Metoda ośrodków zainteresowań Owidiusza Decroly’a

Dziecięcy lekarz, psychiatra i pedagog Owidiusz Decroly urodził się 23 lipca 1871 roku w belgijskiej miejscowości Renaix. Ukończył studia na wydziale medycyny w Gandawie i tam też obronił swoją prace doktorską.Dodatkowe studiowanie w belgijskich, niemieckich i francuskich klinikach skłoniło Decroly’a do pogłębienia specjalizacji w zakresie neurologii, psychiatrii i psychologii. Jednocześnie zaczął interesować się losem dzieci, poświęcając szczególną uwagę trudnemu losowi dzieci obciążonych brakami rozwojowymi w owych czasach. W 1901 roku założył we własnym domu Instytut Kształcenia Specjalnego dla dzieci opóźnionych i anormalnych, a w 1907 roku szkołę „dla życia przez życie” dla dzieci normalnych przy ulicy Ermitage. W 1921 roku wziął udział w Konkursie Międzynarodowym Pedologii Calais i przyczynił się do założenia Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania, a w 1922 roku jego metody „ośrodków zainteresowań” i „kształcących zabaw” zostały wprowadzone do wszystkich szkół komunalnych w Belgii. Decroly udzielał się również społecznie. W 1914 roku stworzył fundację pomocy dzieciom osieroconym podczas wojny, a rok później założył Dom Sierot. Zmarł 10 września 1932 w Brukseli.

                     Decroly nie lubił „więzić w pismach swej myśli bogatej i twórczej”. Nie potrafił odpowiednio zapisać swoich obserwacji nad dziećmi i ich zachowaniem w sierocińcu. Z tego powodu prace były pisane z pomocą jego współpracownic, pań: Degand, Monchamp i Hamaide, która sama opisała cały system.  Początków tej metody można się doszukać u Froebla, opierającej się na tzw. „idei centralnej”. Właśnie „ idea centralna” to to samo, co „ośrodek zainteresowań”. Odrzuciwszy metody werbalne szkoły tradycyjnej, nie licząc się z rozwojem dziecka, ani nie uwzględniając aktywności, kładzie Decroly nacisk na zorganizowanie nauczania za pomocą zasady poglądowości wokół zainteresowań dziecka, wypływających z jego potrzeb życiowych. Pełne założenia tej metody przedstawił w Calais na Kongresie Międzynarodowym Pedagogiki, gdzie przyczynił się do założenia Międzynarodowej Ligi Nowego Wychowania. Sądził, że rozwojem dziecka rządzą niezmienne prawa i że w swoich zabawach i zajęciach powtarza ono w kolejnych fazach rozwojowych czynności typowe dla kolejnych stadiów, przez jakie przeszła ludzkość (teoria skróconej rekapitulacji). Założeniem metody Decroly’ego było dostosowanie procesu nauczania do naturalnych potrzeb-pożywienia, potrzebę walki z ujemnymi wpływami klimatu, potrzebę obrony przed niebezpieczeństwami oraz potrzebę pracy zbiorowej, rozrywki, doskonalenia i zainteresowań dziecka w poszczególnych fazach rozwoju, a także stworzenie warunków rozwijających jego aktywność. Zasadniczym zaś celem metody było „ przygotować dzieci do życia przez samo życie” bowiem przeznaczeniem każdej istoty jest przede wszystkim żyć. Droga realizacji tego celu wiodła przez wyzwalanie własnej aktywności dzieci, przez rozwijanie różnych form samorządności w szkole. I dlatego w programie szkolnym Decroly’ego nie ma podziału wiadomości na odrębne przedmioty; przedmioty te zastępują zajęcia dziecka, związane z różnymi tematami opracowanymi przez grono nauczycielskie i rozpatrywanymi z  najrozmaitszych punktów widzenia.Środowiskiem naturalnym dziecka jest ogród i klasa szkolna, przemieniona w muzeum i pracownię, a środowiskiem społecznym życie rodzinne i szkolne .Twierdził, iż podstawowym zadaniem szkoły jest przygotowanie wychowanków do życia w nowym społeczeństwie przez praktyczne ich wprowadzenie w problemy życia codziennego. W tym celu uważał, że należy:

· oprzeć system nauczania na zainteresowaniach dziecka, stosować poglądowość i rozwijać aktywną postawę ucznia,

· czerpać materiały nauczania z życia, z otaczającego dziecko środowiska i stosować go do możliwości percepcyjnych wychowanka,

· materiał nauczania koncentrować wokół ośrodków zainteresowań, a nie przedmiotowo, dostosowując go do określonych potrzeb dziecka,

· znieść nauczanie odrębnych przedmiotów, a koncentrować się wokół poszczególnych ośrodków zainteresowań i potrzeb dziecka, rożne zjawiska wiązać koncentrycznie w dane ośrodki zainteresowań,

· uznać obserwację, kojarzenie i ekspresję za podstawę podziału zajęć na ośrodki zainteresowań.

           ”Rozpatrując poszczególne tematy bierze się pod uwagę : po pierwsze, jakie korzyści może dziecko odnieść z danej rzeczy i w jaki sposób może uniknąć szkód; po drugie, jak ma dziecko postępować dla dobra swego i ludzkości(...)”Zadania te można realizować za pomocą odpowiednich metod, a mianowicie:

1.Ćwiczenia w obserwacji- celem obserwacji jest wdrażanie dziecka do zdawania sobie sprawy z otaczających je zjawisk, zetknięcie się z pracą ludzką oraz przedmiotami i zjawiskami w ich naturalnym środowisku przez co nawiąże kontakt z ludźmi i całą rzeczywistością. W czasie obserwacji uczeń powinien, jeżeli jest taka możliwość- dotykać, smakować, manipulować, przekształcać. Obserwację można prowadzić systematycznie lub okazjonalnie. Najczęściej wykorzystywane są na zajęciach wstępnych i zaliczamy do nich:

*spostrzeżenia dotyczące pogody,

* spostrzeżenia zmian rozwoju roślin i zwierząt hodowanych przez dzieci,

* obserwację przedmiotów,

* obserwację zdarzeń zachodzących w ciągu roku szkolnego.

2.Ćwiczenia w kojarzeniu- obserwacja dostarcza potrzebną ilość materiału do stworzenia systemu wiedzy o danym zjawisku, a etap kojarzenia ma tę wiedzę zweryfikować, połączyć w logiczną całość i powiązać z materiałem poprzednio opracowanym. Ma to na celu uświadomienie uczniom rozmaitego rodzaju związków i zależności między faktami, skutkami i przyczynami. Nauczyciel koryguje błędne spostrzeżenia wychowanków, uzupełnia pojawiające się braki istotnymi elementami, porządkuje poprawny materiał i wiąże wiedze z poznanym zjawiskiem. Nauczyciel kieruje tym procesem poprzez podsuwanie materiału językowego- zadań, ćwiczeń, tekstów itp. Tak, by uczeń mógł zrozumieć wszystkie pojęcia w słowie pisanym, mówionym i czytanym.

3. Ćwiczenia w wyrażaniu się- polegają na modelowaniu, wycinaniu, wykonywaniu rozmaitych przedmiotów, rysowaniu, czytaniu, pisaniu, opowiadaniu. Dzięki temu nauczyciel kontroluje i sprawdza osiągnięte przez ucznia wyniki.

Szkoła przemienia się w małą wspólnotę społeczna: dzieci współpracują w niej i wspierają się wzajemnie w zajęciach ręcznych, które wnoszą do szkoły atmosferę ruchu i życia. Decroly bowiem każe dziecku czynić i tworzyć, a nie słuchać i pamiętać. Toteż szkoła jego jest podobna do szkoły Johna Deweya i Georga Kerschensteinera. Dzieci uczą się w niej karności w działaniu i pracy, a nie w bierności i posłuszeństwie.

      Nauka czytania i pisania zajmuje ważne miejsce w edukacji dziecka. Owidiusz Decroly swoją metodę nauki czytania nazwał metodą myślowo- wzrokową. Podzielił ją na kilka stadiów. Stadium pierwsze polega na pokazaniu dzieciom zdań- poleceń, które są związane z danym ośrodkiem zainteresowania. Jeśli tym ośrodkiem były warzywa, to pokazano dzieciom wypisane dużymi literami takie polecenia:

                                                Przynieś mi marchewkę.

                                               Połóż marchewkę na ławce.

                                           Przekrój marchewkę na połowę.

                                                  Zjedz pół marchewki.

                                                  Daj marchewkę Joli.

Dzieci patrzyły na polecenia i potem je wykonywały, co dowodziło, że zrozumiały napisane zdania. Po przerobieniu wielu takich ćwiczeń można przejść do następnego studium. Teraz dzieci otrzymały karteczki, na których są wypisane polecenia i nazwy przedmiotów. Te same nazwy i polecenia nauczycielka wypisuje na tablicy, zadaniem dziecka odnaleźć odpowiednie polecenia i nazwy na kartkach i porównać je z napisami na tablicy. W trzecim studium dzieci już zapisują w specjalnym zeszycie zdania i robią do nich ilustracje. To działanie jest wynikiem obserwacji. Czwarte studium polega na wyrażaniu przez dzieci swoich myśli za pomocą pisma. Doskonaleniu umiejętności czytania i pisania służy cały system gier i ćwiczeń. Oprócz metody myślowo- wzrokowej jest jeszcze metoda wyrazowa i metoda zdaniowa..

             Szczegółowa metodyka nauczania dzieci upośledzonych umysłowo opracowana przez O.Decroly’ego przyjęła się w wielu krajach na świecie, a w Polsce stała się w późniejszym czasie podstawą do opracowania przez Marię Grzegorzewską metody „ośrodków pracy” do dziś stosowanej w kształceniu dzieci upośledzonych umysłowo w wieku młodszoszkolnym.

Metoda ośrodków pracy pozwala łączyć działania dydaktyczne i rewalidacyjne. Jest to bardzo istotne z powodu specyficznych właściwości psychofizycznych uczniów z upośledzeniem umysłowym, którzy maja trudności w różnicowaniu, uogólnianiu, abstrahowaniu, wiązaniu logicznych całości, tworzeniu nowych pojęć, samodzielnym myśleniu oraz orientacji w nowym otoczeniu. Metoda ta polega na grupowaniu wokół jednego zagadnienia, dobrze znanemu dziecku. Oparta jest na zainteresowaniach dziecka, dostosowana natomiast do jego charakterystycznych potrzeb i skłonności, bierze pod uwagę wszystkie właściwości psychiczne ucznia.

           Metoda  Decroly’a doskonale się nadaje do nauki czytania i pisania dzieci upośledzonych umysłowo. Bawiąc się wszystkie dzieci bez większych problemów opanowały poznane wyrazy, umieją napisać je i przeczytać.

            Podobieństwo metod polega na koncentrycznym układzie treści programowych wokół jednego ośrodka oraz sposobów, którymi należy możliwie wszechstronnie poznać dane treści programowe. Są to: obserwacja, kojarzenie i ekspresja. Podstawowa różnica w metodzie ośrodków pracy wynika z przesunięcia zasadniczego trzonu programu z czterech potrzeb dziecka, jakie wymienił Decroly, tj. pożywienie, walka, obrona, działanie, na potrzeby dziecka.

           ”Metoda Decroly’ego od samego początku poddawana była głębokiej krytyce. Metodzie Decroly’ego zarzucano przede wszystkim przesadne akcentowanie pozycji dziecka w procesie wychowania, pomijanie kwestii obowiązków i zadań, rzetelnej pracy i poświęcenia na rzecz innych. Decroly dążył w swojej metodzie do skierowania zainteresowań dzieci na poznanie „własnej osobowości; swego ja; swoich potrzeb, dążności, celów, swego ideału” oraz na poznanie środowiska przyrodniczego. Brak natomiast było w jego programie nauczania zagłębienia się w sprawy społeczne, gospodarcze i kulturalne. Decroly mówił o rodzinie i ludzkości, całkowicie zaś pomijał takie zjawiska społeczne jak naród, państwo, społeczeństwo, ruchy społeczne . Pojawiło się jeszcze wiele innych słabych punktów pedagogiki Decroly’ego np.. przecenienie czynników wrodzonych, niedocenianie kierującej roli nauczyciela. Zakwestionowano propozycje zmian w szkole Decroly’ego między innymi:

-          zadanie wychowania-przygotowanie do życia jako osoby dorosłej, pracownika, obywatela przez przystosowanie dziecka do środowiska przyrodniczego i społecznego;

-          brak podziału wiadomości na odrębne przedmioty nauczania;

-          nauka zorganizowana wg ośrodków tematycznych dostosowanych do faz rozwoju potrzeb, czynności umysłowych i ruchowych dziecka;

-          środowisko naturalne- ogród i sala szkolna, zamieniona na muzeum i pracownię;

-          zerwanie z werbalnymi metodami nauczania;

-          rozwijanie: obserwowania, kojarzenia i wyrażania;

-          klasy jako warsztaty i pracownie;

-          liczba dzieci w klasie niewielka;

-          zespoły koedukacyjne, po kilkanaście uczniów w rożnym wieku lecz o jednolitym poziomie intelektualnym;

-          główne zadanie szkoły- obudzenie w dziecku zrozumienia dla tego co wykonuje i wdrażanie do kierowania samym sobą;

-          nauczyciel- czuwa i koryguje pracę;

- cele szkoły- zapewnienie każdej jednostce szans sukcesu w życiu,działanie towarzyszące pracy myśli w postaci kontroli i pobudzenia, zapewnienie środowiska jak najbardziej zbliżonego do tego w którym przebiega życie:

-          od zabawy do nauki.

  Owidiusz Decroly skierował wychowanie na zupełnie nowe tory. Słusznie zakładał, że przygotować dziecko do życia oznacza włączyć je w czynny sposób w życie i współdziałanie. Miał rację twierdząc również, że należy wyjść od potrzeby i zainteresowania dziecka w wychowaniu i nauczaniu. Wyzwolenie aktywności ruchowej i umysłowej dziecka przez gry wychowawcze i metodę ośrodków zainteresowań pomaga lepiej poznać siebie i otaczającą rzeczywistość.