Urazy
Ranami nazywamy uraz mechaniczny, powodujący uszkodzenie bądź przerwanie ciągłości skóry i/lub tkanek leżących pod nią. Dzielimy je na zamknięte i otwarte.
Rana zamknięta
Jest to uszkodzenie głębszych warstw skóry i/lub tkanek leżących głębiej z zachowaniem ciągłości warstwy powierzchownej. Taki rodzaj urazu najczęściej powstaje w wyniku uderzenia tępym przedmiotem. Głęboko w skórze z uszkodzonych naczyń wydostaje się krew i powstaje tzw. siniak.
Objawy:
powierzchnia skóry nienaruszona, ale ze zmienionym zabarwieniem (ciemno-niebieskie, fioletowe)
obrzęk
ból
jeśli doszło do uszkodzenia dużego naczynia, może powstać krwiak. Najczęściej towarzyszy on złamaniom.
Postępowanie:
Przy niewielkich obrażeniach – brak specjalnego postępowania.
Gdy powstaje obrzęk:
ucisnąć i schłodzić uszkodzone miejsce (przyłożyć lód lub polewać zimną wodą). Takie postępowanie powoduje obkurczenie naczyń i zmniejszenie krwawienia
unieść uszkodzoną część ciała (kończynę); zmniejsza to dopływu krwi i tym samym narastanie obrzęku
unieruchomić; zmniejsza to krwawienie i ból.
Rana otwarta
Rana otwarta to taka, w której ma miejsce przerwanie ciągłości skóry, co sprzyja zabrudzeniu i zakażeniu rany oraz krwawieniu.
Postępowanie:
gdy występuje krwawienie – tamować przez przyłożenie jałowego opatrunku
bezpośrednio na ranę i uciśnięciu go
unieruchomienie uszkodzonej części ciała (kończyny) – zmniejsz to krwawienie i ból
zabezpieczenie oderwanych lub amputowanych części ciała. Nieoderwane do końca części ciała należy przyłożyć w swoje oryginalne miejsce i przybandażować. Amputowane – zabezpieczyć w jałowej gazie i przetransportować w wilgoci i chłodzie z chorym do szpitala (UWAGA! Nigdy nie zamrażać!)
jeżeli w ranie widoczne są narządy wewnętrzne, np. jelita, nie wolno odprowadzać ich do jamy brzusznej, możne jedynie przykryć je jałową, wilgotną gazą
jeżeli w ranie widoczne są wbite w nią ciała obce, np. pręt, nóż itp. to nie wolno ich wyjmować – ryzyko masywnego krwotoku!
Dzielimy go na zewnętrzny i wewnętrzny. Jeśli nie zostanie zatamowany, może dojść do znacznej utraty krwi co w konsekwencji najczęściej prowadzi do rozwinięcia wstrząsu hipowolemicznego.
Krwotok zewnętrzny
Nie ma trudności w jego rozpoznawaniu, widać wypływającą z rany krew.
Postępowanie:
ocena stanu poszkodowanego: świadomości, oddechu, tętna
wezwanie pomocy
nałożenie jałowego opatrunku i uciśnięcie miejsca krwawienia
umocowanie opatrunku bandażem; kontynuować ucisk do ustania krwawienia. Taki opatrunek nazywamy opatrunkiem uciskowym (nie mylić z opaską uciskową!)
jeśli opatrunek przesiąka krwią – dołożyć kolejne warstwy nie zdejmując starego i nie zwalniając ucisku
jeśli krwawienie nadal nie ustaje, unieść krwawiącą kończynę nie zwalniając ucisku
unieruchomić krwawiącą kończynę
jeśli powyższe metody zawodzą – zastosować ucisk na tętnice powyżej miejsca krwawienia (tętnica ramienna poniżej dołu pachowego na kończynie górnej albo tętnica udowa w pachwinie na kończynie dolnej)
w ostateczności stosować opaskę uciskową; powinna być stosowana raczej w bardzo ciężkich urazach jak amputacje lub zmiażdżenia.
Użycie opaski uciskowej nie jest zbyt bezpieczne; potencjalne powikłania:
uszkodzenie nerwów, mięsni bądź naczyń krwionośnych (głównie przy stosowaniu zbyt wąskiej opaski!)
martwicy tkanek położonych obwodowo od opaski (gdy założona jest zbyt długo i dojdzie do niedokrwienia)
Zakładając opaskę należy pamiętać, że:
nie wolno zakładać jej na kończynach poniżej łokci lub kolan oraz nigdy nie na tułowiu
należy stosować szeroki bandaż albo podłożyć pod wąski szeroki opatrunek (aby powierzchnia ucisku była jak największa)
nie należy poluźniać raz założonej opaski uciskowej
opaska musi być widoczna przez cały czas, nie wolno jej przykrywać
należy opisać opaskę hasłem “opaska uciskowa” oraz godziną jej założenia.
Technika zakładania opaski uciskowej:
powyżej miejsca krwawienia ratownik kilkukrotnie owija kończynę szerokim bandażem
końce bandaża wiąże tak, aby można było włożyć w węzeł kawałek drewna (np. gałąź, kij)
umocowuje w węźle gałąź/kij i obraca nią tak długo, aż krwawienie ustąpi
końce kija/gałęzi przymocowuje tak, aby nie doszło do jego poluźnienia (i tym samym do ponownego krwawienia!)
opisuje opaskę uciskową.
Krwotok wewnętrzny
W przeciwieństwie do krwotoku zewnętrznego, nie ma miejsca wypływ krwi z rany na zewnątrz ciała.
Rozpoznanie:
Na podstawie objawów mogących świadczyć o krwotoku:
zmiana zabarwienia skóry (ciemnoniebieskie-fioletowe), zwane potocznie “siniakiem”
wymiotowanie krwią bądź oddawanie smolistych stolców to często objaw krwawienia z wrzodu żołądka lub dwunastnicy
oddawanie stolca podbarwionego krwią – krwawienie z końcowego odcinka przewodu pokarmowego
oddawanie moczu podbarwionego krwią – krwawienie z układu moczowego
wykrztuszanie wydzieliny podbarwionej krwią lub krwi – krwawienie z płuc
powiększenie się obwodu brzucha, zasinienie pod którymś z łuków żebrowych – krwawienie z narządów jamy brzusznej (wątroby, śledziony)
krwawienie towarzyszące złamaniom zamkniętym; może towarzyszyć temu obrzęk, zasinienie, zwiększone ucieplenie.
Postępowanie:
ocena stanu poszkodowanego – świadomości, oddechu, tętna
wezwanie pomocy
zbadanie poszkodowanego i ustalenie rozpoznania
przy krwawieniu wewnątrz kończyn – unieruchomienie
ułożenie poszkodowanego w pozycji przeciwwstrząsowej (z lekko uniesionymi kończynami dolnymi)
okrycie poszkodowanego
okresowa kontrola parametrów życiowych
NIE podawać poszkodowanemu niczego doustnie.
Krwawienie z nosa
Przyczyny:
urazy twarzoczaszki
choroby krwi, np. hemofilia
nadciśnienie tętnicze
zapalenie zatok obocznych nosa
infekcje górnych dróg oddechowych
zamieniona śluzówka (np. w zbyt częstym używaniu kropli do nosa!)
Postępowanie:
przy podejrzeniu złamaniu podstawy czaszki (w wywiadzie uraz głowy, widoczny wypływ krwi z uszu i nosa) należy unieruchomić głowę i przykryć miejsce krwawienia (nos, uszy) jałowym opatrunkiem, bez ucisku. Nie tamować wypływu krwi i płynu mózgowo-rdzeniowego.
gdy nie podejrzewamy urazu czaszki:
A. poszkodowany nieprzytomny:
wezwać pomoc
udrożnić drogi oddechowe
skontrolować zawartość jamy ustnej (krew może spływać po tylnej ścianie gardła)
stosować ucisk na skrzydełka nosa do ustania krwawienia
sprawdzać oddech i krążenie
B. poszkodowany przytomny:
posadzić poszkodowanego, uspokoić go, pochylić do przodu (aby poszkodowany nie połykał bądź nie zakrztusił się krwią)
stosować ucisk na skrzydełka nosa do ustania krwawienia
przyłożyć zimny opatrunek (lód) bezpośrednio na nos i na szyję w miejscu przebiegu dużych naczyń.
Do najczęstszych urazów kończyn zaliczamy skręcenie stawu, stłuczenie tkanek miękkich, złamanie kości, naciagnięcie i naderwanie mięśni i ścięgien oraz najrzadsze zwichnięcie.
Złamanie jest to przerwanie ciągłości kości.
Podział złamań:
zamknięte – nie ma przerwania ciągłości skóry w okolicy uszkodzonej kości
otwarte – uszkodzona jest także skóra; w tym przypadku zawsze przyjmujemy, że rana jest zakażona!
Każdemu złamaniu może towarzyszyć krwawienie (Patrz: Krwotok), dlatego szczególnie przy złamaniach dużych kości np. udowej należy przewidywać możliwość rozwinięcia się wstrząsu hipowolemicznego (Patrz: Wstrząs hipowolemiczny)
Objawy złamania:
ból
obrzęk i zmiana zabarwienia skóry (zasinienie)
zniekształcenie kończyny (wygięcie w nienaturalny sposób, skrócenie)
przy złamaniu otwartym – widoczne kości i tkanki je otaczające
utrata funkcji złamanej kończyny
czasami słyszalne tarcie o siebie odłamów kostnych. Uwaga! NIE WOLNO poruszać złamaną kończyną, by to sprawdzić, ponieważ złamane, ostre końce kości mogą spowodować uszkodzenie naczyń i nerwów biegnących w pobliżu!
Skręcenie
Jest to uszkodzenie struktur okołostawowych (więzadeł, torebki stawowej itp.)
Nie towarzyszy mu uszkodzenie kości.
Najczęściej skręcenie ma miejsce w obrębie następujących stawów:
barkowo-obojczykowego
palców
odcinka szyjnego kręgosłupa
kolanowego
skokowego.
Objawy skręcenia:
ból
obrzęk oraz zmiana zabarwienia skóry (zasinienie)
zniekształcenie stawu na skutek narastającego obrzęku
utrata ruchomości stawu.
Zwichnięcie
Jest to przemieszczenie przylegających do siebie powierzchni stawowych.
Może towarzyszyć mu uszkodzenie torebki stawowej.
Pomiędzy przemieszczone powierzchnie stawowe mogą dostać się tkanki miękkie, co zdecydowanie utrudnia nastawienie zwichniętego stawu.
Zwichnięciu może towarzyszyć uszkodzenie sąsiadujących naczyń i nerwów, podobnie jak w złamaniu.
Zwichnięcia (urazowe) najczęściej dotyczą następujących stawów:
ramiennego
łokciowego
palców
skokowego.
Objawy zwichnięcia:
ból
zniekształcenie stawu
przymusowe ułożenie
zasinienie kończyny, ochłodzenie, brak wyczuwalnego tętna – obwodowo w stosunku do zwichnięcia – jeśli ma miejsce ucisk na naczynia
brak czucia, porażenie kończyny – obwodowo w stosunku do zwichnięcia – jeśli ma miejsce uszkodzenie nerwów.
W każdym z przedstawionych powyżej trzech przypadkach postępowanie praktyczne jest podobne, dlatego w razie wątpliwości na miejscu zdarzenia nie ma potrzeby ustalenia właściwego rozpoznania – czy jest to złamanie, skręcenie, czy zwichnięcie.
Postępowanie – przy złamaniach, skręceniach i zwichnięciach:
Usunięcie odzieży znad miejsca uszkodzenia, można rozciąć
Jeśli są obecne rany – przykrycie jałowym opatrunkiem
Jeśli jest obecne krwawienie – zatamowanie
Stabilizacja uszkodzonej kończyny poprzez unieruchomienie w pozycji w jakiej się znajduje. Nastawienie kończyny może spowodować dodatkowe powikłania między innymi nasilenie krwawienia, uszkodzenie naczyń i nerwów oraz – przy złamaniach zamkniętych – możliwość spowodowania złamania otwartego!
Zasada unieruchomienia jest następująca:
przy złamaniach – unieruchamia się dwa sąsiadujące stawy
przy uszkodzeniach stawu – unieruchamia się staw i sąsiadujące z nim kości
przy złamaniach kończyn – palce ZAWSZE muszą być widoczne dla zapewnienia kontroli prawidłowego ukrwienia kończyny!
jeśli na miejscu zdarzenia nie ma materiału do unieruchomienia to:
jeśli złamana jest kończyny górna można ją unieruchomić, mocując do tułowia
jeśli złamana jest kończyny dolna, można ją unieruchomić razem z drugą kończyną dolną
materiał stosowany do unieruchamiania musi być przymocowany za pomocą np. bandaża lub chust i dzieli się na miękki – części odzieży, poduszki – oraz sztywny np. elementy drewniane, metalowe itp.
Unieruchamiając kończynę, materiał usztywniający najlepiej jest w miarę możliwości wymodelować i dopasować do kształtu uszkodzonej kończyny.
Korzyści wynikające z unieruchomienia:
zmniejszenie ból na zasadzie braku ruchów uszkodzonej kończyny (wyeliminowanie tarcia odłamów kostnych)
zmniejszenie powikłań – obrzęku, krwawień itp.
U każdego poszkodowanego należy podejrzewać uraz czaszkowo-mózgowy w następujących przypadkach
upadku z wysokości
znalezieniu poszkodowanego, który jest nieprzytomny
po zadziałaniu tępego urazu
przy skokach do wody (szczególnie płytkiej)
przy rażeniu piorunem lub porażeniu prądem
przy uszkodzeniach zabezpieczeń głowy, takich jak np. kask lub niewystarczających zabezpieczeniach
przy uprawianiu sportów odciążonych wysoką urazowością.
Obrażenia powłok czaszki
Uszkodzenie w obrębie powłok czaszki może spowodować masywne krwawienie, ponieważ okolica ta jest obficie unaczyniona.
Postępowanie:
Założenie opatrunku na miejsce krwawienia i jego uciśnięcie.
Złamania kości czaszki
Mogą dotyczyć:
mózgoczaszki
twarzoczaszki
podstawy czaszki
Objawy złamania podstawy czaszki:
ból głowy
wymioty
różnego stopnia zaburzenia świadomości
zmiana zabarwienia skóry wokół oczu (często koloru fioletowo – niebieskiego), tzw. krwiak okularowy
zmiana zabarwienia skóry w okolicy wyrostka sutkowatego
możliwość wycieku płynu mózgowo-rdzeniowego i/lub krwi – z uszu, nosa lub po tylnej ścianie gardła
tętno – zwolnione jeśli dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego, przyśpieszone jeśli współistnieje wstrząs hipowolemiczny.
Postępowanie:
Założenie opatrunku na miejsce uszkodzenia, ale przy złamaniu otwartym – bez stosowania ucisku
Jeśli wycieka płyn mózgowo-rdzeniowy nie należy hamować wpływu, gdyż grozi to wzrostem ciśnienia wewnątrzczaszkowego – można tylko przyłożyć jałowy opatrunek
Jeśli u poszkodowanego stwierdza się obecność penetrujących w głąb czaszki ciał obcych, nie wolno ich usuwać – tylko zabezpieczyć w miejscu, w którym się znajdują (przy użyciu opatrunku). Ciała obce o takim umiejscowieniu mogą być usunięte tylko w warunkach sali operacyjnej.
Wstrząśnienie mózgu
Jest to taki stan, w którym na skutek nagłego zadziałania siły (przyśpieszenie, hamowanie) dochodzi do przeniesienia się drżeń na mózgowie i jego czasowych odkształceń. W tym przypadku nie ma uszkodzenia mózgu.
Objawy:
nagła, chwilowa utrata przytomności
niepamięć wsteczna – po odzyskaniu przytomności poszkodowany nie pamięta co się stało
nudności, wymioty
ból głowy.
Stłuczenie mózgu
Jest to różnego stopnia uszkodzenie mózgu (wynaczynienie krwi, rany, rozerwanie) powstające na skutek znacznej różnicy ciśnień w jamie czaszki.
Objawy:
zmienny stopień zaburzeń świadomości – w zależności od miejsca uszkodzenia (np. przy stłuczeniu płata czołowego poszkodowany może być przytomny, przy stłuczeniu pnia mózgu poszkodowany jest nieprzytomny i może dojść do natychmiastowego zgonu)
różnego stopnia zaburzenia neurologiczne – w zależności od miejsca stłuczenia (np. zaburzenia mowy, pamięci – przy uszkodzeniu płata skroniowego, zaburzenia widzenia – przy uszkodzeniu płata potylicznego itp.)
porażenia nerwów czaszkowych.
Krwawienie wewnątrzczaszkowe
Jest to wyciekanie krwi poza naczynia krwionośne i w konsekwencji gromadzenie się jej (powstawanie krwiaka) w następujących przestrzeniach wewnątrz czaszki:
między czaszką a oponą twardą – nazywane krwiakiem nadtwardówkowym
między oponą twardą a mózgiem – nazywane krwiakiem podtwardówkowym
krew wnika do mózgu – nazywane krwiakiem śródmózgowym.
W zależności od szybkości narastania krwawienia wyróżnia się:
krwiak ostry
krwiak podostry
krwiak przewlekły.
Skutki:
Niezależnie od miejsca powstawania krwiaka wewnątrzczaszkowego – wskutek dodatkowej objętości jaką zajmuje – dochodzi do wzrostu ciśnienia wewnątrz jamy czaszki. Wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego powoduje utratę przytomności, zmiany w oddychaniu (zwolnienie), pracy serca (zwolnienie) oraz ciśnieniu tętniczym krwi (wzrost) – co określane jest triadą Cushinga.
Poniższa tabela przedstawia porównanie objawów towarzyszących wzrostowi ciśnienia wewnątrzczaszkowego z objawami towarzyszącymi wstrząsowi hipowolemicznemu.
| Oceniane parametry | Wzrost ciśnienia wewnątrzczaszkowego | Wstrząs hipowolemiczny |
|---|---|---|
| Przytomność | Spadek | Spadek |
| Częstość oddechów | Spadek | Wzrost |
| Czynność serca | Spadek | Wzrost |
| Ciśnienie tętnicze krwi | Wzrost | Spadek |
Narastanie krwiaka wewnątrzczaszkowego może powodować rozszerzenie źrenicy po tej samej stronie, po której narasta krwawienie.
Ostry krwiak nadtwardówkowy
Krew gromadzi się między czaszką, a oponą twardą. Najczęściej jest to krew tętnicza z uszkodzonej tętnicy oponowej środkowej. Często współistnieje linijne uszkodzenie kości czaszki.
Objawy:
poszkodowany jest nieprzytomny, następnie odzyskuje przytomność na pewien okres czasu (tzw. okres przejaśnienia), a potem ponownie ją traci
może współistnieć porażenie mięśni (paraliż) po stronie przeciwnej do miejsca urazu głowy
rozszerzenie i brak reakcji na światło źrenicy po stronie urazu.
Ostry krwiak podtwardówkowy
Krew – najczęściej żylna z naczyń uchodzących do zatok opony – gromadzi się między oponą twardą a mózgiem. Narastanie krwiaka nie jest gwałtowne (ponieważ jest to krwawienie żylne). Często miejsce powstawania krwiaka odpowiada miejscu złamania czaszki.
Objawy:
zmienny stopień zaburzeń świadomości
ból głowy
wymioty
może współistnieć porażenie mięśni (paraliż) po stronie przeciwnej do miejsca urazu głowy.
Krwiak śródmózgowy
Krew gromadzi się w różnych miejscach w obrębie mózgu. Krwiak śródmózgowi może być spowodowany tępymi urazami czaszki lub też penetrującymi ciałami obcymi.
Objawy:
Zależą od rozległości urazu oraz od miejsca, w którym powstaje krwiak:
zmienny stopień zaburzeń świadomości
może współistnieć porażenie połowiczne, porażenia nerwów czaszkowych.
Postępowanie w przypadku urazu głowy
Ocena zagrożenia poszkodowanego i ratownika na miejscu zdarzenia, oraz w przypadku grożącego niebezpieczeństwa, przeniesienie poszkodowanego w inne, bezpieczne miejsce
Wezwanie pomocy
Bardzo istotne dla dalszego postępowania jest dokładne zebranie wywiadu dotyczącego mechanizmu urazu oraz tego, czy doszło do utraty przytomności, jeśli tak – to na jaki okres czasu
Zbadanie poszkodowanego:
w przypadku sytuacji wysokiego ryzyka uszkodzenia odcinka szyjnego kręgosłupa
wykonanie stabilizacji szyi i głowy z równoczesnym udrożnieniem dróg oddechowych (rękoczyn wysunięcia żuchwy, bez odginania głowy ku tyłowi)
ocena oddechu i tętna i w razie konieczności rozpoczęcie resuscytacji krążeniowo – oddechowej
ocena ryzyka wymiotów i zabezpieczenie dróg oddechowych – jeśli poszkodowany ma prowadzoną stabilizację głowy i kręgosłupa, to w przypadku wystąpienia wymiotów należy cały czas kontynuując stabilizację obrócić go na bok
ocena i zatamowanie ewentualnych krwawień, unieruchomienie złamań.
Zabezpieczenie poszkodowanego przed utratą ciepła
Okresowa kontrola funkcji życiowych
Można ocenić źrenice oraz przeprowadzić badanie według skali Glasgow.
Algorytm stabilizacji kręgosłupa szyjnego:
ratownik klęka za głową poszkodowanego, pochyla się, chwyta za głowę oburącz w okolicach skroniowych, wykonując jednocześnie lekki naciąg w osi długiej ciała, łokcie opiera o podłoże
może jednocześnie udrożnić drogi oddechowe
jeśli sytuacja tego wymaga i np. konieczne jest prowadzenie masażu serca, a ratownik jest sam, musi wtedy klęknąć z boku poszkodowanego. Dlatego w dalszej kolejności stabilizuje głowę poszkodowanego między swoimi kolanami – ma wtedy wolne ręce i z obu stron głowy przykłada prowizoryczne materiały, które mają uniemożliwić wykonywanie głową ruchów na boki – odzież, ręczniki, buty, albo jeśli umożliwia to podłoże, na którym leży poszkodowany – podsypuje piasek, ziemię itp.
jeśli jest dwóch ratowników, to jeden z nich przez cały czas stabilizuje głowę i szyję i jednocześnie udrażnia drogi oddechowe, a drugi prowadzi czynności ratownicze.
Należy podejrzewać w:
wypadkach komunikacyjnych
powieszeniu
duszeniu
ranach szyi.
Uszkodzenie krtani i tchawicy
Objawy:
trudności w oddychaniu
odksztuszanie krwi
odma podskórna
Postępowanie:
Udrożnienie dróg oddechowych
Wezwanie pomocy.
Uszkodzenie naczyń szyjnych
Uszkodzenie naczyń w obrębie szyi może dotyczyć zarówna żył jak i tętnic.
Skutki:
uszkodzenie żył szyjnych może spowodować zator powietrzny
uszkodzenie tętnic szyjnych – wskutek szybkiego wypływu krwi, pod ciśnieniem – prowadzi do wykrwawienia poszkodowanego.
Objawy:
widoczna rana szyi
krwawienia żylne – wypływa ciemna krew (w przypadku uszkodzonej żyły)
krwawienie tętnicze – jasnoczerwona krew wypływa pod dużym ciśnieniem (w przypadku uszkodzonej tętnicy).
Postępowanie:
W przypadku uszkodzonej żyły należy zatamować krwawienie, przykładając jałowy opatrunek, folię. W przypadku braku powyższych materiałów można przyłożyć rękę.
W przypadku krwawienia tętniczego działanie musi być bardzo szybkie! Krwawienie należy zatamować, stosując ucisk na uszkodzoną tętnicę. Ucisk (na tętnicę szyjną) może być tylko jednostronny.
Uciskanie tętnic po obydwu stronach szyi powoduje zaburzenia ukrwienia mózgowia!
Urazy tego typu mogą towarzyszyć urazom głowy.
Zawsze należy je podejrzewać w następujących okolicznościach:
uraz spowodował utratę przytomności poszkodowanego
uraz dotyczył górnej połowy ciała, a szczególnie szyi i głowy
uraz spowodował zaburzenia świadomości
w przypadku zatrucia lekami i alkoholem.
Urazy, które predysponują do uszkodzeń kręgosłupa są następujące:
upadki z wysokości
skoki na głowę do płytkiej wody
wypadki komunikacyjne (szczególni motocyklowe)
uderzenia w głowę.
Skutki:
Urazy kręgosłupa mogą powodować złamania kręgów, przemieszczenie krążków międzykręgowych itp. i doprowadzić do ucisku rdzenia kręgowego (np. przez odłam kostny).
Urazy rdzenia kręgowego mogą prowadzić do wstrząśnienia i stłuczenia rdzenia, przerwania jego ciągłości oraz uszkodzenia nerwów rdzeniowych. W zależności od wysokości, na której został uszkodzony rdzeń kręgowy, mogą mieć miejsce zaburzenia oddychania poszkodowanego:
przy uszkodzeniu powyżej czwartego kręgu szyjnego nie ma przekazywania pobudzeń drogą nerwu przeponowego do przepony
przy uszkodzeniu poniżej ma miejsce tylko częściowe porażenie przepony.
Zdarza się, że uraz rdzenia kręgowego ma podłoże jatrogenne, tzn. został spowodowany wskutek nieumiejętnie udzielonej pomocy.
Objawy:
Uszkodzenia kręgosłupa:
ból – w przypadku złamania kręgów
stwierdzana przy badaniu poszkodowanego bolesność wyrostków kościstych
zniekształcenie kręgosłupa (nienaturalne wybrzuszenie), zniekształcenie krzywizn kręgosłupa: garb, uskok
ograniczenie ruchomości kręgosłupa, np. przymusowe ustawienie głowy.
Uszkodzenia rdzenia kręgowego:
możliwość wystąpienia zaburzeń oddychania w zależności od wysokości uszkodzenia rdzenia
wystąpienie tzw. wstrząsu rdzeniowego – na skutek uszkodzenia ośrodków współczulnych nagle dochodzi do rozszerzenia naczyń, w których zalega krew (jest to sytuacja analogiczna do omdlenia)
porażenie kończyn i tułowia
porażenie pęcherza moczowego (tzw. pęcherz neurogenny) i zwieracza odbytu.
Postępowanie:
Wezwanie pomocy
Unieruchomienie głowy i szyi oraz tułowia
Ocena funkcji życiowych – oddech, tętno:
jeśli poszkodowany wymaga prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej – udrożnienie dróg oddechowych poprzez wysunięcie żuchwy,
jeśli poszkodowany nie wymaga prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej, tamowania krwawień oraz innych nagłych działań. Nie należy go poruszać do czasu przyjazdu pogotowia ratunkowego!
Jeśli poszkodowany musi być przeniesiony, jest to możliwe po uprzednim unieruchomieniu głowy, szi i tułowia.
Stany zagrożenia zdrowia i życia związane z urazami w obrębie klatki piersiowej dotyczą głównie zaburzeń układów oddechowego i krążenia.
Złamania żeber
Objawy:
zmiana zabarwienia skóry nad miejscem uszkodzenia
ból w miejscu zadziałania urazu, nasilający się podczas kaszlu, głębszego wdechu, przy poruszaniu się.
Postępowanie:
Nie ma specjalnego postępowania w przypadku złamania żebra – nie jest zalecane unieruchamianie klatki piersiowej poprzez założenie opaski elastycznej.
Niestabilna klatka piersiowa
Definicja – o niestabilnej klatce piersiowej można mówić w przypadku złamania trzech lub więcej żeber w dwóch miejscach.
Objawy:
ból
zaburzenia oddychania
opaczne ruchy klatki piersiowej – oddech paradoksalny. Oddech paradoksalny w tym przypadku polega na tym, że w trakcie wdechu uszkodzona część klatki piersiowej zapada się, a pozostała – unosi. Podczas wdechu ruchy klatki piersiowej wykonywane są odwrotne.
Postępowanie:
Wezwanie pomocy
Udrożnienie dróg oddechowych
Ustabilizowanie klatki piersiowej, poprzez unieruchomienie złamanych żeber. Początkowo mogą to być ręce ratownika. Można poszkodowanego położyć na uszkodzonym boku – pozycja taka stabilizuje złamane żebra oraz poprawia oddychanie i zmniejsza ból.
Odma opłucnowa
Opis tutaj: Odma opłucnowa.
Krwawienie do jamy opłucnej
Definicja – krwawienie do opłucnej to gromadzenie się krwi w jamie opłucnowej. Określane jest też jako krwiak opłucnej.
Skutki:
Napływająca do opłucnej krew może pochodzić z uszkodzonych naczyń ściennych klatki piersiowej, dużych naczyń znajdujących się w śródpiersiu oraz z płuc. Krwawienie może doprowadzić do rozwinięcia się wstrząsu hipowolemicznego, a gromadząca się krew w opłucnej, wskutek ucisku na płuco – do zaburzeń oddychania.
Objawy:
Przy gromadzeniu się krwi w jamie opłucnowej objawy mogą być podobne, jak w przypadku odmy opłucnowej:
zaburzenia oddychania
nadmierne wypełnienie żył szyjnych
przy masywnym krwawieniu – objawy wstrząsu hipowolemicznego (wtedy żyły szyjne są zapadnięte).
Postępowanie:
Wezwanie pomocy
Udrożnienie dróg oddechowych
Gdy poszkodowany jest przytomny – pozycja siedząca lub półsiedząca; poprawia to oddychanie. Jeśli stwierdza się objawy wstrząsu hipowolemicznego – pozycja przeciwwstrząsowa
W przypadku stwierdzenia obecności penetrującego ciała obcego w klatce piersiowej, np. pręta, noża należy je ustabilizować poprzez przyłożenie opatrunku. Takiego ciała obcego nie wolno usuwać na miejscu zdarzenia! Grozi to powstaniem otwartej rany klatki piersiowej, odmy opłucnowej oraz masywnym krwiakiem!
Tamponada serca
Jest to obecność dużej ilości płynu (krwi) w worku osierdziowym.
Skutki:
Normalnie w worku osierdziowym znajduje się niewielka ilość płynu. Jeśli jednak w worku osierdziowym gromadzi się np. duża ilość krwi, która może pochodzić z pękniętego serca, czy rozerwanych dużych naczyń to powoduje ucisk serca i tym samym pogarsza wyrzut krwi na obwód. W związku z tym praca serca jest upośledzona – serce uciskane coraz bardziej nie może się skuteczne kurczyć. Gdy miejsca zaczyna brakować- serce zostaje niedotlenione i dochodzi do zatrzymania jego akcji w fazie rozkurczu.
Objawy:
Zaburzenia ze strony układu krążenia:
słabo wyczuwalne tętno
nadmiernie wypełnione żyły szyjne (krew nie może spłynąć do serca)
tony serca bardzo słabo słyszalne – przy osłuchiwaniu stetoskopem.
Postępowanie:
Wezwanie pomocy
Ułożenie poszkodowanego w pozycji półsiedzącej, aby zmniejszyć napływ krwi do serca i tym samym do osierdzia
Kontrolowanie oddechu i tętna
Jeśli rozpoznanie tamponady serca jest pewne, należy ją obarczyć poprzez nakłucie worka osierdziowego i odciągnięcie płynu. Jest to jednak postępowanie przyrządowe i nie wszyscy ratownicy mają do tego uprawnienia. Wykonywanie tej procedury wymaga odpowiedniego przeszkolenia.
Czasami rozpoznanie tamponady serca może być trudne. Należy zróżnicować ją z odmą opłucnową wentylową. Poniższa tabela przedstawia podobieństwa i różnice w obu przypadkach.
| Porównywane parametry | Odma opłucnowa wentylowa | Tamponada serca |
|---|---|---|
| Wypełnienie żył szyjnych | Nadmierne | Nadmierne |
| Pozycja tchawicy na szyi | Przesunięta w stronę przeciwną do występującej odmy | W linii środkowej – nie jest przesunięta |
| Odgłos opukowy | Nadmiernie jawny nad miejscem występowania odmy | Prawidłowy – symetryczny |
Najczęstsze okoliczności urazów miednicy to upadki z wysokości i wypadki komunikacyjne.
Skutki:
Urazy miednicy mogą manifestować się jako złamania kości miednicy, którym często towarzyszy masywne krwawienie. Może dojść do uszkodzenia układu moczowego (pęcherza i cewki moczowej), układu pokarmowego (odbytnicy), a także do uszkodzenia nerwów i naczyń krwionośnych tej okolicy.
Objawy:
ból (głownie towarzyszący złamaniom)
niemożność poruszania kończynami dolnymi, chodzenia
krwotok (zewnętrzny lub wewnętrzny) i rozwijające się objawy wstrząsu
krwiomocz (przy uszkodzeniu układu moczowego).
Postępowanie:
Wezwanie pomocy
Ocena stanu poszkodowanego (szczególnie istotna przy współistniejącym krwawieniu)
Unieruchomienie miednicy i obu kończyn dolnych
Okresowa kontrola oddechu, tętna.
Urazy brzucha mogą spowodować uszkodzenia powłok jamy brzusznej oraz narządów wewnętrznych. Skutkiem urazów wątroby i śledziony może być krwawienie prowadzące do powstania wstrząsu hipowolemicznego. Uszkodzenie narządów posiadających światło, takich jak żołądek i jelita powoduje wydostanie się ich zawartości do jamy brzusznej, co zwiększa ryzyko zakażenia – zapalenia otrzewnej. Są to stany bezpośredniego zagrożenia życia.
Objawy:
rana powłok brzusznych – mogą być widoczne jelita
zamiana zabarwienia skóry powłok brzusznych
ból brzucha
przy badaniu dotykiem – brzuch bolesny na ucisk, stwierdzane wzmożone napięcie powłok brzusznych tzw. obrona mięśniowa
powiększający się obwód brzucha – często sugeruje masywny krwotok wewnętrzny
objawy wstrząsu
spłycenie oddechu – dla zmniejszenia bólu.
Postępowanie:
Wezwanie pomocy
Jedlinie stwierdza się objawów wstrząsu – ułożenie poszkodowanego w pozycji półleżącej ze zgiętymi kończynami dolnymi
W przypadku wstrząsu – ułożenie w tzw. pozycji przeciwwstrząsowej – z uniesionymi kończynami dolnymi o 30st.
W razie potrzeby udrożnienie dróg oddechowych oraz kontrola oddechu i tętna
Jeśli ma miejsce wytrzewienie, tzn. narządy wydostają się na zewnątrz jamy brzusznej – często są to jelita – należy pokryć je wilgotnym, jałowym opatrunkiem. Nie wolno wprowadzać ich do jamy brzusznej!
Jeśli widoczne są tkwiące w powłokach jamy brzusznej ciała obce – nie wolno ich usuwać, należy zabezpieczyć je opatrunkiem!
Każdy wypadek samochodowy stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia jego uczestników. W artykule przedstawiono najczęściej występujące sytuacje, w jakich możecie uczestniczyć. Więcej szczegółów w pozostałych częściach o urazach.
Skutki:
W czasie wypadku samochodowego na pasażerów działają siły, które powodują różnego stopnia uszkodzenia ciała. Wyróżnia się 4 rodzaje kolizji, w przypadku których mamy różne mechanizmy powstawania urazów. Są to:
zderzenie czołowe, kiedy jadący pojazd uderza w przeszkodę znajdującą się z przodu. W wyniku zderzenia pasażerowie przemieszczają się do przodu z dużą prędkością. Zwróć uwagę, że kierowca może ulec mocniejszym obrażeniom z powodu kierownicy, tworzącej dodatkową przeszkodę. (Dotyczy głównie samochodów bez poduszek powietrznych.)
uderzenie z tyłu, najczęściej poprzez najechanie przez inny pojazd jadący z tyłu. W wyniku tego rodzaju kolizji pasażerowie przemieszczają się najpierw do przodu, potem silnie ku tyłowi pojazdu. Istnieje więc poważne ryzyko uszkodzenia mięśni i więzadeł szyi jak również kręgosłupa szyjnego, ze śmiercią w wyniku zmiażdżenia rdzenia włącznie. Dlatego tak ważne są w samochodzie zagłówki!
uderzenie z boku; uderzenie w ten sposób powoduje przemieszczenie pasażerów ku bokowi samochodu oraz możliwość uderzenia w szybę i bok samochodu
dachowanie; w tym przypadku pasażerowie przemieszczają się w różnych kierunkach, możliwe są wszelkie obrażenia, w tym w wyniku uderzenia o boki i dach pojazdu.
Możliwe urazy po wypadku samochodowym:
głowa: złamania kości czaszki (zarówno twarzoczaszki jak i mózgoczaszki), uszkodzenia mózgowia: wstrząśnienie, stłuczenie mózgu, krwawienia wewnątrzczaszkowe
szyja: uszkodzenie mięśni, więzadeł, odcinka szyjnego kręgosłupa (stabilizacja!)
klatka piersiowa: złamania żeber, uszkodzenia narządów klatki piersiowej: płuc- odma opłucnowa, krwiak opłucnej, serca- pęknięcie serca, tamponada serca, oderwanie dużych naczyń)
jama brzuszna – pęknięcie wątroby, śledziony, obrażenia jelit
miednica – złamanie kości miednicy
kończyny – złamania, zmiażdżenia, amputacja
Powyższym uszkodzeniom może towarzyszyć krwawienie i wstrząs.
Postępowanie:
Zabezpieczenie miejsca wypadku – bezpieczne zaparkowanie własnego samochodu, ustawienie trójkąta ostrzegawczego. Jeśli jest ciemno, miejsce zdarzenia można oświetlić, kierując w tę stronę włączone światła własnego samochodu.
Wezwanie pomocy
Wyłączenie stacyjki samochodu, który uległ wypadkowi
Dokonanie wstępnej oceny – ilu poszkodowanych znajduje się w samochodzie, w jakim są stanie, czy sami są zdolni do opuszczenia pojazdu, ewentualnie, czy można ich wyjąć z samochodu, jeśli jest to konieczne, np. gdy istnieje możliwość wybuchu pożaru
Jeśli są wskazania do wydobycia poszkodowanego z pojazdu (niebezpieczeństwo pożaru itp., poszkodowany nie oddycha i nie ma tętna – należy to bezzwłocznie uczynić stosując chwyt Rauteka:
Ratownik otwiera drzwi samochodu, schyla się i będąc z tyłu poszkodowanego umieszcza ręce do wysokości łokcia pod jego pachami. Następnie jedną ręką przytrzymuje brodę poszkodowanego (jeśli to możliwe – naciąga w długiej osi ciała) i przytrzymywaną w ten sposób głowę układa między swoim barkiem a głową. Drugą ręką ratownik chwyta przedramię poszkodowanego, układa je na wysokości jego brzucha i wtedy obraca poszkodowanego plecami do drzwi; w tej pozycji można bezpiecznie wydobyć go z pojazdu.
Bardzo ważne jest sprawdzenie przed tym manewrem, czy kończyny ofiary wypadku nie są zaklinowane lub czy nie ma innych przeszkód fizycznych, które uniemożliwiałyby wyjęcie poszkodowanego.
Jeśli poszkodowany znajduje się już poza pojazdem, należy go zbadać. Raz rozpoczęta stabilizacja kręgosłupa szyjnego nie może zostać przerwana, dlatego układając poszkodowanego, należy w dalszym ciągu unieruchamiać głowę i szyję a udrażniając drogi oddechowe – nie odginać głowy do tyłu!
Jeśli poszkodowany nie oddycha i nie ma tętna, należy rozpocząć resuscytację krążeniowo-oddechową
Jeśli poszkodowany jest przytomny, również należy stabilizować odcinek szyjny kręgosłupa!
Należy sprawdzić czy poszkodowany nie ma krwawień/krwotoku, zabezpieczyć miejsca krwawienia, unieruchomić złamania
Zabezpieczyć poszkodowanego przed utratą ciepła (np. okryć kocem) i co kilka minut kontrolować oddech i tętno.
Artykuł przedstawia najczęstsze zagrożenia narządu wzroku – ciało obce w oku, obrażenia chemiczne oka.
Ciało obce w oku
Objawy:
piekący ból
łzawienie, zaczerwienienie
zaburzenia widzenia
Pamiętaj:
Ciało obce, które spowodowały uraz i tkwią wbite w jakąkolwiek część oka lub powiekę mogą być usuwane tylko przez lekarza!
Jeśli nie ma rany i ciało obce znajduje się luźno pod powieką, może je usunąć dowolna osoba.
Jeśli ciało nie daje się usunąć, mimo, że wydaje się nie być wbite, również należy zgłosić się do lekarza.
Postępowanie:
Pod powieką dolną:
poszkodowany patrzy w górę
odciągnąć powiekę palcami jednej ręki, drugą ręką za pomocą kawałka miękkiej chusteczki pocierać delikatnie wnętrze powieki w kierunku do nosa.
Pod powieką górną:
poszkodowany patrzy w dół
uchwycić palcami jednej ręki górną powiekę za rzęsy i naciągnąć ją w dół, nad dolną powiekę, po czym puścić ja i pozwolić jej powrócić do pozycji wyjściowej. (W ten sposób istnieje szansa, że rzęsy dolnej powieki oczyszczą wnętrze powieki górnej)
Gdy ostre ciała obce, takie jak opiłki metalu itp. tkwią w powiece to NIE rozpoczynamy ich usuwania, ale bandażujemy obie gałki oczne i transportujemy chorego do lekarza.
Obie gałki oczne powinny pozostać w bezruchu.
Nie stosować żadnych maści lub kropli do oczu!
Obrażenia chemiczne oczu
Zadziałanie środków żrących na gałkę oczną powoduje jego oparzenie i martwicę.
Postępowanie polega na przemyciu oka wodą:
Zabezpiecz ręce przed poparzeniem (gumowe rękawice)
Poszkodowanego ułożyć na płaskiej powierzchni, głowę odwrócić w stronę oparzonej gałki ocznej (gdy obie są oparzone – przemywać na przemian)
Ochronić zdrowe oko (przykryć opatrunkiem)
Rozszerzyć palcami powieki chorego oka Uwaga! Przy oparzeniu wapnem należy NAJPIERW usunąć grudki wapna z oka a potem je przemywać! (Wapno palone wchodzi w reakcję z wodą dając żrącą zasadę!)
Wlewać wodę do oka od strony nosa w kierunku skroni, przez ok. 20 minut
W miarę możliwości poszkodowany powinien poruszać gałką oczną
Widoczne uszkodzenia tkanek osuszyć gazikami
Obandażować oczy i pozostawić w bezruchu
Zapewnić transport do lekarza, do tego czasu opiekować się poszkodowanym.