowskie nie promuje trwałego rozwoju. Istniejąca z powodu kryzysu presja fiskalna jest dodatkowo wzmacniana przez planowane obciążenie fiskalne wynikające ze starzenia się społeczeństw, które dotyczy głownie wydatków publicznych na niekapitałowe systemy emerytalne oraz opiekę zdrowotną w warunkach recesji gospodarczej i późniejszego spowolnionego wzrostu. Zatem wyzwaniem dla polityki fiskalnej staje się opracowanie wiarygodnych strategii korekty fiskalnej, z uwagi na konieczność dostosowania rozmiarów deficytu do wartości referencyjnej.

W ocenie długoterminowej stabilności systemów finansów publicznych do roku 2060 kraje UE zostały podzielone na trzy zasadnicze grupy. Krajami o stosunkowo mocnej pozycji budżetowej, w tym salda strukturalnego oraz o małym ryzyku są: Bułgaria, Dania, Estonia Finlandia i Szwecja. Średni poziom ryzyka został przypisany do Belgii, Niemiec, Francji, Włoch, Węgier, Luksemburga, Austrii, Polski i Portugalii. Poziom wysokiego ryzyka występuje natomiast w Czechach, na Cyprze, w Irlandii, Grecji, Hiszpanii, na Łotwie, Litwie, Malcie, w Holandii, Rumunii, Słowenii, Słowacji i Wielkiej Brytanii²³.

---

1. Od chwili przyjęcia do UE obowiązuje Polskę m. in. art. 104 TWE dotyczący procedury nadmiernego deficytu (EDP).

   ↩

2. A. Paternoster, M. Wozowczyk, A. Lupi: General government expenditure and revenue in the EU, 2006, „Economy and Finance” 23/2008, s.1.

   ↩

3. T. M. Budzyński: Finanse publiczne w Polsce na tle wybranych państw zachodnioeuropejskich [w:] Główne wyzwania i problemy systemu finansów publicznych, pod red. J. Głuchowskiego, A. Pomorskiej, J. Szołno-Koguc, Wyd. KUL, Lublin 2009, s. 44-45.↩

4. Taxation Trends in the European Union, European Commission & Eurostat, Luxemburg 2008, s.5-6.

   ↩

5. Structures of the Taxation Systems in the European Union, European Commission & Eurostat, Luxemburg 2004, s. 9.

   ↩

6. Structures of the Taxation Systems in the European Union, European Commission & Eurostat, Luxemburg 2004, s. 47.

   ↩

7. A. Lupi: Tax revenue in the EU, “Economy and Finance” 47/2008, s. 1.↩

8. Taxation Trends in the European Union, European Commission & Eurostat, Luxemburg 2009, s. 6↩

9. Taxation Trends in the European Union, European Commission & Eurostat, Luxemburg 2008, s. 34.

   ↩

10. L. Pulpanova: General government expenditure by function in the EU in 2003, “Economy and Finance” 28/2008, s. 2-3.

    ↩

11. L. Pulpanowa: Trends in government expenditure by function, 2000-2004, „Economy and Finance” nr 11/2006, s. 5-6.

    ↩

12. Eurostat, Euro-indicators. News release, nr 54/2008.↩

13. Council Decision of abrogating Decision 2005/183/EC on the existence of an excessive deficit in Poland.

    ↩

14. Program konwergencji. Aktualizacja 2007, Warszawa, marzec 2008, s. 13-14.↩

15. European Commission – ECOFIN, www.ec.europa.eu [dostąp 20-01-2010].↩

16. Europejski Bank Centralny, Biuletyn Miesięczny, grudzień 2009, s.88.↩

17. Public Finances in EMU 2009, „European Economy” 5/2009, s. 16.↩

18. Annual Report on the Euro Area 2009, “European Economy” 6/2009, s. 55.↩

19. European Commission – Economic Forecast Autumn 2009, s. 30-31.↩

20. S. Villaume, A. Tokofai: Structure of government debt in Europe, 2006, “Economy and finance” 6/2008, s. 2.

    ↩

21. European Commission – Economic Forecast Autumn 2009, s. 50.↩

22. OECD Economic Outlook No.86, s. 208-210.↩

23. Sustainability Report 2009, „European Economy” 9/2009, s. 4-6.↩